Dame Stephanie Shirley: Why do ambitious women have flat heads?

Translator: Marla Munkh-Achit Reviewer: Sundari Enkhtugs

When I wrote my memoir,

Би өөрийн намтар номоо бичихэд

the publishers were really confused.

хэвлэлийн газрынхан их гайхсан.

Was it about me as a child refugee,

Энэ миний дайнаас дүрвэсэн хүүхэд насны тухай юу,

or as a woman who set up a high-tech software company back in the 1960s,

эсвэл 1960-аад онд програм хангамжийн компани байгуулан,

компани нь хувьцаагаа худалдан

one that went public

and eventually employed over 8,500 people?

яваандаа 8500 ажилтантай болсон тухай юу?

Or was it as a mother of an autistic child?

Эсвэл аутизмтай хүүхэдтэй ээжийн тухай юу?

Or as a philanthropist that's now given away serious money?

Үгүй бол маш их мөнгө хандивласан сайн үйлстэний тухай юу?

Well, it turns out, I'm all of these.

Харин би энэ бүгд юм байна.

So let me tell you my story.

Та нарт би түүхээ ярьж өгье.

All that I am stems from when I got onto a train in Vienna,

Энэ бүхэн намайг 10000 еврей хүүхдүүдийг Нацист Европоос аварсан

part of the Kindertransport that saved nearly 10,000 Jewish children

хүүхэд тээврийн нэг хэсэг болон

Виенээс галт тэргэнд сууснаар эхэлсэн.

from Nazi Europe.

I was five years old, clutching the hand of my nine-year-old sister

Тавхан настай байсан би 9 настай эгчийнхээ гараас барин,

and had very little idea as to what was going on.

юу болоод байгааг сайн ойлгохгүй байлаа.

"What is England and why am I going there?"

"Англи гэж юу вэ? Яагаад би тийшээ явж байгаа юм бэ?"

I'm only alive because so long ago, I was helped by generous strangers.

Өнөөдөр амьд байгаа минь олон жилийн өмнө

сайхан сэтгэлтэй хүмүүс надад тусласны ач юм.

I was lucky, and doubly lucky to be later reunited

Би азтай байсан, бүр ч илүү азтай

учир нь би эцэг эхтэйгээ дахин уулзсан.

with my birth parents.

But, sadly, I never bonded with them again.

Харамсалтай нь би тэдэнтэй дотносож чадаагүй юм.

But I've done more in the seven decades since that miserable day

Гэхдээ ээж минь намайг галт тэргэнд суулгасан тэр муухай өдрөөс хойш

when my mother put me on the train

70 гарам жилийн туршид би

than I would ever have dreamed possible.

хэзээ ч төсөөлөөгүй их зүйлсийг хийсэн юм.

And I love England, my adopted country,

Намайг өргөж авсан Англи оронд би хайртай.

with a passion that perhaps only someone who has lost their human rights can feel.

Зөвхөн хүний эрхээ алдсан хүн л ойлгохоор их хайртай.

I decided to make mine a life that was worth saving.

Би авдрагдсан амьдралаа үнэ цэнэтэй байлгахыг хүссэн.

And then, I just got on with it.

Тэгээд л би үргэлжлүүлсэндээ.

(Laughter)

(Инээд)

Let me take you back to the early 1960s.

1960 онд буцаад очъё.

To get past the gender issues of the time,

Тэр үеийн хүйсийн тэнцвэргүй байдлыг даван гарахын тулд

I set up my own software house at one of the first such startups in Britain.

би Британий анхны гарааны бизнесүүдийн нэг болох

програм хангамжийн компаниа байгуулсан.

But it was also a company of women, a company for women,

Энэ нь эмэгтэйчүүдийн байгуулсан, эмэгтэйчүүдэд зориулсан компани байлаа,

an early social business.

анхны нийгэм чиглэсэн бизнесүүдийн нэг байлаа.

And people laughed at the very idea because software, at that time,

Хүмүүс санааг минь шоолж байсан.

Учир нь тэр үед програмыг техник хангамжтай

was given away free with hardware.

үнэгүй дагалдуулан өгдөг байлаа.

Nobody would buy software, certainly not from a woman.

Хэн ч програм авахгүй. ялангуяа эмэгтэй хүнээс.

Although women were then coming out of the universities with decent degrees,

Эмэгтэйчүүд сайн боловсрол эзэмшиж байсан боловч

there was a glass ceiling to our progress.

бидний өмнө хүрч боломгүй саад байсан.

And I'd hit that glass ceiling too often,

Би тэр саадыг олон мөргөсөн болохоор,

and I wanted opportunities for women.

бусад эмэгтэйчүүдэд боломж өгөхийг хүссэн.

I recruited professionally qualified women who'd left the industry on marriage,

Гэрлэлтээс болж ажлаа орхисон, эсвэл анхны үрээ хүлээж буй

мэргэшсэн эмэгтэйчүүдийг олж,

or when their first child was expected

and structured them into a home-working organization.

тэдэнд зориулсан гэрээсээ ажиллах загвар боловсруулсан.

We pioneered the concept of women going back into the workforce

Бид эмэгтэйчүүд урт хугацааны дараа ажилдаа эргэн орох

гэдэг ойлголтыг анх удаа нэвтрүүлсэн.

after a career break.

We pioneered all sorts of new, flexible work methods:

Бид мөн ажлаа хуваах, ашиг ноогдуулах, яваандаа хамтран эзэмших зэрэг

job shares, profit-sharing, and eventually, co-ownership

өөр уян хатан, шинэлэг ажлын тогтолцоог анхлан санаачлан,

when I took a quarter of the company into the hands of the staff

компаний дөрөвний нэгийг ажилтнуудад шилжүүлэхэд

at no cost to anyone but me.

ганц надаас л зардал гарсан.

For years, I was the first woman this, or the only woman that.

Олон жилийн турш би анхны тийм ч эмэгтэй,

цорын ганц ийм ч эмэгтэй байсан.

And in those days, I couldn't work on the stock exchange,

Тэр үед би үнэт цаасны арилжаанд ажиллаж,

I couldn't drive a bus or fly an airplane.

автобус, онгоц нисгэж болохгүй байлаа.

Indeed, I couldn't open a bank account without my husband's permission.

Нөхрийнхөө зөвшөөрөлгүй банкинд данс ч нээлгэж болохгүй байсан.

My generation of women fought the battles for the right to work

Миний үеийн эмэгтэйчүүд ажиллах эрхийн төлөө мөн

and the right for equal pay.

ижил цалин авахын төлөө тэмцсэн.

Nobody really expected much from people at work or in society

Хэн ч эмэгтэйчүүдээс ажил эсвэл нийгмийн оролцоог хүлээгээгүй.

because all the expectations then

Учир нь тэр үеийн хүлээлт зөвхөн

were about home and family responsibilities.

орон гэр болон гэр бүлийнхэнтэй хамаатай байсан.

And I couldn't really face that,

Би энэ байдлыг хүлээн зөвшөөрч чадаагүй тул

so I started to challenge the conventions of the time,

тухайн үеийн нийгмийн хэв хэмжээг сорьж эхэлсэн.

even to the extent of changing my name from "Stephanie" to "Steve"

Бүр боломжоо алдахгүйн тулд

бизнесийн захиандаа нэрээ Стефанигаас Стив болгон өөрчилж,

in my business development letters,

хаалгаар орохоос өмнө өөрийгөө эрэгтэй биш

so as to get through the door before anyone realized

that he was a she.

эмэгтэй гэдгийг мэдэгдүүлдэггүй байлаа.

(Laughter)

(Инээд)

My company, called Freelance Programmers, and that's precisely what it was,

Манай компанийг "Бие даасан програмчид" гэдэг ба

бид яг л ийм компани байсан.

Маш жижигхэн эхэлсэн: хоолны өрөөний ширээн дээр төлөвлөж,

couldn't have started smaller: on the dining room table,

and financed by the equivalent of 100 dollars in today's terms,

цалин болон байшингийн зээлээр

өнөөдрийн 100 доллартай тэнцэх санхүүжилтээ хийж байлаа.

and financed by my labor and by borrowing against the house.

My interests were scientific, the market was commercial --

Миний сонирхол шинжлэх ухаанч, зах зээл харин арилжааных байлаа.

things such as payroll, which I found rather boring.

цалингийн тооцоо зэрэг нь надад уйтгартай санагддаг байсан.

So I had to compromise with operational research work,

Иймд би үйл ажиллагааны судалгааг сонгосон ба

which had the intellectual challenge that interested me

энэ нь миний сонирхдог оюун ухааны сорилт,

and the commercial value that was valued by the clients:

хэрэглэгчдийн үнэлдэг худалдааны үнэ цэнийн цогц байлаа.

things like scheduling freight trains,

Бид ачааны вагоны цаг тооцоолох, автобусны хуваарь боловсруулах,

time-tabling buses, stock control, lots and lots of stock control.

мөн маш их хувьцааны удирдлагын ажил хийдэг байлаа.

And eventually, the work came in.

Яваандаа ажил орж ирсэн.

We disguised the domestic and part-time nature of the staff

Бид гэрээр болон хагас цагаар ажилладаг системээ нуун,

by offering fixed prices, one of the very first to do so.

тогтсон үнэ гаргасан нь анхдагчдын нэг байлаа.

And who would have guessed that the programming

Хэн ер нь Суперсоник Конкордын нислэгийн

of the black box flight recorder of Supersonic Concord

хар хайрцагын програмыг

would have been done by a bunch of women working in their own homes.

гэрээсээ ажиллаж буй хэдэн эмэгтэй хийнэ гэж санах вэ дээ.

(Applause)

(Алга ташилт)

All we used was a simple "trust the staff" approach

Бидний зүгээр л "ажилчиддаа итгэх" зарчим

болон энгийн утсыг ашигласан.

and a simple telephone.

We even used to ask job applicants, "Do you have access to a telephone?"

Бид бүр ажил горилогчдоос "Та утастай юу?" гэж асуудаг байсан.

An early project was to develop software standards

Анхны төслүүдийн нэг маань удирдлагын протоколын

програм хангамжийн стандартыг боловсруулах байлаа.

on management control protocols.

And software was and still is a maddeningly hard-to-control activity,

Програм өмнө ч, одоо ч хянахад маш төвөгтэй байдаг учир

асар үнэ цэнэтэй байдаг.

so that was enormously valuable.

We used the standards ourselves,

Бид өөрсөддөө стандарт тогтоон,

we were even paid to update them over the years,

үүнийгээ улам сайжруулахын төлөө мөнгө авч,

and eventually, they were adopted by NATO.

улмаар үүнийг НАТО-д ашиглагдах болсон.

Our programmers -- remember, only women,

Манай хөгжүүлэгчид зөвхөн эмэгтэйчүүд,

гей болон трансжендэр хүмүүс байсан ба

including gay and transgender --

worked with pencil and paper to develop flowcharts

харандаа, цаас ашиглан хийх алхам бүрийг тодорхойлсон

алгоритм зохиодог байв.

defining each task to be done.

And they then wrote code, usually machine code,

Ингээд тэд код бичнэ. Ихэвчлэн машины код,

sometimes binary code,

заримдаа хоёртын код бичин,

which was then sent by mail to a data center

цаашаа дата төв рүү шуудангаар илгээнэ.

to be punched onto paper tape or card

Код цаасан тууз эсвэл картан дээр шивэгдэж,

and then re-punched, in order to verify it.

баталгаажуулахын тулд дахин шивэгддэг байсан.

All this, before it ever got near a computer.

Энэ бүгдийг компьютер түгээмэл болохоос өмнө хийж байлаа.

That was programming in the early 1960s.

Энэ 1960-аад оны програмчлал байсан юм.

In 1975, 13 years from startup,

1975 онд, компани байгуулагдснаас 13 жилийн дараа,

equal opportunity legislation came in in Britain

ижил боломжийн тухай хууль Британид гарч

and that made it illegal to have our pro-female policies.

манай зөвхөн эмэгтэйчүүд авах дүрмийг хууль бус болгосон.

And as an example of unintended consequences,

Үүний санаандгүй үр дагаврын жишээ болж,

my female company had to let the men in.

манай компани эрчүүдэд хаалгаа нээсэн.

(Laughter)

(Инээд)

When I started my company of women,

Би эмэгтэйчүүдийн компаниа байгуулахад,

the men said, "How interesting, because it only works because it's small."

эрчүүд "Сонирхолтой л юм, жижиг учраас л болж байгаа юм" гэсэн.

And later, as it became sizable, they accepted, "Yes, it is sizable now,

Дараа нь нилээд томроход тэд хүлээн зөвшөөрч,

"Яахав том юм, гэхдээ стратегийн ач холбогдол байхгүй" гэсэн.

but of no strategic interest."

And later, when it was a company valued at over three billion dollars,

Дараа нь компани 3 тэрбум долларын үнэ хүрч,

70 гарам ажилчид маань саятангууд болоход тэд,

and I'd made 70 of the staff into millionaires,

they sort of said, "Well done, Steve!"

"Сайн ажиллаа, Стив!" гэсэн.

(Laughter)

(Инээд)

(Алга ташилт)

(Applause)

You can always tell ambitious women by the shape of our heads:

Та нар зорилготой эмэгтэйчүүдийг толгойны хэлбэрээр нь таньж болно.

They're flat on top for being patted patronizingly.

Зөөлөн цохиулсаар байгаад тэдний толгой хавтгай болчихсон байдаг юм.

(Laughter) (Applause)

(Инээд) (Алга ташилт)

And we have larger feet to stand away from the kitchen sink.

Бид мөн том хөлтэй байдаг нь гал тогооны угаалтуураас хол зогсох гэж тэр.

(Laughter)

(Инээд)

Let me share with you two secrets of success:

Та бүхэнд амжилтын 2 нууцаас хуваалцъя.

Surround yourself with first-class people and people that you like;

Өөрийгөө хамгийн мундаг мөн өөрийн дуртай хүмүүсээр хүрээлүүл,

and choose your partner very, very carefully.

ман. ханиа маш болгоомжтой сонго.

Because the other day when I said, "My husband's an angel,"

Учир нь нэг удаа би "Миний нөхөр сахиусан тэнгэр" гэхэд

a woman complained -- "You're lucky," she said,

нэг эмэгтэй "Чи азтай" юм,

"mine's still alive."

"минийх одоо болтол амьд" гэсэн.

(Laughter)

(Инээд)

If success were easy, we'd all be millionaires.

Амжилт гаргах амархан байсан бол бид бүгд саятан байх байсан.

But in my case, it came in the midst of family trauma and indeed, crisis.

Гэхдээ миний хувьд амжилт гэр бүлийн хямрал дунд ирсэн.

Our late son, Giles, was an only child, a beautiful, contented baby.

Миний талийгч хүү Жайлс айлын ганц, хөөрхөн, аз жаргалтай хүүхэд байсан.

And then, at two and a half,

Жайлс хоёр ой хагастайдаа

like a changeling in a fairy story,

яг л үлгэрт хүүхэд солигддог шиг

he lost the little speech that he had

дөнгөж ярьж эхэлснээ, ярихаа больж,

and turned into a wild, unmanageable toddler.

хэцүү, дуулгаваргүй хүүхэд болсон.

Not the terrible twos;

Жирийн 2 настай хүүхдийн ааш биш,

he was profoundly autistic and he never spoke again.

хүнд аутизмтай байсан ба дахиж хэзээ ч яриагүй.

Giles was the first resident in the first house of the first charity that I set up

Жайлс миний байгуулсан анхны халамжийн газрын анхны хүүхэд байсан ба

to pioneer services for autism.

энэ миний аутизмын эсрэг тэмцлийн эхлэл болсон.

And then there's been a groundbreaking Prior's Court school

Мөн анх удаа аутизмтай сурагчдад зориулагдсан

for pupils with autism

Прайрын Корт сургууль байгуулагдаж,

and a medical research charity, again, all for autism.

аутизмийг судлах эрүүл мэндийн судалгаануудад хандивлаж байлаа.

Because whenever I found a gap in services, I tried to help.

Учир нь би нийгмийн үйлчилгээнд дутуу зүйл харах бүрдээ

өөрчлөхийг хичээдэг байлаа.

I like doing new things and making new things happen.

Би шинэ зүйлс хийх болон бүтээх дуртай.

And I've just started a three-year think tank for autism.

Би саяхан аутизмд зориулсан 3 жилийн судалгааны ажил эхлүүлсэн.

And so that some of my wealth does go back to the industry from which it stems,

Тэгэхээр миний хөрөнгөний зарим хэсэг

анх эхэлсэн газар руу минь буцаж орох юм.

I've also founded the Oxford Internet Institute

Би мөн Оксфордын Интернэт Институт болон

бусад мэдээллийн технологитой холбоотой газруудыг хамтран байгуулсан.

and other IT ventures.

The Oxford Internet Institute focuses not on the technology,

Оксфордын Интернэт Институт нь зөвхөн технологи төдийгүй, интернэтийн

but on the social, economic, legal and ethical issues of the Internet.

нийгмийн, эдийн засаг, хуулийн болон ёс суртахууны асуудалд анхаардаг.

Giles died unexpectedly 17 years ago now.

Жайлс 17 жилийн өмнө санаандгүй өнгөрсөн.

And I have learned to live without him,

Би түүнгүйгээр амьдарч сурсан,

and I have learned to live without his need of me.

түүний намайг гэх хэрэгцээгүйгээр амьдарч сурсан.

Philanthropy is all that I do now.

Одоо би гагц сайн үйлсийн ажил л хийдэг.

I need never worry about getting lost

Одоо би хэзээ ч төөрөхөөс санаа зовдоггүй

because several charities would quickly come and find me.

учир нь буяны байгууллагууд гялс намайг олчихно шүү дээ.

(Laughter)

(Инээд)

It's one thing to have an idea for an enterprise,

Үйлдвэрлэлийн санаа байх нэг хэрэг,

but as many people in this room will know,

гэвч энд байгаа хүмүүсийн мэдэж байгаагаар

making it happen is a very difficult thing

санаагаа ажил болгох нь тун хэцүү ба

and it demands extraordinary energy, self-belief and determination,

маш их эрч хүч, өөртөө итгэх итгэл, зүтгэл,

the courage to risk family and home,

мөн гэр бүлээ золиослох зориг шаарддаг ба

and a 24/7 commitment that borders on the obsessive.

24/7 зогсолтгүй ажиллах ёстой нь бараг л солиотой гэмээр.

So it's just as well that I'm a workaholic.

Тиймээс би ажлын донтой гэдэг нь сайн хэрэг.

I believe in the beauty of work when we do it properly and in humility.

Би ажлын сайн сайхан нь ажлыг зөв бөгөөд даруу хийхэд оршдог гэдэг итгэдэг.

Work is not just something I do when I'd rather be doing something else.

Ажил бол би оронд нь өөр зүйл хийж байх юм гэсэн зүйл огт биш.

We live our lives forward.

Бид урагшаа тэмүүлж амьдардаг.

So what has all that taught me?

Энэ нь надад юуг заасан бэ?

I learned that tomorrow's never going to be like today,

Би маргааш хэзээ ч өнөөдөр шиг байхгүй гэдгийг сурсан,

and certainly nothing like yesterday.

мөн өчигдөр шиг ч байхгүй.

And that made me able to cope with change,

Энэ намайг өөрчлөлтөнд дасан зохицоход тусалж,

indeed, eventually to welcome change,

яваандаа би өөрчлөлтийг дуртайяа хүлээн авдаг болгосон,

though I'm told I'm still very difficult.

Гэхдээ намайг одоо ч хэцүүхэн хүн гэдэг юм.

Thank you very much.

Маш их баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)