Dame Stephanie Shirley: Why do ambitious women have flat heads?

Tłumaczenie: Sandra Swałdek Korekta: Rysia Wand

When I wrote my memoir,

Po przeczytaniu moich wspomnień

the publishers were really confused.

wydawcy byli naprawdę zdezorientowani.

Was it about me as a child refugee,

Czy opisywały dziecko-uchodźcę,

or as a woman who set up a high-tech software company back in the 1960s,

czy założycielkę nowoczesnej firmy z początku lat 60.,

one that went public

która potem weszła na giełdę

and eventually employed over 8,500 people?

i ostatecznie zatrudniała ponad 8500 osób?

Or was it as a mother of an autistic child?

A może matkę autystycznego dziecka?

Or as a philanthropist that's now given away serious money?

Czy filantropkę ofiarującą znaczne sumy?

Well, it turns out, I'm all of these.

Okazuje się, że jestem każdą z tych osób.

So let me tell you my story.

Opowiem wam swoją historię.

All that I am stems from when I got onto a train in Vienna,

To, kim jestem, ma swój początek w dniu, w którym wsiadłam do pociągu z Wiednia,

part of the Kindertransport that saved nearly 10,000 Jewish children

będącego częścią akcji ratunkowej,

która ocaliła blisko 10 000 żydowskich dzieci

from Nazi Europe.

z nazistowskiej Europy.

I was five years old, clutching the hand of my nine-year-old sister

Miałam 5 lat, trzymając się kurczowo starszej siostry

and had very little idea as to what was going on.

i nie mając pojęcia, co się dzieje, zastanawiałam się:

"What is England and why am I going there?"

"Co to jest Anglia? Dlaczego tam jadę?".

I'm only alive because so long ago, I was helped by generous strangers.

Żyję tylko dlatego, że dawno temu pomogli mi hojni, obcy ludzie.

I was lucky, and doubly lucky to be later reunited

Miałam nawet podwójne szczęście, bo potem znów spotkałam

with my birth parents.

moich biologicznych rodziców.

But, sadly, I never bonded with them again.

Niestety, już nie odzyskaliśmy więzi.

But I've done more in the seven decades since that miserable day

70 lat upłynęło od tamtego smutnego dnia,

when my mother put me on the train

gdy matka wsadziła mnie do pociągu,

than I would ever have dreamed possible.

w trakcie których osiągnęłam więcej, niż mogłam zamarzyć.

And I love England, my adopted country,

Kocham Anglię, która się mną zaopiekowała,

with a passion that perhaps only someone who has lost their human rights can feel.

z pasją jaką może czuć chyba tylko ktoś, kto utracił podstawowe prawa człowieka.

I decided to make mine a life that was worth saving.

Postanowiłam dołożyć starań, żeby moje życie było warte ocalenia.

And then, I just got on with it.

Potem po prostu się za to wzięłam.

(Laughter)

(Śmiech)

Let me take you back to the early 1960s.

Przeniosę was do początku lat 60.

To get past the gender issues of the time,

Nie bacząc na tradycyjny podział ról,

I set up my own software house at one of the first such startups in Britain.

założyłam jedną z pierwszych firm programistycznych w Anglii.

But it was also a company of women, a company for women,

Była to firma kobiet i dla kobiet,

an early social business.

łącząca cele biznesowe i społeczne.

And people laughed at the very idea because software, at that time,

Wielu kpiło z tego pomysłu, bo ówczesne oprogramowanie

was given away free with hardware.

dodawano gratis do sprzętu.

Nobody would buy software, certainly not from a woman.

Nikt nie kupiłby oprogramowania, a już na pewno nie od kobiety.

Although women were then coming out of the universities with decent degrees,

Chociaż kobiety kończyły uniwersytety z dobrymi wynikami,

there was a glass ceiling to our progress.

to nadal istniał szklany sufit, zatrzymujący nasz postęp.

And I'd hit that glass ceiling too often,

Często uderzałam w ten sufit,

and I wanted opportunities for women.

bo chciałam tworzenia możliwości dla kobiet.

I recruited professionally qualified women who'd left the industry on marriage,

Zatrudniałam wykwalifikowane kobiety, które porzuciły branżę, wychodząc za mąż,

or when their first child was expected

lub gdy oczekiwały pierwszego dziecka.

and structured them into a home-working organization.

Stworzyłam organizację opartą na pracy chałupniczej.

We pioneered the concept of women going back into the workforce

Zapoczątkowałyśmy powracanie kobiet do pracy

after a career break.

po przerwie w karierze.

We pioneered all sorts of new, flexible work methods:

Inicjowałyśmy wiele nowych, elastycznych metod pracy,

job shares, profit-sharing, and eventually, co-ownership

jak podział etatu, podział zysków, i wreszcie współwłasność,

when I took a quarter of the company into the hands of the staff

jak gdy przekazałam ćwierć firmy mojemu zespołowi,

at no cost to anyone but me.

sama ponosząc koszty.

For years, I was the first woman this, or the only woman that.

Przez wiele lat

byłam "pierwszą kobietą" w tym, albo "jedyną" w owym.

And in those days, I couldn't work on the stock exchange,

W tamtych czasach nie mogłam pracować na giełdzie,

I couldn't drive a bus or fly an airplane.

prowadzić autobusu, czy pilotować samolotu.

Indeed, I couldn't open a bank account without my husband's permission.

Nie mogłam nawet

założyć konta bankowego bez pozwolenia męża.

My generation of women fought the battles for the right to work

Moje pokolenie kobiet walczyło o prawo do pracy

and the right for equal pay.

i równych zarobków.

Nobody really expected much from people at work or in society

Niewiele oczekiwano od kobiet w pracy czy w życiu społecznym,

because all the expectations then

bo wszystkie oczekiwania kręciły się

were about home and family responsibilities.

wokół domu i obowiązków rodzinnych.

And I couldn't really face that,

Nie mogłam się z tym pogodzić,

so I started to challenge the conventions of the time,

więc zaczęłam kwestionować ówczesne zwyczaje,

even to the extent of changing my name from "Stephanie" to "Steve"

zmieniając nawet imię ze "Stephanie" na "Steve"

in my business development letters,

w korespondencji biznesowej,

so as to get through the door before anyone realized

żeby otworzyć sobie drzwi, zanim ktoś się zorientował,

that he was a she.

że "on", to tak naprawdę "ona".

(Laughter)

(Śmiech)

My company, called Freelance Programmers, and that's precisely what it was,

Moja firma Freelance Programmers,

czyli samozatrudnieni programiści,

couldn't have started smaller: on the dining room table,

miała swój początek na stole jadalnym,

and financed by the equivalent of 100 dollars in today's terms,

z budżetem wartości dzisiejszych 100 dolarów.

and financed by my labor and by borrowing against the house.

Była finansowana przez moją pracę i z pożyczki pod hipotekę domu.

My interests were scientific, the market was commercial --

Interesowałam się nauką, a rynek był komercyjny.

things such as payroll, which I found rather boring.

zagadnienia takie jak lista płac raczej mnie nudziły.

So I had to compromise with operational research work,

Szukałam kompromisu między badaniami operacyjnymi,

which had the intellectual challenge that interested me

które były dla mnie wyzwaniem intelektualnym,

and the commercial value that was valued by the clients:

a ich znaczeniem komercyjnym, co cenili klienci.

things like scheduling freight trains,

Należały do nich: rozkład jazdy pociągów towarowych,

time-tabling buses, stock control, lots and lots of stock control.

autobusów i całe mnóstwo inwentaryzacji.

And eventually, the work came in.

W końcu zaczęły napływać zlecenia.

We disguised the domestic and part-time nature of the staff

Utrzymywałyśmy w tajemnicy chałupniczy charakter pracy

by offering fixed prices, one of the very first to do so.

oraz jej niepełny wymiar godzin, oferując stałe ceny.

And who would have guessed that the programming

I któż by przypuszczał, że oprogramowanie

of the black box flight recorder of Supersonic Concord

czarnych skrzynek Concorde'a Supersonic

would have been done by a bunch of women working in their own homes.

wykonała grupa kobiet pracujących w swoich własnych domach.

(Applause)

(Brawa)

All we used was a simple "trust the staff" approach

Miałyśmy proste podejście, które brzmiało

"zaufaj zespołowi"

and a simple telephone.

oraz zwykły telefon.

We even used to ask job applicants, "Do you have access to a telephone?"

Zwykłyśmy nawet pytać aplikantki: "Czy masz dostęp do telefonu?".

An early project was to develop software standards

Wczesny projekt miał polepszyć standardy oprogramowania

on management control protocols.

dla protokołów kontroli zarządzania.

And software was and still is a maddeningly hard-to-control activity,

Oprogramowanie zawsze było trudno kontrolować,

so that was enormously valuable.

co zwiększało jego wartość.

We used the standards ourselves,

Same stosowałyśmy te standardy,

we were even paid to update them over the years,

a nawet płacono nam za tworzenie aktualizacji,

and eventually, they were adopted by NATO.

aż w końcu przejęło je NATO.

Our programmers -- remember, only women,

Nasze programistki, same kobiety,

including gay and transgender --

w tym osoby homoseksualne i transseksualne,

worked with pencil and paper to develop flowcharts

pracowały ołówkiem na papierze nad diagramami sekwencji działań,

defining each task to be done.

określających każde zadanie.

And they then wrote code, usually machine code,

Ułożony kod, zazwyczaj maszynowy,

sometimes binary code,

czasami binarny,

which was then sent by mail to a data center

później był wysyłany pocztą do centrum danych,

to be punched onto paper tape or card

gdzie nanoszono go na papierową taśmę lub kartę,

and then re-punched, in order to verify it.

a później powtarzano czynność, żeby go zweryfikować.

All this, before it ever got near a computer.

Działo się to na długo przed wprowadzeniem pecetów.

That was programming in the early 1960s.

Tak wyglądało programowanie we wczesnych latach 60.

In 1975, 13 years from startup,

W 1975 roku, 13 lat po rozpoczęciu działalności,

equal opportunity legislation came in in Britain

w Wielkiej Brytanii weszło prawo przeciwdziałające dyskryminacji,

and that made it illegal to have our pro-female policies.

które zdelegalizowało naszą pro-kobiecą politykę.

And as an example of unintended consequences,

Jednym z niezamierzonych następstw

my female company had to let the men in.

było narzucenie kobiecej firmie mężczyzn.

(Laughter)

(Śmiech)

When I started my company of women,

Kiedy startowałam z firmą, mężczyźni mówili:

the men said, "How interesting, because it only works because it's small."

"To interesujące, ale działa tylko dlatego, że jest mała".

And later, as it became sizable, they accepted, "Yes, it is sizable now,

Gdy firma zaczęła się rozrastać: "Owszem, jest już całkiem spora,

but of no strategic interest."

ale bez znaczenia strategicznego".

And later, when it was a company valued at over three billion dollars,

Później, gdy wartość firmy wyniosła ponad 3 miliardy dolarów,

and I'd made 70 of the staff into millionaires,

a 70 z moich pracownic było milionerkami,

they sort of said, "Well done, Steve!"

stwierdzili: "Dobra robota, Steve!".

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

You can always tell ambitious women by the shape of our heads:

Ambitne kobiety zawsze można rozpoznać po kształcie głowy.

They're flat on top for being patted patronizingly.

Są płaskie od ciągłego protekcjonalnego poklepywania.

(Laughter) (Applause)

(Śmiech) (Brawa)

And we have larger feet to stand away from the kitchen sink.

I mamy też dłuższe stopy, żeby stać daleko od zlewu kuchennego.

(Laughter)

(Śmiech)

Let me share with you two secrets of success:

Podzielę się z wami dwoma kluczami do sukcesu.

Surround yourself with first-class people and people that you like;

Otaczajcie się pierwszorzędnymi ludźmi, i tymi, których lubicie.

and choose your partner very, very carefully.

Wybierajcie partnerów bardzo, ale to bardzo ostrożnie.

Because the other day when I said, "My husband's an angel,"

Kiedyś powiedziałam: "Mój mąż to anioł",

a woman complained -- "You're lucky," she said,

na co usłyszałam:

"mine's still alive."

"Masz szczęście, mój ciągle żyje".

(Laughter)

(Śmiech)

If success were easy, we'd all be millionaires.

Jeśli sukces byłby łatwy, wszyscy bylibyśmy milionerami.

But in my case, it came in the midst of family trauma and indeed, crisis.

W moim przypadku sukces przyszedł

w środku dramatu rodzinnego i kryzysu.

Our late son, Giles, was an only child, a beautiful, contented baby.

Nasz zmarły syn Giles był jedynakiem. Pięknym, radosnym dzieckiem.

And then, at two and a half,

Kiedy miał dwa i pół roku,

like a changeling in a fairy story,

jakby go ktoś podmienił.

he lost the little speech that he had

Przestał mówić i stał się dziki i trudny w wychowaniu.

and turned into a wild, unmanageable toddler.

Not the terrible twos;

To nie był typowy niegrzeczny dwulatek.

he was profoundly autistic and he never spoke again.

Miał głęboki autyzm i już nigdy nie mówił.

Giles was the first resident in the first house of the first charity that I set up

Giles był pierwszym rezydentem domu opieki mojej pierwszej fundacji,

to pioneer services for autism.

która zapoczątkowała usługi dla autystów.

And then there's been a groundbreaking Prior's Court school

Potem była przełomowa szkoła Prior's Court,

for pupils with autism

dla uczniów autystycznych

and a medical research charity, again, all for autism.

oraz fundacja na rzecz badań nad autyzmem.

Because whenever I found a gap in services, I tried to help.

Gdy widziałam lukę w opiece, próbowałam pomóc.

I like doing new things and making new things happen.

Lubię zaczynać i wspomagać nowe projekty.

And I've just started a three-year think tank for autism.

Właśnie zebrałam grono ekspertów do spraw autyzmu.

And so that some of my wealth does go back to the industry from which it stems,

W ten sposó część mojego majątku wraca tam, skąd wyszła.

I've also founded the Oxford Internet Institute

Ufundowałam Oxford Internet Institute oraz inne przedsięwzięcia

and other IT ventures.

związane z technologią informacyjną.

The Oxford Internet Institute focuses not on the technology,

The Oxford Internet Institute skupia się nie na technologi,

but on the social, economic, legal and ethical issues of the Internet.

ale na zagadnieniach społecznych, ekonomicznych, prawnych

oraz etycznych Internetu.

Giles died unexpectedly 17 years ago now.

Giles zmarł nieoczekiwanie 17 lat temu.

And I have learned to live without him,

Nauczyłam się żyć bez niego i jego potrzeb.

and I have learned to live without his need of me.

Philanthropy is all that I do now.

Teraz zajmuję się tylko filantropią.

I need never worry about getting lost

Nigdy nie boję się zgubić,

because several charities would quickly come and find me.

bo kilka fundacji zaraz mnie znajdzie.

(Laughter)

(Śmiech)

It's one thing to have an idea for an enterprise,

Pomysłu na przedsiębiorstwo to jedno,

but as many people in this room will know,

ale wiele osób na tej sali wie,

making it happen is a very difficult thing

że jego wdrożenie

and it demands extraordinary energy, self-belief and determination,

wymaga niezwykłej energii,

wiary w siebie i determinacji.

the courage to risk family and home,

odwagi, żeby zaryzykować rodzinę i dom

i zaangażowania non-stop, graniczącego z obsesją.

and a 24/7 commitment that borders on the obsessive.

So it's just as well that I'm a workaholic.

Więc dobrze się składa, że jestem pracoholiczką.

I believe in the beauty of work when we do it properly and in humility.

Wierzę w piękno pracy

wykonywanej prawidłowo i z pokorą.

Work is not just something I do when I'd rather be doing something else.

Nie pracuję z poczuciem,

że wolałabym robić coś innego.

We live our lives forward.

Życie toczy się do przodu.

So what has all that taught me?

Czego mnie to wszystko nauczyło?

I learned that tomorrow's never going to be like today,

Nauczyłam się, że jutro nie będzie wyglądało jak dzisiaj,

and certainly nothing like yesterday.

a już na pewno nie jak wczoraj.

And that made me able to cope with change,

Nauczyłam się, jak sobie radzić ze zmianą,

indeed, eventually to welcome change,

a nawet jak witać ją z radością,

though I'm told I'm still very difficult.

choć ciągle słyszę, że mam trudny charakter.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)