Clay Shirky: How cognitive surplus will change the world

Clay Shirky: Zihin fazlası nasıl dünyayı değiştirecek

Çeviri: Meric Aydonat Gözden geçirme: yasin alp aluç

The story starts in Kenya

Hikaye, 2007 aralığında

in December of 2007,

Kenya'daki tartışmalı başkanlık

when there was a disputed presidential election,

seçimleriyle başlıyor.

and in the immediate aftermath of that election,

Seçimlerin hemen sonrasında

there was an outbreak of ethnic violence.

ülkede etnik şiddet salgını patlak verdi.

And there was a lawyer in Nairobi, Ory Okolloh --

Nairobi'de Ory Okolloh isminde bir avukat,

who some of you may know from her TEDTalk --

kiminiz onu TEDTalk'dan biliyor olabilirsiniz,

who began blogging about it on her site,

Kenyan Pundit isimli siteden

Kenyan Pundit.

blog yazmaya başladı.

And shortly after the election and the outbreak of violence,

Seçimden ve şiddet salgınından hemen sonra,

the government suddenly imposed

yönetim medyaya ciddi

a significant media blackout.

kısıtlamalar getirdi.

And so weblogs went from being

Böylece, bloglar

commentary as part of the media landscape

medyanın yorumcu bir alanı olmaktan

to being a critical part of the media landscape

daha kritik bir görev üstlendi,

in trying to understand where the violence was.

şiddetin nerede olduğunu anlatma görevi.

And Okolloh solicited

Ve Okolloh yazdıklarına

from her commenters

yorum yapan insanlardan

more information about what was going on.

neler olduğu hakkında daha fazla bilgi vermelerini istedi.

The comments began pouring in,

Böylece yorumlar yağmaya başladı.

and Okolloh would collate them. She would post them.

Okolloh bunları birleştirip yayınlıyordu.

And she quickly said, "It's too much.

Kısa sürede "Bu çok fazla.

I could do this all day every day

Bunu her gün, bütün gün yapsam da

and I can't keep up.

yetişemem" dedi.

There is more information

"Şimdi Kenya'da neler olduğuyla ilgili

about what's going on in Kenya right now

bir kişinin başa çıkabileceğinden

than any one person can manage.

çok daha fazla bilgi var.

If only there was a way to automate this."

Keşke bunları otomatik hale getirmenin bir yolu olsaydı." dedi.

And two programmers who read her blog

Onun blogunu okuyan iki programcı

held their hands up and said, "We could do that,"

ellerini kaldırıp "Bunu biz yapabiliriz." dediler.

and in 72 hours, they launched Ushahidi.

Ve 72 saat içinde Ushahidi'yi kurdular.

Ushahidi -- the name means "witness"

Ushahidi -- kelime olarak Swahili dilinde

or "testimony" in Swahili --

"tanık" veya "ifade" anlamına geliyor --

is a very simple way of taking reports from the field,

sahadan ya internet aracılığıyla ya da

whether it's from the web or, critically,

daha kritik olarak cep telefonlarından ve mesajlardan

via mobile phones and SMS,

raporları alıp onları birleştirip

aggregating it and putting it on a map.

bir harita üzerine koymanın kolay bir yolu.

That's all it is, but that's all that's needed

Sadece bundan ibaret ama gerekeni de bu kadar.

because what it does is it takes the tacit information

Çünkü bunun yaptığı

available to the whole population --

herkesin bildiği

everybody knows where the violence is,

ama açıkça

but no one person knows what everyone knows --

konuşulmayan bilgileri

and it takes that tacit information

birleştirip

and it aggregates it,

haritaya yerleştirip

and it maps it and it makes it public.

halka sunmak.

And that, that maneuver

"Kriz haritalandırması"

called "crisis mapping,"

denilen bu hareketin

was kicked off in Kenya

başlangıcı 2008 Ocak'ında

in January of 2008.

Kenya'da gerçekleşti.

And enough people looked at it and found it valuable enough

Ve yeterince insan bunu kullanıp

that the programmers who created Ushahidi

değerli görünce, programcıları

decided they were going to make it open source

Ushahidi'yi herkese açık kaynaklı

and turn it into a platform.

bir platforma dönüştürmeye karar verdiler.

It's since been deployed in Mexico

O zamandan beri Meksika'da

to track electoral fraud.

seçim yolsuzluğunu takip etmek amacıyla kullanıldı.

It's been deployed in Washington D.C. to track snow cleanup.

Washington'da karların temizlenmesini takip etmek için kullanıldı.

And it's been used most famously in Haiti

En ünlüsü de Haiti'deki

in the aftermath of the earthquake.

depremin sonrasında kullanıldı.

And when you look at the map

Ushahidi açılış sayfasındaki

now posted on the Ushahidi front page,

haritaya baktığınızda, Ushahidi'nin

you can see that the number of deployments in Ushahidi

kaç defa kullanıldığını görüyorsunuz,

has gone worldwide, all right?

dünya dört bir yanında kullanılmış, değil mi?

This went from a single idea

Doğu Afrika'da 2008'in başında

and a single implementation

ortaya çıkan basit bir fikir

in East Africa in the beginning of 2008

ve uygulama

to a global deployment

üç yıldan kısa sürede

in less than three years.

küresel bir boyut kazandı.

Now what Okolloh did

Okolloh'un yaptığı,

would not have been possible

dijital teknoloji olmasaydı

without digital technology.

imkansızdı.

What Okolloh did would not have been possible

Okolloh'un yaptığı, insanların cömertliği olmasaydı

without human generosity.

imkansızdı.

And the interesting moment now,

Şimdi ilginç olansa,

the number of environments

sosyal düzene meydan okuyan

where the social design challenge

oluşumların sayısı

relies on both of those things being true.

bu iki kavramın varlığına bağlı.

That is the resource that I'm talking about.

Benim bahsettiğim kaynak bu.

I call it cognitive surplus.

Ben ona "zihin fazlası" diyorum.

And it represents the ability

Ve bu dünya nüfusunun

of the world's population

gönüllü olarak

to volunteer and to contribute and collaborate

büyük, hatta bazen de küresel projelere

on large, sometimes global, projects.

katkıda bulunmasını temsil ediyor.

Cognitive surplus is made up of two things.

Zihin fazlası iki şeyden oluşuyor.

The first, obviously, is the world's free time and talents.

İlki, doğal olarak dünyanın boş zamanı ve yetenekleri.

The world has over

Dünyanın

a trillion hours a year

ortaklaşa projelere harcayacak

of free time

bir yılda bir trilyon saatten fazla

to commit to shared projects.

zamanı var.

Now, that free time existed in the 20th century,

20. yüzyılda da dünyanın bol bol boş vakti vardı,

but we didn't get Ushahidi in the 20th century.

ama Ushahidi'yi 20. yüzyılda kullanamadık.

That's the second half of cognitive surplus.

Zihin fazlasının ikinci parçası da bu.

The media landscape in the 20th century

20. yüzyıldaki medya ortamı

was very good at helping people consume,

insanların tüketmelerine yardımcı olmakta çok başarılıydı.

and we got, as a result,

Sonuç olarak da

very good at consuming.

tüketmekte çok başarılı olduk.

But now that we've been given media tools --

Ama şimdi internet gibi cep telefonları gibi

the Internet, mobile phones -- that let us do more than consume,

tüketmekten daha fazlasını yapmamıza imkan sağlayan

what we're seeing is that people weren't couch potatoes

medya araçlarıyla insanların tembellikten hoşlandıkları için

because we liked to be.

tembellik yapmadıklarını görüyoruz.

We were couch potatoes because that was

Tembeldik, çünkü

the only opportunity given to us.

sadece bunu yapabiliyorduk.

We still like to consume, of course.

Tabii ki hala tüketmekten hoşlanıyoruz.

But it turns out we also like to create,

Ama yaratmaktan ve paylaşmaktan da

and we like to share.

hoşlanıyoruz.

And it's those two things together --

Eskiden beri varolan insan motivasyonu

ancient human motivation

ve motivasyonu büyük ölçekte

and the modern tools to allow that motivation

birleştirebilen

to be joined up in large-scale efforts --

modern araçlar

that are the new design resource.

yeni tasarım kaynakları.

And using cognitive surplus,

Ve zihin fazlasını kullanarak

we're starting to see truly incredible experiments

bilimde, edebiyatta,

in scientific, literary,

sanatta, politikada

artistic, political efforts.

yaratılan inanılmaz şeyler görüyoruz.

Designing.

Tasarımda.

We're also getting, of course, a lot of LOLcats.

Bununla birlikte pek çok

LOLcats are cute pictures of cats

şirin başlıklarla daha komikleştirilen

made cuter with the addition of cute captions.

kedi resimleri de alıyoruz.

And they are also

Bunlar medya ortamının bize

part of the abundant media landscape we're getting now.

sağladığı fazlalıklardan.

This is one of the participatory --

Aynı zamanda Ushahidi ile

one of the participatory models

birlikte gelen insanların

we see coming out of that, along with Ushahidi.

katılımıyla oluşan başka bir model.

Now I want to stipulate, as the lawyers say,

Avukatların deyimiyle iddia ediyorum ki

that LOLcats are the stupidest possible

bu komik kedi resimleri yaratılabilecek

creative act.

en aptal şey.

There are other candidates of course,

Tabii ki başka adaylar da var

but LOLcats will do as a general case.

ama komik kedi resimlerini genel bir örnek olarak alabiliriz.

But here's the thing:

Olay şu.

The stupidest possible creative act

Yaratılabilecek en aptal şeyin bile sonucunda

is still a creative act.

bir şeyler yaratılıyor.

Someone who has done something like this,

Böyle bir şey yapan birisi,

however mediocre and throwaway,

ne kadar orta hâlli de olsa

has tried something, has put something forward in public.

bir şeyler denedi ve ortaya bir şeyler sundu.

And once they've done it, they can do it again,

Ve bunu bir kere yaptıktan sonra, bir daha yapabilirler.

and they could work on getting it better.

Ve bunun daha iyi olması için çalışabilirler.

There is a spectrum between mediocre work and good work,

Orta hâlli işler ile iyi işler arasında bir kuşak var.

and as anybody who's worked as an artist or a creator knows,

Bir sanat dalıyla uğraşan ya da bir şey yaratan herkesin

it's a spectrum you're constantly

bildiği gibi bu sürekli en üst noktasına

struggling to get on top of.

çıkmayı çabaladığımız bir kuşak.

The gap is between

Asıl boşluk,

doing anything and doing nothing.

bir şeyler yapmakla yapmamak arasında.

And someone who makes a LOLcat

Ve komik kedi resimleriyle uğraşan birisi

has already crossed over that gap.

bu boşluğu çoktan aştı.

Now it's tempting to want to get the Ushahidis

Şimdi komik kedi resimlerini almadan

without the LOLcats, right,

Ushahidiler'i almak çekici geliyor, değil mi,

to get the serious stuff without the throwaway stuff.

gereksiz şeyleri almadan ciddi şeyleri almak.

But media abundance never works that way.

Ama medya bolluğu böyle bir şey.

Freedom to experiment means freedom to experiment with anything.

Deneme özgürlüğü her şeyi deneyebilme özgürlüğü anlamına geliyor.

Even with the sacred printing press,

Kutsal matbaa ile bile

we got erotic novels 150 years

erotik romanları bilimsel makalelerden

before we got scientific journals.

150 yıl önce aldık.

So before I talk about

Ushahidi ile komik kediler arasındaki

what is, I think, the critical difference

kritik fark ile ilgili konuşmadan önce

between LOLcats and Ushahidi,

onların ortak

I want to talk about

kaynaklarından

their shared source.

bahsetmek istiyorum.

And that source is design for generosity.

Bu kaynak cömertlik için tasarım.

It is one of the curiosities of our historical era

Bu, çağımızın ilginçliklerinden biri, zihin fazlası

that even as cognitive surplus

bile çevresinde tasarımımızı

is becoming a resource we can design around,

gerçekleştirebileceğimiz bir kaynak haline geliyor,

social sciences are also starting to explain

sosyal bilimler de bunu açıklamaya çalışıyorlar,

how important

içimizden gelerek yaptığımız şeylerin

our intrinsic motivations are to us,

bizim için ne kadar önemli olduğunu,

how much we do things because we like to do them

patronumuz bize yapmamızı söylediğinden,

rather than because our boss told us to do them,

onları yapmak için para aldığımızdan değil de

or because we're being paid to do them.

yapmayı istediğimiz için yaptığımızı.

This is a graph from a paper

Bu Uri Gneezy ve Afredo Rusticini'nin

by Uri Gneezy and Aldo Rustichini,

2000'lerin başında

who set out to test, at the beginning of this decade,

"caydırıcılık teorisi" hakkında

what they called "deterrence theory."

test edip yazdıkları makaleden bir grafik.

And deterrence theory is a very simple theory of human behavior:

Caydırıcılık teorisi insan davranışıyla ilgili çok basit bir teori.

If you want somebody to do less of something,

Birisinin bir şeyi daha az yapmasını istiyorsanız

add a punishment and they'll do less of it.

ona ceza verin, o şeyi daha az yapacaklardır.

Simple, straightforward, commonsensical --

Basit, apaçık, mantıklı,

also, largely untested.

aynı zamanda test edilmemiş birşey.

And so they went and studied

Hayfa, İsrail'de 10 kreşe

10 daycare centers in Haifa, Israel.

gidip oraları incelediler.

They studied those daycare centers

Buraları, insanların

at the time of highest tension,

en sinirli zamanlarında,

which is pick-up time.

çocukların alındığı saatte incelediler.

At pick-up time the teachers,

Çocukların alınma saatinde

who have been with your children all day,

bütün gün onlarla birlikte olan öğretmenler

would like you to be there at the appointed hour to take your children back.

sizin çocukları gelip zamanında almanızı isterler.

Meanwhile, the parents -- perhaps a little busy at work, running late, running errands --

Aynı zamanda ebeveynler, işlerinin yoğun olmasından ya da evin başka işlerine

want a little slack to pick the kids up late.

koşturmalarından dolayı birazcık geç kalmalarının anlayışla karşılanmasını isterler.

So Gneezy and Rustichini said,

Gneezy ve Rusticini

"How many instances of late pick-ups

bu 10 kreşteki geç gelme

are there at these 10 daycare centers?"

sayısını merak ettiler.

Now they saw -- and this is what the graph is,

Bu grafikte gördüğünüz gibi

these are the number of weeks and these are the number of late arrivals --

--bunlar hafta sayısı, bunlar da geç gelme sayısı--

that there were between six and 10

bu 10 kreşte ortalama

instances of late pick-ups

6 ila 10 geç gelme

on average in these 10 daycare centers.

görülüyor.

So they divided the daycare centers into two groups.

Bunun üzerine bu kreşleri iki gruba ayırdılar.

The white group there

Burada gördüğünüz beyaz grup kontrol grubu oldu,

is the control group; they change nothing.

bunlarda hiçbir şeyi değiştirmediler.

But the group of daycare centers represented by the black line,

Siyah çizgiyle gördüğünüz gruba

they said, "We are changing this bargain

"Şimdi anlaşmayı değiştiriyoruz.

as of right now.

Çocuğunuzu 10 dakikadan

If you pick your kid up more than 10 minutes late,

geç alırsanız,

we're going to add a 10 shekel fine to your bill.

faturanuza 10 şekel ekleyeceğiz.

Boom. No ifs, ands or buts."

Aması maması yok." dediler.

And the minute they did that,

Bunu yapar yapmaz

the behavior in those daycare centers changed.

insanların davranışları değişti.

Late pick-ups went up

Geç almalar takip eden

every week for the next four weeks

dört hafta boyunca cezadan önceki ortalamanın

until they topped out at triple the pre-fine average,

üç katına kadar arttı

and then they fluctuated

ve sonrasında ceza öncesinin

at between double and triple the pre-fine average

iki ve üç katı

for the life of the fine.

arasında kaldı.

And you can see immediately what happened, right?

Burada ne olduğunu görebiliyorsunuz değil mi?

The fine broke the culture

Ceza, kreşin

of the daycare center.

alışılagelmişini bozdu.

By adding a fine,

Cezaya başlayınca,

what they did was communicate to the parents

ebeveynler öğretmenlere

that their entire debt to the teachers

10 şekel ödeyince

had been discharged

çocuklarını geç almalarının

with the payment of 10 shekels,

bedelini ödediklerini düşünmeye başladılar

and that there was no residue of guilt or social concern

ve bunun için öğretmenlere karşı duydukları

that the parents owed the teachers.

suçluluk veya endişe ortadan kalktı.

And so the parents, quite sensibly, said,

Böylece ebeveynler gayet mantıklı olarak,

"10 shekels to pick my kid up late?

"Çocuğumu geç almak için 10 şekel,

What could be bad?"

bunun nesi kötü olabilir ki?" dediler.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

The explanation of human behavior

20. yüzyılda kazandığımız insan

that we inherited in the 20th century

davranışının açıklaması şöyledir;

was that we are all rational, self-maximizing actors,

hepimiz mantıklı, kazancımızı mümkün olduğunca arttırmaya çalışan varlıklarız.

and in that explanation --

Kreşin yazılı bir anlaşması yoktu.

the daycare center had no contract --

Ve bu açıklama

should have been operating without any constraints.

ortada bağlayıcı bir şey olmadığında geçerli.

But that's not right.

Ama kreş meselesinde bu geçerli değil.

They were operating with social constraints

Bu olayda yazılı anlaşmadansa

rather than contractual ones.

sosyal bağlayıcılar vardı.

And critically, the social constraints

Ve sosyal bağlayıcılar

created a culture that was more generous

yazılı anlaşmaların yaratacağından

than the contractual constraints did.

daha cömert bir kültür yarattı.

So Gneezy and Rustichini run this experiment for a dozen weeks --

Böylece Gneezy ve Rustichini bu deneyi

run the fine for a dozen weeks --

on hafta boyunca tekrarladılar.

and then they say, "Okay, that's it. All done; fine."

Onbirinci hafta ceza vermeyi kesince

And then a really interesting thing happens:

ilginç bir şey oldu.

Nothing changes.

Hiçbir şey değişmedi.

The culture that got broken by the fine

Cezayla bozulan alışılagelmiş davranış

stayed broken when the fine was removed.

aynen devam etti.

Not only are economic motivations

Ekonomik ve insanların içinden gelen

and intrinsic motivations

davranışlar sadece birbirleriyle uyumsuz değil,

incompatible,

bu uyumsuzluk

that incompatibility

uzun bir süre boyunca

can persist over long periods.

devam edebiliyor.

So the trick

Bu tarz durumları tasarlarken

in designing these kinds of situations

aklınızda bulundurmanız gereken şey

is to understand where you're relying on

işin hangi boyutuna ağırlık verdiğiniz:

the economic part of the bargain -- as with the parents paying the teachers --

ekonomik tarafına, yani ebeveynlerin öğretmenlere para ödemesine

and when you're relying on the social part of the bargain,

ya da sosyal tarafına ağırlık vermeniz,

when you're really designing for generosity.

bu durumda cömertlik için tasarım yapıyor olursunuz.

This brings me back to the LOLcats

Komik kedilere ve Ushahidi'ye

and to Ushahidi.

geri geliyoruz.

This is, I think, the range that matters.

Burada işin boyutu fark yaratıyor.

Both of these rely on cognitive surplus.

Bunların ikisi de zihin fazlasına dayanıyor.

Both of these design for the assumption

İkisi de insanların yaratma

that people like to create and we want to share.

ve yarattıklarını paylaşma arzularına dayanıyor.

Here is the critical difference between these:

İkisi arasındaki kritik fark şurada.

LOLcats is communal value.

Komik kediler o topluma özgü bir değer.

It's value created by the participants

Katılımcılar bunları birbirleri

for each other.

için yaratıyorlar.

Communal value on the networks we have

Belirli toplumlara özgü değerleri

is everywhere --

pek çok yerde görüyoruz.

every time you see a large aggregate

Mesela Flickr'daki fotoğraflar olsun

of shared, publicly available data,

ya da Youtube'daki videolar olsun

whether it's photos on Flickr

toplu ve herkese açık

or videos on Youtube or whatever.

alanlarda bunlardan bolca var.

This is good. I like LOLcats as much as the next guy,

Bu iyi bir şey. Komik kedileri ben de herkes

maybe a little more even,

kadar belki de daha fazla seviyorum.

but this is also

Ama bu aynı zamanda

a largely solved problem.

büyük ölçüde çözülmüş bir sorun.

I have a hard time envisioning a future

İleride "Nereden şirin

in which someone is saying,

bir kedi fotoğrafı bulabilirim?"

"Where, oh where, can I find a picture

sorusunun sorulduğu

of a cute cat?"

bir zamanı göremiyorum.

Ushahidi, by contrast,

Buna zıt olarak, Ushahidi

is civic value.

toplumsal bir değer.

It's value created by the participants

Katılımcılar tarafından yaratılan ama

but enjoyed by society as a whole.

toplum tarafından bir bütün olarak yararlanılan bir değer.

The goals set out by Ushahidi

Ushahidi için belirlenen amaç

are not just to make life better

hayatı sadece katılımcılar için değil,

for the participants,

Ushahidi'nin bir şeyler ifade ettiği

but to make life better for everyone in the society

toplumdaki herkes için

in which Ushahidi is operating.

daha iyi bir hale getirmek.

And that kind of civic value

Ve bu toplumsal değer

is not just a side effect

insan motivasyonunun

of opening up to human motivation.

bir yan etkisi değil.

It really is going to be a side effect

Bizim topluca bu tarz

of what we, collectively,

uğraşılarımızın bir

make of these kinds of efforts.

yan etkisi olacak.

There are a trillion

Bir yılda

hours a year

bu işler için kullanılabilecek

of participatory value

bir trilyon

up for grabs.

saat var.

That will be true year-in and year-out.

Bu yıl var, önümüzdeki yıl da olacak.

The number of people who are going to be able

Ve bu tarz işlerle

to participate in these kinds of projects

uğraşabilecek insan sayısı

is going to grow,

artacak.

and we can see that organizations

Ve görüyoruz ki insanların cömertliklerine

designed around a culture of generosity

dayanan bir kültür için tasarlanan

can achieve incredible effects

organizasyonlar, fazla yazılı anlaşma

without an enormous amount of contractual overhead --

olmadan inanılmaz sonuçlar alabiliyor.

a very different model

Bu 20. yüzyıldaki geniş grupların

than our default model for large-scale group action in the 20th century.

katılımını gerektirenden farklı bir model.

What's going to make the difference here

Burada farkı yaratan şey

is what Dean Kamen said,

mucit ve girişimci Dean Kamen'in

the inventor and entrepreneur.

söylediğine göre;

Kamen said, "Free cultures get what they celebrate."

"Özgür kültürler kutladıkları şeyleri alırlar."

We've got a choice before us.

Bizim önümüzde bir seçim var.

We've got this trillion hours a year.

Bir senede bir trilyon saat var.

We can use it to crack each other up, and we're going to do that.

Bu süreyi birbirimizi güldürmeye harcayabiliriz, bunu yapacağız da.

That, we get for free.

Bu bedava.

But we can also celebrate

Ama bu süreyi insanları kutlayarak,

and support and reward the people

destekleyerek ve ödüllendirerek,

trying to use cognitive surplus

zihin fazlasını toplumsal bir değer

to create civic value.

yaratarak da harcayabiliriz.

And to the degree we're going to do that, to the degree we're able to do that,

Ve bunu yapabildiğimiz, buna muktedir olduğumuz ölçüde,

we'll be able to change society.

toplumu değiştirebiliriz.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.