Clay Shirky: How cognitive surplus will change the world

Tłumaczenie: Dorota Konowrocka Korekta: Kinga Skorupska

The story starts in Kenya

Ta opowieść zaczyna się w Kenii

in December of 2007,

w grudniu 2007 roku,

when there was a disputed presidential election,

podczas spornych wyborów prezydenckich.

and in the immediate aftermath of that election,

Efektem wyborów był wybuch

there was an outbreak of ethnic violence.

zamieszek na tle etnicznym.

And there was a lawyer in Nairobi, Ory Okolloh --

Prawniczka z Nairobi, Ory Okolloh,

who some of you may know from her TEDTalk --

może oglądaliście jej TEDTalk,

who began blogging about it on her site,

zaczęła o nich pisać na swoim blogu,

Kenyan Pundit.

Kenyan Pundit.

And shortly after the election and the outbreak of violence,

Wkrótce po wyborach i wybuchu zamieszek

the government suddenly imposed

rząd nieoczekiwanie wprowadził

a significant media blackout.

blokadę informacyjną.

And so weblogs went from being

Blogi przestały być komentarzem

commentary as part of the media landscape

do informacji z mediów

to being a critical part of the media landscape

i stały się głównym źródłem informacji

in trying to understand where the violence was.

na temat przypadków przemocy.

And Okolloh solicited

Okolloh poprosiła,

from her commenters

by komentatorzy bloga

more information about what was going on.

informowali ją o tym, co się dzieje.

The comments began pouring in,

Zalał ją potok danych.

and Okolloh would collate them. She would post them.

Porządkowała je i publikowała,

And she quickly said, "It's too much.

by szybko stwierdzić: "Tego jest za dużo".

I could do this all day every day

"Robię to przez cały dzień,

and I can't keep up.

a i tak nie nadążam.

There is more information

Mamy więcej danych

about what's going on in Kenya right now

na temat sytuacji w Kenii,

than any one person can manage.

niż ktokolwiek może opanować.

If only there was a way to automate this."

Czy to można zautomatyzować?"

And two programmers who read her blog

Dwóch programistów przeczytało wpis

held their hands up and said, "We could do that,"

i odpisało: "Możemy to zrobić".

and in 72 hours, they launched Ushahidi.

W ciągu 72 godzin uruchomili Ushahidi.

Ushahidi -- the name means "witness"

Ushahidi oznacza "świadek"

or "testimony" in Swahili --

lub "świadectwo" w suahili.

is a very simple way of taking reports from the field,

To prosty sposób zbierania relacji z pierwszej ręki

whether it's from the web or, critically,

za pośrednictwem Internetu

via mobile phones and SMS,

lub SMS-ów,

aggregating it and putting it on a map.

agregowania ich i umieszczania na mapie.

That's all it is, but that's all that's needed

To wszystko, co potrzebne.

because what it does is it takes the tacit information

System gromadzi tzw. wiedzę ukrytą

available to the whole population --

dostępną całej populacji.

everybody knows where the violence is,

Każdy zna przypadki przemocy,

but no one person knows what everyone knows --

ale nikt nie zna ich wszystkich.

and it takes that tacit information

System zbiera dane,

and it aggregates it,

agreguje je,

and it maps it and it makes it public.

przyporządkowuje do lokalizacji i upublicznia.

And that, that maneuver

System "mapowania kryzysowego"

called "crisis mapping,"

System "mapowania kryzysowego"

was kicked off in Kenya

wystartował w Kenii

in January of 2008.

w styczniu 2008 roku.

And enough people looked at it and found it valuable enough

Wykorzystało go i doceniło tylu ludzi,

that the programmers who created Ushahidi

że twórcy Ushahidi

decided they were going to make it open source

postanowili upublicznić kod

and turn it into a platform.

i przekształcić go w platformę.

It's since been deployed in Mexico

W Meksyku wykorzystano go

to track electoral fraud.

do śledzenia oszustw wyborczych.

It's been deployed in Washington D.C. to track snow cleanup.

W Waszyngtonie do monitorowania odśnieżania ulic.

And it's been used most famously in Haiti

Słynne jest jego wykorzystanie

in the aftermath of the earthquake.

na Haiti po trzęsieniu ziemi.

And when you look at the map

Kiedy spojrzycie na mapę

now posted on the Ushahidi front page,

z pierwszej strony Ushahidi,

you can see that the number of deployments in Ushahidi

zorientujecie się, że system

has gone worldwide, all right?

jest używany na całym świecie.

This went from a single idea

Ten jeden pomysł

and a single implementation

i jedno wdrożenie

in East Africa in the beginning of 2008

we wschodniej Afryce na początku 2008 roku

to a global deployment

stał się globalną platformą

in less than three years.

w ciągu niecałych trzech lat.

Now what Okolloh did

To, co zrobiła Okolloh,

would not have been possible

nie byłoby możliwe

without digital technology.

bez technologii cyfrowej.

What Okolloh did would not have been possible

Nie byłoby możliwe

without human generosity.

bez ludzkiej hojności.

And the interesting moment now,

Zwróćcie uwagę na to,

the number of environments

że w wielu środowiskach

where the social design challenge

funkcjonowanie społeczne

relies on both of those things being true.

opiera się na tych dwóch czynnikach.

That is the resource that I'm talking about.

To są właśnie zasoby, o których chcę mówić.

I call it cognitive surplus.

Nazwałem je "intelektualną nadwyżką".

And it represents the ability

Odzwierciedla zdolność

of the world's population

mieszkańców całego świata

to volunteer and to contribute and collaborate

do dobrowolnej współpracy

on large, sometimes global, projects.

przy dużych, nawet globalnych projekach.

Cognitive surplus is made up of two things.

Składa się ona z dwóch rzeczy.

The first, obviously, is the world's free time and talents.

Pierwsza to wolny czas i uzdolnienia.

The world has over

Ludzkość dysponuje

a trillion hours a year

ponad bilionem godzin rocznie

of free time

czasu wolnego,

to commit to shared projects.

który może poświęcić na wspólne projekty.

Now, that free time existed in the 20th century,

W XX wieku mieliśmy czas wolny,

but we didn't get Ushahidi in the 20th century.

ale nie stworzyliśmy Ushahidi.

That's the second half of cognitive surplus.

To drugi element nadwyżki intelektualnej.

The media landscape in the 20th century

Media XX wieku

was very good at helping people consume,

ułatwiały ludziom konsumpcję.

and we got, as a result,

W efekcie staliśmy się

very good at consuming.

doskonałymi konsumentami.

But now that we've been given media tools --

Kiedy zyskaliśmy narzędzia,

the Internet, mobile phones -- that let us do more than consume,

Internet i komórki, które pozwalają na więcej,

what we're seeing is that people weren't couch potatoes

pojęliśmy, że nie siedzieliśmy przez TV

because we liked to be.

z zamiłowania.

We were couch potatoes because that was

Gnuśnieliśmy przez telewizorami,

the only opportunity given to us.

bo nie było innych możliwości.

We still like to consume, of course.

Nadal lubimy konsumować,

But it turns out we also like to create,

ale lubimy też tworzyć

and we like to share.

i dzielić się tym.

And it's those two things together --

Te dwa czynniki,

ancient human motivation

odwieczna ludzka motywacja

and the modern tools to allow that motivation

i współczesne narzędzia pozwalające

to be joined up in large-scale efforts --

wyzwolić ją w wielkich projektach,

that are the new design resource.

tworzą nowy zasób.

And using cognitive surplus,

Z nadwyżki intelektualnej

we're starting to see truly incredible experiments

rodzą się niesamowite eksperymenty

in scientific, literary,

w dziedzinie nauki, literatury,

artistic, political efforts.

sztuki, polityki,

Designing.

projektowania.

We're also getting, of course, a lot of LOLcats.

Pojawia się też mnóstwo tzw. LOLcats.

LOLcats are cute pictures of cats

LOLcats to słodkie zdjęcia kotków

made cuter with the addition of cute captions.

z jeszcze słodszymi podpisami.

And they are also

One również są

part of the abundant media landscape we're getting now.

częścią medialnego krajobrazu.

This is one of the participatory --

To jeden z modeli uczestnictwa

one of the participatory models

powstających równolegle

we see coming out of that, along with Ushahidi.

do serwisów takich jak Ushahidi.

Now I want to stipulate, as the lawyers say,

Chciałbym zastrzec,

that LOLcats are the stupidest possible

że te kotki to najgłupszy z możliwych

creative act.

aktów twórczych.

There are other candidates of course,

Oczywiście, są inni kandydaci,

but LOLcats will do as a general case.

ale kotki to udany przykład.

But here's the thing:

Ale coś Wam powiem.

The stupidest possible creative act

Najgłupszy możliwy akt twórczy

is still a creative act.

to nadal akt twórczy.

Someone who has done something like this,

Twórca czegoś takiego,

however mediocre and throwaway,

choćby zupełnie bezwartościowego,

has tried something, has put something forward in public.

spróbował swoich sił i pokazał swoje dzieło.

And once they've done it, they can do it again,

Może to zrobić ponownie.

and they could work on getting it better.

Może z czasem nabierze wprawy.

There is a spectrum between mediocre work and good work,

Poślednią pracę od wybitnej dzieli znaczący dystans.

and as anybody who's worked as an artist or a creator knows,

Każdy artysta czy twórca

it's a spectrum you're constantly

nieustannie próbuje

struggling to get on top of.

go pokonać.

The gap is between

Prawdziwa przepaść

doing anything and doing nothing.

dzieli bezczynność od zrobienia czegokolwiek.

And someone who makes a LOLcat

Twórca kotków

has already crossed over that gap.

pokonał tę przepaść.

Now it's tempting to want to get the Ushahidis

Kusi nas idea Ushahidi

without the LOLcats, right,

bez kotków,

to get the serious stuff without the throwaway stuff.

samo ziarno i żadnych plew.

But media abundance never works that way.

Wszechobecne media tak nie działają.

Freedom to experiment means freedom to experiment with anything.

Swoboda eksperymentowania nie zna ograniczeń.

Even with the sacred printing press,

Weźmy świętą prasę drukarską:

we got erotic novels 150 years

powieści erotyczne wyprzedziły

before we got scientific journals.

o 150 lat czasopisma naukowe.

So before I talk about

Zanim więc opowiem

what is, I think, the critical difference

o kluczowej różnicy

between LOLcats and Ushahidi,

między kotkami a Ushahidi,

I want to talk about

chciałbym wspomnieć

their shared source.

o ich wspólnym fundamencie.

And that source is design for generosity.

Jest nim projekt oparty na hojności.

It is one of the curiosities of our historical era

Ciekawe, że w naszej epoce,

that even as cognitive surplus

w miarę, jak nadwyżka intelektualna

is becoming a resource we can design around,

staje się cennym zasobem,

social sciences are also starting to explain

nauki społeczne zaczynają wyjaśniać,

how important

jak ważna jest dla nas

our intrinsic motivations are to us,

wewnętrzna motywacja.

how much we do things because we like to do them

W jakim stopniu pracujemy z zamiłowania,

rather than because our boss told us to do them,

a nie dlatego, że szef nam kazał

or because we're being paid to do them.

albo nam za to płacą.

This is a graph from a paper

Oto wykres z referatu

by Uri Gneezy and Aldo Rustichini,

Gneezy'ego i Rustichiniego,

who set out to test, at the beginning of this decade,

którzy kilka lat temu postanowili zbadać

what they called "deterrence theory."

coś, co nazwali "teorią odstraszania".

And deterrence theory is a very simple theory of human behavior:

Teoria ta prosto opisuje ludzkie zachowanie.

If you want somebody to do less of something,

Jeśli chcesz, by ludzie czegoś nie robili,

add a punishment and they'll do less of it.

nałóż karę, a przestaną.

Simple, straightforward, commonsensical --

Proste, zdroworozsądkowe,

also, largely untested.

ale niepodparte dowodami.

And so they went and studied

Naukowcy przebadali

10 daycare centers in Haifa, Israel.

10 przedszkoli w Hajfie w Izraelu.

They studied those daycare centers

Badali je w najbardziej nerwowym czasie,

at the time of highest tension,

Badali je w najbardziej nerwowym czasie,

which is pick-up time.

kiedy rodzice odbierają dzieci.

At pick-up time the teachers,

W czasie odbierania nauczyciele,

who have been with your children all day,

którzy cały dzień spędzili z dziećmi,

would like you to be there at the appointed hour to take your children back.

oczekują od rodziców punktualności.

Meanwhile, the parents -- perhaps a little busy at work, running late, running errands --

Rodzice, zapracowani i zabiegani,

want a little slack to pick the kids up late.

chcieliby odbierać dzieci nieco później.

So Gneezy and Rustichini said,

Więc naukowcy zapytali:

"How many instances of late pick-ups

"Ilu rodziców spóźnia się po dzieci

are there at these 10 daycare centers?"

w tych dziesięciu przedszkolach?"

Now they saw -- and this is what the graph is,

Tego dotyczy ten wykres:

these are the number of weeks and these are the number of late arrivals --

to liczba tygodni, a to liczba spóźnień.

that there were between six and 10

Od 6 do 10 rodziców

instances of late pick-ups

przychodziło po dzieci za późno

on average in these 10 daycare centers.

w tych dziesięciu przedszkolach.

So they divided the daycare centers into two groups.

Przedszkola podzielono na dwie grupy.

The white group there

Ta biała grupa

is the control group; they change nothing.

to grupa kontrolna, nic nie zmieniono.

But the group of daycare centers represented by the black line,

Ale w grupie przedstawionej czarną linią

they said, "We are changing this bargain

powiedziano: "Zmieniamy zasady

as of right now.

od tego momentu.

If you pick your kid up more than 10 minutes late,

Jeśli spóźnicie się po dziecko więcej niż 10 minut,

we're going to add a 10 shekel fine to your bill.

ukarzemy was grzywną w wysokości 10 szekli.

Boom. No ifs, ands or buts."

Koniec. Żadnych wymówek".

And the minute they did that,

Od tego momentu

the behavior in those daycare centers changed.

zachowanie rodziców uległo zmianie.

Late pick-ups went up

Liczba spóźnień rosła

every week for the next four weeks

przez następne 4 tygodnie,

until they topped out at triple the pre-fine average,

aż 3-krotnie przekroczyła wcześniejszą średnią,

and then they fluctuated

a następnie oscylowała

at between double and triple the pre-fine average

wokół 2,5-krotności wcześniejszej średniej,

for the life of the fine.

jak długo obowiązywała kara.

And you can see immediately what happened, right?

Widzicie od razu, co się stało.

The fine broke the culture

Kara zburzyła kulturę

of the daycare center.

obowiązującą w przedszkolu.

By adding a fine,

Nakładając karę,

what they did was communicate to the parents

przedszkole przekazało rodzicom,

that their entire debt to the teachers

że ich dług wobec nauczycieli

had been discharged

został anulowany

with the payment of 10 shekels,

po zapłaceniu 10 szekli

and that there was no residue of guilt or social concern

i nie muszą poczuwać się do winy

that the parents owed the teachers.

wobec nauczycieli.

And so the parents, quite sensibly, said,

Rodzice zdroworozsądkowo uznali:

"10 shekels to pick my kid up late?

"10 szekli za spóźnienie po dziecko?

What could be bad?"

Co w tym złego?"

(Laughter)

(Śmiech)

The explanation of human behavior

Wyjaśnienie ludzkiego zachowania

that we inherited in the 20th century

będące spadkiem po XX wieku zakłada,

was that we are all rational, self-maximizing actors,

że jesteśmy racjonalnymi maksymalistami.

and in that explanation --

Zgodnie z tym wyjaśnieniem

the daycare center had no contract --

przedszkole nie zawarło umowy,

should have been operating without any constraints.

więc rodzice nie byli niczym związani.

But that's not right.

Ale nie o to chodzi.

They were operating with social constraints

Wiązały ich zobowiązania społeczne,

rather than contractual ones.

a nie paragrafy umowy.

And critically, the social constraints

Co więcej, ograniczenia społeczne

created a culture that was more generous

narzuciły kulturę bardziej szczodrą,

than the contractual constraints did.

niż określała to umowa.

So Gneezy and Rustichini run this experiment for a dozen weeks --

Badacze eksperymentowali kilkanaście tygodni,

run the fine for a dozen weeks --

w tym czasie obowiązywała kara,

and then they say, "Okay, that's it. All done; fine."

po czym ogłosili zakończenie badań.

And then a really interesting thing happens:

I stało się coś interesującego.

Nothing changes.

Nic się nie zmieniło.

The culture that got broken by the fine

Kultura zburzona karą

stayed broken when the fine was removed.

nie odbudowała się, gdy kara zniknęła.

Not only are economic motivations

Motywacja ekonomiczna

and intrinsic motivations

i motywacja wewnętrzna

incompatible,

są nie tylko sprzeczne,

that incompatibility

ta sprzeczność

can persist over long periods.

może się długo utrzymywać.

So the trick

Haczyk w projektowaniu takich sytuacji

in designing these kinds of situations

Haczyk w projektowaniu takich sytuacji

is to understand where you're relying on

tkwi w zrozumieniu, kiedy polega się

the economic part of the bargain -- as with the parents paying the teachers --

na umowie ekonomicznej (rodzice płacą karę),

and when you're relying on the social part of the bargain,

a kiedy na umowie społecznej,

when you're really designing for generosity.

gdy liczy się na hojność stron umowy.

This brings me back to the LOLcats

W ten sposób wracamy do kotków

and to Ushahidi.

i Ushahidi.

This is, I think, the range that matters.

Oba krańce spektrum mają znaczenie.

Both of these rely on cognitive surplus.

Oba zależą od nadwyżki intelektualnej.

Both of these design for the assumption

Oba opierają się na założeniu,

that people like to create and we want to share.

że ludzie lubią tworzyć i pokazywać swoje dzieła.

Here is the critical difference between these:

A oto kluczowa różnica.

LOLcats is communal value.

Kotki mają wartość dla lokalnej wspólnoty.

It's value created by the participants

To wartość tworzona przez uczestników

for each other.

dla innych uczestników.

Communal value on the networks we have

Wartość naszych sieci społecznych

is everywhere --

objawia się wszędzie.

every time you see a large aggregate

Ujawnia ją każdy duży zbiór

of shared, publicly available data,

publicznie dostępnych danych,

whether it's photos on Flickr

czy to będą zdjęcia na Flickrze

or videos on Youtube or whatever.

czy materiały na YouTube.

This is good. I like LOLcats as much as the next guy,

I dobrze. Lubię kotki jak każdy,

maybe a little more even,

może nawet bardziej.

but this is also

Jest to jednak

a largely solved problem.

problem w dużej mierze rozwiązany.

I have a hard time envisioning a future

Trudno mi wyobrazić sobie przyszłość,

in which someone is saying,

w której ktoś mówi:

"Where, oh where, can I find a picture

"Och, gdzie mógłbym znaleźć zdjęcie

of a cute cat?"

słodkiego kotka?".

Ushahidi, by contrast,

Ushahidi jest z kolei

is civic value.

wartością obywatelską.

It's value created by the participants

Wartością stworzoną przez grupę,

but enjoyed by society as a whole.

z której może czerpać całe społeczeństwo.

The goals set out by Ushahidi

Celem Ushahidi

are not just to make life better

nie jest tylko poprawa życia

for the participants,

twórców serwisu,

but to make life better for everyone in the society

lecz poprawa życia całego społeczeństwa,

in which Ushahidi is operating.

w którym Ushahidi działa.

And that kind of civic value

Ten rodzaj wartości obywatelskiej

is not just a side effect

nie jest tylko efektem ubocznym

of opening up to human motivation.

otwarcia się na ludzką motywację.

It really is going to be a side effect

To efekt uboczny

of what we, collectively,

czegoś, co wspólnie wypracowujemy.

make of these kinds of efforts.

czegoś, co wspólnie wypracowujemy.

There are a trillion

Mamy bilion godzin rocznie

hours a year

Mamy bilion godzin rocznie

of participatory value

mocy intelektualnych do dyspozycji.

up for grabs.

mocy intelektualnych do dyspozycji.

That will be true year-in and year-out.

Ta wartość nie zmniejszy się.

The number of people who are going to be able

Liczba ludzi zdolnych

to participate in these kinds of projects

do udziału w takich projektach

is going to grow,

będzie rosnąć.

and we can see that organizations

Organizacje zbudowane

designed around a culture of generosity

na kulturze hojności

can achieve incredible effects

mogą osiągnąć niesamowite rezultaty,

without an enormous amount of contractual overhead --

nie ponosząc kosztów formalnej umowy.

a very different model

Ten model całkowicie różni się

than our default model for large-scale group action in the 20th century.

od modelu współpracy w dużych projektach XX wieku.

What's going to make the difference here

Różnicę tę dobrze uchwycił

is what Dean Kamen said,

Dean Kamen,

the inventor and entrepreneur.

wynalazca i przedsiębiorca, mówiąc:

Kamen said, "Free cultures get what they celebrate."

"Wolne kultury dostają to, co podziwiają".

We've got a choice before us.

Mamy przed sobą wybór.

We've got this trillion hours a year.

Mamy ten bilion godzin rocznie.

We can use it to crack each other up, and we're going to do that.

Możemy się w tym czasie nawzajem rozśmieszać.

That, we get for free.

To z pewnością nie minie.

But we can also celebrate

Możemy również podziwiać,

and support and reward the people

wspierać i nagradzać ludzi

trying to use cognitive surplus

wykorzystujących nadwyżkę intelektualną

to create civic value.

do stworzenia wartości obywatelskich.

And to the degree we're going to do that, to the degree we're able to do that,

Od tego, w jakim stopniu będziemy do tego zdolni,

we'll be able to change society.

zależy nasza zdolność do zmiany społeczeństwa. Dziękuję.

Thank you very much.

zależy nasza zdolność do zmiany społeczeństwa. Dziękuję.