What role does luck play in your life? | Barry Schwartz

Çeviri: Sara Ozturk Gözden geçirme: Cihan Ekmekçi

Hello, everybody.

Herkese merhaba.

I'm honored to be here to talk to you,

Burada olmaktan ve sizinle konuşmaktan onur duyuyorum.

and what I'm going to talk about today is luck and justice

Bugün size şans, adalet

and the relation between them.

ve aralarındaki ilişkiden bahsedeceğim.

Some years ago,

Birkaç yıl önce,

a former student of mine called me

eski bir öğrencim kızı hakkında konuşmak için beni aradı.

to talk about his daughter.

It turns out his daughter was a high school senior,

Kızı lise son sınıf öğrencisiymiş

was seriously interested in applying to Swarthmore,

ve benim ders verdiğim Swarthmore Üniversitesine

where I taught,

ciddi şekilde başvurmak istiyormuş.

and he wanted to get my sense of whether she would get in.

Kızının okula girip giremeyeceği hakkındaki düşüncelerimi öğrenmek istedi.

Swarthmore is an extremely hard school to get into.

Swarthmore, kazanması aşırı derecede zor bir okul.

So I said, "Well, tell me about her."

Bu yüzden "Bana ondan bahset." dedim.

And he told me about her,

Kızından bahsetti,

what her grades were like, her board scores,

notlarının nasıl olduğunu, puan tablolarını

her extracurricular activities.

müfredat dışında yaptığı aktiviteleri anlattı.

And she just sounded like a superstar,

Kızı kulağa bir süperstar, çok müthiş bir çocuk gibi geliyordu.

wonderful, wonderful kid.

So I said, "She sounds fabulous.

"Kulağa çok güzel geliyor,

She sounds like just the kind of student

tam da Swarthmore'un sahip olmak isteyeceği

that Swarthmore would love to have."

türden bir öğrenci gibi." dedim.

And so he said, "Well, does that mean that she'll get in?"

O da "Peki bu, okulu kazanabilir mi demek oluyor?" dedi.

And I said, "No.

Ben de "Hayır,

There just aren't enough spots in the Swarthmore class

Swarthmore'un sınıflarında iyi olan herkese yetecek kadar yer yok.

for everybody who's good.

There aren't enough spots at Harvard or Yale or Princeton or Stanford.

Harvard'da, Yale'de, Princeton'da ya da Stanford'da yeteri kadar yer yok.

There aren't enough spots at Google or Amazon or Apple.

Google'da, Amazon'da ya da Apple'da yeteri kadar yer yok.

There aren't enough spots at the TED Conference.

TED Konferansı'nda yeteri kadar yer yok.

There are an awful lot of good people,

Aşırı miktarda iyi insan var

and some of them are not going to make it."

ve bazıları başaramayacak." dedim.

So he said, "Well, what are we supposed to do?"

O da "Peki ne yapmamız gerekiyor?" dedi.

And I said, "That's a very good question."

"Bu çok güzel bir soru." dedim.

What are we supposed to do?

Ne yapmamız gerekiyor?

And I know what colleges and universities have done.

Yüksekokulların ve üniversitelerin ne yaptığını biliyorum.

In the interest of fairness,

Adil olmak adına yaptıkları şey

what they've done is they've kept ratcheting up the standards

standartları yükseltmeye devam etmekti

because it doesn't seem fair to admit less qualified people

çünkü az nitelikli insanları kabul edip daha iyi nitelikteki insanları reddetmek

and reject better qualified people,

adil görünmüyor

so you just keep raising the standards higher and higher

bu yüzden standartları giderek yükseltiyorsunuz,

until they're high enough that you can admit

ta ki yerleştirebileceğiniz sayıda insanı

only the number of students that you can fit.

kabul edebileceğiniz bir çıtaya yükselene kadar.

And this violates a lot of people's sense of what justice and fairness is.

Bu da birçok insanın hakkaniyetin ve adaletin ne olduğu algısını bozuyor.

People in American society have different opinions

Amerikan toplumundaki insanların,

about what it means to say that some sort of process is just,

bir sürecin adil olduğuna ilişkin farklı düşünceleri var.

but I think there's one thing that pretty much everyone agrees on,

Ama hemen hemen herkesin hemfikir olduğu bir şey var;

that in a just system, a fair system,

o da dürüst bir sistemde, adil bir sistemde

people get what they deserve.

insanların hak ettikleri şeyleri elde ettikleri.

And what I was telling my former student

Eski öğrencime dediğim şey,

is that when it comes to college admissions,

konu üniversiteye kabul edilme olduğunda

it just isn't true that people get what they deserve.

insanların hak ettikleri şeyleri elde ettikleri düşüncesinin doğru olmadığı.

Some people get what they deserve, and some people don't,

Bazı insanlar hak ettiklerini alıyor bazıları da alamıyor

and that's just the way it is.

ve durum bundan ibaret.

When you ratchet up requirements as colleges have done,

Üniversitelerin yaptığı gibi gereklilikleri artırdığınızda

what you do is you create a crazy competition

aslında liseli çocuklar arasında çılgın bir rekabet yaratıyorsunuz.

among high school kids,

because it's not adequate to be good,

Çünkü iyi olmak yeterli değil,

it's not adequate to be good enough,

yeterince iyi olmak yeterli değil.

you have to be better than everybody else who is also applying.

Başvuran herkesten daha iyi olmalısınız.

And what this has done,

Bu durumun yaptığı şey

or what this has contributed to,

ya da katkıda bulunduğu şey

is a kind of epidemic of anxiety and depression

gençlerimizi ezip geçen bir tür anksiyete ve depresyon salgını.

that is just crushing our teenagers.

We are wrecking a generation with this kind of competition.

Bu tarz bir rekabetle bir nesli yok ediyoruz.

As I was thinking about this,

Bunun hakkında düşünürken

it occurred to me there's a way to fix this problem.

bu problemi düzeltmek için bir yol aklıma geldi.

And here's what we could do:

İşte yapabileceğimiz şeyler:

when people apply to college,

İnsanlar üniversiteye başvurduğunda

we distinguish between the applicants who are good enough to be successful

adayları başarılı olacak kadar iyi olanlar ve başarılı olacak kadar

and the ones who aren't,

iyi olmayanlar olarak ayırıyoruz.

and we reject the ones who aren't good enough to be successful,

Başarılı olacak kadar iyi olmayanları reddediyoruz

and then we take all of the others, and we put their names in a hat,

ve sonra diğerlerinin adını bir şapkanın içine koyuyoruz.

and we just pick them out at random

Şapkadan rastgele seçiyoruz

and admit them.

ve onları kabul ediyoruz.

In other words, we do college admissions by lottery,

Başka bir deyişle üniversiteye kabul etmeyi piyangoyla belirliyoruz.

and maybe we do job offers at tech companies by lottery,

Belki de teknoloji şirketlerindeki iş tekliflerini de piyangoyla belirliyoruz

and -- perish the thought --

ve -ağzınızdan yel alsın-

maybe we even make decisions about who gets invited to talk at TED

belki TED'e konuşmak için kimin davet edileceği kararını bile

by lottery.

piyangoyla belirliyoruz.

Now, don't misunderstand me,

Beni yanlış anlamayın,

a lottery like this is not going to eliminate the injustice.

bunun gibi bir piyango adaletsizliği ortadan kaldırmayacak.

There will still be plenty of people who don't get what they deserve.

Hak ettiklerini elde edemeyen birçok insan olacak

But at least it's honest.

ama en azından bu dürüst bir yöntem.

It reveals the injustice for what it is instead of pretending otherwise,

Başka türlü davranmak yerine adaletsizliği olduğu gibi ortaya çıkarıyor

and it punctures the incredible pressure balloon

ve liseli çocuklarımızın şu an altında yaşadığı

that our high school kids are now living under.

inanılmaz baskı balonunu patlatıyor.

So why is it that this perfectly reasonable proposal,

Peki bu mükemmel biçimdeki makul öneri,

if I do say so myself,

eğer kendim söylersem,

doesn't get any serious discussion?

neden ciddi bir şekilde tartışılmıyor?

I think I know why.

Bence bunun sebebini biliyorum.

I think it's that we hate the idea

Hayattaki önemli şeylerin şans eseri ya da tesadüfen olabileceği,

that really important things in life might happen by luck or by chance,

hayatımızdaki önemli şeylerin kendi kontrolümüzde olmadığı

that really important things in our lives are not under our control.

düşüncesinden nefret etmemizden kaynaklanıyor.

I hate that idea.

Bu düşünceden nefret ediyorum.

It's not surprising that people hate that idea,

İnsanların da bu düşünceden nefret etmesi şaşırtıcı değil

but it simply is the way things are.

ama basitçe gidişat bu şekilde.

First of all, college admissions already is a lottery.

Öncelikle üniversiteye kabul edilmek zaten bir piyango.

It's just that the admissions officers pretend that it isn't.

Sadece kabul prosedürü memurları öyle değilmiş gibi davranıyor.

So let's be honest about it.

Bu yüzden bu konuda dürüst olalım.

And second,

İkinci olarak,

I think if we appreciated that it was a lottery,

bence eğer bir piyango olduğu için bunu takdir etseydik

it would also get us to acknowledge the importance of good fortune

neredeyse her birimizin hayatında olan şansın önemini

in almost every one of our lives.

kabul etmemizi sağlardı.

Take me.

Örnek olarak beni ele alalım.

Almost all the most significant events in my life have occurred,

Neredeyse hayatımda ortaya çıkan en önemli olaylar,

to a large degree,

büyük bir ölçüde,

as a result of good luck.

şans sonucunda oldu.

When I was in seventh grade, my family left New York

Ben 7. sınıftayken ailem New York'tan ayrıldı

and went to Westchester County.

ve Westchester County'ye taşındı.

Right at the beginning of school,

Okulun başlangıç zamanında

I met a lovely young girl who became my friend,

önce arkadaşım olan,

then she became my best friend,

sonra en yakın arkadaşım olan

then she became my girlfriend

sonra kız arkadaşım olan

and then she became my wife.

ve sonra eşim olan güzel bir genç kızla tanıştım.

Happily, she's been my wife now

Ne mutlu bize ki şu an 52 yıldır evliyiz.

for 52 years.

I had very little to do with this. This was a lucky accident.

Bu olayla çok az alakam var. Sadece şanslı bir tesadüftü.

I went off to college,

Üniversiteye gittim

and in my first semester, I signed up for a class in introduction to psychology.

ve ilk dönemimde psikolojiye giriş dersi aldım.

I didn't even know what psychology was,

Psikolojinin ne olduğunu bile bilmiyordum

but it fit into my schedule and it met requirements,

ama programıma uyduğu ve gereklilikleri karşıladığı için

so I took it.

dersi aldım.

And by luck, the class was taught

Şans eseri, bu dersi

by a superstar introductory psychology teacher, a legend.

süper star, efsane bir psikoloji öğretmeni veriyordu.

Because of that, I became a psychology major.

Bunun sayesinde psikoloji öğrencisi oldum.

Went off to graduate school.

Lisansüstü eğitime başladım,

I was finishing up.

bitirmek üzereydim.

A friend of mine who taught at Swarthmore decided

Swarthmore'da ders veren bir arkadaşım

he didn't want to be a professor anymore,

artık öğretim üyesi olmak istemediğine karar verdi

and so he quit to go to medical school.

ve tıp fakültesine gitmek için Swarthmore'dan ayrıldı.

The job that he occupied opened up,

Onun yaptığı iş için kadro açıldı,

I applied for it, I got it,

başvurdum ve işi aldım.

the only job I've ever applied for.

O zamana kadar başvurduğum tek iş buydu.

I spent 45 years teaching at Swarthmore,

Kariyerimin şekillenmesinde büyük bir etkisi olan bir kurumda,

an institution that had an enormous impact on the shape that my career took.

Swartmore'da ders vererek 45 yılımı geçirdim.

And to just give one last example,

Son bir örnek vereyim,

I was giving a talk about some of my work in New York,

New York'ta birkaç çalışmam hakkında konuşma yapıyordum

and there was somebody in the audience who came up to me after my talk.

ve dinleyicilerden biri konuşmamdan sonra yanıma geldi.

He introduced himself.

Kendini tanıttı,

He said, "My name is Chris.

"Benim ismim Chris,

Would you like to give a talk at TED?"

TED'de bir konuşma yapmak ister miydiniz?" diye sordu.

And my response was, "What's TED?"

"TED ne?" diye cevapladım.

Well, I mean, he told me,

Bana anlattı

and TED then wasn't what it is now.

ve TED o zamanlar şu an olduğu gibi bir şey değildi.

But in the intervening years,

Ama aradan geçen yıllar içinde

the talks I've given at TED have been watched

TED'de yaptığım konuşmalar 20 milyonu aşkın kişi tarafından izlendi.

by more than 20 million people.

So the conclusion is, I'm a lucky man.

Sonuç olarak ben şanslı bir adamım.

I'm lucky about my marriage.

Evliliğim konusunda şanslıyım,

I'm lucky about my education.

eğitimim konusunda şanslıyım,

I'm lucky about my career.

kariyerim konusunda şanslıyım.

And I'm lucky to have had a platform and a voice at something like TED.

TED gibi bir platformda söz sahibi olduğum için şanslıyım.

Did I deserve the success I've had?

Sahip olduğum başarıyı hak ettim mi?

Sure I deserve that success,

Tabii ki bu başarıyı hak ettim

just as you probably deserve your success.

tıpkı sizin de başarılarınızı hak ettiğiniz gibi.

But lots of people also deserve successes like ours

Ama buna sahip olmayan birçok insan da

who haven't had it.

bizimkiler gibi başarıları hak ediyor.

So do people get what they deserve?

Peki insanlar hak ettiklerini elde edebiliyor mu?

Is society just?

Toplum adil mi?

Of course not.

Tabii ki hayır.

Working hard and playing by the rules is just no guarantee of anything.

Çok çalışmak ve kurallara göre oynamak hiçbir şeyin garantisi değil.

If we appreciate the inevitability of this kind of injustice

Bu tarz bir adaletsizliğin çaresizliğini

and the centrality of good fortune,

ve şansın merkeziyetini takdir edersek

we might ask ourselves

kendimize pandeminin bu zamanında

what responsibilities do we have

kahraman olarak övdüğümüz kişilere karşı

to the people we are now celebrating as heroes in this time of the pandemic

nasıl sorumluluklarımız olduğunu,

when a serious illness befalls their family

ailelerinin başına ciddi bir hastalık geldiğinde

to make sure that they remain whole and their lives aren't ruined

sağlıklarının yerinde olduğuna ve hayatlarının hastalıkla mücadelenin

by the cost of dealing with the illness?

bedellerinden dolayı mahvolmadığına nasıl emin olabiliriz diye sorabiliriz.

What do we owe people who struggle,

Mücadele eden, çok çalışan

work hard and are less lucky than we are?

ve bizden daha az şanslı insanlara ne borçluyuz?

About a half century ago,

Yaklaşık yarım asır önce,

the philosopher John Rawls wrote a book called "A Theory of Justice,"

filozof John Rawls "Bir Adalet Teorisi" adında bir kitap yazdı

and in that book, he introduced a concept that he called "the veil of ignorance."

ve o kitapta "cehalet örtüsü" adını verdiği bir kavram tanıttı.

The question he posed was:

Sorduğu soru şuydu:

If you didn't know what your position in society was going to be,

"Eğer bir toplumda pozisyonunuzun ne olacağını bilmeseydiniz

what kind of a society would you want to create?

nasıl bir toplum yaratmak isterdiniz?"

And what he suggested

Önerdiği şey ise şuydu:

is that when we don't know whether we're going to enter society

Topluma en aşağıda mı yoksa en yukarıda mı

at the top or at the bottom,

katılacağımızı bilmediğimizde

what we want is a society that is pretty damn equal,

istediğimiz şey oldukça eşit bir toplum olur.

so that even the unlucky

Böylece şanssızlar bile

will be able to live decent, meaningful and satisfying lives.

düzgün, anlamlı ve tatmin edici bir hayat yaşayabilirler.

So bring this back, all of you lucky, successful people, to your communities,

Bu yüzden bütün şanslı, başarılı insanlar, bunu toplumunuza geri getirin

and do what you can to make sure that we honor and take care of

ve başarıyı bizim kadar hak eden ama bizim kadar şanslı olmayan

people who are just as deserving of success as we are,

insanları onurlandırdığımızdan ve onlarla ilgilendiğimizden

but just not as lucky.

emin olmak için ne yapabiliyorsanız yapın.

Thank you.

Teşekkür ederim.