What role does luck play in your life? | Barry Schwartz

Reviewer: Thu Ha Tran

Xin chào mọi người.

Tôi rất vinh dự khi có mặt tại đây để chia sẻ với các bạn,

và những gì mà tôi sẽ nói hôm nay về sự may mắn và công bằng,

Hello, everybody.

I'm honored to be here to talk to you,

và mối quan hệ giữa chúng.

Vài năm trước,

and what I'm going to talk about today is luck and justice

một sinh viên cũ của tôi đã gọi cho tôi

để nói về con gái của cậu ấy.

and the relation between them.

Về việc cô con gái của cậu ấy là một học sinh trung học giỏi giang,

Some years ago,

a former student of mine called me

có mối quan tâm thực sự nghiêm túc về việc đăng ký vào Swarthmore,

to talk about his daughter.

nơi tôi đã giảng dạy,

It turns out his daughter was a high school senior,

và cậu ấy muốn tôi đánh giá thử xem liệu rằng cô bé có thể đậu hay không.

was seriously interested in applying to Swarthmore,

Swarthmore là một ngôi trường cực kỳ khó để có thể được nhận.

where I taught,

and he wanted to get my sense of whether she would get in.

Vậy nên tôi đã nói: “Được thôi, hãy nói cho tôi về cô bé.”

Và cậu ấy kể với tôi về cô bé,

Swarthmore is an extremely hard school to get into.

thứ hạng của cô bé ra sao, bảng điểm của cô bé thế nào,

về những hoạt động ngoại khóa.

So I said, "Well, tell me about her."

Và cô bé giống như một ngôi sao,

And he told me about her,

là một đứa trẻ tuyệt vời, rất tuyệt vời.

what her grades were like, her board scores,

Vậy nên tôi đã nói: “Cô bé nghe thật xuất sắc.

her extracurricular activities.

Cô bé nghe giống như kiểu học sinh

And she just sounded like a superstar,

mà Swarthmore rất vui để tiếp nhận."

wonderful, wonderful kid.

Và vậy là cậu ấy nói rằng: “Như vậy có nghĩa là con bé sẽ được nhận?”

So I said, "She sounds fabulous.

She sounds like just the kind of student

Và tôi đã nói: “Không.

that Swarthmore would love to have."

Chỉ là không có đủ chỗ trong lớp học tại Swarthmore

And so he said, "Well, does that mean that she'll get in?"

cho tất cả những người giỏi.

And I said, "No.

Không có đủ chỗ ở trường Harvard, Yale hay Princeton hoặc Stanford.

There just aren't enough spots in the Swarthmore class

Không có đủ chỗ tại Google hay Amazon hoặc Apple.

for everybody who's good.

There aren't enough spots at Harvard or Yale or Princeton or Stanford.

Không đủ chỗ cho mọi người tại buổi đàm thoại TED.

There aren't enough spots at Google or Amazon or Apple.

Có thực sự rất nhiều người giỏi giang,

và một số họ không đạt được thành công.”

There aren't enough spots at the TED Conference.

Và cậu ấy nói: “Vậy thì, chúng tôi nên làm gì?”

There are an awful lot of good people,

Và tôi đã nói: “Đó là một câu hỏi rất hay.”

and some of them are not going to make it."

Chúng ta nên làm gì?

So he said, "Well, what are we supposed to do?"

Và tôi biết rằng những gì các trường Cao Đẳng và Đại học đã làm

And I said, "That's a very good question."

trong việc đảm bảo sự công bằng,

What are we supposed to do?

những gì họ đã làm là họ tiếp tục nâng cao những tiêu chuẩn

And I know what colleges and universities have done.

bởi vì nó dường như không công bằng khi chấp nhận những người tư chất kém hơn

In the interest of fairness,

what they've done is they've kept ratcheting up the standards

và từ chối những người có tư chất tốt hơn,

because it doesn't seem fair to admit less qualified people

vậy bạn chỉ việc tiếp tục nâng những tiêu chuẩn ngày một cao hơn và cao hơn

mãi cho tới khi chúng cao đủ để bạn có thể chấp nhận

and reject better qualified people,

đúng số lượng sinh viên mà bạn có thể nhận.

so you just keep raising the standards higher and higher

Và điều này xâm phạm tới cảm nhận của rất nhiều người về sự công bằng và bình đẳng.

until they're high enough that you can admit

only the number of students that you can fit.

Mọi người ở xã hội Mỹ có những quan điểm khác nhau

And this violates a lot of people's sense of what justice and fairness is.

khi nói rằng một vài phần của quá trình thì chính đáng,

nhưng tôi nghĩ có một điều mà khá nhiều người đồng ý,

People in American society have different opinions

rằng trong một hệ thống đúng đắn, một hệ thống công bằng,

about what it means to say that some sort of process is just,

mọi người nhận được những gì họ xứng đáng.

but I think there's one thing that pretty much everyone agrees on,

Và những gì tôi đã nói với cậu sinh viên cũ của tôi

that in a just system, a fair system,

là khi nói tới việc tuyển sinh đại học,

people get what they deserve.

nó chỉ không đúng khi nói mọi người nhận những gì họ xứng đáng được nhận.

And what I was telling my former student

Một vài người nhận những gì họ xứng đáng và một vài người thì không,

is that when it comes to college admissions,

và đó chỉ là cách mà nó diễn ra.

it just isn't true that people get what they deserve.

Khi bạn nâng dần những yêu cầu như các trường đại học đã làm,

Some people get what they deserve, and some people don't,

những gì bạn làm là tạo ra một sự cạnh tranh điên rồ

and that's just the way it is.

giữa những đứa trẻ trung học,

When you ratchet up requirements as colleges have done,

bởi vì chỉ tốt thôi thì chưa đủ,

what you do is you create a crazy competition

vì đủ tốt cũng chưa được,

mà bạn phải tốt hơn những người cũng đang nộp đơn.

among high school kids,

because it's not adequate to be good,

Và những gì điều này đã gây ra,

hoặc những gì điều này đã góp phần vào,

it's not adequate to be good enough,

là một kiểu lan truyền sự lo lắng và áp lực,

you have to be better than everybody else who is also applying.

điều mà đang phá hủy thế hệ thanh thiếu niên của chúng ta.

And what this has done,

or what this has contributed to,

Chúng ta đang hủy hoại một thế hệ với kiểu cạnh tranh thế này.

is a kind of epidemic of anxiety and depression

Khi tôi đang nghĩ về điều này,

that is just crushing our teenagers.

nó đã xảy ra với tôi và có một cách để khắc phục vấn đề này.

We are wrecking a generation with this kind of competition.

Và đây là những gì chúng ta có thể làm:

As I was thinking about this,

khi mọi người đăng ký vào trường đại học,

it occurred to me there's a way to fix this problem.

chúng tôi phân loại các đơn thành những người giỏi đủ để thành công

And here's what we could do:

when people apply to college,

và những người không,

và chúng tôi từ chối những người mà không đủ tốt để thành công,

we distinguish between the applicants who are good enough to be successful

sau đó, chúng tôi mang tất cả những người còn lại đặt tên họ vào trong một chiếc mũ,

and the ones who aren't,

và chúng tôi chọn ra một cách ngẫu nhiên

and we reject the ones who aren't good enough to be successful,

và chấp nhận họ.

and then we take all of the others, and we put their names in a hat,

Trong cách nói khác, chúng tôi thực hiện việc tuyển sinh đại học bởi trò may rủi,

and we just pick them out at random

và có thể chúng tôi gửi thư mời nhận việc tại một công ty công nghệ bởi trò may rủi,

and admit them.

In other words, we do college admissions by lottery,

và -- giết chết suy nghĩ --

có thể chúng ta thậm chí ra các quyết định về người sẽ được mời để chia sẻ tại TED

and maybe we do job offers at tech companies by lottery,

bằng trò xổ số hên xui.

Bây giờ, đừng hiểu lầm tôi,

and -- perish the thought --

maybe we even make decisions about who gets invited to talk at TED

một trò may rủi giống như thế này sẽ không xóa bỏ đi sự bất công.

Vẫn sẽ có thành phần những người không nhận được những gì mà họ xứng đáng.

by lottery.

Now, don't misunderstand me,

a lottery like this is not going to eliminate the injustice.

Nhưng ít nhất, nó ngay thật.

Nó bộc lộ rõ sự bất công cho những gì là bản chất của nó thay vì giả vờ là mặt khác

There will still be plenty of people who don't get what they deserve.

But at least it's honest.

và nó chích lỗ lên quả bóng bay có áp lực đáng kinh ngạc,

It reveals the injustice for what it is instead of pretending otherwise,

điều mà những đứa trẻ trung học của chúng ta đang phải chịu đựng.

and it punctures the incredible pressure balloon

Vậy thì tại sao lại là nó, điều này lại là sự đề xuất hợp lý một cách hoàn hảo,

that our high school kids are now living under.

nếu chính bản thân tôi nói như vậy,

có tạo nên bất kỳ sự tranh cãi nghiêm trọng nào không?

So why is it that this perfectly reasonable proposal,

Tôi nghĩ tôi biết tại sao.

Tôi nghĩ nó là vì chúng ta ghét ý kiến

if I do say so myself,

doesn't get any serious discussion?

rằng những thứ rất quan trọng trong đời có thể xảy ra bởi may mắn hoặc bởi cơ hội,

I think I know why.

I think it's that we hate the idea

rằng những thứ thật sự quan trọng trong cuộc sống của chúng ta

that really important things in life might happen by luck or by chance,

không nằm trong sự kiểm soát của chúng ta.

Tôi ghét ý kiến đó.

Nó không bất ngờ rằng mọi người đều ghét ý kiến đó,

that really important things in our lives are not under our control.

nhưng nó chỉ đơn giản là cách mà mọi thứ diễn ra.

I hate that idea.

Đầu tiên, việc tuyển sinh vào đại học thực sự là một trò may rủi.

It's not surprising that people hate that idea,

but it simply is the way things are.

Chỉ có điều nhân viên phòng tuyển sinh giả vờ như không phải là vậy.

First of all, college admissions already is a lottery.

Vậy nên hãy thành thật về điều đó.

Và thứ hai,

tôi nghĩ nếu chúng ta đã đánh giá cao rằng đó là một trò may rủi,

It's just that the admissions officers pretend that it isn't.

nó cũng sẽ khiến chúng ta thừa nhận sự quan trọng của may mắn

So let's be honest about it.

And second,

I think if we appreciated that it was a lottery,

trong cuộc sống của hầu hết mọi người.

Ví dụ như tôi.

it would also get us to acknowledge the importance of good fortune

Hầu hết tất cả các sự kiện đáng chú ý trong cuộc đời tôi đã diễn ra

in almost every one of our lives.

Take me.

đều có một mức độ lớn,

như một kết quả của sự may mắn.

Almost all the most significant events in my life have occurred,

Khi tôi học lớp bảy, gia đình tôi rời New York

và chuyển tới tỉnh Westchester.

to a large degree,

as a result of good luck.

Ngay vào khi vừa nhập học tại trường,

tôi đã gặp một cô bé rất dễ thương, người đã trở thành bạn của tôi,

When I was in seventh grade, my family left New York

sau đó cô ấy trở thành bạn thân nhất của tôi,

and went to Westchester County.

và rồi cô ấy trở thành bạn gái của tôi,

Right at the beginning of school,

I met a lovely young girl who became my friend,

và sau đó thì cô ấy trở thành vợ của tôi.

Thật hạnh phúc, cô ấy vẫn là vợ tôi cho tới giờ

then she became my best friend,

đã được 52 năm.

then she became my girlfriend

Tôi hầu như chẳng cần làm gì. Đây là một may mắn rất tình cờ.

and then she became my wife.

Happily, she's been my wife now

Tôi học đại học,

for 52 years.

và trong kỳ học đầu tiên, tôi đã đăng ký cho lớp nhập môn tâm lý học.

I had very little to do with this. This was a lucky accident.

Tôi thậm chí đã không biết tâm lý học là gì,

I went off to college,

nhưng nó phù hợp với thời khóa biểu của tôi cũng như các yêu cầu,

and in my first semester, I signed up for a class in introduction to psychology.

vậy nên tôi đã đăng ký.

Và thật may mắn, lớp học mà tôi được dạy

bởi một giáo viên tâm lý học nhập môn siêu sao, một huyền thoại.

I didn't even know what psychology was,

but it fit into my schedule and it met requirements,

so I took it.

Bởi vì điều đó, tôi đã trở thành sinh viên chuyên ngành tâm lý học.

And by luck, the class was taught

by a superstar introductory psychology teacher, a legend.

Rồi học sau đại học.

Tôi đã hoàn thành nó.

Một người bạn của tôi giảng dạy tại Swarthmore đã quyết định

Because of that, I became a psychology major.

rằng anh ấy không muốn trở thành một giáo sư nữa,

Went off to graduate school.

và vậy là anh ấy từ bỏ và đi học trường y.

I was finishing up.

A friend of mine who taught at Swarthmore decided

Vị trí mà anh ấy đã đảm nhận đang trống,

he didn't want to be a professor anymore,

tôi đã nộp đơn ứng tuyển và tôi được nhận,

and so he quit to go to medical school.

công việc duy nhất mà tôi đã ứng tuyển.

Tôi đã dành 45 năm để giảng dạy tai Swarthmore,

The job that he occupied opened up,

I applied for it, I got it,

một tổ chức có ảnh hưởng to lớn trong việc định hình sự nghiệp của tôi.

the only job I've ever applied for.

I spent 45 years teaching at Swarthmore,

Và chỉ để đưa ra ví dụ cuối cùng,

tôi đã có buổi trò chuyện về một phần công việc của tôi tại New York,

an institution that had an enormous impact on the shape that my career took.

và có một người trong số những khán giả đã tìm tới tôi sau buổi nói chuyện.

And to just give one last example,

I was giving a talk about some of my work in New York,

Anh ấy giới thiệu bản thân.

Anh ấy nói: “Tôi tên là Chris.

Giáo sư có muốn sắp xếp một buổi nói chuyện tại TED không ạ?”

and there was somebody in the audience who came up to me after my talk.

Và lời đáp lại của tôi là: “TED là gì?”

He introduced himself.

He said, "My name is Chris.

Thực ra ý tôi là, anh ấy đã nói với tôi,

Would you like to give a talk at TED?"

và TED lúc đó thì không phải như bây giờ.

And my response was, "What's TED?"

Nhưng trong những năm vừa rồi,

những bài nói chuyện mà tôi chia sẻ tại TED đã được xem

Well, I mean, he told me,

bởi hơn 20 triệu người.

and TED then wasn't what it is now.

Vậy kết luận là, tôi là một người đàn ông may mắn.

But in the intervening years,

the talks I've given at TED have been watched

Tôi là một người may mắn trong hôn nhân.

Tôi là người may mắn trong giáo dục.

by more than 20 million people.

Tôi là người may mắn trong sự nghiệp.

Và tôi là người may mắn khi có một nền tảng và tiếng nói ở một nơi như TED.

So the conclusion is, I'm a lucky man.

I'm lucky about my marriage.

I'm lucky about my education.

Tôi có xứng đáng với những thành công mà tôi đã có không?

I'm lucky about my career.

And I'm lucky to have had a platform and a voice at something like TED.

Chắc chắn là tôi xứng đáng với nó,

cũng như việc bạn xứng đáng với thành công của bạn.

Nhưng có rất nhiều người cũng xứng đáng với những thành công như chúng ta

Did I deserve the success I've had?

Sure I deserve that success,

just as you probably deserve your success.

nhưng lại không có được nó.

But lots of people also deserve successes like ours

Vậy mọi người có nhận được những gì mà họ xứng đáng không?

Xã hội có công bằng không?

who haven't had it.

Tất nhiên là không.

Làm việc chăm chỉ và tuân theo các luật lệ cũng không có gì đảm bảo tất cả mọi thứ.

So do people get what they deserve?

Is society just?

Nếu chúng ta trân trọng điều hiển nhiên của sự bất công này

Of course not.

Working hard and playing by the rules is just no guarantee of anything.

và sự quan trọng của may mắn,

chúng ta có thể hỏi bản thân mình

If we appreciate the inevitability of this kind of injustice

ta có những trách nhiệm gì

với những người mà chúng ta đang tôn vinh như các anh hùng trong thời đại dịch này

and the centrality of good fortune,

we might ask ourselves

khi những trận ốm nghiêm trọng ập xuống gia đình họ

what responsibilities do we have

to the people we are now celebrating as heroes in this time of the pandemic

để chắc chắn rằng họ vẫn ổn và cuộc sống của họ không bị hủy hoại

bằng giá phải trả cùng với trận ốm đó?

when a serious illness befalls their family

to make sure that they remain whole and their lives aren't ruined

Chúng ta nợ những người đấu tranh,

by the cost of dealing with the illness?

làm việc chăm chỉ và ít may mắn hơn chúng ta những gì?

What do we owe people who struggle,

Khoảng nửa thế kỷ trước,

nhà triết học John Rawls đã viết một cuốn sách có tên “Lý thuyết của sự công bằng,”

work hard and are less lucky than we are?

và trong đó, ông ấy đã đưa ra một nội dung mà ông ấy gọi là “bức màn của sự ngu dốt.”

About a half century ago,

the philosopher John Rawls wrote a book called "A Theory of Justice,"

Câu hỏi mà ông ấy đã đặt ra là:

Nếu bạn không biết vị trí mình sẽ đạt được trong xã hội này,

and in that book, he introduced a concept that he called "the veil of ignorance."

thì bạn muốn tạo ra kiểu xã hội như thế nào?

The question he posed was:

If you didn't know what your position in society was going to be,

Và những gì ông ấy đã gợi ý

là khi chúng ta không biết liệu rằng mình sẽ bước ra xã hội

what kind of a society would you want to create?

ở vị trí đỉnh cao hay dưới đáy,

những gì chúng ta muốn là một xã hội tương đối bình đẳng,

And what he suggested

is that when we don't know whether we're going to enter society

để kể cả khi không may mắn

thì vẫn có thể sống đàng hoàng, có ý nghĩa và hài lòng với cuộc sống.

at the top or at the bottom,

what we want is a society that is pretty damn equal,

Vậy mang điều này trở lại, tất cả những người may mắn, thành công

so that even the unlucky

will be able to live decent, meaningful and satisfying lives.

đối với với cộng đồng của các bạn,

hãy làm những gì bạn có thể để đảm bảo rằng chúng ta tôn trọng và chăm sóc

So bring this back, all of you lucky, successful people, to your communities,

tất cả những người xứng đáng nhận được sự thành công như chúng ta,

and do what you can to make sure that we honor and take care of

nhưng lại không may mắn bằng.

Xin cảm ơn.

people who are just as deserving of success as we are,

but just not as lucky.

Thank you.