Molly Crockett: Beware neuro-bunk

Molly Crockett: Sakının nöro-zırvası

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Çeviri: isra dephney aktekin Gözden geçirme: Zehra Ezgi HOŞSÖZ

I'm a neuroscientist, and I study decision-making.

Ben bir nörobilimciyim ve karar verme sürecini araştırıyorum.

I do experiments to test how different chemicals

Beyindeki farklı kimyasalların, yaptığımız seçimleri

in the brain influence the choices we make.

nasıl etkilediğine bakmak için deneyler yapıyorum.

I'm here to tell you the secret to successful decision-making:

Size, başarılı kararlar vermenizin sırrını açıklamak için burdayım:

a cheese sandwich.

bir peynirli sandviç.

That's right. According to scientists, a cheese sandwich

Bu doğru! Bilim insanlarına göre, bütün zor kararlarınızın

is the solution to all your tough decisions.

çözümü bir peynirli sandviçtir.

How do I know? I'm the scientist who did the study.

Nerden mi biliyorum? Bu araştırmayı yapan bilim insanı benim!

A few years ago, my colleagues and I were interested

Birkaç yıl önce, meslektaşlarım ve ben

in how a brain chemical called serotonin

beyindeki serotonin denilen kimyasalın

would influence people's decisions in social situations.

insanların sosyal durumlarda, karar verme süreçlerini nasıl etkilediğiyle ilgileniyorduk.

Specifically, we wanted to know how serotonin would affect

Özellikle, insanların adaletsizce davranıldıklarındaki tepkilerine

the way people react when they're treated unfairly.

serotoninin nasıl etkileyeceğini bilmek istedik.

So we did an experiment.

Bu yüzden bir deney yaptık.

We manipulated people's serotonin levels by giving them

İnsanlara, beyindeki serotoninin ham maddesini alıp

this really disgusting-tasting artificial lemon-flavored drink

götürmeye yarayan, bu gerçekten iğrenç tadı olan

that works by taking away the raw ingredient for serotonin

yapay limon aromalı içeceği vererek,

in the brain.

insanların serotonin seviyelerini ayarladık.

This is the amino acid tryptophan.

Bu amino asit triptofan.

So what we found was, when tryptophan was low,

Yani, bulduğumuz şey şuydu: Triptofan düşük olduğunda,

people were more likely to take revenge

insanlar adaletsiz davranıldıklarında

when they're treated unfairly.

öç almaya daha meyilliydiler.

That's the study we did, and here are some of the headlines

Yaptığımız araştırma buydu ve işte araştırmanın ardından çıkan

that came out afterwards.

çıkan birkaç manşet:

("A cheese sandwich is all you need for strong decision-making")

("Güçlü kararlar vermek için tek ihtiyacınız olan peynirli bir sandviç")

("What a friend we have in cheeses")

("Peynirin içinde ne arkadaşımız var ama")

("Eating Cheese and Meat May Boost Self-Control") At this point, you might be wondering, did I miss something?

("Peynir ve et yemek iradenizi yükseltebilir") Bu noktada, birşeyleri mi atladım diye merak ediyor olabilirsiniz.

("Official! Chocolate stops you being grumpy") Cheese? Chocolate? Where did that come from?

("Resmileşti! Çikolata huysuzluşmanızı önlüyor") Peynir? Çikolata? Bu nereden geldi?

And I thought the same thing myself when these came out,

Ve bunlar ortaya çıktığında ben de kendi kendime aynı şeyi düşündüm,

because our study had nothing to do with cheese or chocolate.

çünkü bizim araştırmamızın peynir ya da çikolatayla hiçbir alakası yoktu.

We gave people this horrible-tasting drink

Biz insanlara, onların triptofan seviyelerini etkileyen

that affected their tryptophan levels.

bu iğrenç taddaki içeceği verdik.

But it turns out that tryptophan also happens to be found

Ama ortaya çıkan şu ki, triptofan aynı zamanda

in cheese and chocolate.

peynirde ve çikolatada da bulunmakta.

And of course when science says cheese and chocolate

Ve tabi ki bilim peynir ve çikolata daha iyi kararlar vermenize yardımcı olur dediğinde,

help you make better decisions, well, that's sure to grab people's attention.

tabi ki bunu insanların dikkatini çekmek için yapmaktadır.

So there you have it:

İşte burada:

the evolution of a headline.

bir manşetin evrimi.

When this happened, a part of me thought, well,

Bu olduğunda, içimden bir ses dedi ki,

what's the big deal?

Bunda bu kadar büyütecek ne var?

So the media oversimplified a few things, but in the end,

Yani basın birkaç şeyi fazlasıyla basitleştirdi, fakat sonuçta

it's just a news story.

bu sadece bir gazete haberi.

And I think a lot of scientists have this attitude.

Ve bence pek çok bilim insanında bu tavır var.

But the problem is that this kind of thing happens all the time,

Fakat sorun şu ki, bu tür şeyler sürekli olmakta

and it affects not just the stories you read in the news

ve bu sadece gazetelerde okuduğunuz haberleri etkilemiyor

but also the products you see on the shelves.

ayrıca raflarda gördüğünüz ürünleri de etkiliyor.

When the headlines rolled, what happened was,

Manşetler yayınlandığında, olan şey şuydu

the marketers came calling.

pazarlamacılar aramaya başladı.

Would I be willing to provide a scientific endorsement

Moralinizi yükselten şişe suyunun

of a mood-boosting bottled water?

bilimsel açıklamasını yapmaya istekli miydim?

Or would I go on television to demonstrate,

Ya da canlı yayında seyircilerin karşısında

in front of a live audience,

canınızın çektiğini yemenizin kendinizi daha iyi

that comfort foods really do make you feel better?

hissetmenizi sağladığını mı kanıtlasaydım?

I think these folks meant well, but had I taken them up on their offers,

Bence bu insanlar iyi niyetliydiler, fakat tekliflerini kabul etmiş olsaydım,

I would have been going beyond the science,

bilimin ötesine geçmiş olurdum

and good scientists are careful not to do this.

ve iyi bilim insanları bunu yapmamak konusunda dikkatlidirler.

But nevertheless, neuroscience is turning up more and more in marketing.

Ama herşeye rağmen;nörobilim, pazarlamada her geçen gün daha çok yer alıyor.

Here's one example: Neuro drinks,

İşte bir örnek: Nöro içecekler,

a line of products, including Nuero Bliss here,

Nöro Mutluluğun da dahil olduğu bir üretim hattı

which according to its label helps reduce stress,

ki etiketine göre stresin azalmasına yardımcı olmakta,

enhances mood, provides focused concentration,

moralinizi yükseltmekte, konsantrasyonunuzu arttırmakta

and promotes a positive outlook.

ve daha iyi bir bakış açısını desteklemektedir.

I have to say, this sounds awesome. (Laughter)

Söylemek zorundayım, bu kulağa muhteşem geliyor. (Kahkahalar)

I could totally have used this 10 minutes ago.

Bunu kesinlikle 10 dakika önce kullanmış olabilirdim.

So when this came up in my local shop, naturally I was

Bu, yerel dükkanımda yerini aldığı zaman, doğal olarak

curious about some of the research backing these claims.

bu iddiaları destekleyen araştırmalar konusunda meraklandım.

So I went to the company's website looking to find

Bu yüzden, ürünlerinin bazı kontrollü deneylerini bulmak amacıyla

some controlled trials of their products.

firmanın web sayfasına girdim.

But I didn't find any.

Fakat hiçbir şey bulmadım.

Trial or no trial, these claims are front and center

Deneyli ya da deneysiz, bu iddialar etikette beyin resminin hemen yanında

on their label right next to a picture of a brain.

çok önemli bir konuma sahip

And it turns out that pictures of brains have special properties.

ve ortaya çıkan şu ki beyin resimlerinin olağanüstü özellikleri var.

A couple of researchers asked a few hundred people

Birkaç araştırmacı yüzlerce insana bilimsel bir makaleyi

to read a scientific article.

okumalarını rica etti.

For half the people, the article included a brain image,

Bu insanların yarısına göre, makalede bir beyin resmi vardı,

and for the other half, it was the same article

fakat bu insanların diğer yarısı için, ki bu aynı makaleydi,

but it didn't have a brain image.

bir beyin resmi yoktu.

At the end — you see where this is going —

Sonuç olarak- konunun nereye gittiğini anlıyorsunuz-

people were asked whether they agreed

insanlara bu makalenin sonucuna katılıp

with the conclusions of the article.

katılmadıkları soruldu.

So this is how much people agree with the conclusions

Bu resim olmadığı sonucuna inanan ne kadar insan

with no image.

olduğudur.

And this is how much they agree with the same article

Ve bu, aynı makalede, resim olduğuna

that did include a brain image.

inanan ne kadar insan olduğudur.

So the take-home message here is,

Burdan eve götüreceğiniz mesaj şudur:

do you want to sell it? Put a brain on it.

Satmak mı istiyorsunuz? Üzerine bir beyin koyun.

Now let me pause here and take a moment to say that

Burada biraz ara vereyim ve şunu söylemek için bir dakikanızı alayım

neuroscience has advanced a lot in the last few decades,

Nöro bilim son birkaç on yılda çok gelişti

and we're constantly discovering amazing things

ve biz sürekli olarak, beyin hakkında hayret verici

about the brain.

şeyler keşfediyoruz.

Like, just a couple of weeks ago, neuroscientists at MIT

Örneğin, bir kaç hafta önce, MIT'deki nöro bilimciler

figured out how to break habits in rats

beynin belirli bir bölümündeki nörol aktiviteleri kontrol ederek

just by controlling neural activity in a specific part of their brain.

sıçanların kötü alışkanlıklarından nasıl kurtulmaları gerektiğini çözdü.

Really cool stuff.

Gerçekten havalı iş!

But the promise of neuroscience has led to some really

Fakat nörobilimin vaatleri, birtakım büyük beklentilere

high expectations and some overblown, unproven claims.

ve fazlasıyla abartılmış, kanıtlanmamış iddialara yol açtı.

So what I'm going to do is show you how to spot

Yapacağım şey, çeşitli şekillerde nöro-bankası, nöro-aptallık,

a couple of classic moves, dead giveaways, really,

ya da benim favorim nöro-zırvalık olarak adlandırılan

for what's variously been called neuro-bunk,

birkaç klasik hamleyi, foyasını nasıl ortaya çıkaracağınızı

neuro-bollocks, or, my personal favorite, neuro-flapdoodle.

ayırt etmeyi göstermek.

So the first unproven claim is that you can use brain scans

Peki, ilk kanıtlanmamış iddia insanların düşüncelerini ya da

to read people's thoughts and emotions.

duygularını okumak için beyin taraması kullanabilmenizdir.

Here's a study published by a team of researchers

İşte bir takım araştırmacı tarafından The New York Times

as an op-ed in The New York Times.

gazetesinde serbest kürsü sayfasında yayınanan araştırma.

The headline? "You Love Your iPhone. Literally."

Başlık mı? "iPhone'unuzu seviyorsunuz. Kelimenin tam anlamıyla."

It quickly became the most emailed article on the site.

Çok hızlı bir şekilde sitedeki en çok e-mail atılan makale oldu.

So how'd they figure this out?

Peki bunu nasıl anladılar?

They put 16 people inside a brain scanner

Bir beyin tarayıcının içine 16 tane insan koydular

and showed them videos of ringing iPhones.

ve onlara çalan iPhone videoları gösterdiler.

The brain scans showed activation in a part of the brain

Beyin taramaları gösterdi ki beynin insula ismi verilen bir

called the insula, a region they say

bölümünde aktifleşme oldu, onların demesine göre aşk ve

is linked to feelings of love and compassion.

şefkat duygularının bağlı olduğu bir bölümde.

So they concluded that because they saw activation in the insula,

Yani insula'da aktifleşme gördükleri için bu sonuca vardılar,

this meant the subjects loved their iPhones.

bu da demek oldu ki denekler iPhone'larını seviyordu.

Now there's just one problem with this line of reasoning,

Bu tür akıl yürütme yönteminde tek bir problem var

and that's that the insula does a lot.

ve bu insula'nın çok yaptığı bir şeydir.

Sure, it is involved in positive emotions

Elbette, aşk ve şefkat gibi pozitif

like love and compassion,

duygular barındırmaktadır,

but it's also involved in tons of other processes,

ama aynı zamanda bir ton başka süreçte de yer almaktadır,

like memory, language, attention,

hafıza, dil, dikkat gibi,

even anger, disgust and pain.

hatta öfke, nefret ve acı gibi.

So based on the same logic, I could equally conclude

Yani aynı mantıkla gidersem, ben de şu sonuca varabilirim

you hate your iPhone.

siz iPhonunuzdan nefret ediyorsunuz.

The point here is, when you see activation in the insula,

Buradaki nokta, insula'da aktifleşme gördüğünüz zaman,

you can't just pick and choose your favorite explanation

bütün liste içinden bir tanesini çıkartamazsınız ve

from off this list, and it's a really long list.

favori açıklamanızı seçemezsiniz ve bu gerçekten uzun bir liste.

My colleagues Tal Yarkoni and Russ Poldrack

Meslektaşlarım Tal Yarkoni ve Russ Poldrack

have shown that the insula pops up in almost a third

bugüne kadarki bütün beyin imgeleme çalışmalarının üçte birinde

of all brain imaging studies that have ever been published.

insula'nın aniden ortaya çıktığını gösterdi.

So chances are really, really good

Yani çok büyük ihtimal,

that your insula is going off right now,

insula'nız şu anda kapalı.

but I won't kid myself

ama bunun beni sevdiğiniz anlamına geldiğini düşünerek

to think this means you love me.

kendimi kandırmayacağım.

So speaking of love and the brain,

Aşktan ve beyinden bahsetmişken,

there's a researcher, known to some as Dr. Love,

bazılarınızın Doktor Aşk olarak tanıdığı bir araştırmacı var,

who claims that scientists have found the glue

ki o, bilim insanlarının toplumu bir arada tutan,

that holds society together,

aşkın ve refahın kaynağı olan bir

the source of love and prosperity.

yapıştırıcı bulduğunu idda ediyor.

This time it's not a cheese sandwich.

Bu kez peynirli bir sandviç değil.

No, it's a hormone called oxytocin.

Hayır, bu oksitosin adı verilen bir hormon.

You've probably heard of it.

Muhtemelen duymuşsunuzdur.

So, Dr. Love bases his argument on studies showing

Yani, Doktor Aşk argumanını insanların oksitosinini arttırdığınızda,

that when you boost people's oxytocin,

bunun onların güvenini, empatilerini ve yardımlaşmalarını da

this increases their trust, empathy and cooperation.

arttırdığına dayandırmakta.

So he's calling oxytocin "the moral molecule."

Bu yüzden oksitosine "moral molekülü" diyor.

Now these studies are scientifically valid,

Bu araştırmalar bilimsel olarak geçerli

and they've been replicated, but they're not the whole story.

ve aynıları tekrar tekrar yapıldı, ama bütün hikaye onlar değil.

Other studies have shown that boosting oxytocin

Diğer araştırmalar göstermekte ki oksitosini arttırmak,

increases envy. It increases gloating.

kıskançlığı da arttırıyor. Kötü niyeti arttırıyor.

Oxytocin can bias people to favor their own group

Oksitosin insanların diğer gruplar pahasına

at the expense of other groups.

kendi gruplarını kayırmalarını etkiliyor.

And in some cases, oxytocin can even decrease cooperation.

Ve bazı diğer durumlarda, oksitosin yardımlaşmayı düşürebiliyor bile.

So based on these studies, I could say oxytocin

Bu çalışmalara dayanarak, söyleyebilirm ki, oksitosin

is an immoral molecule, and call myself Dr. Strangelove.

ahlaksız bir molekül ve ben kendime Doktor Garipaşk diyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So we've seen neuro-flapdoodle all over the headlines.

Nöro-zırvalığı her yerde manşetlerde görmekteyiz.

We see it in supermarkets, on book covers.

Süpermarketlerde, kitap kapaklarında görmekteyiz.

What about the clinic?

Peki ya kliniklerde?

SPECT imaging is a brain-scanning technology

SPECT görüntüleme, beyindeki kan dolaşımını takip etmek

that uses a radioactive tracer

için radyo aktif izleyici kullanan

to track blood flow in the brain.

bir tür beyin tarama teknolojisidir.

For the bargain price of a few thousand dollars,

İndirimli fiyatı birkaç bin dolar karşılığında,

there are clinics in the U.S. that will give you

Amerika'da size bu SPECT taramayı yapacak ve

one of these SPECT scans and use the image

imgeyi problemlerinizin teşhisinde kullanacak

to help diagnose your problems.

klinikler var.

These scans, the clinics say, can help

Kliniklerin söylediğine göre, bu taramalar,

prevent Alzheimer's disease,

Alzheimer hastalığını önlemekte,

solve weight and addiction issues,

kilo ve bağımlılık sorunlarını çözmekte,

overcome marital conflicts,

aile içi geçimsizlikleri aşmakta

and treat, of course, a variety of mental illnesses

ve tabi ki, depresyondan endişeye, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğuna kadar

ranging from depression to anxiety to ADHD.

çeşitli akıl hastalıklarını tedavi etmekte.

This sounds great. A lot of people agree.

Bu kulağa harika geliyor. Pek çok insan buna katılır.

Some of these clinics are pulling in tens of millions

Bu kliniklerden bazıları sektöre onlarca

of dollars a year in business.

milyon dolar kazandırıyor.

There's just one problem.

Burada sadece bir sorun var.

The broad consensus in neuroscience

Nero bilimdeki ortak fikir şudur ki

is that we can't yet diagnose mental illness

biz henüz akıl hastalığına, tek bir tarama ile

from a single brain scan.

teşhis koyamıyoruz.

But these clinics have treated

Fakat bu klinikler, bugüne kadar

tens of thousands of patients to date,

binlerce hastayı tedavi etmekte

many of them children,

ve bu hastaların çoğu çocuk

and SPECT imaging involves a radioactive injection,

ve SPECT imgeleme radyoaktif bir aşılama içermekte.

so exposing people to radiation, potentially harmful.

yani insanları, potansiyel zararı olan radyasyona maruz bırakıyor.

I am more excited than most people, as a neuroscientist,

Bir nerobilimci olarak, nerobilimin akıl hastalığını tedavi etme potansiyeli konusunda

about the potential for neuroscience to treat mental illness

ve belki de bizleri daha iyi ve daha zeki yapma konusunda

and even maybe to make us better and smarter.

ben çoğu insandan daha heycanlıyım

And if one day we can say that cheese and chocolate

ve eğer bir gün peynir ve çikolatanın daha iyi kararlar

help us make better decisions, count me in.

vermemizi sağladığını söyleyebilirsek, buna ben de varım.

But we're not there yet.

Ama henüz oraya gelemedik.

We haven't found a "buy" button inside the brain,

Beynin içinde bir "satın al" düğmesi bulamadık henüz

we can't tell whether someone is lying or in love

ya da insanların beyin taramalarına bakarak

just by looking at their brain scans,

yalan mı söylüyorlar, aşıklar mı henüz ayırt edemiyoruz

and we can't turn sinners into saints with hormones.

ve hormonlar sayesinde günahkarları azizelere çeviremiyoruz.

Maybe someday we will, but until then,

Belki günün birinde bunları yapacağız, ama ozamana kadar,

we have to be careful that we don't let overblown claims

abartılmış iddiaların

detract resources and attention away from the real science

kaynakların değerini düşürmesine ve gerçek bilimden ilgiyi dağıtması konusunda

that's playing a much longer game.

dikkatli olmak zorundayız.

So here's where you come in.

İşte sizin devreye girdiğiniz nokta burası.

If someone tries to sell you something with a brain on it,

Eğer birisi size üzerinde beyin olan bir şey satmak isterse,

don't just take them at their word.

sözlerine kanmayın.

Ask the tough questions. Ask to see the evidence.

Zor sorular sorun. Kanıt bulmak için sorun.

Ask for the part of the story that's not being told.

Hikayenin anlatılmayan kısmını öğrenmek için sorun.

The answers shouldn't be simple, because the brain isn't simple.

Cevaplar basit olmamalı, çünkü beyin basit değil.

But that's not stopping us from trying to figure it out anyway.

Ama bu yine de birşeyleri çözmek için denemeler yapmaktan alıkoymuyor bizi.

Thank you. (Applause)

Teşekkür ederim. (Alkış)