Molly Crockett: Beware neuro-bunk

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Аудармашы: Nursultan Aubakirov Редактор: Asqat Yerkimbay

I'm a neuroscientist, and I study decision-making.

Мен - нейрохурургпін, шешім қабылдауды зерттеймін.

I do experiments to test how different chemicals

Таңдау жасауға мидағы әртүрлі химикаттардың

in the brain influence the choices we make.

қалай әсер ететінін түсіну үшін тәжірибе жүргіземін.

I'm here to tell you the secret to successful decision-making:

Ал қазір сіздерге ірімшікті бутербродтың шешімді дұрыс

a cheese sandwich.

қабылдатудағы құпиясын ашып көрсетемін.

That's right. According to scientists, a cheese sandwich

Нақ өзі. Ғалымдардың пікірінше, ірімшікті бутерброд -

is the solution to all your tough decisions.

барлық қиын шешімдерді қабылдаудың кілті.

How do I know? I'm the scientist who did the study.

Мұны қалай білемін? Дәл осы зерттеуді өзім жүргізгенмін.

A few years ago, my colleagues and I were interested

Бірнеше жыл бұрын, әріптестерімізбен

in how a brain chemical called serotonin

мидың химиялық қосылысы – серотониннің

would influence people's decisions in social situations.

шешім қабылдауға қалай әсер ететінін зерттеп көргіміз келді.

Specifically, we wanted to know how serotonin would affect

Әсіресе, әділетсіз қарым-қатынас жасағанда адамдар көңіл-күйіне

the way people react when they're treated unfairly.

серотониннің қалай әсер ететінін білгіміз келді.

So we did an experiment.

Осы мақсатта тәжірибе жүргіздік.

We manipulated people's serotonin levels by giving them

Адамдарға миындағы серотониннің қалыптасуы үшін

this really disgusting-tasting artificial lemon-flavored drink

қажетті бастапқы заттекті жоятын, жиіркенішті, дәмі хош иістендірілген

that works by taking away the raw ingredient for serotonin

лимон сусынын беріп, әртүрлі адамның серотонин деңгейіне әсер

in the brain.

етумен бастадық.

This is the amino acid tryptophan.

Бұл - триптофан аминқышқылы.

So what we found was, when tryptophan was low,

Сөйтіп, триптофан аз болғанда, адамдардың

people were more likely to take revenge

әділетсіз қарым-қатынас үшін өш алуға

when they're treated unfairly.

бейім болатынын анықтадық.

That's the study we did, and here are some of the headlines

Осындай зерттеу жүргіздік, ал алдыңғы кейбір мақалалар

that came out afterwards.

осыдан кейін жарық көрді.

("A cheese sandwich is all you need for strong decision-making")

«Ірімшікті бутерброд—дұрыс шешім қабылдау үшін қажет»

("What a friend we have in cheeses")

(«Ірімшік — біздің нағыз досымыз»)

("Eating Cheese and Meat May Boost Self-Control") At this point, you might be wondering, did I miss something?

(Ірімшік пен ет жеу жақсы) Мүмкін, бірдеңені ұмытты дейсіздер

("Official! Chocolate stops you being grumpy") Cheese? Chocolate? Where did that come from?

(Шоколад күйгелектіктен арылтады) Ірімшік? Шоколад? Олар қайдан пайда болды?

And I thought the same thing myself when these came out,

Мақала атауларын көргенде, ойланып қалдым,

because our study had nothing to do with cheese or chocolate.

себебі зерттеуіміздің ірімшік пен шоколадқа ешқандай қатысы болмаған еді.

We gave people this horrible-tasting drink

Адамдардың триптофан деңгейіне әсер ету үшін

that affected their tryptophan levels.

тек дәмі жиіркенішті сусын бергенбіз.

But it turns out that tryptophan also happens to be found

Алайда триптофанның ірімшік пен шоколад

in cheese and chocolate.

құрамында да бар екені рас.

And of course when science says cheese and chocolate

Әрине, ғалымдар ірімшік пен шоколад дәйекті шешім

help you make better decisions, well, that's sure to grab people's attention.

қабылдауға көмектесcе, міндетті түрде назар аудартатыны сөзсіз.

So there you have it:

Ендеше мақала тақырыбының

the evolution of a headline.

өзгергенін көреміз.

When this happened, a part of me thought, well,

Осы оқиға болған кезде, ең әуелі:

what's the big deal?

«жарайды, ештеңе етпес» деп ойладым.

So the media oversimplified a few things, but in the end,

Бұқаралық ақпарат құралдары біршама жеңілдетіп берді, шындығында,

it's just a news story.

бұл тек мақала ғана.

And I think a lot of scientists have this attitude.

Көп ғалымдардың ойы да осындай деп ойлаймын.

But the problem is that this kind of thing happens all the time,

Дегенмен мәселенің түйіні мынада: үнемі осындай болады және бұл жаңалықтар

and it affects not just the stories you read in the news

шолуларында ғана сөз етіліп қойылмайды,

but also the products you see on the shelves.

дүкен сөрелеріндегі азық-түлікке де әсерін тигізеді.

When the headlines rolled, what happened was,

Осындай тақырыпты мақалалардан соң,

the marketers came calling.

маған маркетологтар хабарласты.

Would I be willing to provide a scientific endorsement

Бөтелкедегі көңіл-күйді көтеретін судың әрекетін

of a mood-boosting bottled water?

ғылыми тұрғыдан растап немесе телевизияға барып,

Or would I go on television to demonstrate,

адамдар алдында, аудиторияда

in front of a live audience,

дәмді тағамның

that comfort foods really do make you feel better?

шынымен де көңіл-күйді жақсартатынын көрсете аламын ба?

I think these folks meant well, but had I taken them up on their offers,

Бұл адамдар жақсы нәрсе болғанын қалайды деп ойлаймын, алайда,

I would have been going beyond the science,

егер олардың ұсынысын қабылдасам, ғылым шеңберінен

and good scientists are careful not to do this.

шығып кетер едім, ал нағыз ғалымдар бұлай істемейді.

But nevertheless, neuroscience is turning up more and more in marketing.

Одан қала берді, ми зерттеуін маркетингте өте көп қолданады.

Here's one example: Neuro drinks,

Бір мысал: «Ми шаттығын» өз ішіне

a line of products, including Nuero Bliss here,

қамтитын азық-түліктер қатарындағы миға арналған сусындар.

which according to its label helps reduce stress,

Сусын сытртындағы жазуына қарағанда, күйзелісті төмендетіп,

enhances mood, provides focused concentration,

көңіл-күйді көтереді, зейінді арттырып,

and promotes a positive outlook.

өмірге дұрыс көзқарас қалыптастырады.

I have to say, this sounds awesome. (Laughter)

Керемет естіледі, иә? (Күлкі)

I could totally have used this 10 minutes ago.

10 минут бұрын оны рақаттанып тұрып іштім.

So when this came up in my local shop, naturally I was

Осы сусындар біздің жақтағы дүкенге түскенде, шындығында,

curious about some of the research backing these claims.

қандай зерттеулер сусынның осы қасиетін растайтынын білгім келді.

So I went to the company's website looking to find

Осы компанияның сайтына кірдім, ондағы ойым осы өнімдердің

some controlled trials of their products.

бақыланған клиникалық зерттеулер нәтижесін табу болатын.

But I didn't find any.

Бірақ ол жайлы ештеңе таба алмадым.

Trial or no trial, these claims are front and center

Ал осы мәлімет тура этикетканың ортасында бейнеленген

on their label right next to a picture of a brain.

мидың дәл қасында орналасқан.

And it turns out that pictures of brains have special properties.

Ал, шындығында, мидың суреті ерекше қасиетке ие екен.

A couple of researchers asked a few hundred people

Екі зерттеуші жүзден аса адамнан ғылыми мақаланы

to read a scientific article.

оқып шығуды өтінді.

For half the people, the article included a brain image,

Олардың жартысына ұсынылған мақалада мидың суреті салынған, ал екінші

and for the other half, it was the same article

жартысына берілген мақалалар мазмұны

but it didn't have a brain image.

дәл сол, бірақ ми суреті берілмеген.

At the end — you see where this is going —

Мұның нәтижесін көресіздер-

people were asked whether they agreed

адамдардан

with the conclusions of the article.

"мақаладағы тұжырымдармен келісесіз бе?" деп сұрады.

So this is how much people agree with the conclusions

Міне, мақаламен келісетіндігін білдірген адамдар

with no image.

Бұл-мидың суретінсіз мақаланы оқығандар.

And this is how much they agree with the same article

Ал бұл мақала тұжырымдарымен келісетін,

that did include a brain image.

мидың суреті берілген мақаланы оқыған адамдар саны.

So the take-home message here is,

Міне, осы зерттеудің негізгі қорытындысы:

do you want to sell it? Put a brain on it.

егер бірнәрсе сатқыңыз келсе, оған мидың суретін салдырыңыз.

Now let me pause here and take a moment to say that

Енді тақырыптан ауытқып, соңғы онжылдықта

neuroscience has advanced a lot in the last few decades,

миды зерттеуде үлкен істер атқарылғандығын айтуға рұқсат етіңіздер

and we're constantly discovering amazing things

және мұнымен тоқталмай, үнемі ми туралы таңғажайып

about the brain.

жаңалықтар ашудамыз.

Like, just a couple of weeks ago, neuroscientists at MIT

Мысалы, бірнеше апта бұрын МТИ зерттеушілері мидың белгілі бір

figured out how to break habits in rats

бөлігіндегі нейрондардың белсенділігін бақылай отырып,

just by controlling neural activity in a specific part of their brain.

егеуқұйрықтардың дағдыларын қалай қойдыруға болатындығын анықтады.

Really cool stuff.

Бұл тамаша жайт!

But the promise of neuroscience has led to some really

Алайда миды зерттеумен байланысты күтілген үміт

high expectations and some overblown, unproven claims.

жалған нәтижелерге және негізделмеген мәлімдемелер жасауға әкелуде.

So what I'm going to do is show you how to spot

Сондықтан сіздерге мимен байланысты дәйексіз мәлімдемелерді:

a couple of classic moves, dead giveaways, really,

бос сөздерді, сандырақтарды ( жақсы көретін сөзім)

for what's variously been called neuro-bunk,

немесе шатпақ сөздерді

neuro-bollocks, or, my personal favorite, neuro-flapdoodle.

анықтаудың бірнеше классикалық әдістерін көрсеткім келеді.

So the first unproven claim is that you can use brain scans

Бірінші дәйексіз мәлімдеме: миының суреті бойынша адамдардың ойын оқуға

to read people's thoughts and emotions.

және эмоциясын анықтауға болады.

Here's a study published by a team of researchers

Міне, мынау, бір топ зерттеушілер жариялаған

as an op-ed in The New York Times.

The New York Times бас мақаласы.

The headline? "You Love Your iPhone. Literally."

«iPhone-ыңызды жақсы көресіз. Шындық!» деген тақырыпта.

It quickly became the most emailed article on the site.

Бұл мақала аз уақытта, сайтта жиі бөлісетін мақала болды.

So how'd they figure this out?

Зерттеушілер мұны қалай тапты?

They put 16 people inside a brain scanner

Олар 16 адамның миын сканерден өткізіп және сол кезде оларға

and showed them videos of ringing iPhones.

қоңырау шалып жатқан өз iPhone-дарының бейнежазбасын көрсетеді.

The brain scans showed activation in a part of the brain

Ми суреті, олар өздері айтатындай, махаббат

called the insula, a region they say

және қайғы сезімдерімен байланысты мидағы

is linked to feelings of love and compassion.

«инсула» деп аталатын аймақта белсенділіктің артқанын көрсетеді.

So they concluded that because they saw activation in the insula,

Олар инсула белсенділігінің артуы тәжірибеге қатысушылардың

this meant the subjects loved their iPhones.

өз iPhone-дарын жақсы көретіндігін білдіреді деген тұжырым жасайды.

Now there's just one problem with this line of reasoning,

Дегенмен, бұл логикада бір мәселе бар:

and that's that the insula does a lot.

шындығында, инсуланың қызметі өте көп.

Sure, it is involved in positive emotions

Иә, ол оң әсерлерге, махабббат және

like love and compassion,

қайғы секілді көңіл-күйлеріне қатысты.

but it's also involved in tons of other processes,

Алайда ол, сонымен бірге, жад, тіл, зейін, ашу,

like memory, language, attention,

жиіркену,ауырсынумен байланысты өзге де

even anger, disgust and pain.

көп үдерістерге қатысады.

So based on the same logic, I could equally conclude

Ендеше осы логикаға сүйенер болсақ, мұндай сәтті тәжірибеге байланысты

you hate your iPhone.

«өз iPhone-ыңызды жек көресіз деп еркін айта аламын.

The point here is, when you see activation in the insula,

Мәселе мынада: инсуланың белсенділігі артқанын көргенде,

you can't just pick and choose your favorite explanation

осы тізімдегі қажетті түсіндірмені таңдап,

from off this list, and it's a really long list.

ала салуға болмайды, себебі тізім өте ұзақ.

My colleagues Tal Yarkoni and Russ Poldrack

Әріптестерім Таль Яркони мен Расс Полдрэк

have shown that the insula pops up in almost a third

инсуланың осы кезге дейін жарияланған ми туралы

of all brain imaging studies that have ever been published.

зерттеулердің үштен бірінде дерлік ескерілетінін көрсетті.

So chances are really, really good

Ендеше инсулаңыздың дәл қазір

that your insula is going off right now,

«белсену» жағдайында болуы әбден мүмкін, бірақ бұл

but I won't kid myself

мені жақсы көретіндіктеріңіздің

to think this means you love me.

белгісі деп өз-өзімді алдағым келмейді.

So speaking of love and the brain,

Айтпақшы, махаббат пен ми туралы

there's a researcher, known to some as Dr. Love,

айтып тұрып, «ғалымдар, махаббаттың қайнар көзі мен

who claims that scientists have found the glue

өркендеудің қоғамды біріктіретіндігін тапты» деп жар салған,

that holds society together,

«Махаббат докторы» ретінде танымал зерттеуші

the source of love and prosperity.

есіме түсіп кетті.

This time it's not a cheese sandwich.

Бұл ретте ірімшікті бутерброд емес.

No, it's a hormone called oxytocin.

Жоқ, бұл окситоцин деп аталатын гормон.

You've probably heard of it.

Бұл жайлы естіген боларсыз?!

So, Dr. Love bases his argument on studies showing

«Махаббат докторы» тұжырымдарын, окситоцин деңгейінің

that when you boost people's oxytocin,

көтерілуі, қайғыға ортақ болу, сенімнің және адамдар

this increases their trust, empathy and cooperation.

арасында әріптестіктің артуын тудырады деген зерттеу қорытындыларына негіздейді.

So he's calling oxytocin "the moral molecule."

Сондықтан да ол окситоцинді «мораль молекуласы» деп атайды.

Now these studies are scientifically valid,

Бұл зерттеулер ғылыми негізделген

and they've been replicated, but they're not the whole story.

және олар іске де асқан, алайда барлығы емес.

Other studies have shown that boosting oxytocin

Басқа зерттеулер окситоцин деңгейінің көтерілуі

increases envy. It increases gloating.

қызғаныш пен табалаушылық сезімін көтеретіндігін көрсетті.

Oxytocin can bias people to favor their own group

Окситоцин адамдардың өзге топтардан өз тобы пайдасына

at the expense of other groups.

бұра тартушылық қасиетіне ие болуына әсер етуі мүмкін.

And in some cases, oxytocin can even decrease cooperation.

Ал кейбір жағдайларда окситоцин әріптестікті әлсіретуі де мүмкін.

So based on these studies, I could say oxytocin

Осы зерттеулерді негіздей отырып, окситоцин – «бимроальдық молекула» және

is an immoral molecule, and call myself Dr. Strangelove.

өзімді «Махаббатсыз доктор» деп атауға негіз бар деп.

(Laughter)

(Күлкі)

So we've seen neuro-flapdoodle all over the headlines.

Ми туралы бос сөздер газеттерде көп жарияланатынын көріп отырмыз.

We see it in supermarkets, on book covers.

Мұны супермаркеттерде және кітап мұқабаларынан байқаймыз.

What about the clinic?

Ал медицина мекемелерінде ше?

SPECT imaging is a brain-scanning technology

Бір фотонды эмиссионды компьютерлік томография — бұл, мидағы қанауға

that uses a radioactive tracer

бейім аймақты зерделеу үшін

to track blood flow in the brain.

радиоактивті индикаторды пайдаланатын сканерлеу әдісі.

For the bargain price of a few thousand dollars,

АҚШ-та қолайлы бағаға –

there are clinics in the U.S. that will give you

бірнеше мың долларға осындай сканерлеуді

one of these SPECT scans and use the image

атқаратын және алынған бейнені диагностикаға пайдаланатын

to help diagnose your problems.

клиникалар бар.

These scans, the clinics say, can help

Олар мұндай сканерлеудің Альцгеймер ауруының

prevent Alzheimer's disease,

алдын алуға, артық салмақ, есірткіге құмарлық мәселесін шешуге

solve weight and addiction issues,

және жұбайлық кикілжіңдердің басылуына,

overcome marital conflicts,

сондай-ақ, әрине, әртүрлі: күйзелістен,

and treat, of course, a variety of mental illnesses

гиперактивті зейін тапшылығы синдромына дейінгі

ranging from depression to anxiety to ADHD.

үрейленуден болатын психикалық ауруларды емдеуге көмектеседі дейді.

This sounds great. A lot of people agree.

Қызығарлықтай естіледі және көбі мұнымен келіседі де.

Some of these clinics are pulling in tens of millions

Кейбір клиникалар осымен-ақ

of dollars a year in business.

жылына ондаған миллион доллар табады.

There's just one problem.

Тек бір мәселе бар.

The broad consensus in neuroscience

Неврологияда жалпыға ортақ келісім бар: қазірше,

is that we can't yet diagnose mental illness

тек миды сканерлеудің бір қорытындысы негізінде

from a single brain scan.

психикалық ауруларға диагностика жасау мүмкін емес.

But these clinics have treated

Дегенмен, осы клиникалардан

tens of thousands of patients to date,

дәл осы кезеңге дейін он мыңдаған адам

many of them children,

тексерістен өтті, оның көбі балалар.

and SPECT imaging involves a radioactive injection,

Ал енді осылай сканерлеу салдарынан радиоактивті заттек бөлінеді де,

so exposing people to radiation, potentially harmful.

адамдар зиян келтірерлік радиация әсеріне ұшырайды.

I am more excited than most people, as a neuroscientist,

Миды зерттеуші ретінде, басқалар тәрізді, психикалық

about the potential for neuroscience to treat mental illness

ауруларды емдеу үшін де, тіпті жетілу, ақылды бола түсу үшін де

and even maybe to make us better and smarter.

ғылым жетістіктерін пайдаланғым келеді.

And if one day we can say that cheese and chocolate

Тамаша, бір күнде ірімшік пен шоколад

help us make better decisions, count me in.

дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі дей аламыз. Маған сенсеңіздер болады.

But we're not there yet.

Бірақ бүгін емес.

We haven't found a "buy" button inside the brain,

Мидағы «сатып ал» деп айтатын түймені әзірге таппадық.

we can't tell whether someone is lying or in love

Адам миының суретіне қарап тұрып, оның өтірік айтып тұрғанын,

just by looking at their brain scans,

не жақсы көріп қалғанын анықтай алмаймыз.

and we can't turn sinners into saints with hormones.

Біз гормондар көмегімен күнәһарды әулиеге айналдыра алмаймыз.

Maybe someday we will, but until then,

Мүмкін, бірігіп мұны жасай алармыз, алайда оған

we have to be careful that we don't let overblown claims

өте сақ болуымыз керек және көп уақыт талап ететін

detract resources and attention away from the real science

нағыз ғылымнан ресурстар мен адам зейінін дәйексіз мәлімдемелердің

that's playing a much longer game.

бұрып алып кетуіне мүмкіндік бермеуіміз керек.

So here's where you come in.

Сонымен, осылайша әрекет етуіміз керек.

If someone tries to sell you something with a brain on it,

Егер сізге мидың суреті салынған бірдеңені сатуға тырысса,

don't just take them at their word.

ешбір сөзіне сенбеңіз.

Ask the tough questions. Ask to see the evidence.

Қиын сұрақтар қойыңыз. Дәлел талап етіңіз.

Ask for the part of the story that's not being told.

Жасырып тұрғанын айтқызуға тырысыңыз.

The answers shouldn't be simple, because the brain isn't simple.

Жауаптар қарапайым болуы тиіс емес,себебі миды қарапайым деуге мүлдем болмайды.

But that's not stopping us from trying to figure it out anyway.

Бірақ бұл - оны түсінуге тырысуға тиіс емеспіз деген сөз емес.

Thank you. (Applause)

Рақмет. (Қол соғу)