Molly Crockett: Beware neuro-bunk

Molly Crockett: Coi chừng thứ thần kinh nhảm nhí

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Ming Ming Reviewer: Thuy Chau Vu

I'm a neuroscientist, and I study decision-making.

Tôi là nhà khoa học thần kinh, tôi nghiên cứu quá trình ra quyết định.

I do experiments to test how different chemicals

Tôi thí nghiệm tác động của các hóa chất trong não

in the brain influence the choices we make.

ảnh hưởng đến các lựa chọn của chúng ta.

I'm here to tell you the secret to successful decision-making:

Tôi sẽ tiết lộ bí mật của việc ra quyết định thành công:

a cheese sandwich.

1 chiếc sandwich phô mai

That's right. According to scientists, a cheese sandwich

Đúng thế. Theo các nhà khoa học, 1 chiếc bánh sandwich phô mai

is the solution to all your tough decisions.

là giải pháp cho những quyết định khó khăn của bạn.

How do I know? I'm the scientist who did the study.

Làm sao tôi biết? Tôi chính là người làm nghiên cứu đó.

A few years ago, my colleagues and I were interested

Vài năm trước, tôi và đồng nghiệp thích thú với việc

in how a brain chemical called serotonin

một chất hóa học trong não gọi là serotonin

would influence people's decisions in social situations.

có ảnh hưởng đến quyết định của con người trong hoàn cảnh xã hội nhất định.

Specifically, we wanted to know how serotonin would affect

Đặc biệt, chúng tôi muốn biết cách serontonin ảnh hưởng

the way people react when they're treated unfairly.

đến phản ứng của con người khi bị đối xử bất công.

So we did an experiment.

Chúng tôi đã làm thí nghiệm.

We manipulated people's serotonin levels by giving them

Chúng tôi thao túng cácmức độ serotonin ở người bằng cách

this really disgusting-tasting artificial lemon-flavored drink

cho họ dùng món đồ uống hương chanh nhân tạo khó nuốt kinh khủng này

that works by taking away the raw ingredient for serotonin

nó xua tan thành phần cơ bản tạo ra serotonin

in the brain.

trong não.

This is the amino acid tryptophan.

Đây là amino acid trytophan.

So what we found was, when tryptophan was low,

Chúng tôi thấy rằng, khi trytophan ở mức thấp,

people were more likely to take revenge

nhiều khả năng người ta sẽ trả thù

when they're treated unfairly.

khi bị đối xử bất công.

That's the study we did, and here are some of the headlines

Đó là thí nghiệm chúng tôi đã làm, và đây là một số tiêu đề báo

that came out afterwards.

xuất hiện sau đó.

("A cheese sandwich is all you need for strong decision-making")

(“1 chiếc sandwich phô mai là những gì bạn cần để ra quyết định dứt khoát”)

("What a friend we have in cheeses")

(“Người bạn tuyệt vời trong phô mai của chúng ta”)

("Eating Cheese and Meat May Boost Self-Control") At this point, you might be wondering, did I miss something?

(“Ăn phô mai và thịt sẽ tăng sự tự chủ”) Lúc này, có lẽ bạn tự hỏi, tôi có thiếu sót gì không?

("Official! Chocolate stops you being grumpy") Cheese? Chocolate? Where did that come from?

(“Chính thức! Chocolate khiến bạn thôi cáu bẳn”) Phô mai? Chocolate? Điều đó từ đâu vậy?

And I thought the same thing myself when these came out,

Và tôi cũng nghĩ thế khi những điều này xuất hiện,

because our study had nothing to do with cheese or chocolate.

vì nghiên cứu của chúng tôi chẳng liên quan đến phô mai và chocolate.

We gave people this horrible-tasting drink

Chúng tôi cho người ta món đồ uống kinh khủng

that affected their tryptophan levels.

ảnh hưởng đến mức trytophan của họ.

But it turns out that tryptophan also happens to be found

Nhưng hóa ra trytophan cũng có trong

in cheese and chocolate.

phô mai và chocolate.

And of course when science says cheese and chocolate

Và tất nhiên khi khoa học nói rằng phô mai và chocolate

help you make better decisions, well, that's sure to grab people's attention.

giúp bạn ra quyết định tốt hơn, thì tất nhiên điều đó sẽ thu hút sự chú ý của mọi người.

So there you have it:

Thế nên mới nổ ra

the evolution of a headline.

cuộc cách mạng trên các tiêu đề báo.

When this happened, a part of me thought, well,

Khi chuyện này xảy ra, 1 phần trong tôi nghĩ,

what's the big deal?

Quan trọng gì đâu nhỉ?

So the media oversimplified a few things, but in the end,

Truyền thông đã quá giản lược 1 số thứ, nhưng cuối cùng,

it's just a news story.

đó chỉ là 1 tin chuyện mới.

And I think a lot of scientists have this attitude.

Và tôi nghĩ rất nhiều nhà khoa học có thái độ này.

But the problem is that this kind of thing happens all the time,

Nhưng vấn đề là những chuyện như vậy luôn xảy ra,

and it affects not just the stories you read in the news

nó không chỉ ảnh hưởng những chuyện bạn đọc trên bản tin

but also the products you see on the shelves.

mà cả những sản phẩm bạn thấy trên quầy hàng.

When the headlines rolled, what happened was,

Khi dòng tiêu đề hiện lên, chuyện xảy ra là,

the marketers came calling.

những người tiếp thị sản phẩm gọi đến.

Would I be willing to provide a scientific endorsement

Tôi có sẵn sàng cung cấp dược phẩm khoa học

of a mood-boosting bottled water?

là loại nước kích thích tinh thần đóng chai?

Or would I go on television to demonstrate,

Hay tôi sẽ lên TV để minh họa,

in front of a live audience,

trước khán giả truyền hình,

that comfort foods really do make you feel better?

rằng món ăn hài lòng bạn thực sự sẽ làm bạn thấy tốt hơn?

I think these folks meant well, but had I taken them up on their offers,

Tôi nghĩ những người này cũng có ý đó, nhưng nếu tôi đã chiều ý họ,

I would have been going beyond the science,

thì tôi đã vượt xa ngoài lãnh vực khoa học,

and good scientists are careful not to do this.

và những nhà khoa học giỏi cẩn trọng để không bị như thế.

But nevertheless, neuroscience is turning up more and more in marketing.

Dù thế, khoa học thần kinh ngày càng khuấy động marketing.

Here's one example: Neuro drinks,

Đây là 1 ví dụ: Đồ uống tốt cho thần kinh,

a line of products, including Nuero Bliss here,

1 dòng sản phẩm, bao gồm Neuro Bliss đây,

which according to its label helps reduce stress,

mà theo nhãn mác thì sẽ giúp giảm stress,

enhances mood, provides focused concentration,

kích thích tinh thần, tăng sự tập trung,

and promotes a positive outlook.

và còn cho 1 vóc dáng khỏe mạnh.

I have to say, this sounds awesome. (Laughter)

Tôi phải nói rằng, nghe hay thật đấy. (Cười)

I could totally have used this 10 minutes ago.

Tôi nên dùng nó từ 10 phút trước.

So when this came up in my local shop, naturally I was

Khi nó xuất hiện ở cửa hàng gần nhà, tự nhiên tôi đã

curious about some of the research backing these claims.

tò mò về một số nghiên cứu chống lưng cho những lời quảng cáo kia.

So I went to the company's website looking to find

Tôi vào website của công ty để tìm

some controlled trials of their products.

1 vài sản phẩm dùng thử có kiểm soát.

But I didn't find any.

Nhưng chẳng tìm được gì.

Trial or no trial, these claims are front and center

Thử hay không, những lời tuyên bố kia được in ngay giữa

on their label right next to a picture of a brain.

nhãn hàng của họ, bên cạnh hình 1 bộ não.

And it turns out that pictures of brains have special properties.

Và hóa ra cái hình bộ não ấy có tính chất đặc biệt.

A couple of researchers asked a few hundred people

1 số nhà nghiên cứu yêu cầu vài trăm người

to read a scientific article.

đọc 1 bài viết khoa học.

For half the people, the article included a brain image,

1 nửa trong số họ, bài báo có hình bộ não,

and for the other half, it was the same article

còn nửa kia, vẫn là bài viết ấy

but it didn't have a brain image.

nhưng không có hình bộ não.

At the end — you see where this is going —

Cuối cùng – bạn biết những chuyện thế này diễn ra thế nào–

people were asked whether they agreed

người ta được hỏi rằng có đồng ý

with the conclusions of the article.

với kết luận của bài viết không.

So this is how much people agree with the conclusions

Đây là số người đồng ý với kết luận

with no image.

của bài không có hình.

And this is how much they agree with the same article

Đây là số người đồng ý với bài viết đó

that did include a brain image.

nhưng có hình bộ não.

So the take-home message here is,

Thông điệp rút ra là,

do you want to sell it? Put a brain on it.

bạn có muốn bán nó không? Hãy vẽ bộ não lên đó.

Now let me pause here and take a moment to say that

Cho phép tôi dừng 1 chút để nói rằng

neuroscience has advanced a lot in the last few decades,

khoa học thần kinh đã tiến bộ rất nhiều trong vài tậhp kỉ gần đây,

and we're constantly discovering amazing things

và chúng ta liên tục phát hiện những điều kì thú

about the brain.

về bộ não.

Like, just a couple of weeks ago, neuroscientists at MIT

Như chỉ vài tuần trước, các nhà khoa học thần kinh ở MIT

figured out how to break habits in rats

tìm ra cách phá vỡ các thói quen của chuột chỉ bằng

just by controlling neural activity in a specific part of their brain.

điều khiển hoạt động thần kinh ở một số vùng nhất định trong não chúng.

Really cool stuff.

Chuyện này thật tuyệt.

But the promise of neuroscience has led to some really

Nhưng điều hứa hẹn mà khoa học thần kinh mang lại đã mang đến

high expectations and some overblown, unproven claims.

những mong đợi cao, sự phóng đại và những tuyên bố vô căn cứ

So what I'm going to do is show you how to spot

Tôi sẽ chỉ cho bạn cách nhận biết

a couple of classic moves, dead giveaways, really,

1 số động thái điển hình, bằng chứng lộ liễu, thực sự

for what's variously been called neuro-bunk,

cho những thứ được gọi với nhiều tên như: thần kinh nhảm nhí,

neuro-bollocks, or, my personal favorite, neuro-flapdoodle.

thần kinh dối lừa, hay cụm từ mà tôi thích, thần kinh vớ vẩn.

So the first unproven claim is that you can use brain scans

Tuyên bố vô căn cứ đầu tiên là: bạn có thể dùng bản chụp não

to read people's thoughts and emotions.

để đọc suy nghĩ và cảm xúc của người khác.

Here's a study published by a team of researchers

Đây là nghiên cứu được 1 nhóm nhà nghiên cứu xuất bản

as an op-ed in The New York Times.

dưới dạng bài xã luận đánh giá trên thời báo New York

The headline? "You Love Your iPhone. Literally."

Tiêu đề? “Đúng thật là bạn yêu iPhone của mình.”

It quickly became the most emailed article on the site.

Nó nhanh chóng trở thành bài viết được phát tán qua email nhiều nhất.

So how'd they figure this out?

Họ tìm ra điều đó như thế nào?

They put 16 people inside a brain scanner

Họ chụp não của 16 người

and showed them videos of ringing iPhones.

và cho họ xem video những chiếc iPhone đang rung.

The brain scans showed activation in a part of the brain

Các bản chụp não cho thấy hoạt động ở 1 vùng não

called the insula, a region they say

gọi là thuỳ não trước, 1 vùng mà theo họ

is linked to feelings of love and compassion.

là được liên kết với cảm xúc yêu thương và thương cảm.

So they concluded that because they saw activation in the insula,

Nên họ kết luận rằng vì họ thấy hoạt động thuỳ não trước,

this meant the subjects loved their iPhones.

nghĩa là những đối tượng yêu thích iPhone của mình.

Now there's just one problem with this line of reasoning,

Chỉ có 1 vấn đề với hướng lí luận này,

and that's that the insula does a lot.

đó là thuỳ não trước làm rất nhiều việc.

Sure, it is involved in positive emotions

Nó liên quan đến cảm xúc tích cực

like love and compassion,

như yêu thích và thương cảm,

but it's also involved in tons of other processes,

nhưng cũng liên quan đến hàng tấn những chức năng khác,

like memory, language, attention,

như ghi nhớ, ngôn ngữ, chú ý,

even anger, disgust and pain.

kể cả sự tức giận, căm ghét và đau đớn.

So based on the same logic, I could equally conclude

Dựa trên cùng lí luận đó, tôi cũng có thể kết luận ngang bằng

you hate your iPhone.

rằng bạn ghét iPhone.

The point here is, when you see activation in the insula,

Vấn đề ở đây là khi bạn thấy hoạt động ở thuỳ não trước,

you can't just pick and choose your favorite explanation

thì không thể chọn lấy sự lí giải yêu thích nhất

from off this list, and it's a really long list.

từ hàng loạt những điều đó trong danh sách này , đó thực sự rất dài.

My colleagues Tal Yarkoni and Russ Poldrack

Đồng nghiệp Tal Yarkoni và Russ Poldrack của tôi

have shown that the insula pops up in almost a third

đã cho thấy thuỳ não trước xúât hiện trong hầu hết 2/3

of all brain imaging studies that have ever been published.

những nghiên cứu hình ảnh về não mà đã từng được công bố.

So chances are really, really good

Nên rất có nhiều khả năng

that your insula is going off right now,

rằng những nghiên cứu về thuỳ não trước của bạn đã lui vào dĩ vãng,

but I won't kid myself

nhưng tôi cũng không tự dối mình

to think this means you love me.

để nghĩ rằng như thế nghĩa là bạn thích tôi.

So speaking of love and the brain,

Nói về tình yêu và bộ não,

there's a researcher, known to some as Dr. Love,

có 1 nhà nghiên cứu được gọi là Dr. Love,

who claims that scientists have found the glue

tuyên bố rằng các nhà khoa học đã tìm thấy chất kết dính

that holds society together,

gắn kết xã hội lại gần nhau,

the source of love and prosperity.

cội nguồn của tình yêu và thịnh vượng.

This time it's not a cheese sandwich.

Lần này thì không phải là một cái sandwich phô mai

No, it's a hormone called oxytocin.

Nó là 1 loại hóc môn gọi là oxytocin.

You've probably heard of it.

Có lẽ bạn đã nghe về nó.

So, Dr. Love bases his argument on studies showing

Dr. Love đặt lí lẽ trên những nghiên cứu

that when you boost people's oxytocin,

cho thấy khi tăng nồng độ oxytocin ở người,

this increases their trust, empathy and cooperation.

sẽ làm tăng sự tin tưởng, đồng cảm và hợp tác.

So he's calling oxytocin "the moral molecule."

Anh ta gọi nó là “phân tử của đạo đức.”

Now these studies are scientifically valid,

Những nghiên cứu này hiện nay có giá trị về mặt khoa học,

and they've been replicated, but they're not the whole story.

và được nhân rộng, nhưng không chỉ có thế.

Other studies have shown that boosting oxytocin

Những nghiên cứu khác cho thấy tăng oxytocin

increases envy. It increases gloating.

cũng làm tăng sự đố kị. Nó làm tăng thèm muốn.

Oxytocin can bias people to favor their own group

Oxytocin khiến người ta thiên vị lợi ích riêng cho nhóm của mình

at the expense of other groups.

mà được hoán đổi bằng sự thiệt thòi của nhóm khác.

And in some cases, oxytocin can even decrease cooperation.

Trong một số trường hợp, oxytocin còn làm giảm sự hợp tác.

So based on these studies, I could say oxytocin

Dựa trên những nghiên cứu đó, tôi có thể nói

is an immoral molecule, and call myself Dr. Strangelove.

oxytocin là phân tử vô đạo đức, và tự gọi mình là Tiến sĩ yêu kì quái

(Laughter)

(Cười)

So we've seen neuro-flapdoodle all over the headlines.

Ta đã thấy những điều vớ vẩn tràn lan trên tiêu đề báo.

We see it in supermarkets, on book covers.

Ta thấy cả trong siêu thị, bìa sách.

What about the clinic?

Vậy còn trong những phòng khám thì sao?

SPECT imaging is a brain-scanning technology

SPECT là kĩ thuật chụp não

that uses a radioactive tracer

sử dụng kĩ thuật theo dấu phóng xạ

to track blood flow in the brain.

để theo dấu dòng chảy của máu trong não.

For the bargain price of a few thousand dollars,

Với cái giá cắt cổ vài ngàn đô-la,

there are clinics in the U.S. that will give you

nhiều phòng khám ở Mỹ sẽ chụp SPECT cho bạn

one of these SPECT scans and use the image

và sử dụng các hình ảnh

to help diagnose your problems.

giúp chẩn đoán những vấn đề của bạn.

These scans, the clinics say, can help

Những phòng khám này nói rằng những hình chụp này

prevent Alzheimer's disease,

giúp ngừa bệnh Alzheimer,

solve weight and addiction issues,

giải quyết vấn đề cân nặng và nghiện ngập,

overcome marital conflicts,

vượt qua những xung đột hôn nhân,

and treat, of course, a variety of mental illnesses

và tất nhiên là chữa được nhiều bệnh về thần kinh

ranging from depression to anxiety to ADHD.

từ tuyệt vọng tới lo âu và rối loạn tăng động.

This sounds great. A lot of people agree.

Nghe thật tuyệt. Rất nhiều người tán thành.

Some of these clinics are pulling in tens of millions

Một số phòng khám này đang thu vào hàng chục triệu đô-la

of dollars a year in business.

mỗi năm

There's just one problem.

Chỉ có 1 vấn đề.

The broad consensus in neuroscience

Sự nhất trí phổ biến trong ngành khoa học thần kinh

is that we can't yet diagnose mental illness

là ta chưa thể chẩn đoán bệnh thần kinh

from a single brain scan.

chỉ từ 1 lần chụp não bộ.

But these clinics have treated

Nhưng những phòng khám này đã chữa cho

tens of thousands of patients to date,

cả chục ngàn bệnh nhân đến nay,

many of them children,

trong đó có nhiều trẻ em,

and SPECT imaging involves a radioactive injection,

và chụp SPECT liên quan đến việc tiêm phóng xạ vào người,

so exposing people to radiation, potentially harmful.

gây nguy cơ nhiễm phóng xạ cho con người, mối nguy tiềm ẩn đấy.

I am more excited than most people, as a neuroscientist,

Tôi là người thích thú hơn ai hết, với tư cách là một nhà khoa học thần kinh

about the potential for neuroscience to treat mental illness

về tiềm năng của khoa học thần kinh trong việc chữa các bệnh về thần kinh

and even maybe to make us better and smarter.

và thậm chí có lẽ giúp chúng ta tốt hơn, thông minh hơn.

And if one day we can say that cheese and chocolate

Và nếu 1 ngày ta có thể nói rằng phô mai và chocolate

help us make better decisions, count me in.

giúp ta có những quyết định sáng suốt hơn, hãy nhớ đến tôi.

But we're not there yet.

Nhưng ta chưa đạt tới đó đâu.

We haven't found a "buy" button inside the brain,

Ta chưa tìm thấy nút “mua” bên trong não,

we can't tell whether someone is lying or in love

ta không thể biết ai đang nói dối hoặc đang yêu

just by looking at their brain scans,

chỉ bằng xem ảnh chụp não họ,

and we can't turn sinners into saints with hormones.

và không thể biến tội đồ thành thánh nhân bằng hóc môn

Maybe someday we will, but until then,

Có thể ngày nào đó ta làm được, nhưng cho đến đó,

we have to be careful that we don't let overblown claims

ta phải cẩn trọng không để những tuyên bố phóng đại

detract resources and attention away from the real science

làm giảm uy tín và xao nhãng sự chú ý đối với khoa học chân chính

that's playing a much longer game.

đó là một trò chơi quá trớn

So here's where you come in.

Đây là mấu chốt bạn hướng tới

If someone tries to sell you something with a brain on it,

Nếu ai đó cố bán cho bạn món gì đó có in hình bộ não,

don't just take them at their word.

thì đừng vội tin lời họ.

Ask the tough questions. Ask to see the evidence.

Hãy hỏi những câu hỏi khó. Yêu cầu xem bằng chứng.

Ask for the part of the story that's not being told.

Yêu cầu biết những gì chưa được kể ra.

The answers shouldn't be simple, because the brain isn't simple.

Câu trả lời sẽ không đơn giản, vì bộ não không đơn giản.

But that's not stopping us from trying to figure it out anyway.

Nhưng điều đó không ngăn cản chúng ta tìm hiểu về nó.

Thank you. (Applause)

Cảm ơn. (Vỗ tay)