Sir Martin Rees: Earth in its final century?

Martin Rees soruyor : Bu bizim son yüzyılımız mı?

Çeviri: Oguz Tanridag Gözden geçirme: osman oguz ahsen

If you take 10,000 people at random, 9,999 have something in common:

Rasgele 10.000 kişiyi alırsanız, 9,999 'u bazı ortak özelliklere sahiptir :

their interests in business lie on or near the Earth's surface.

onların uğraş alanları yerküreyle ya da onun yakınıyla ilgilidir.

The odd one out is an astronomer, and I am one of that strange breed.

Geriye kalan tek kişi ise astronomdur, ve ben bu türden olanlardan biriyim.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

My talk will be in two parts. I'll talk first as an astronomer,

Konuşmam iki bölümden oluşacak. İlk olarak astronom olarak konuşacağım,

and then as a worried member of the human race.

ve sonra da insan ırkının tedirgin bir mensubu olarak.

But let's start off by remembering that Darwin showed

Ama gelin Darwin'in gösterdiği gibi dört milyar yıllık evrimin

how we're the outcome of four billion years of evolution.

sonucu olarak nasıl ortaya çıktığımızı hatırlayarak başlayalım.

And what we try to do in astronomy and cosmology

Ve astronomi ve kozmolojide bizim yapmaya çalıştığımız,

is to go back before Darwin's simple beginning,

Darwin'in basit başlangıcından da geriye giderek

to set our Earth in a cosmic context.

yerküreyi kozmik anlamda yapılandırmaktır.

And let me just run through a few slides.

Ve müsaadenizle bir kaç slayt üzerinden gideyim.

This was the impact that happened last week on a comet.

Bu samanyolu üzerinde geçen hafta oluşan bir etki.

If they'd sent a nuke, it would have been rather more spectacular

Eğer bu atom bombası yoluyla olsaydı,

than what actually happened last Monday.

geçen pazartesi olmuş olandan daha ilgi çekmiş olurdu.

So that's another project for NASA.

Bu NASA'nın diğer bir projesi.

That's Mars from the European Mars Express, and at New Year.

Avrupa Mars Ekspresinden Yeni Yılda Mars.

This artist's impression turned into reality

Bu sanatçının izlenimi Saturn'ün dev uydusu

when a parachute landed on Titan, Saturn's giant moon.

Titan üzerine bir paraşüt indiği zaman gerçekliğe dönüştü.

It landed on the surface. This is pictures taken on the way down.

Yüzeye kondu.Bu fotoğraf alçalırken çekilmiş.

That looks like a coastline.

Bir kıyı şeridine benziyor.

It is indeed, but the ocean is liquid methane --

Gerçekten benziyor, ama okyanus likid metan'dan--

the temperature minus 170 degrees centigrade.

ısı eksi 170 derece santigrad.

If we go beyond our solar system,

Kendi solar sistemimizden öteye gidersek,

we've learned that the stars aren't twinkly points of light.

biliyoruz ki yıldızlar sadece göz kırpan ışık noktacıkları değildir.

Each one is like a sun with a retinue of planets orbiting around it.

Her biri tıpkı etraflarında uydular kümesi olan bir güneş gibidir.

And we can see places where stars are forming,

ve Eagle Nebula gibi yıldızların oluşmakta olduğu yerleri görebiliriz.

like the Eagle Nebula. We see stars dying.

Yıldızların ölümünü görürüz.

In six billion years, the sun will look like that.

altı milyar yıl içinde, güneş buna benzeyecek.

And some stars die spectacularly in a supernova explosion,

Ve bazı yıldızlar bir süpernova patlamasında muhteşem biçimde

leaving remnants like that.

ölerek geriye böyle artıklar bırakacaklar.

On a still bigger scale, we see entire galaxies of stars.

Daha da büyük bir skala üzerinde yıldızların tüm galaksilerini görebiliriz.

We see entire ecosystems where gas is being recycled.

Gazın yeniden dönüşüme uğradığı bütün ekosistemleri görebiliriz.

And to the cosmologist,

Ve kozmoloğa göre

these galaxies are just the atoms, as it were, of the large-scale universe.

bu galaksiler geniş çaplı kainatın sadece atomlarıdır, eskiden gösterildikleri gibi.

This picture shows a patch of sky

Bu fotoğraf bir gökyüzü parçasını gösteriyor

so small that it would take about 100 patches like it

o kadar küçük ki bunun gibi 100 tanesi gökyüzünde ancak

to cover the full moon in the sky.

bir dolunayı örtebilirdi.

Through a small telescope, this would look quite blank,

Ufak bir teleskopla bu sadece içi boşmuş gibi görünebilirdi,

but you see here hundreds of little, faint smudges.

ama burada yüzlerce ufak, dağınık gölge görüyorsunuz.

Each is a galaxy, fully like ours or Andromeda,

Her biri bir galaksi, tamamen bizimki ya da Andromeda gibi,

which looks so small and faint because its light

o kadar da ufak ve silik görünüyor çünkü

has taken 10 billion light-years to get to us.

onun ışığı bize ulaşmak için 10 milyar ışık yılı yol katediyor.

The stars in those galaxies probably don't have planets around them.

Bu galaksilerdeki yıldızlar muhtemelen etraflarında uydulara sahip değiller.

There's scant chance of life there -- that's because there's been no time

Oralarda hayat olma ihtimali düşük-- bunun nedeni

for the nuclear fusion in stars to make silicon and carbon and iron,

gezegenlerin ve hayatın temel yapıtaşları olan silikon, karbon ve demiri

the building blocks of planets and of life.

yapmakta rol alan nükleer füzyon için yıldızlarda yeterli zaman olmamış.

We believe that all of this emerged from a Big Bang --

Bütün bunların Big Bang nedeniyle olduğuna inanıyoruz--

a hot, dense state. So how did that amorphous Big Bang

sıcak, yoğun bir durum. Peki nasıl oldu da bu şekilsiz Big Bang

turn into our complex cosmos?

bizim kompleks kozmozumuza dönüştü?

I'm going to show you a movie simulation

Size gerçek zamandan 10 üstü 16 kere hızlı

16 powers of 10 faster than real time,

bir video simülasyonu göstereceğim

which shows a patch of the universe where the expansions have subtracted out.

genleşmelerin meydana geldiği kainat parçasını gösteriyor.

But you see, as time goes on in gigayears at the bottom,

Fakat gördüğünüz gibi alt tarafta gösterilen milyar yıllar geçtikçe

you will see structures evolve as gravity feeds

yerçekimi etkilerinin küçük ve yoğun

on small, dense irregularities, and structures develop.

düzensizlikleriyle yapılar ortaya çıkıyor ve gelişiyor.

And we'll end up after 13 billion years

Ve biz 13 milyar yıl sonra kainatımıza

with something looking rather like our own universe.

benzemeyen bir görünümle sona geleceğiz.

And we compare simulated universes like that --

Ve biz bunun gibi simüle edilmiş kainatları karşılaştırıyoruz.

I'll show you a better simulation at the end of my talk --

Konuşmamın sonunda gökyüzünde gördüğümüze

with what we actually see in the sky.

benzer daha iyi bir simülasyon göstereceğim.

Well, we can trace things back to the earlier stages of the Big Bang,

Olanları Big Bang'in erken dönemlerine kadar geriye doğru izlememiz mümkün,

but we still don't know what banged and why it banged.

ama ne patladı ve neden patladı hala bilmiyoruz.

That's a challenge for 21st-century science.

Bu 21nci-yüzyıl bilimi için bir uğraş konusu.

If my research group had a logo, it would be this picture here:

Eğer benim araştırma grubum bir logo yapsaydı, buradaki resim gibi olurdu:

an ouroboros, where you see the micro-world on the left --

kendi kuyruğunu ısıran bir ejderha, sol tarafta mikro-dünyayı görüyorsunuz--

the world of the quantum -- and on the right

quantumun dünyasını-- ve sağ tarafta

the large-scale universe of planets, stars and galaxies.

galaksilerin, yıldızların ve gezegenlerin geniş-ölçekli kainatını.

We know our universes are united though --

Buna rağmen biliyoruz ki bizim evrenlerimiz bir bütün

links between left and right.

solu ve sağı birbirine bağlıyor.

The everyday world is determined by atoms,

Alışılmış dünya atomlar tarafından belirleniyor,

how they stick together to make molecules.

onların birbirine yapışıp molekülleri oluşturmaları tarzında.

Stars are fueled by how the nuclei in those atoms react together.

Yıldızlar atomların nükleusları arasında reaksiyonlara benzer biçimde besleniyorlar.

And, as we've learned in the last few years, galaxies are held together

Ve son bir kaç yıl içinde öğrendiğimiz üzere, galaksiler

by the gravitational pull of so-called dark matter:

karanlık madde diye anılan çekim gücü sayesinde birarada tutuluyorlar :

particles in huge swarms, far smaller even than atomic nuclei.

ki bu, atom nükleuslarından bile daha küçük, dev parçacık bulutlarından oluşuyor.

But we'd like to know the synthesis symbolized at the very top.

Ama en tepede sembolize edilen sentezi bilmek isterdik.

The micro-world of the quantum is understood.

Kuantumun mikro-dünyası anlaşılmış durumda.

On the right hand side, gravity holds sway. Einstein explained that.

Sağ tarafta, yerçekimi emir veriyor. Einstein bunu açıklamıştı.

But the unfinished business for 21st-century science

Fakat 21 nci-yüzyıl bilimi için bitmemiş vazife

is to link together cosmos and micro-world

birleştirici bir teoriyle kozmozu ve mikro-dünyayı

with a unified theory -- symbolized, as it were, gastronomically

birbirine bağlamaktır.--fotoğrafın tepesinde önceden olduğu şekilde

at the top of that picture. (Laughter)

gastronomik olarak sembolize edilmiş. (Gülüşmeler)

And until we have that synthesis,

Ve bu senteze ulaşana kadar,

we won't be able to understand the very beginning of our universe

kainatımızın başlangıcını anlama şansımız olamayacak

because when our universe was itself the size of an atom,

çünkü bizim kainatımız eğer bir atom boyutunda olsaydı

quantum effects could shake everything.

kuantum etkileri o zaman her şeyi açıklayabilirdi.

And so we need a theory that unifies the very large and the very small,

Ve çok küçükle çok büyüğü birleştiren bir teoriye ihtiyacımız var

which we don't yet have.

ki ona henüz sahip değiliz.

One idea, incidentally --

Bu arada bir düşünce--

and I had this hazard sign to say I'm going to speculate from now on --

ve tehlikeyi göze almış biçimde şu andan itibaren speküle etmek istiyorum--

is that our Big Bang was not the only one.

--- bizim Big Bang' imiz tek değildi.

One idea is that our three-dimensional universe

Bir ihtimal şu ki bizim üç-boyutlu kainatımız

may be embedded in a high-dimensional space,

çok-boyutlu bir uzay içinde gömülüdür,

just as you can imagine on these sheets of paper.

bu kağıt katmanları üzerinde düşünebileceğiniz gibi.

You can imagine ants on one of them

Bunlardan biri üzerinde karıncalar düşünün

thinking it's a two-dimensional universe,

bu onun iki-boyutlu bir kainat olduğunu düşündürüyor,

not being aware of another population of ants on the other.

diğeri üzerinde farklı bir karınca popülasyonu olduğunun farkında olmadan.

So there could be another universe just a millimeter away from ours,

Böylece bizlerden sadece bir milimetre uzakta diğer bir kainat olabilirdi,

but we're not aware of it because that millimeter

fakat bu milimetre bizim içine hapsolduğumuz

is measured in some fourth spatial dimension,

üç boyutun dışında kalan

and we're imprisoned in our three.

bir dördüncüsü tarafından ölçülmüş olabilirdi.

And so we believe that there may be a lot more to physical reality

Ve böylelikle inanabiliriz ki, bizim kendimize ait olarak kabul ettiğimiz

than what we've normally called our universe --

kainattan başka--bizim Big Bang'in dışında--fiziksel gerçekliği

the aftermath of our Big Bang. And here's another picture.

olan bir çok şey olabilir. Ve bu da diğer bir resim.

Bottom right depicts our universe,

Sağ alt köşe bizim evrenimizi temsil ediyor,

which on the horizon is not beyond that,

ki ufukta göründüğü kadarıyla sınırlı ötesiyle alakalı değil.

but even that is just one bubble, as it were, in some vaster reality.

Ama o bile sanki daha devasa bir gerçeklik içinde yer alan bir baloncuk.

Many people suspect that just as we've gone from believing

Bir çok insan

in one solar system to zillions of solar systems,

bir solar sistemden zilyonlarca solar sisteme,

one galaxy to many galaxies,

bir galaksiden bir çok galaksiye doğru inanç değiştirmemiz gibi

we have to go to many Big Bangs from one Big Bang,

bir Big Bang'tan bir çok Big Bang'a doğru ilerlememiz konusunda düşünüyor.

perhaps these many Big Bangs displaying

Belki de bu bir çok Big Bang'ler çok sayıda

an immense variety of properties.

özelliğin çeşitliliğini gösteriyordur.

Well, let's go back to this picture.

Peki bu fotoğrafa geri dönelim.

There's one challenge symbolized at the top,

Tepede bir sorun sembolize ediliyor,

but there's another challenge to science symbolized at the bottom.

ama altta da bilim için diğer bir sorun sembolize ediliyor.

You want to not only synthesize the very large and the very small,

Sadece çok büyük olanı ve çok küçük olanı sentezlemeyi düşünmek değil,

but we want to understand the very complex.

ama çok karmaşık olanı anlamayı isteriz.

And the most complex things are ourselves,

Ve en karmaşık olan şeyler yıldızlar ve atomlar

midway between atoms and stars.

arasındaki bizleriz.

We depend on stars to make the atoms we're made of.

Bizi oluşturan atomların yapılmasında yıldızlara bağımlıyız.

We depend on chemistry to determine our complex structure.

Karmaşık yapımızı belirlemede kimyaya bağımlıyız.

We clearly have to be large, compared to atoms,

Atomlarla kıyaslandığında, karmaşık yapımızın tabaka tabaka

to have layer upon layer of complex structure.

yapısına sahip olmak için açık biçimde büyük olmalıyız.

We clearly have to be small, compared to stars and planets --

Gezegenler ve yıldızlarla kıyaslandığında küçük olmalıyız--

otherwise we'd be crushed by gravity. And in fact, we are midway.

aksi taktirde yer çekimi tarafından ezilirdik. Ve aslında ortadayız.

It would take as many human bodies to make up the sun

Güneşin yüzeyini kaplamak için ne kadar insan gövdesine

as there are atoms in each of us.

ihtiyaç varsa her birimizin içinde o kadar atom var.

The geometric mean of the mass of a proton

Bir protonun kütlesinin ve güneşin kütlesinin

and the mass of the sun is 50 kilograms,

geometrik ortalaması 50 kilogramdır,

within a factor of two of the mass of each person here.

buradaki her kişinin kütlesi bu iki kütlenin (toplamının) arasında temsil edilir.

Well, most of you anyway.

Tabii büyük bir bölümünüzün yani.

The science of complexity is probably the greatest challenge of all,

Kompleksitenin bilimi muhtemelen bütün bilimlerin en zorlusudur,

greater than that of the very small on the left

soldaki çok küçük olanınkinden de

and the very large on the right.

ve sağdaki çok geniş olanınkinden de.

And it's this science,

Ve bu bilimdir ki,

which is not only enlightening our understanding of the biological world,

sadece biyolojik dünya konusundaki anlayışımızı aydınlatmakla kalmıyor

but also transforming our world faster than ever.

fakat aynı zamanda dünyamızı her zamankinden daha hızlı dönüştürüyor.

And more than that, it's engendering new kinds of change.

Ve bundan da fazla, yeni bir tip değişimi de doğuruyor.

And I now move on to the second part of my talk,

Ve ben şimdi konuşmamın ikinci bölümüne geçmek istiyorum,

and the book "Our Final Century" was mentioned.

ve " Bizim Son Yüzyılımız" kitabından söz edildi.

If I was not a self-effacing Brit, I would mention the book myself,

Eğer tevazu sahibi olmasaydım kitaptan kendim bahsederdim

and I would add that it's available in paperback.

ve kitabın karton kapaklı cildinin mevcut olduğunu da eklerdim.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And in America it was called "Our Final Hour"

Ve Amerikada o " Bizim Son Saatimiz" ismiyle biliniyor

because Americans like instant gratification.

çünkü Amerikalılar hızlı tatmini severler.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But my theme is that in this century,

Ama benim konum şu ki, bu yüzyılda

not only has science changed the world faster than ever,

bilim dünyayı her zaman olduğundan daha hızlı değiştirmekle kalmadı

but in new and different ways.

aynı zamanda yeni ve farklı yollar da buldu.

Targeted drugs, genetic modification, artificial intelligence,

Hedef gözeten ilaçlar, genetik modifikasyon, yapay zeka,

perhaps even implants into our brains,

hatta belki de beyne konan implantlar

may change human beings themselves. And human beings,

insan kimliğini değiştirecekler. Ve insanlar,

their physique and character, has not changed for thousands of years.

binlerce yıl boyunca fizik ve karakter değiştirmeseler bile

It may change this century.

Bu yüzyılda değişebilir.

It's new in our history.

Tarihimizde yeni bir şey

And the human impact on the global environment -- greenhouse warming,

Ve global çevre üzerinde insan etkisi-- sera gazları,

mass extinctions and so forth -- is unprecedented, too.

türlerin kitlesel dışlanması ve dahaları---eşi görülmemiş şekilde aynı zamanda.

And so, this makes this coming century a challenge.

Ve bu gelen yüzyılı zorlu yapıyor.

Bio- and cybertechnologies are environmentally benign

Biyo-ve-siberteknolojiler çevre-dostudur

in that they offer marvelous prospects,

kendi alanlarında etkileyici çözümler sunuyorlar,

while, nonetheless, reducing pressure on energy and resources.

bunları yaparken (aynı zamanda) enerji ve kaynaklar üzerindeki baskıyı da azaltıyorlar.

But they will have a dark side.

Ama karanlık bir tarafları var.

In our interconnected world, novel technology could empower

Her şeyin birbirine bağlandığı dünyamızda, yeni teknoloji

just one fanatic,

bir fanatiği

or some weirdo with a mindset of those who now design computer viruses,

ya da bilgisayar virüsleri tasarlamayı bilen garip birilerini

to trigger some kind on disaster.

harekete geçirerek bazı felaketleri tetikleyebilir.

Indeed, catastrophe could arise simply from technical misadventure --

Bu da gerçekte terör amaçlı olmaktan çok basitçe

error rather than terror.

teknik bir yanlışlıktan kaynaklanabilir.

And even a tiny probability of catastrophe is unacceptable

Ve ortaya çıkan olumsuz durumun global bir etkisi olacaksa

when the downside could be of global consequence.

yıkım olasılığı kabul edilemez.

In fact, some years ago, Bill Joy wrote an article

Hakikaten, bir süre önce Bill Joy bir makale yazarak robotların

expressing tremendous concern about robots taking us over, etc.

bize hükmetmesi ve sonrası konusundaki detaylı ilgisini dile getirmişti.

I don't go along with all that,

Bununla devam etmeyeceğim,

but it's interesting that he had a simple solution.

ama basit bir çözüm önermesi ilginçtir.

It was what he called "fine-grained relinquishment."

O da kendisinin tabiriyle küçük çaplı fedakarlık.

He wanted to give up the dangerous kind of science

O bilimden tehlikeli olabilecek şeyleri atmak ve iyi şeyleri tutmak istedi.

and keep the good bits. Now, that's absurdly naive for two reasons.

Şimdi bu düşünce, iki nedenle şaçmalık derecesinde kırılgan.

First, any scientific discovery has benign consequences

Birincisi,her bilimsel keşfin tehlikeli olduğu kadar

as well as dangerous ones.

iyi de sonuçları vardır.

And also, when a scientist makes a discovery,

Ve aynı zamanda,bir bilim insanı bir keşif yaptığı zaman,

he or she normally has no clue what the applications are going to be.

onun bu keşiflerin nasıl kullanılacağı konusunda bir fikri yoktur.

And so what this means is that we have to accept the risks

Ve bunun anlamı şudur ki, eğer bilimin faydalarından

if we are going to enjoy the benefits of science.

yararlanmak istiyorsak riskleri de kabul etmeliyiz.

We have to accept that there will be hazards.

Kabul etmeliyiz ki tehlikeler olacaktır.

And I think we have to go back to what happened in the post-War era,

Ve İkinci Dünya Savaşından sonraki ortamda ne olduğunu anlamak için

post-World War II, when the nuclear scientists

geri gitmemiz gerektiğini düşünüyorum, atom bombasını

who'd been involved in making the atomic bomb,

bir çok nedenle yapma işinde rol almış bilimciler

in many cases were concerned that they should do all they could

ellerinden tek gelen şey olarak onun tehlikeleri konusunda

to alert the world to the dangers.

dünyayı uyarmak zorunda olduklarını düşündüler.

And they were inspired not by the young Einstein,

Ve onlar rölativite konusunda büyük katkısı olan genç Einstein'ı

who did the great work in relativity, but by the old Einstein,

değil de fizik kanunlarını birleştirme konusunu

the icon of poster and t-shirt,

halledememiş,poster ve tişört sembolü

who failed in his scientific efforts to unify the physical laws.

ihtiyar Einstein'ı ilham kaynağı olarak gördüler.

He was premature. But he was a moral compass --

O zamanından önce doğmuş birisiydi. Fakat silahların kontrolu

an inspiration to scientists who were concerned with arms control.

konusuyla ilgilenen bilimcilere ilham veren bir moral faktördü.

And perhaps the greatest living person

Ve (bu konuda) belki de yaşayan en büyük insan

is someone I'm privileged to know, Joe Rothblatt.

benim de tanıma fırsatı bulduğum Joe Rothblatt'tır.

Equally untidy office there, as you can see.

Gördüğünüz gibi aynı derecede dağınık ofisin içinde.

He's 96 years old, and he founded the Pugwash movement.

96 yaşındadır ve Pugwash hareketini kuran kişi.

He persuaded Einstein, as his last act,

Einstein'ın son eylemi olmak üzere onu

to sign the famous memorandum of Bertrand Russell.

Bertrand Russell'ın ünlü bildirisini imzalamak için ikna etti

And he sets an example of the concerned scientist.

Ve sorumlu bir bilim adamı örneği oluşturdu.

And I think to harness science optimally,

Ve bilimi iyimser biçimde kontrol altında tutmakta,bunun için de

to choose which doors to open and which to leave closed,

hangi kapıları açık hangilerinin kapalı olacağını seçmede

we need latter-day counterparts of people like Joseph Rothblatt.

Joseph Rothblatt türünden zor gün dostlarına ihtiyacımız var

We need not just campaigning physicists,

Sadece kampanya yapan fizikçilere değil,

but we need biologists, computer experts

ama aynı zamanda biyologlara, bilgisayar uzmanlarına

and environmentalists as well.

ve çevrecilere ihtiyacımız var.

And I think academics and independent entrepreneurs

Ve akademisyenler ve bağımsız girişimciler,

have a special obligation because they have more freedom

devlet hizmetinde çalışanlara ve

than those in government service,

ticari baskılar altındaki şirket çalışanlarına oranla

or company employees subject to commercial pressure.

daha özgür olduklarından özel bir sorumluluğa sahiptirler.

I wrote my book, "Our Final Century," as a scientist,

Ben kitabım "Bizim Son Yüzyılımız" kitabını bir bilimci

just a general scientist. But there's one respect, I think,

sadece genel bir bilimci olarak yazdım. Ama bence bir şey daha var

in which being a cosmologist offered a special perspective,

o da kozmolog olmanın sağladığı özel bir bakış açısı

and that's that it offers an awareness of the immense future.

ve o uzak gelecek için farkındalık öneriyor.

The stupendous time spans of the evolutionary past

Evrimsel geçmişin müthiş zaman dilimleri

are now part of common culture --

şimdi artık ortak kültürün bir parçası--

outside the American Bible Belt, anyway --

Amerikadaki dini bölge koridorunun dışında tabii ki--

(Laughter)

(Gülüşmeler)

but most people, even those who are familiar with evolution,

Fakat bir çok insan hatta evrim düşüncesine yakın olanlar,

aren't mindful that even more time lies ahead.

önümüzde daha uzun bir zaman olduğu konusunda düşünceli değiller.

The sun has been shining for four and a half billion years,

Güneş dört buçuk milyar yıldır parlıyor,

but it'll be another six billion years before its fuel runs out.

fakat sıcaklığını kaybedene kadar bir altı milyar yıl daha var.

On that schematic picture, a sort of time-lapse picture, we're halfway.

Şematik olarak, zamansız bir resim içinde yarı yoldayız.

And it'll be another six billion before that happens,

Ve yeryüzünde herhangi bir hayat kalmamasına

and any remaining life on Earth is vaporized.

bir diğer altı milyar yıl var.

There's an unthinking tendency to imagine that humans will be there,

Güneş söndüğü zaman insanların hala orada olacağını sanan

experiencing the sun's demise,

bir düşünceden yoksun eğilim var,

but any life and intelligence that exists then

fakat ondan sonra ortaya çıkacak herhangi bir yaşam ve zeka türü

will be as different from us as we are from bacteria.

bizim bakterilerden farklı olduğumuz kadar bizden farklı olacak.

The unfolding of intelligence and complexity

Zekanın ve karmaşıklığın açıklığa kavuşması için hala önümüzde

still has immensely far to go, here on Earth and probably far beyond.

muazzam bir yol var,burada yeryüzünde ve muhtemelen çok ötesinde.

So we are still at the beginning of the emergence of complexity

Yani yeryüzünün ve ötesinin karmaşıklığının (anlaşılnasında)

in our Earth and beyond.

hala başlangıçtayız.

If you represent the Earth's lifetime by a single year,

Eğer yeryüzünün hayatını bir tek yıl olarak düşünürseniz,

say from January when it was made to December,

diyelim Ocak'tan Aralığa kadar,

the 21st-century would be a quarter of a second in June --

21.yüzyıl sadece Haziran'ın içindeki bir saniyenin çeyreği olurdu--

a tiny fraction of the year.

bir yılın çok ufak bir parçası.

But even in this concertinaed cosmic perspective,

Ama yine de bu çok büyük kozmik bakış açısında bile

our century is very, very special,

yüzyılımız çok, çok özel.

the first when humans can change themselves and their home planet.

En başta insanlar kendi kendilerini ve kendi gezegenlerini değiştirebilebilirler.

As I should have shown this earlier,

Bunu aslında daha önceden göstermeliydim,

it will not be humans who witness the end point of the sun;

güneşin sonuna şahit olacak olanlar insanlar olmayacak,

it will be creatures as different from us as we are from bacteria.

bizden bakterilerle aramızdaki fark kadar farklı olan yaratıklar olacak.

When Einstein died in 1955,

Einstein 1955' de öldüğünde,

one striking tribute to his global status was this cartoon

çok dikkati çeken bir anma

by Herblock in the Washington Post.

Washington Post'tan Herblock tarafından yapılan bu karikatürdü.

The plaque reads, "Albert Einstein lived here."

Tabelada " Albert Einstein burada yaşadı." yazıyordu.

And I'd like to end with a vignette, as it were, inspired by this image.

ve bu görüntüden esinlenerek bir kısa hikayeyle bitirmek istiyorum.

We've been familiar for 40 years with this image:

Bu görüntüye 40 yıldır aşinayız:

the fragile beauty of land, ocean and clouds,

bulutların, okyanusun ve yeryüzünün

contrasted with the sterile moonscape

kırılgan güzelliğiyle birlikte astronotların

on which the astronauts left their footprints.

ayak izlerini bıraktığı bakir ay görüntüsü,

But let's suppose some aliens had been watching our pale blue dot

Ama farzedelim ki bazı yabancılar bizim bulanık mavi küremizi

in the cosmos from afar, not just for 40 years,

kozmozda uzaktan sadece 40 yıldan beri değil,

but for the entire 4.5 billion-year history of our Earth.

yeryüzünün 4.5 milyar yıllık tüm tarihi boyunca seyrediyor olsunlar,

What would they have seen?

Bütün bu muazzam süre içinde

Over nearly all that immense time,

ne görüyor olabilirlerdi?

Earth's appearance would have changed very gradually.

Yerkürenin görüntüsü çok yavaş biçimde değişiyor olabilirdi.

The only abrupt worldwide change

Bütün bu değişim içinde ani olarak değişen tek şey

would have been major asteroid impacts or volcanic super-eruptions.

büyük göktaşı etkileri ya da volkanik süper-patlamalar olabilirdi.

Apart from those brief traumas, nothing happens suddenly.

Bu türlü kısa süreli travmaların dışında hiç bir şey ani biçimde olmaz.

The continental landmasses drifted around.

Kıtasal yeryüzü kitleleri etrafta dolaştılar.

Ice cover waxed and waned.

Buz örtüsü katılaştı ve azaldı.

Successions of new species emerged, evolved and became extinct.

Yeni türler başarılı biçimde ortaya çıktılar, evrimleştiler ve kayboldular.

But in just a tiny sliver of the Earth's history,

Fakar Dünya tarihinin sadece çok ufak bir bölümünde,

the last one-millionth part, a few thousand years,

son bir milyonuncu bölümünde, bir kaç bin yılda,

the patterns of vegetation altered much faster than before.

bitkilerin biçimleri daha önce olandan daha hızlı biçimde değişti.

This signaled the start of agriculture.

Bu tarımın başlangıcının sinyaliydi.

Change has accelerated as human populations rose.

Değişiklik insan popülasyonları büyüdükçe arttı.

Then other things happened even more abruptly.

Sonra diğer şeyler daha da hızlı biçimde oluştu.

Within just 50 years --

Sadece 50 yıl içinde--

that's one hundredth of one millionth of the Earth's age --

bu Dünyanın yaşının bir milyonda birinin yüzde biri--

the amount of carbon dioxide in the atmosphere started to rise,

atmosferdeki karbondioksit miktarı

and ominously fast.

kaygı verici biçimde artmaya başladı.

The planet became an intense emitter of radio waves --

Gezegen radyo dalgalarını yoğun biçimde emmeye başladı--

the total output from all TV and cell phones

bütün TV ve cep telefonları ve radar transmisyonları.

and radar transmissions. And something else happened.

Ve bir başka şey ortaya çıktı.

Metallic objects -- albeit very small ones, a few tons at most --

Metalik nesneler-- çok küçük olsalar da, en fazla bir kaç ton--

escaped into orbit around the Earth.

Yerkürenin etrafındaki yörüngeye oturdular.

Some journeyed to the moons and planets.

Bazıları aylara ve gezegenlere doğru yola çıktılar.

A race of advanced extraterrestrials

Dünya dışından gelişmiş bir ırk uzaktan

watching our solar system from afar

bizim solar sistemimizi seyrediyor

could confidently predict Earth's final doom in another six billion years.

Dünyanın son dönemini güvenli biçimde bir diğer altı milyar yıl olarak belirleyebilirdi.

But could they have predicted this unprecedented spike

Fakat tahmin edebilirlermiydi ki bu önceden kestirilmeyen şey

less than halfway through the Earth's life?

Dünyanın yaşını yarı yarıya azaltsın?

These human-induced alterations

Bu insan eseri değişliklikler

occupying overall less than a millionth of the elapsed lifetime

geçen zamanın milyonda birinden daha bir zamanı kapsıyor

and seemingly occurring with runaway speed?

ve görünüyor ki koşarcasına oluyor.

If they continued their vigil,

Eğer bunlar büyümeye devam ederlerse,

what might these hypothetical aliens witness

gelecek yüz yıllarda bu varsayımsal yabancılar

in the next hundred years?

daha nelere şahitlik edecekler?

Will some spasm foreclose Earth's future?

Dünyanın geleceğini daraltacaklar mı?

Or will the biosphere stabilize?

Ya da biyosferi stabilize mi edecekler?

Or will some of the metallic objects launched from the Earth

Veya Dünyadan kalkan metalik nesnelerden bazıları

spawn new oases, a post-human life elsewhere?

yeni vahalar mı dölleyecekler, bir yerlerde insan sonrası hayat mı olacak?

The science done by the young Einstein will continue

Genç Einstein'in bilimi medeniyetimiz

as long as our civilization, but for civilization to survive,

sürdüğü sürece devam edecek. Ama medeniyetin

we'll need the wisdom of the old Einstein --

yaşaması için yaşlı Einstein'ın bilgeliğine ihtiyacımız olacak--

humane, global and farseeing.

insancıl, bütüncül ve ileri görüşlü.

And whatever happens in this uniquely crucial century

Ve bu kendine özgü özel yüzyılda ne olursa olsun

will resonate into the remote future and perhaps far beyond the Earth,

Dünyanın uzak geleceğine ve belki de ondan da ötesine,

far beyond the Earth as depicted here.

Burada resmi çizildiği gibi Dünyanın çok ötesine etkisi olacak.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)