Sir Martin Rees: Earth in its final century?

Martin Rees: Đây có phải thế kỉ cuối cùng?

Translator: Duy Pham Reviewer: Hung Ha

If you take 10,000 people at random, 9,999 have something in common:

Nếu bạn chọn 10 000 người bất kì,

9 999 người đều có điểm chung:

their interests in business lie on or near the Earth's surface.

Họ thích thú về những gì diễn ra trên và gần bề mặt Trái đất.

The odd one out is an astronomer, and I am one of that strange breed.

Người còn lại, là nhà thiên văn. Và tôi là một trong những kẻ lạc loài đó.

(Laughter)

(Cười)

My talk will be in two parts. I'll talk first as an astronomer,

Bài phát biểu của tôi gồm 2 phần. Đầu tiên với tư cách nhà thiên văn

and then as a worried member of the human race.

và sau đó với tư cách một công dân của xã hội loài người.

But let's start off by remembering that Darwin showed

Nhưng hãy bắt đầu bằng việc nhớ lại rằng Darwin đã chỉ ra

how we're the outcome of four billion years of evolution.

chúng ta là kết quả của 4 tỉ năm tiến hóa như thế nào

And what we try to do in astronomy and cosmology

Và những gì chúng ta làm trong thiên văn học và vũ trụ học

is to go back before Darwin's simple beginning,

là quay ngược về trước khởi đầu quan trọng của Darwin

to set our Earth in a cosmic context.

để tìm hiểu Trái đất dưới góc độ vũ trụ.

And let me just run through a few slides.

Để tôi giới thiệu một vài hình ảnh.

This was the impact that happened last week on a comet.

Đây là va chạm xảy ra tuần rồi trên một sao chổi.

Nếu họ gửi đến một quả bom hạt nhân, nó sẽ trông ngoạn mục hơn

If they'd sent a nuke, it would have been rather more spectacular

than what actually happened last Monday.

so với những gì xảy ra thứ hai vừa rồi

Đây là một dự án khác của NASA.

So that's another project for NASA.

That's Mars from the European Mars Express, and at New Year.

Đấy là sao Hỏa từ tàu vũ trụ Mars Express của châu Âu tại thời điểm năm mới

This artist's impression turned into reality

Ấn tượng của nó đã trở thành hiện thực

when a parachute landed on Titan, Saturn's giant moon.

khi một chiếc dù hạ cánh xuống Titan, vệ tinh của sao Thổ.

It landed on the surface. This is pictures taken on the way down.

Nó đáp xuống bề mặt. Đây là bức ảnh chụp được khi nó hạ cánh.

Trông giống như một bờ biển.

That looks like a coastline.

It is indeed, but the ocean is liquid methane --

Thực ra đại dương đó là metan lỏng,

the temperature minus 170 degrees centigrade.

nhiệt độ -170 độ C.

If we go beyond our solar system,

Nếu chúng ta rời xa hệ mặt trời,

we've learned that the stars aren't twinkly points of light.

ta biết rằng vì sao không phải những điểm sáng lấp lánh.

Each one is like a sun with a retinue of planets orbiting around it.

Mỗi ngôi sao như mặt trời với những hành tinh xoay xung quanh nó.

Chúng ta có thể thấy những nơi mà những ngôi sao đang hình thành,

And we can see places where stars are forming,

like the Eagle Nebula. We see stars dying.

như Tinh vân đại bàng.

Chúng ta thấy những vì sao chết đi.

In six billion years, the sun will look like that.

Trong suốt 6 tỉ năm, mặt trời trông như thế này.

And some stars die spectacularly in a supernova explosion,

Và một số vì sao chết đi rực rỡ trong một vụ nổ siêu tân tinh,

leaving remnants like that.

tạo ra những tàn dư thế này.

On a still bigger scale, we see entire galaxies of stars.

Trong quy mô lớn hơn, ta thấy toàn bộ thiên hà

We see entire ecosystems where gas is being recycled.

Ta thấy toàn bộ hệ thống sinh thái nơi khí gas được tuần hoàn.

And to the cosmologist,

Đối với nhà vũ trụ học,

these galaxies are just the atoms, as it were, of the large-scale universe.

trong kích cỡ vũ trụ rộng lớn những thiên hà này chỉ là những nguyên tử.

This picture shows a patch of sky

Bức ảnh này là một mảnh trên bầu trời.

so small that it would take about 100 patches like it

nhỏ tới mức cần 100 mảnh như vậy

to cover the full moon in the sky.

để bao quanh mặt trăng.

Qua kính thiên văn nhỏ, nó trông như không có gì

Through a small telescope, this would look quite blank,

but you see here hundreds of little, faint smudges.

nhưng nó có hàng trăm đốm nhỏ và mờ.

Each is a galaxy, fully like ours or Andromeda,

Mỗi đốm là một thiên hà, như Ngân Hà của chúng ta hay thiên hà Andromeda.

vốn trông rất nhỏ và mờ, vì ánh sáng của chúng

which looks so small and faint because its light

has taken 10 billion light-years to get to us.

mất 10 tỉ năm để tới chỗ chúng ta.

The stars in those galaxies probably don't have planets around them.

Những ngôi sao của các thiên hà có thể không có hành tinh xung quanh.

Rất ít khả năng có sự sống, vì đã không có

There's scant chance of life there -- that's because there's been no time

for the nuclear fusion in stars to make silicon and carbon and iron,

thời gian cho phản ứng nhiệt hạch

ở những sao đó để tạo Silic, Cacbon và Sắt,

the building blocks of planets and of life.

những nền tảng của những hành tinh và của sự sống.

We believe that all of this emerged from a Big Bang --

Chúng ta tin rằng tất cả xuất hiện từ vụ nổ Big Bang,

a hot, dense state. So how did that amorphous Big Bang

một trạng thái nóng và đặc. Vậy làm cách nào

một Big bang vô định hình trở thành vũ trụ phức tạp của chúng ta?

turn into our complex cosmos?

I'm going to show you a movie simulation

Tôi sẽ đưa ra một đoạn phim mô phỏng

16 powers of 10 faster than real time,

nhanh hơn thời gian thực 10^16 lần

which shows a patch of the universe where the expansions have subtracted out.

để cho thấy phần của vũ trụ, nơi sự giãn nở xảy ra

But you see, as time goes on in gigayears at the bottom,

Bạn sẽ thấy thời gian tính theo tỉ năm ở phía dưới

you will see structures evolve as gravity feeds

bạn sẽ thấy cấu trúc đó tiến hóa cùng với tác động của trọng lực

on small, dense irregularities, and structures develop.

lên sự phát triển cấu trúc và bất thường về mật độ

And we'll end up after 13 billion years

Và chúng ta dừng lại sau 13 tỉ năm

with something looking rather like our own universe.

với thứ trông khá giống vũ trụ của chúng ta.

And we compare simulated universes like that --

Và chúng ta so sánh những vũ trụ mô phỏng như vậy.

I'll show you a better simulation at the end of my talk --

Tôi sẽ đưa ra mô phỏng hay hơn vào cuối buổi,

with what we actually see in the sky.

với gì mà ta thực sự thấy trên bầu trời.

Well, we can trace things back to the earlier stages of the Big Bang,

Chúng ta có thể truy ngược về thời điểm sớm hơn thời điểm của vụ nổ Big Bang

but we still don't know what banged and why it banged.

nhưng vẫn không biết cái gì nổ và tại sao lại nổ.

That's a challenge for 21st-century science.

Đây là thử thách đối với khoa học thế kỉ 21.

If my research group had a logo, it would be this picture here:

Nếu nhóm nghiên cứu của tôi có một logo.

an ouroboros, where you see the micro-world on the left --

nó sẽ là bức hình này, một ouroboros bạn có thế nhìn thấy

thế giới vi mô phía bên trái.

the world of the quantum -- and on the right

và thế giới lượng tử bên phải,

the large-scale universe of planets, stars and galaxies.

vũ trụ quy mô lớn với những hành tinh, ngôi sao và thiên hà.

We know our universes are united though --

Chúng ta biết vũ trụ là 1 thể thống nhất

links between left and right.

qua kết nối giữa trái và phải.

Thế giới thường ngày được xác định bằng các nguyên tử,

The everyday world is determined by atoms,

how they stick together to make molecules.

qua cách chúng gắn kết tạo nên những phân tử như thế nào.

Stars are fueled by how the nuclei in those atoms react together.

Các ngôi sao lấy năng lượng bằng cách những hạt nhân trong nguyên tử

phản ứng với nhau

Và như chúng ta biết gần đây, các thiên hà liên được kết với nhau.

And, as we've learned in the last few years, galaxies are held together

by the gravitational pull of so-called dark matter:

bởi sức hút của 1 thứ được gọi là vật chất tối:

particles in huge swarms, far smaller even than atomic nuclei.

các hạt có trong hệ lớn, nhỏ hơn rất nhiều so với hạt nhân.

But we'd like to know the synthesis symbolized at the very top.

Nhưng chúng ta muốn biết quá trình hình thành ban đầu.

The micro-world of the quantum is understood.

Thế giới vi mô của lượng tử đã được tìm hiểu.

On the right hand side, gravity holds sway. Einstein explained that.

Một mặt, trọng trường tạo ảnh hưởng. Anhxtanh đã giải thích.

But the unfinished business for 21st-century science

Nhưng việc mà khoa học thế kỉ 21 chưa hoàn thành

is to link together cosmos and micro-world

là kết nối vũ trụ và thế giới vi mô

with a unified theory -- symbolized, as it were, gastronomically

bằng 1 học thuyết thống nhất hình tượng hóa như về mặt ẩm thực

at the top of that picture. (Laughter)

ở phía trên bức tranh. (Cười)

And until we have that synthesis,

Và cho tới khi chúng ta có sự tổng hợp đó,

we won't be able to understand the very beginning of our universe

ta không thể hiểu điểm bắt đầu của vũ trụ

because when our universe was itself the size of an atom,

vì khi vũ trụ của chúng ta mang kích thước của một nguyên tử,

quantum effects could shake everything.

ảnh hưởng của lượng tử sẽ làm rung chuyển mọi thứ.

And so we need a theory that unifies the very large and the very small,

Do đó chúng ta cần 1 học thuyết thống nhất thứ rất lớn và thứ rất nhỏ,

which we don't yet have.

điều mà ta chưa có.

One idea, incidentally --

Một ý tưởng ngẫu nhiên

and I had this hazard sign to say I'm going to speculate from now on --

và tôi sẽ liều lĩnh nói ra suy đoán bây giờ

is that our Big Bang was not the only one.

rằng Big Bang không phải là duy nhất.

One idea is that our three-dimensional universe

Một ý tưởng rằng vũ trụ 3 chiều này

có thể là một phần của không gian đa chiều,

may be embedded in a high-dimensional space,

just as you can imagine on these sheets of paper.

giống như bạn hình dung trên những tờ giấy này.

You can imagine ants on one of them

Bạn hình dung những con kiến trên 1 tờ

thinking it's a two-dimensional universe,

nghĩ rằng đó là vũ trụ 2 chiều,

không hề biết bất kì con kiến nào trên những tờ khác.

not being aware of another population of ants on the other.

So there could be another universe just a millimeter away from ours,

Do đó có thể có vũ trụ khác chỉ cách ta một milimet,

but we're not aware of it because that millimeter

nhưng ta không biết đến nó vì một milimet ấy

is measured in some fourth spatial dimension,

được đo trong chiều không gian thứ 4,

and we're imprisoned in our three.

và chúng ta bị giam cầm trong 3 chiều không gian.

And so we believe that there may be a lot more to physical reality

Vậy nên chúng ta tin rằng có thể có nhiều thực thể vật lý hơn

than what we've normally called our universe --

so với vũ trụ mà ta biết,

the aftermath of our Big Bang. And here's another picture.

do hậu quả của Big Bang. Đây là một bức ảnh khác.

Bottom right depicts our universe,

Phía dưới bên phải là vũ trụ của chúng ta,

which on the horizon is not beyond that,

theo chiều ngang thì chỉ có chừng đó,

but even that is just one bubble, as it were, in some vaster reality.

nhưng nó chỉ là một bong bóng, trong một thực tế lớn hơn.

Many people suspect that just as we've gone from believing

Nhiều người nghi ngờ nó vì niềm tin của chúng ta thay đổi

in one solar system to zillions of solar systems,

từ 1 hệ mặt trời tới vô số hệ mặt trời,

one galaxy to many galaxies,

từ 1 thiên hà tới nhiều thiên hà,

we have to go to many Big Bangs from one Big Bang,

thay đổi từ 1 Big Bang thành nhiều Big Bang,

perhaps these many Big Bangs displaying

và có lẽ những Big Bang đó

an immense variety of properties.

có những đặc tính rất phong phú.

Well, let's go back to this picture.

Giờ hãy quay lại bức hình này.

There's one challenge symbolized at the top,

Có một kí hiệu khó ở phía trên,

but there's another challenge to science symbolized at the bottom.

và một thách thức khác được kí hiệu ở phía dưới

You want to not only synthesize the very large and the very small,

Ta không chỉ muốn tìm hiểu thứ rất lớn và rất nhỏ,

mà chúng ta còn muốn tìm hiểu những thứ rất phức tạp.

but we want to understand the very complex.

Thứ phức tạp nhất là chính chúng ta,

And the most complex things are ourselves,

trung gian giữa những nguyên tử và những ngôi sao.

midway between atoms and stars.

We depend on stars to make the atoms we're made of.

Dựa vào ngôi sao để tạo ra nguyên tử tạo thành ta.

We depend on chemistry to determine our complex structure.

Ta dựa vào hóa học để tìm hiểu cấu trúc phức tạp của mình.

We clearly have to be large, compared to atoms,

Ta rõ ràng rất lớn, nếu so với nguyên tử,

có nhiều lớp chồng lên nhau tạo cấu trúc phức tạp.

to have layer upon layer of complex structure.

We clearly have to be small, compared to stars and planets --

Ta rõ ràng rất nhỏ, nếu so với ngôi sao và hành tinh

otherwise we'd be crushed by gravity. And in fact, we are midway.

nếu không ta đã bị trọng trường nghiền nát. Thực tế, ta là trung gian.

Sẽ cần rất nhiều cơ thể người để lấp đầy mặt trời

It would take as many human bodies to make up the sun

as there are atoms in each of us.

như cần nhiều nguyên tử trong cơ thể.

The geometric mean of the mass of a proton

Trung bình hình học của khối lượng một proton

and the mass of the sun is 50 kilograms,

và khối lượng mặt trời là 50 kg,

within a factor of two of the mass of each person here.

bằng 2 lần khối lượng mỗi người ở đây.

Well, most of you anyway.

Vâng, hầu hết các bạn.

The science of complexity is probably the greatest challenge of all,

Khoa học của sự phức tạp là thách thức lớn hơn cả,

greater than that of the very small on the left

lớn hơn những thứ rất nhỏ bên trái

and the very large on the right.

và những thứ rất lớn bên phải.

And it's this science,

Và chính khoa học

which is not only enlightening our understanding of the biological world,

không chỉ khai sáng kiến thức về thế giới sinh vật

but also transforming our world faster than ever.

mà còn biến chuyển thế giới nhanh hơn bao giờ hết.

And more than that, it's engendering new kinds of change.

Hơn nữa, nó tạo ra thay đổi chưa từng thấy.

And I now move on to the second part of my talk,

Và giờ tôi sẽ nói sang phần hai,

and the book "Our Final Century" was mentioned.

đề cập tới cuốn sách "Thế kỉ cuối cùng".

If I was not a self-effacing Brit, I would mention the book myself,

Nếu tôi không khiêm tốn, tôi đã tự đề cập tới cuốn sách của chính mình

and I would add that it's available in paperback.

và tôi muốn nói thêm rằng nó là một loại sách rẻ tiền.

(Laughter)

(Cười)

And in America it was called "Our Final Hour"

Ở Mỹ, nó được gọi là "Giờ phút cuối cùng"

because Americans like instant gratification.

vì người Mỹ thích niềm vui ngay tức thì.

(Laughter)

(Cười)

But my theme is that in this century,

Nhưng viễn cảnh của tôi là trong thế kỉ này,

not only has science changed the world faster than ever,

khoa học không chỉ biến đổi thế giới nhanh hơn bao giờ hết,

but in new and different ways.

mà còn bằng những cách mới mẻ và khác biệt.

Targeted drugs, genetic modification, artificial intelligence,

Thuốc đặc trị, biến đổi gen, trí tuệ nhân tạo,

perhaps even implants into our brains,

có lẽ đã in sâu trong tâm trí chúng ta,

may change human beings themselves. And human beings,

và có lẽ thay đổi cả loài người.

their physique and character, has not changed for thousands of years.

Thể chất và tính cách con người đã không đổi trong hàng ngàn năm.

It may change this century.

Nhưng có thể sẽ thay đổi trong thể kỉ này.

It's new in our history.

Đó là lịch sử mới của chúng ta.

And the human impact on the global environment -- greenhouse warming,

Và tác động của con người tới môi trường-hiệu ứng nhà kính,

mass extinctions and so forth -- is unprecedented, too.

đại tuyệt chủng...cũng chỉ mới xảy ra.

And so, this makes this coming century a challenge.

Do vậy, đó là thách thức của thế kỉ.

Bio- and cybertechnologies are environmentally benign

Công nghệ sinh học và công nghệ mạng tác động tốt tới môi trường

in that they offer marvelous prospects,

chúng tạo ra những triển vọng tốt đẹp,

while, nonetheless, reducing pressure on energy and resources.

đồng thời giảm áp lực lên năng lượng và tài nguyên.

But they will have a dark side.

Nhưng chúng cũng có mặt xấu.

In our interconnected world, novel technology could empower

Trong thế giới kết nối toàn cầu, công nghệ mới có thể tạo ra

just one fanatic,

những người cuồng tín,

or some weirdo with a mindset of those who now design computer viruses,

hoặc những người kì quặc với tư duy của kẻ tạo ra virus máy tính,

to trigger some kind on disaster.

để kích ngòi tạo ra các loại thảm họa.

Indeed, catastrophe could arise simply from technical misadventure --

Thực ra, thảm họa có thể đến từ rủi ro trong công nghệ

error rather than terror.

hơn là khủng bố.

And even a tiny probability of catastrophe is unacceptable

Dù một phần nhỏ khả năng xảy ra thảm họa cũng là không chấp nhận được

when the downside could be of global consequence.

khi nhược điểm đó có thể nhân rộng toàn cầu.

In fact, some years ago, Bill Joy wrote an article

Thực tế, vài năm trước, Bill Joy đã viết một bài báo

expressing tremendous concern about robots taking us over, etc.

thể hiện lo lắng to lớn về robot thay thế con người v.v...

Tôi không hoàn toàn đồng ý.

I don't go along with all that,

nhưng thú vị là ông ấy đưa ra một giải pháp đơn giản

but it's interesting that he had a simple solution.

It was what he called "fine-grained relinquishment."

Ông ấy gọi là "từ bỏ tinh tế".

He wanted to give up the dangerous kind of science

Ông ấy muốn từ bỏ khoa học nguy hiểm

and keep the good bits. Now, that's absurdly naive for two reasons.

và tiếp tục những cái tốt. Nó thật ngớ ngẩn bởi 2 lí do.

First, any scientific discovery has benign consequences

Đầu tiên, phát minh khoa học nào cũng có hệ quả tốt

as well as dangerous ones.

cũng như hệ quả xấu.

And also, when a scientist makes a discovery,

Và khi nhà khoa học nghiên cứu,

he or she normally has no clue what the applications are going to be.

họ thường không biết ứng dụng này sẽ như thế nào.

And so what this means is that we have to accept the risks

Có nghĩa là ta phải chấp nhận mạo hiểm

if we are going to enjoy the benefits of science.

nếu ta muốn tận hưởng thành quả khoa học.

We have to accept that there will be hazards.

Ta phải chấp nhận rằng sẽ có rủi ro.

And I think we have to go back to what happened in the post-War era,

Tôi nghĩ chúng ta phải xem lại những gì xảy ra ở thời chiến tranh,

post-World War II, when the nuclear scientists

sau Thế chiến II, khi các nhà hạt nhân học

who'd been involved in making the atomic bomb,

nghiên cứu chế tạo bom nguyên tử,

in many cases were concerned that they should do all they could

trong nhiều trường hợp ta cho rằng

họ nên cảnh báo thế giới về mối nguy hiểm của nó.

to alert the world to the dangers.

And they were inspired not by the young Einstein,

Và họ không chỉ lấy cảm hứng từ Einstein lúc trẻ,

who did the great work in relativity, but by the old Einstein,

người phát minh thuyết tương đối, mà còn từ Einstein lúc già,

the icon of poster and t-shirt,

biểu tượng trên poster và áo phông,

who failed in his scientific efforts to unify the physical laws.

người đã thất bại trong nỗ lực hợp nhất các định luật vật lý.

He was premature. But he was a moral compass --

Ông ấy hơi vội vã. Nhưng ông ấy là một la bàn về đạo đức-

an inspiration to scientists who were concerned with arms control.

nguồn cảm hứng cho các nhà khoa học còn lo ngại về những cánh tay kìm kẹp

And perhaps the greatest living person

Và có lẽ người vĩ đại nhất còn sống

is someone I'm privileged to know, Joe Rothblatt.

là người mà tôi có vinh hạnh được biết, Joe Rothblatt.

Equally untidy office there, as you can see.

Văn phòng lộn xộn một cách cân xứng, như bạn thấy đấy.

He's 96 years old, and he founded the Pugwash movement.

Ông 96 tuổi, và ông tìm ra chuyển động Pugwash

He persuaded Einstein, as his last act,

Ông đã thuyết phục Einstein

to sign the famous memorandum of Bertrand Russell.

kí thông cáo nổi tiếng của Bertrand Russell.

And he sets an example of the concerned scientist.

Và ông đã nêu gương cho các nhà khoa học.

And I think to harness science optimally,

Tôi nghĩ rằng khai thác khoa học một cách tối ưu

to choose which doors to open and which to leave closed,

là chọn cánh cửa nào nên mở và nên đóng,

we need latter-day counterparts of people like Joseph Rothblatt.

Chúng ta cần những người như Joseph Rothblatt

We need not just campaigning physicists,

Chúng ta không chỉ cần các nhà vật lý,

but we need biologists, computer experts

mà còn cần nhà sinh học, chuyên gia máy tính

and environmentalists as well.

và nhà môi trường học.

And I think academics and independent entrepreneurs

Và tôi cho rằng viện nghiên cứu và các tổ chức độc lập

have a special obligation because they have more freedom

có trách nhiệm đặc biệt vì họ tự do hơn

than those in government service,

so với công ty nhà nước,

or company employees subject to commercial pressure.

hoặc công ty mà nhân viên chịu áp lực thương mại.

I wrote my book, "Our Final Century," as a scientist,

Tôi viết cuốn "Thế kỉ cuối cùng" với tư cách một nhà khoa học,

just a general scientist. But there's one respect, I think,

chỉ là nhà khoa học thông thường. Nhưng có một lĩnh vực

in which being a cosmologist offered a special perspective,

mà nhà vũ trụ học đưa ra góc nhìn đặc biệt

and that's that it offers an awareness of the immense future.

và đó là cần có sự nhận biết về tương lai lớn lao.

The stupendous time spans of the evolutionary past

Sự kì diệu của lịch sử tiến hóa

are now part of common culture --

giờ là một phần văn hóa chung,

outside the American Bible Belt, anyway --

vượt ra ngoài vành đai kinh thánh Mỹ (American Bible Belt)

(Laughter)

(Cười)

but most people, even those who are familiar with evolution,

Nhưng hầu hết mọi người, kể cả người quen thuộc với tiến hóa

aren't mindful that even more time lies ahead.

đều không để ý rằng thời gian trước mắt còn dài hơn.

The sun has been shining for four and a half billion years,

Mặt trời xuất hiện từ 4.5 tỉ năm trước,

but it'll be another six billion years before its fuel runs out.

nhưng phải mất 6 tỉ năm nữa mới đến lúc nhiên liệu cạn kiệt.

On that schematic picture, a sort of time-lapse picture, we're halfway.

Trên lược đồ tua nhanh thời gian, ta đang đi được nửa đường.

And it'll be another six billion before that happens,

Và sẽ mất 6 tỉ năm nữa trước khi điều đó xảy ra,

and any remaining life on Earth is vaporized.

và tất cả mọi thứ trên Trái Đất sẽ tan biến

There's an unthinking tendency to imagine that humans will be there,

Có một xu hướng tưởng tượng rằng con người vẫn tồn tại

experiencing the sun's demise,

chứng kiến mặt trời tiêu tàn,

but any life and intelligence that exists then

nhưng mọi sự sống và tri thức tồn tại lúc đó

will be as different from us as we are from bacteria.

sẽ rất khác so với chúng ta, giống như chúng ta khác với vi khuẩn.

The unfolding of intelligence and complexity

Những tri thức và sự phức tạp

still has immensely far to go, here on Earth and probably far beyond.

còn cả quãng đường dài để đi, trên Trái đất và có thể cả bên ngoài.

So we are still at the beginning of the emergence of complexity

Do đó chúng ta vẫn đang ở thời kì đầu của sự phức tạp

in our Earth and beyond.

trên Trái Đất và ngoài không gian.

If you represent the Earth's lifetime by a single year,

Nếu bạn tính thời gian Trái Đất theo 1 năm,

say from January when it was made to December,

từ tháng một đến tháng mười hai,

the 21st-century would be a quarter of a second in June --

thì thế kỉ 21 đang là một phần tư giây trong tháng sáu,

a tiny fraction of the year.

một phần vô cùng nhỏ trong năm.

But even in this concertinaed cosmic perspective,

Nhưng dù trong quan điểm vũ trụ này,

our century is very, very special,

thì thế kỉ của chúng ta cũng rất đặc biệt,

the first when humans can change themselves and their home planet.

thế kỉ đầu tiên mà con người có thể thay đổi bản thân và hành tinh của họ.

As I should have shown this earlier,

Như tôi đã nói,

it will not be humans who witness the end point of the sun;

sẽ không có con người nào chứng kiển sự tàn lụi của mặt trời,

it will be creatures as different from us as we are from bacteria.

mà đó là những sinh vật rất khác chúng ta như chúng ta khác vi khuẩn.

When Einstein died in 1955,

Khi Einstein qua đời năm 1955,

one striking tribute to his global status was this cartoon

một sự tưởng nhớ toàn cầu tới ông là tranh hoạt hình này,

by Herblock in the Washington Post.

làm bởi Herblock trên tờ Washington Post.

The plaque reads, "Albert Einstein lived here."

"Albert Einstein đã từng sống ở đây"

And I'd like to end with a vignette, as it were, inspired by this image.

Và tôi muốn kết thức bằng một ảnh màu, lấy cảm hứng từ bức tranh này.

We've been familiar for 40 years with this image:

Hình ảnh này đã trở nên quen thuộc trong 40 năm:

vẻ đẹp mỏng manh của đất, biển và mây,

the fragile beauty of land, ocean and clouds,

contrasted with the sterile moonscape

đối nghịch với sự cằn cỗi trên mặt trăng

on which the astronauts left their footprints.

nơi các nhà phi hành gia đã đặt chân tới.

But let's suppose some aliens had been watching our pale blue dot

Nhưng thử hình dung người ngoài hành tinh đang nhìn chấm xanh đó

in the cosmos from afar, not just for 40 years,

từ vũ trụ rất xa, không chỉ trong 40 năm,

but for the entire 4.5 billion-year history of our Earth.

mà cả 4.5 tỉ năm lịch sử Trái Đất.

What would they have seen?

Họ đã thấy gì?

Over nearly all that immense time,

Phần lớn quãng thời gian dài đó

Earth's appearance would have changed very gradually.

vẻ ngoài Trái đất đã thay đổi dần dần.

The only abrupt worldwide change

Thay đổi đột ngột duy nhất

would have been major asteroid impacts or volcanic super-eruptions.

là ảnh hưởng của tiểu hành tinh hoặc phun trào siêu núi lửa.

Apart from those brief traumas, nothing happens suddenly.

Ngoại trừ những vết thương nhỏ đó, không có gì xảy ra bất ngờ.

The continental landmasses drifted around.

Các lục địa trôi dạt.

Ice cover waxed and waned.

Băng bao phủ hình thành và tan biến,

Successions of new species emerged, evolved and became extinct.

Tiếp sau là loài mới hình thành, tiến hóa rồi tuyệt chủng.

But in just a tiny sliver of the Earth's history,

Nhưng chỉ một mảnh nhỏ của lịch sử Trái đất,

the last one-millionth part, a few thousand years,

1 phần triệu lịch sử, vài nghìn năm trở lại đây,

the patterns of vegetation altered much faster than before.

thảm thực vật thay đổi nhanh hơn rất nhiều.

This signaled the start of agriculture.

Điều này đánh dấu sự xuất hiện của nông nghiệp.

Change has accelerated as human populations rose.

Dân số càng tăng thì sự thay đổi càng nhiều.

Then other things happened even more abruptly.

Rồi một số hiện tượng xảy ra đột ngột.

Within just 50 years --

Trong vòng 50 năm

that's one hundredth of one millionth of the Earth's age --

- tức là một phần trăm của một phần triệu tuổi Trái đất-

the amount of carbon dioxide in the atmosphere started to rise,

lượng CO2 trong khí quyển bắt đầu tăng,

and ominously fast.

và tăng nhanh một cách đáng ngại.

The planet became an intense emitter of radio waves --

Trái đất phát ra sóng radio cường độ mạnh-

the total output from all TV and cell phones

từ TV, điện thoại di động, và bộ truyền radar.

and radar transmissions. And something else happened.

Và một số hiện tượng khác:

Metallic objects -- albeit very small ones, a few tons at most --

những vật thể kim loại - dù là nhỏ, chỉ nặng tới vài tấn-

escaped into orbit around the Earth.

đã đi vào quỹ đạo quanh trái đất.

Some journeyed to the moons and planets.

Một số đã lên mặt trăng và các hành tinh.

A race of advanced extraterrestrials

Một loài vật ngoài hành tinh

watching our solar system from afar

nhìn hệ mặt trời của chúng ta từ xa

could confidently predict Earth's final doom in another six billion years.

có thể tự tin tiên đoán Trái đất sẽ chấm dứt trong 6 tỉ năm tới.

But could they have predicted this unprecedented spike

Nhưng liệu họ có tiên đoán được sự tăng trưởng chưa từng có này

less than halfway through the Earth's life?

ở chưa đến một nửa tuổi thọ Trái đất?

These human-induced alterations

Những tác động nhân tạo này

occupying overall less than a millionth of the elapsed lifetime

Chiếm ít hơn 1 phần triệu thời gian trôi qua

and seemingly occurring with runaway speed?

và có vẻ đang xuất hiện với tốc độ mã lực?

If they continued their vigil,

Nếu chúng còn tiếp diễn như vậy

what might these hypothetical aliens witness

liệu những người ngoài hành tinh giả định

in the next hundred years?

sẽ thấy gì trong 100 năm tới?

Will some spasm foreclose Earth's future?

Liệu có một "cơn co thắt" nào chấm dứt tương lai của Trái đất?

Or will the biosphere stabilize?

hay sinh quyển sẽ trở nên bền vững?

Or will some of the metallic objects launched from the Earth

hoặc những vật thể kim loại phóng từ Trái đất

spawn new oases, a post-human life elsewhere?

sẽ tạo những ốc đảo hậu nhân sinh đâu đó?

The science done by the young Einstein will continue

Khoa học của Einstein thời trẻ sẽ tiếp tục

as long as our civilization, but for civilization to survive,

khi nền văn minh của chúng ta tồn tại, nhưng để nền văn minh tồn tại,

we'll need the wisdom of the old Einstein --

ta cần sự uyên bác của Einstein khi già:

humane, global and farseeing.

nhân đạo, toàn cầu, và nhìn xa trông rộng.

And whatever happens in this uniquely crucial century

Và bất cứ thứ gì diễn ra trong thế kỉ tàn khốc này

will resonate into the remote future and perhaps far beyond the Earth,

sẽ cộng hưởng tới tương lai và có lẽ ở cả ngoài xa Trái đất,

far beyond the Earth as depicted here.

xa Trải đất như thế này.

Thank you very much.

Cảm ơn các bạn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)