Sir Martin Rees: Earth in its final century?

Tłumaczenie: Kinga Skorupska Korekta: Przemysaw Baka

If you take 10,000 people at random, 9,999 have something in common:

W grupie wybranych losowo 10 000 osób, 9 999 ma coś wspólnego:

their interests in business lie on or near the Earth's surface.

ich zainteresowania biznesowe leżą na lub w pobliżu powierzchni Ziemi.

The odd one out is an astronomer, and I am one of that strange breed.

Brakującą osobą będzie astronom; do tego dziwnego gatunku należę właśnie ja.

(Laughter)

(Śmiech)

My talk will be in two parts. I'll talk first as an astronomer,

Moja przemowa będzie dwuczęściowa. Najpierw wypowiem się jako astronom,

and then as a worried member of the human race.

a potem jako zaniepokojony człowiek.

But let's start off by remembering that Darwin showed

Zacznijmy od przypomnienia wniosków Darwina

how we're the outcome of four billion years of evolution.

wskazujących, że jesteśmy wynikiem czterech miliardów lat ewolucji.

And what we try to do in astronomy and cosmology

W astronomii i kosmologii staramy się przenieść

is to go back before Darwin's simple beginning,

do czasów przed Darwinowskim początkiem,

to set our Earth in a cosmic context.

by umiejscowić Ziemię w kontekście wszechświata.

And let me just run through a few slides.

Pozwólcie, że pokażę kilka slajdów.

This was the impact that happened last week on a comet.

To zderzenie wydarzyło się w zeszłym tygodniu na komecie.

If they'd sent a nuke, it would have been rather more spectacular

Wysłanie pocisku nuklearnego byłoby bardziej widowiskowe

than what actually happened last Monday.

niż to co się wydarzyło w poniedziałek.

So that's another project for NASA.

To następny projekt NASA.

That's Mars from the European Mars Express, and at New Year.

To Mars widziany z europejskiego orbiteru Mars Express w Nowy Rok.

This artist's impression turned into reality

To wyobrażenie artysty przekształcone w rzeczywistość

when a parachute landed on Titan, Saturn's giant moon.

kiedy spadochron wylądował na Tytanie, wielkim księżycu Saturna.

It landed on the surface. This is pictures taken on the way down.

Wylądował na powierzchni. To są zdjęcia zrobione podczas lądowania.

That looks like a coastline.

To wygląda jak wybrzeże.

It is indeed, but the ocean is liquid methane --

Zaiste, to ocean płynnego metanu,

the temperature minus 170 degrees centigrade.

o temperaturze minus 170 C.

If we go beyond our solar system,

Wykraczając poza Układ Słoneczny

we've learned that the stars aren't twinkly points of light.

zauważyliśmy, że gwiazdy nie są migoczącymi punktami światła.

Each one is like a sun with a retinue of planets orbiting around it.

Każda jest słońcem wokół którego orbituje gwardia planet,

And we can see places where stars are forming,

widać miejsca w których zachodzi proces formowania gwiazd,

like the Eagle Nebula. We see stars dying.

takie jak Mgławica Orła. Widzimy jak gwiazdy umierają.

In six billion years, the sun will look like that.

Za sześć miliardów lat tak będzie wyglądać słońce.

And some stars die spectacularly in a supernova explosion,

Niektóre gwiazdy umierają spektakularnie w wybuchach supernowych,

leaving remnants like that.

pozostawiając takie resztki.

On a still bigger scale, we see entire galaxies of stars.

W jeszcze większej skali widzimy galaktyki wypełnione gwiazdami.

We see entire ecosystems where gas is being recycled.

Widzimy całe ekosystemy z ich cyklami gazowymi.

And to the cosmologist,

Dla kosmologa, galaktyki te są jak atomy wielkoskalowego wszechświata.

these galaxies are just the atoms, as it were, of the large-scale universe.

Dla kosmologa, galaktyki te są jak atomy wielkoskalowego wszechświata.

This picture shows a patch of sky

Zdjęcie to pokazuje wycinek nieba,

so small that it would take about 100 patches like it

tak mały, że potrzeba 100 takich wycinków by zakryć tarczę księżyca na niebie.

to cover the full moon in the sky.

tak mały, że potrzeba 100 takich wycinków by zakryć tarczę księżyca na niebie.

Through a small telescope, this would look quite blank,

W małym teleskopie obraz wyglądałby na pusty,

but you see here hundreds of little, faint smudges.

ale tu widać setki małych, rozmytych plamek.

Each is a galaxy, fully like ours or Andromeda,

Każda z nich to galaktyka, jak Droga Mleczna czy Andromeda,

which looks so small and faint because its light

która wygląda na tak małą bo jej światłu

has taken 10 billion light-years to get to us.

przybycie tu zajęło 10 miliardów lat.

The stars in those galaxies probably don't have planets around them.

Gwiazdy tych galaktyk prawdopodobnie nie posiadają planet.

There's scant chance of life there -- that's because there's been no time

Szansa, że istnieje tam życie jest nikła, bo nie było czasu

for the nuclear fusion in stars to make silicon and carbon and iron,

by synteza termojądrowa w gwiazdach wytworzyła krzem, węgiel czy żelazo,

the building blocks of planets and of life.

budulce planet i życia.

We believe that all of this emerged from a Big Bang --

Sądzimy, że to wszystko powstało podczas Wielkiego Wybuchu,

a hot, dense state. So how did that amorphous Big Bang

gorącego i gęstego stanu. W jaki sposób amorficzny Wielki Wybuch

turn into our complex cosmos?

stworzył skomplikowany kosmos?

I'm going to show you a movie simulation

Pokażę wam symulację komputerową

16 powers of 10 faster than real time,

10 do 16 razy szybszą niż w rzeczywistości,

which shows a patch of the universe where the expansions have subtracted out.

która przedstawia wycinek znanego nam kosmosu.

But you see, as time goes on in gigayears at the bottom,

Podczas gdy czas na dole płynie w giga-latach,

you will see structures evolve as gravity feeds

zobaczycie rozwijające się struktury,

on small, dense irregularities, and structures develop.

powstające dzięki małym nieregularnościom gęstości.

And we'll end up after 13 billion years

Zatrzymamy się po 13 miliardach lat

with something looking rather like our own universe.

z czymś co przypomina nasz wszechświat.

And we compare simulated universes like that --

Porównujemy modele wszechświata...

I'll show you a better simulation at the end of my talk --

Lepszą symulację pokażę wam pod koniec...

with what we actually see in the sky.

Z danymi obserwacyjnymi nieba.

Well, we can trace things back to the earlier stages of the Big Bang,

Możemy śledzić zmiany aż do początkowych faz Wielkiego Wybuchu,

but we still don't know what banged and why it banged.

ale nadal nie wiemy co i dlaczego wybuchło.

That's a challenge for 21st-century science.

To wyzwanie dla nauki XXI wieku.

If my research group had a logo, it would be this picture here:

Gdyby mój zespół badawczy miał logo, byłby nim ten obrazek:

an ouroboros, where you see the micro-world on the left --

uroboros, na lewo widać mikroświat...

the world of the quantum -- and on the right

Świat kwantów... A na prawo

the large-scale universe of planets, stars and galaxies.

wielkoskalowy wszechświat planet, gwiazd i galaktyk.

We know our universes are united though --

Jednak wiemy, że nasze wszechświaty są jednolite,

links between left and right.

co łączy prawą i lewą stronę.

The everyday world is determined by atoms,

Świat jest zdeterminowany przez atomy,

how they stick together to make molecules.

to w jaki sposób ze sobą oddziałują tworząc molekuły.

Stars are fueled by how the nuclei in those atoms react together.

Gwiazdy są napędzane przez oddziaływania pomiędzy jądrami tych atomów.

And, as we've learned in the last few years, galaxies are held together

Jak odkryliśmy kilka lat temu, galaktyki są utrzymywane razem

by the gravitational pull of so-called dark matter:

dzięki oddziaływaniu grawitacyjnemu ciemnej materii:

particles in huge swarms, far smaller even than atomic nuclei.

ogromnych skupiskach cząstek, dużo mniejszych niż jądra atomowe.

But we'd like to know the synthesis symbolized at the very top.

Chcialibysmy poznać syntezę symbolizowaną u góry.

The micro-world of the quantum is understood.

Mikroświat kwantów jest zrozumiały.

On the right hand side, gravity holds sway. Einstein explained that.

Po prawej króluje grawitacja. Einstein to wyjaśnił.

But the unfinished business for 21st-century science

Dla nauki XXI wieku nierozwiązaną zagadką

is to link together cosmos and micro-world

jest połączenie kosmosu i mikroświata

with a unified theory -- symbolized, as it were, gastronomically

w zunifikowanej teorii - symbolizowaną gastronomicznie

at the top of that picture. (Laughter)

u góry tego obrazka. (Śmiech)

And until we have that synthesis,

Do czasu znalezienia tej teorii,

we won't be able to understand the very beginning of our universe

nie będziemy w stanie zrozumieć początków Wszechświata

because when our universe was itself the size of an atom,

bo gdy był on wielkości pojedyńczego atomu,

quantum effects could shake everything.

wszystkim rządziła mechanika kwantowa.

And so we need a theory that unifies the very large and the very small,

Potrzebujemy teorii unifikującej bardzo duże z bardzo małym,

which we don't yet have.

której jeszcze nie mamy.

One idea, incidentally --

Przypadkowo, jednym pomysłem ...

and I had this hazard sign to say I'm going to speculate from now on --

Podejmę ryzyko przyznania się, że od teraz będę spekulować...

is that our Big Bang was not the only one.

Było to, że nasz Wielki Wybuch nie był jedynym.

One idea is that our three-dimensional universe

Nasz trójwymiarowy wszechświat

may be embedded in a high-dimensional space,

może być zakotwiczony w wielowymiarowej przestrzeni.

just as you can imagine on these sheets of paper.

Można sobie wyobrazić kartki papieru,

You can imagine ants on one of them

a na jednej z nich mrówki,

thinking it's a two-dimensional universe,

sądzące, że są w dwuwymiarowym świecie,

not being aware of another population of ants on the other.

nieświadome istnienia innej grupy mrówek na innej kartce.

So there could be another universe just a millimeter away from ours,

Inny wszechświat mógłby istnieć tylko o milimetr od nas,

but we're not aware of it because that millimeter

ale nie jesteśmy tego świadomi, bo ten milimetr

is measured in some fourth spatial dimension,

jest mierzony w jakimś czwartym wymiarze przestrzeni,

and we're imprisoned in our three.

podczas gdy my jesteśmy zamknięci w trzech.

And so we believe that there may be a lot more to physical reality

Sądzimy, że do fizycznej rzeczywistości może należeć dużo więcej

than what we've normally called our universe --

niż to co zazwyczaj nazywamy naszym wszechświatem,

the aftermath of our Big Bang. And here's another picture.

następstwem Wielkiego Wybuchu. A oto i inne zdjęcie.

Bottom right depicts our universe,

W dolnym prawym rogu nasz wszechświat,

which on the horizon is not beyond that,

który nie jest dalej na horyzoncie,

but even that is just one bubble, as it were, in some vaster reality.

ale jest tylko bąblem, w szerszej rzeczywistości.

Many people suspect that just as we've gone from believing

Wielu ludzi sądzi, że tak jak z wiary

in one solar system to zillions of solar systems,

w jeden układ słoneczny, do milionów

one galaxy to many galaxies,

jednej galaktyki, do wielu

we have to go to many Big Bangs from one Big Bang,

powinniśmy przejść z jednego do wielu Wielkich Wybuchów.

perhaps these many Big Bangs displaying

Możliwe, że te Wielkie Wybuchy przejawiają niesamowitą różnorodność cech.

an immense variety of properties.

Możliwe, że te Wielkie Wybuchy przejawiają niesamowitą różnorodność cech.

Well, let's go back to this picture.

Ale wróćmy do tego obrazka.

There's one challenge symbolized at the top,

Istnieje jedno wyzwanie symbolizowane na górze,

but there's another challenge to science symbolized at the bottom.

ale jest też inne symbolizowane na dole.

You want to not only synthesize the very large and the very small,

Chcemy nie tylko zsyntetyzować bardzo duże z bardzo małym,

but we want to understand the very complex.

ale i zrozumieć bardzo skomplikowane.

And the most complex things are ourselves,

A najbardziej skomplikowani jesteśmy my,

midway between atoms and stars.

w połowie drogi między atomami i gwiazdami.

We depend on stars to make the atoms we're made of.

Polegamy na gwiazdach dostarczających nam budulców

We depend on chemistry to determine our complex structure.

oraz chemii określającej naszą skomplikowaną strukturę.

We clearly have to be large, compared to atoms,

W porównaniu z atomami musimy być więksi

to have layer upon layer of complex structure.

by składać się z wielu skomplikowanych warstw.

We clearly have to be small, compared to stars and planets --

W porównaniu z gwiazdami i planetami, musimy być mali,

otherwise we'd be crushed by gravity. And in fact, we are midway.

w innym razie grawitacja by nas zgniotła. Więc jesteśmy pośrodku.

It would take as many human bodies to make up the sun

Do stworzenia słońca potrzebaby tak wiele ludzi,

as there are atoms in each of us.

jak wiele jest atomów w ludzkim ciele.

The geometric mean of the mass of a proton

Średnia geometryczna masy protonu i masy słońca to 50 kg,

and the mass of the sun is 50 kilograms,

Średnia geometryczna masy protonu i masy słońca to 50 kg,

within a factor of two of the mass of each person here.

masa każdego z tu obecnych zawiera się w dwukrotności tego wyniku.

Well, most of you anyway.

Przynajmniej większości z was.

The science of complexity is probably the greatest challenge of all,

Zrozumienie złożoności jest prawdopodobnie najtrudniejszym wyzwaniem,

greater than that of the very small on the left

trudniejszym niż zrozumienie bardzo małych rzeczy po lewej,

and the very large on the right.

czy bardzo dużych, po prawej.

And it's this science,

Nauka nie odpowiada tylko za nasze zrozumienie biologicznego świata,

which is not only enlightening our understanding of the biological world,

Nauka nie odpowiada tylko za nasze zrozumienie biologicznego świata,

but also transforming our world faster than ever.

ale i za jego coraz szybszą transformację.

And more than that, it's engendering new kinds of change.

Co więcej, jest źródłem nowych rodzajów zmian.

And I now move on to the second part of my talk,

Przejdę teraz do drugiej części wykładu.

and the book "Our Final Century" was mentioned.

Książka "Nasze Ostatnie Stulecie" została już wspomniana.

If I was not a self-effacing Brit, I would mention the book myself,

Gdybym nie był skromnym Brytyjczykiem, wspomniałbym o niej sam

and I would add that it's available in paperback.

i dodałbym, że można ją tanio kupić w miękkiej okładce.

(Laughter)

(Śmiech)

And in America it was called "Our Final Hour"

W Stanach nazwano ją "Nasza Ostatnia Godzina"

because Americans like instant gratification.

bo Amerykanie lubią natychmiastową satysfakcję.

(Laughter)

(Śmiech)

But my theme is that in this century,

Tematem książki jest to, że w tym stuleciu,

not only has science changed the world faster than ever,

nauka nie tylko coraz szybciej przekształca świat,

but in new and different ways.

ale i na nowe sposoby.

Targeted drugs, genetic modification, artificial intelligence,

Leki miejscowe, modyfikacje genetyczne, sztuczna inteligencja,

perhaps even implants into our brains,

może nawet implanty do mózgu

may change human beings themselves. And human beings,

mogą zmienić samych ludzi.

their physique and character, has not changed for thousands of years.

A budowa i charakter ludzi, nie zmieniły się od tysięcy lat.

It may change this century.

Ale w tym wieku mogą.

It's new in our history.

To nowość w naszej historii.

And the human impact on the global environment -- greenhouse warming,

Wpływ ludzi na środowisko... Efekt cieplarniany

mass extinctions and so forth -- is unprecedented, too.

masowe wymieranie gatunków itp... To też bezprecedensowe.

And so, this makes this coming century a challenge.

To sprawia, że nadchodzący wiek będzie wyzwaniem.

Bio- and cybertechnologies are environmentally benign

Bio- i cybertechnologie są korzystne dla środowiska

in that they offer marvelous prospects,

bo oferują niesamowite perspektywy,

while, nonetheless, reducing pressure on energy and resources.

zmniejszając nacisk na pozyskiwanie energii i zasobów.

But they will have a dark side.

Ale jest też ciemna strona.

In our interconnected world, novel technology could empower

W naszym globalnym świecie nowe technolgie

just one fanatic,

mogą pozwolić jednemu fanatykowi,

or some weirdo with a mindset of those who now design computer viruses,

albo dziwakowi z mentalnością twórców wirusów komputerowych,

to trigger some kind on disaster.

na wywołanie katastrofy.

Indeed, catastrophe could arise simply from technical misadventure --

Katastrofa mogłaby być zwyczajnie skutkiem nieszczęsliwego wypadku...

error rather than terror.

Pomyłki a nie terroru.

And even a tiny probability of catastrophe is unacceptable

Nawet nikłe prawdopodobieństwo wywołania katastrofy jest niedopuszczalne,

when the downside could be of global consequence.

kiedy w grę wchodzą globalne konsekwencje.

In fact, some years ago, Bill Joy wrote an article

Kilka lat temu, Bill Joy napisał artykuł

expressing tremendous concern about robots taking us over, etc.

traktujący o niebezpieczeństwie buntu robotów, itp.

I don't go along with all that,

Nie wierzę w takie rzeczy,

but it's interesting that he had a simple solution.

ale interesujące jest to, że zaproponował proste rozwiązanie.

It was what he called "fine-grained relinquishment."

Nazwał je drobnoziarnistą rezygnacją.

He wanted to give up the dangerous kind of science

Chciał zrezygnować z niebezpiecznej nauki

and keep the good bits. Now, that's absurdly naive for two reasons.

i zatrzymać tylko dobre części. To absurdalnie naiwne z dwóch powodów.

First, any scientific discovery has benign consequences

Po pierwsze, każde odkrycie naukowe ma zarówno pozytywne

as well as dangerous ones.

jak i negatywne konsekwencje.

And also, when a scientist makes a discovery,

A także, gdy naukowiec coś odkrywa

he or she normally has no clue what the applications are going to be.

zazwyczaj nie ma pojęcia w jaki sposób będzie to wykorzystane.

And so what this means is that we have to accept the risks

To znaczy, że musimy zaakceptować ryzyko,

if we are going to enjoy the benefits of science.

jeśli chcemy czerpać korzyści z nauki.

We have to accept that there will be hazards.

Musimy zaakceptować, że zagrożenia istnieją.

And I think we have to go back to what happened in the post-War era,

Musimy wrócić do tego co się stało w czasach powojennych,

post-World War II, when the nuclear scientists

po II Wojnie Światowej, kiedy fizycy jądrowi

who'd been involved in making the atomic bomb,

wcześniej zajmujący się tworzeniem bomb atomowych

in many cases were concerned that they should do all they could

robili co mogli by przestrzec świat przed zagrożeniami z nimi związanymi.

to alert the world to the dangers.

robili co mogli by przestrzec świat przed zagrożeniami z nimi związanymi.

And they were inspired not by the young Einstein,

Zainspirował ich nie młody Einstein,

who did the great work in relativity, but by the old Einstein,

zajmujący się teorią względności, ale stary Einstein,

the icon of poster and t-shirt,

ikona plakatów i koszulek,

who failed in his scientific efforts to unify the physical laws.

któremu nie powiodło się zunifikowanie praw fizyki.

He was premature. But he was a moral compass --

Spróbował zbyt wcześnie. Był za to wyznacznikiem moralnym...

an inspiration to scientists who were concerned with arms control.

Inspiracją dla naukowców zaangażowanych w kontrolę uzbrojenia.

And perhaps the greatest living person

Możliwe, że najważniejszą żyjącą osobą

is someone I'm privileged to know, Joe Rothblatt.

jest ktoś kogo mam zaszczyt znać, Joe Rothblatt.

Equally untidy office there, as you can see.

Można zauważyć tak samo nieuporządkowane biuro.

He's 96 years old, and he founded the Pugwash movement.

Ma teraz 96 lat i jest założycielem Pugwash, ruchu na rzecz pokoju.

He persuaded Einstein, as his last act,

Przekonał Einsteina, by w swej ostatniej godzinie,

to sign the famous memorandum of Bertrand Russell.

podpisał sławne memorandum Bertranda Russella.

And he sets an example of the concerned scientist.

Jest on chwalebnym przykładem aktywnego naukowca.

And I think to harness science optimally,

By optymalnie korzystać z nauki,

to choose which doors to open and which to leave closed,

wybrać które drzwi otworzyć a których nie,

we need latter-day counterparts of people like Joseph Rothblatt.

potrzebni nam są ludzie tacy jak Joseph Rothblatt.

We need not just campaigning physicists,

Nie potrzebujemy tylko aktywnych fizyków,

but we need biologists, computer experts

ale i biologów, inżynierów komputerowych i ekologów.

and environmentalists as well.

ale i biologów, inżynierów komputerowych i ekologów.

And I think academics and independent entrepreneurs

Pracownicy akademiccy i niezależni przedsiębiorcy

have a special obligation because they have more freedom

mają szczególny obowiązek z racji tego, że korzystają z wolności

than those in government service,

niedostępnej tym pracującym dla rządu

or company employees subject to commercial pressure.

albo pracownikom podlegającym komercyjnej presji.

I wrote my book, "Our Final Century," as a scientist,

Książkę "Nasze Ostatnie Stulecie" napisałem jako naukowiec,

just a general scientist. But there's one respect, I think,

tak ogólnie jako naukowiec. Ale był jeden aspekt,

in which being a cosmologist offered a special perspective,

przy którym bycie kosmologiem oferowało unikalną perspektywę,

and that's that it offers an awareness of the immense future.

mianowicie świadomość istnienia niesamowitej przyszłości.

The stupendous time spans of the evolutionary past

Niewiarygodne zakresy czasu ewolucyjnej przeszłości

are now part of common culture --

są teraz częścią wspólnej kultury...

outside the American Bible Belt, anyway --

Może nie dla Amerykańskich Fundamentalistów, ale...

(Laughter)

(Śmiech)

but most people, even those who are familiar with evolution,

większość ludzi, nawet tych zaznajomionych z ewolucją,

aren't mindful that even more time lies ahead.

nie zdaje sobie sprawy jak wiele czasu jeszcze przed nami.

The sun has been shining for four and a half billion years,

Słońce świeci od 4,5 miliarda lat,

but it'll be another six billion years before its fuel runs out.

ale jego paliwo wyczerpie się dopiero za 6 miliardów lat.

On that schematic picture, a sort of time-lapse picture, we're halfway.

Na tym ponadczasowym schemacie, jesteśmy w połowie drogi.

And it'll be another six billion before that happens,

Dopiero za 6 miliardów lat,

and any remaining life on Earth is vaporized.

wszelkie życie na Ziemi wyparuje.

There's an unthinking tendency to imagine that humans will be there,

Wyobrażamy sobie, że ludzie nadal tu będą by doświadczyć śmierci Słońca,

experiencing the sun's demise,

Wyobrażamy sobie, że ludzie nadal tu będą by doświadczyć śmierci Słońca,

but any life and intelligence that exists then

ale istniejące wtedy życie i istoty inteligentne

will be as different from us as we are from bacteria.

będą tak inne od nas, jak my jesteśmy od bakterii.

The unfolding of intelligence and complexity

Rozwój inteligencji i złożoności

still has immensely far to go, here on Earth and probably far beyond.

ma długą drogę do przebycia, zarówno na Ziemi jak i poza nią.

So we are still at the beginning of the emergence of complexity

Złożoność dopiero zaczęła się pojawiać

in our Earth and beyond.

na Ziemi i poza nią.

If you represent the Earth's lifetime by a single year,

Gdyby przedstawić życie Ziemi jako pojedyńczy rok,

say from January when it was made to December,

Od stycznia kiedy się ukształtowała do grudnia,

the 21st-century would be a quarter of a second in June --

XXI wiek trwałby jedną czwartą sekundy w lipcu...

a tiny fraction of the year.

Malutką część roku.

But even in this concertinaed cosmic perspective,

Ale nawet w tej złożonej w harmonijkę kosmicznej perspektywie,

our century is very, very special,

nasze stulecie jest nadal bardzo szczególne.

the first when humans can change themselves and their home planet.

Jest pierwszym, w którym ludzie mogą zmieniać siebie i swoją planetę.

As I should have shown this earlier,

Jak już wcześniej mówiłem, to nie ludzie będą świadkami schyłku Słońca,

it will not be humans who witness the end point of the sun;

Jak już wcześniej mówiłem, to nie ludzie będą świadkami schyłku Słońca,

it will be creatures as different from us as we are from bacteria.

to będą istoty tak dalekie od nas jak my jesteśmy inni od bakterii.

When Einstein died in 1955,

Gdy Einstein umarł w 1955 roku,

one striking tribute to his global status was this cartoon

niezwykłym hołdem dla jego światowego statusu był obrazek

by Herblock in the Washington Post.

autorstwa Herblocka, który ukazał się w Washington Post.

The plaque reads, "Albert Einstein lived here."

Na tablicy jest napisane, "Albert Einstein tu mieszkał."

And I'd like to end with a vignette, as it were, inspired by this image.

Chciałbym zakończyć winietą zainspirowaną tym obrazkiem.

We've been familiar for 40 years with this image:

Obraz ten jest nam znajomy już od 40 lat:

the fragile beauty of land, ocean and clouds,

delikatne piękno lądów, oceanów i chmur,

contrasted with the sterile moonscape

kontrastujące ze sterylną powierzchnią księżyca,

on which the astronauts left their footprints.

na której swe ślady pozostawili astronauci.

But let's suppose some aliens had been watching our pale blue dot

Załóżmy, że kosmici przyglądali się naszej bladoniebieskiej kropce

in the cosmos from afar, not just for 40 years,

z dalekich zakątków kosmosu, nie tylko przez ostatnie 40 lat,

but for the entire 4.5 billion-year history of our Earth.

ale przez cały 4,5 miliardowy okres historii Ziemi.

What would they have seen?

Co by zobaczyli?

Over nearly all that immense time,

Przez większość tego niewyobrażalnego okresu,

Earth's appearance would have changed very gradually.

wygląd Ziemi zmieniał się bardzo powoli.

The only abrupt worldwide change

Nagłymi zmianami na skalę światowoą mogły być tylko

would have been major asteroid impacts or volcanic super-eruptions.

uderzenia asteroid i wielkie erupcje wulkaniczne.

Apart from those brief traumas, nothing happens suddenly.

Prócz tych krótkotrwałych kataklizmów nic nie dzieje się nagle.

The continental landmasses drifted around.

Miał miejsce dryf kontynentalny.

Ice cover waxed and waned.

Pokrywa lodowa zwiększała się i zmniejszała.

Successions of new species emerged, evolved and became extinct.

Nowe gatunki pojawiały się, ewoluowały i wymierały.

But in just a tiny sliver of the Earth's history,

Ale w ciągu ułamka historii Ziemi,

the last one-millionth part, a few thousand years,

ostatniej jednomilionowej części, kilku tysięcy lat,

the patterns of vegetation altered much faster than before.

schematy rozmieszczenia roślinności zmieniały się najszybciej w historii.

This signaled the start of agriculture.

Był to początek rolnictwa.

Change has accelerated as human populations rose.

Zmiany przyspieszały wraz ze wzrostem liczebności populacji.

Then other things happened even more abruptly.

Następnie inne rzeczy stały się jeszcze szybciej.

Within just 50 years --

W ciągu zaledwie 50 lat...

that's one hundredth of one millionth of the Earth's age --

Co jest jedną setną jednej milionowej wieku Ziemi...

the amount of carbon dioxide in the atmosphere started to rise,

Ilość dwutlenku węgla w atmosferze zaczęła wzrastać,

and ominously fast.

i to niepokojąco szybko. Planeta stała się intensywnym emiterem fal radiowych...

The planet became an intense emitter of radio waves --

i to niepokojąco szybko. Planeta stała się intensywnym emiterem fal radiowych...

the total output from all TV and cell phones

Co zawdzięczamy wszystkim komórkowym, telewizyjnym

and radar transmissions. And something else happened.

i radarowym transmisjom. Stało się coś jeszcze.

Metallic objects -- albeit very small ones, a few tons at most --

Obiekty metaliczne, bardzo małe, co najwyżej kilkutonowe,

escaped into orbit around the Earth.

uciekały na orbitę okołoziemską.

Some journeyed to the moons and planets.

Niektóre podróżowały do księżyców i planet.

A race of advanced extraterrestrials

Rasa zaawansowanych istot pozaziemskich

watching our solar system from afar

z daleka obserwująca Układ Słoneczny

could confidently predict Earth's final doom in another six billion years.

mogła stwierdzić z dużą pewnością, że koniec Ziemi nastąpi za 6 miliardów lat.

But could they have predicted this unprecedented spike

Ale czy mogła też przewidzieć ten bezprecedensowy skok

less than halfway through the Earth's life?

który nastąpił przed połową życia Ziemi?

These human-induced alterations

Wywołane przez ludzi zmiany,

occupying overall less than a millionth of the elapsed lifetime

zajmujące w sumie mniej niż jedną milionową czasu,

and seemingly occurring with runaway speed?

które na pozór następują w olbrzymim tempie?

If they continued their vigil,

Jeśli nadal będą czuwać,

what might these hypothetical aliens witness

co takiego ci hipotetyczni kosmici mogą zobaczyć podczas następnych stu lat?

in the next hundred years?

co takiego ci hipotetyczni kosmici mogą zobaczyć podczas następnych stu lat?

Will some spasm foreclose Earth's future?

Czy jakiś spazm przypieczętuje przyszłość Ziemi?

Or will the biosphere stabilize?

Czy jej biosfera się ustabilizuje?

Or will some of the metallic objects launched from the Earth

Czy niektóre z metalicznych obiektów startujących z Ziemi

spawn new oases, a post-human life elsewhere?

założą nowe oazy, rozpoczną postludzkie życie gdzieś indziej?

The science done by the young Einstein will continue

Nauka rozpoczęta przez młodego Einsteina będzie trwać

as long as our civilization, but for civilization to survive,

tak długo jak nasza cywilizacja. Ale żeby ona przetrwała,

we'll need the wisdom of the old Einstein --

potrzebujemy mądrości starego Einsteina - humanitarnej, globalnej i wizjonerskiej.

humane, global and farseeing.

potrzebujemy mądrości starego Einsteina - humanitarnej, globalnej i wizjonerskiej.

And whatever happens in this uniquely crucial century

Cokolwiek się stanie podczas tego kluczowego stulecia

will resonate into the remote future and perhaps far beyond the Earth,

będzie miało konsekwencje w przyszłości, może i poza Ziemią,

far beyond the Earth as depicted here.

poza Ziemią taką jaką widać tutaj.

Thank you very much.

Bardzo Wam dziękuję.

(Applause)

(Brawa)