James Geary, metaphorically speaking

James Geary, metaforun gücü

Çeviri: Didem Kizen Gözden geçirme: Gökçer Filiz

Metaphor lives a secret life all around us.

Metafor etrafımızda gizli bir yaşam sürüyor.

We utter about six metaphors a minute.

Dakikada ağzımızdan altı metafor çıkıyor.

Metaphorical thinking is essential

Metaforik düşünme kendimizi ve diğerlerini,

to how we understand ourselves and others,

nasıl iletişim kurduğumuzu, öğrendiğimizi,

how we communicate, learn, discover

keşfettiğimizi ve icat ettiğimizi

and invent.

anlamak için çok önemli.

But metaphor is a way of thought before it is a way with words.

Ancak metafor bir konuşma biçiminden ziyade bir düşünme biçimidir.

Now, to assist me in explaining this,

Açıklamamda bana yardımcı olması için

I've enlisted the help of one of our greatest philosophers,

en büyük filozoflarımızdan birini yardıma çağırdım.

the reigning king of the metaphorians,

Metaforcuların hükümdarı,

a man whose contributions to the field

onun bu alana yaptığı katkılar

are so great that he himself

o kadar büyük ki

has become a metaphor.

artık kendisi bir metafor oldu.

I am, of course, referring to none other

Elbette Elvis Presley'den

than Elvis Presley.

söz ediyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Now, "All Shook Up" is a great love song.

"Tamamen Çalkalanmış" çok güzel bir aşk şarkısı.

It's also a great example of how

Ayrıca düşünceler, duygular,

whenever we deal with anything abstract --

kavramlar, fikirler gibi

ideas, emotions, feelings, concepts, thoughts --

soyut şeylerle uğraştığımızda

we inevitably resort to metaphor.

nasıl hemen metafora başvurduğumuzun güzel bir örneği.

In "All Shook Up," a touch is not a touch, but a chill.

"Tamamen Çalkalanmış" da bir dokunuş dokunuşdan ziyade bir ürpertidir.

Lips are not lips, but volcanoes.

Dudaklar dudak değil birer volkandır.

She is not she, but a buttercup.

O bir kadın değil, düğün çiçeğidir.

And love is not love, but being all shook up.

Ve aşk aşk değil, tamamen çalkalanmış olmaktır.

In this, Elvis is following Aristotle's classic definition of metaphor

Burada Elvis, Aristo'nun klasik metafor tanımına uyuyor:

as the process of giving the thing

bir şeye aslında başka bir şeye ait olan

a name that belongs to something else.

bir ismi verme süreci.

This is the mathematics of metaphor.

Metaforun matematiği işte budur.

And fortunately it's very simple.

Ve neyse ki çok basittir.

X equals Y.

X eşittir Y.

(Laughter)

(Kahkahalar)

This formula works wherever metaphor is present.

Bu formül ne zaman metafor yapılsa işler.

Elvis uses it, but so does Shakespeare

Shakespeare de tıpkı Elvis gibi metafor kullanır.

in this famous line from "Romeo and Juliet:"

"Romeo ve Juliet"deki ünlü dizesinde

Juliet is the sun.

Juliet güneştir.

Now, here, Shakespeare gives the thing, Juliet,

Burada Shakespeare şeye, yani Juliet'e,

a name that belongs to something else, the sun.

başka bir şeyin ismini verir: güneşin.

But whenever we give a thing a name that belongs to something else,

Ancak bir şeye başka bir şeyin ismini verdiğimizde

we give it a whole network of analogies too.

beraberinde tüm bir benzetme ağını da ona atfetmiş oluruz.

We mix and match what we know about the metaphor's source,

Metaforun kaynağı hakkında tüm bildiklerimizi

in this case the sun,

bu durumda güneşi

with what we know about its target, Juliet.

hedefi ile, yani Juliet hakkında bildiklerimizle, kaynaştırırız.

And metaphor gives us a much more vivid understanding of Juliet

Ve metafor bize Juliet hakkında Shakespeare'in onu birebir tanımlayacağından

than if Shakespeare had literally described what she looks like.

çok daha net bir fikir verir.

So, how do we make and understand metaphors?

Peki nasıl metafor yapıyor ve anlıyoruz?

This might look familiar.

Bu size tanıdık gelebilir.

The first step is pattern recognition.

İlk adım şablon tanımadır.

Look at this image. What do you see?

Bu imgeye bakın. Ne görüyorsunuz?

Three wayward Pac-Men,

Üç adet ters Pac Men

and three pointy brackets are actually present.

ve üç adet açılı ayraç var.

What we see, however,

Ancak gördüğümüz şey

are two overlapping triangles.

üst üste binen iki üçgen.

Metaphor is not just the detection of patterns;

Metafor yalnızca şablonların tespiti değildir

it is the creation of patterns.

şablonların yaratılmasıdır.

Second step, conceptual synesthesia.

İkinci adım, kavramsal sineztezi.

Now, synesthesia is the experience of a stimulus in once sense organ

Sineztezi bir duyu organındaki uyaran deneyiminin

in another sense organ as well,

başka bir duyu organında da gerçekleşmesidir.

such as colored hearing.

Örneğin renkli işitme.

People with colored hearing

Renkli işitmeye sahip kişiler

actually see colors when they hear the sounds

kelimelerin ya da harflerin seslerini duyduklarında

of words or letters.

gerçekten de renkler görüyorlar.

We all have synesthetic abilities.

Hepimizin sineztetik yetenekleri var.

This is the Bouba/Kiki test.

Bu bir Bouba/Kiki testi.

What you have to do is identify which of these shapes

Yapmanız gereken hangi şekle Bouba ve

is called Bouba, and which is called Kiki.

hangisine Kiki dendiğini belirlemek.

(Laughter)

(Kahkahalar)

If you are like 98 percent of other people,

Eğer yüzde 98'lik oranın içindeyseniz

you will identify the round, amoeboid shape as Bouba,

yuvarlak, amipimsi şekle Bouba

and the sharp, spiky one as Kiki.

ve sivri, dikenli olana Kiki demişsinizdir.

Can we do a quick show of hands?

Hızlı bir oylama yapabilir miyiz?

Does that correspond?

Bu sizin için de geçerli mi?

Okay, I think 99.9 would about cover it.

Sanırım 99.9 için geçerli.

Why do we do that?

Neden böyle yapıyoruz?

Because we instinctively find, or create,

Çünkü güdüsel olarak yuvarlak şekil ile

a pattern between the round shape

Bouba'nın yuvarlak sesi arasında

and the round sound of Bouba,

ve sivri şekil ile Kiki'nin dikenli sesi arasında

and the spiky shape and the spiky sound of Kiki.

bir şablon buluyor ya da yaratıyoruz.

And many of the metaphors we use everyday are synesthetic.

Ve günlük kullandığımız bir çok metafor sineztetik.

Silence is sweet.

Söz gümüştür.

Neckties are loud.

Sükut altındır.

Sexually attractive people are hot.

Cinsel açıdan çekici insanlar ateşlidir.

Sexually unattractive people leave us cold.

Cinsel açıdan çekici olmayanlardan soğuruz.

Metaphor creates a kind of conceptual synesthesia,

Metafor bir çeşit kavramsal sineztezi yaratır

in which we understand one concept

ve bu şekilde bir kavramı

in the context of another.

diğerinin bağlamında anlarız.

Third step is cognitive dissonance.

Üçüncü adım bilişsel uyumsuzlık.

This is the Stroop test.

Bu Stroop testi.

What you need to do here is identify

Yapmanız gereken

as quickly as possible

en hızlı şekilde

the color of the ink in which these words are printed.

bu kelimelerin basıldığı mürekkep rengini belirlemek.

You can take the test now.

Testi şimdi yapabiliriz.

If you're like most people, you will experience

Eğer çoğu insan gibiyseniz bir an içim

a moment of cognitive dissonance

renk isimlerinin

when the name of the color

farklı bir renkte basıldığını görünce

is printed in a differently colored ink.

bilişsel bir uyumsuzluk yaşayacaksınız.

The test shows that we cannot ignore the literal meaning of words

Bu test bize kelimelerin gerçek anlamını,

even when the literal meaning gives the wrong answer.

bizi yanlış bir cevaba götürse bile yok sayamayacağımızı gösterir.

Stroop tests have been done with metaphor as well.

Stroop testleri de metafor ile yapılmaktadır.

The participants had to identify, as quickly as possible,

Katılanlardan en hızlı şekilde

the literally false sentences.

anlamsal olarak yanlış cümleleri belirlemeleri isteniyor.

They took longer to reject metaphors as false

Metaforların yanlış olduğunu söylemeleri

than they did to reject literally false sentences.

anlamsal olarak yanlış cümleleri seçmelerinden uzun sürdü.

Why? Because we cannot ignore

Neden? Çünkü kelimelerin metaforik anlamlarını da

the metaphorical meaning of words either.

görmezden gelemeyiz.

One of the sentences was, "Some jobs are jails."

Cümlelerden biri "Bazı işler hapisanedir," idi.

Now, unless you're a prison guard,

Eğer gardiyan değilseniz

the sentence "Some jobs are jails" is literally false.

"Bazı işler hapisanedir" cümlesi anlam olarak yanlıştır.

Sadly, it's metaphorically true.

Ve ne yazık ki metaforik olarak doğrudur.

And the metaphorical truth interferes with our ability

Ve metaforik gerçek, anlamsal yanlışı

to identify it as literally false.

tespit etme yeteneğimizle çakışır.

Metaphor matters because

Metafor önemlidir çünkü

it's around us every day, all the time.

her gün her an etrafımızdadır.

Metaphor matters because it creates expectations.

Metafor önemlidir çünkü beklenti yaratır.

Pay careful attention the next time you read the financial news.

Bir daha ekonomi haberlerini okuduğunuzda dikkat edin.

Agent metaphors describe price movements

Aracı metaforlar fiyat hareketlerini

as the deliberate action of a living thing,

yaşayan bir şeyin bağımsız bir hareketiymiş gibi tanımlar.

as in, "The NASDAQ climbed higher."

"NASDAQ daha da yükseğe tırmandı" gibi.

Object metaphors describe price movements

Nesne metaforları fiyat hareketlerini

as non-living things,

cansız şeylermiş gibi tanımlar.

as in, "The Dow fell like a brick."

"Dow tuğla gibi düştü" gibi.

Researchers asked a group of people

Araştırmacılar bir grup insandan

to read a clutch of market commentaries,

birkaç pazar yorumu okumalarını ve

and then predict the next day's price trend.

bir sonraki günün fiyat eğilimlerini öngörmelerini istedi.

Those exposed to agent metaphors

Aracı metaforlara maruz kalanların

had higher expectations that price trends would continue.

fiyat eğilimlerinin devam edeceği konusunda büyük beklentileri vardı.

And they had those expectations because

Ve bu beklentilere sahip olmalarının sebebi

agent metaphors imply the deliberate action

aracı metaforların, bir hedefi gerçekleştiren

of a living thing pursuing a goal.

yaşayan bir şeyin bağımsız hareketini ima ediyor olmasıdır.

If, for example, house prices

Örneğin eğer ev fiyatları için

are routinely described as climbing and climbing,

rutin bir biçimde "giderek yükseğe tırmanıyor" deniyorsa

higher and higher, people might naturally assume

insanlar doğal olarak bu yükselmenin

that that rise is unstoppable.

durdurulamaz olduğunu düşünebilirler.

They may feel confident, say,

Ve örneğin aslında karşılayamacakları

in taking out mortgages they really can't afford.

kredileri çekebilirler.

That's a hypothetical example of course.

Bu elbette bir varsayım.

But this is how metaphor misleads.

Ancak metaforun nasıl aldatıcı olabildiğini gösteriyor.

Metaphor also matters because it influences decisions

Metafor, fikirleri, benzerlikleri harekete geçirerek

by activating analogies.

etkilediği için de önemlidir.

A group of students was told that a small democratic country

Bir grup öğrenciye küçük demokratik bir ülkenin

had been invaded and had asked the U.S. for help.

istila edildiği ve Amerika'dan yardım istedikleri söylendi.

And they had to make a decision.

Ve kararı vermesi gerekenler kendileriydi.

What should they do?

Ne yapmalılar?

Intervene, appeal to the U.N., or do nothing?

Müdahale etmeli, BM'ye başvurmalı ya da hiçbir şey yapmamalı?

They were each then given one of three

Daha sonra her birine bu üç

descriptions of this hypothetical crisis.

varsayımsal krizinin tanımı verildi.

Each of which was designed to trigger

Her biri farklı bir tarihsel benzetmeyi

a different historical analogy:

harekete geçirmek için yaratılmıştı.

World War II, Vietnam,

İkinci Dünya Savaşı, Vietnam,

and the third was historically neutral.

ve üçüncüsü tarihsel açıdan nötrdü.

Those exposed to the World War II scenario

İkinci Dünya Savaşı senaryosuna maruz kalanlar

made more interventionist recommendations

diğerlerine oranla

than the others.

daha müdahaleci tavsiyelerde bulundu.

Just as we cannot ignore the literal meaning of words,

Kelimelerin gerçek anlamını yok sayamayacağımız gibi

we cannot ignore the analogies

metaforun ateşlediği benzetmeleri de

that are triggered by metaphor.

yok sayamayız.

Metaphor matters because it opens the door to discovery.

Metafor önemlidir çünkü keşfin kapılarını açar.

Whenever we solve a problem, or make a discovery,

Ne zaman bir sorunu çözsek ya da bir şey keşfetsek,

we compare what we know with what we don't know.

bildiğimizi bilmediğimizle kıyaslarız.

And the only way to find out about the latter

ve bilmediğimiz hakkında bir şey öğrenmenin tek yolu

is to investigate the ways it might be like the former.

bildiğimize nasıl benzediğini bulmaya çalışmaktır.

Einstein described his scientific method as combinatory play.

Einstein bilimsel metodunu birleşimsel oyun diye tanımladı.

He famously used thought experiments,

Aslında özenli benzetmelerden ibaret olan

which are essentially elaborate analogies,

düşünme deneyleri kullandı

to come up with some of his greatest discoveries.

ve en büyük buluşlarını gerçekleştirdi.

By bringing together what we know

Benzetme yaparak bildiklerimizi

and what we don't know through analogy,

bilmediklerimizle bir araya getirdiğimizde

metaphorical thinking strikes the spark

metaforik düşünme, keşfetmeyi ateşleyen

that ignites discovery.

anahtarı çevirir.

Now metaphor is ubiquitous, yet it's hidden.

Metafor her yerdedir ancak yine de gizlidir.

But you just have to look at the words around you

Etrafınızdaki kelimelere bakmanız yeterli,

and you'll find it.

işte o zaman göreceksiniz.

Ralph Waldo Emerson described language

Ralph Waldo Emerson dili

as "fossil poetry."

"fosil şiir" olarak tanımladı.

But before it was fossil poetry

Ancak dil fosil şiir olmadan önce

language was fossil metaphor.

fosil metafordu.

And these fossils still breathe.

Ve o fosiller hala nefes alıyor.

Take the three most famous words in all of Western philosophy:

Batı felsefesindeki en ünlü üç kelimeyi ele alın

"Cogito ergo sum."

"Cogito ergo sum"

That's routinely translated as, "I think, therefore I am."

Genelde "Düşünüyorum öyleyse varım" diye çevrilir.

But there is a better translation.

Ancak daha iyi bir çevirisi var.

The Latin word "cogito"

Latin "cogito" kelimesi

is derived from the prefix "co," meaning "together,"

"beraber" anlamına gelen "co" önekinden türemiştir

and the verb "agitare," meaning "to shake."

ve "agitare" fiili "sallamak" anlamına gelir.

So, the original meaning of "cogito"

O halde "cogito"nun asıl anlamı

is to shake together.

beraber sallamaktır.

And the proper translation of "cogito ergo sum"

Ve "cogito ergo sum"un düzgün çevirisi

is "I shake things up, therefore I am."

"Şeyleri sallıyorum öyleyse varım" olmalıdır.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Metaphor shakes things up,

Metafor şeyleri sallar,

giving us everything from Shakespeare to scientific discovery in the process.

ve bize bu süreçte Shakespeare'den bilimsel keşfe kadar her şeyi verir.

The mind is a plastic snow dome,

Akıl, Elvis'in deyimiyle tamamen çalkalandığında

the most beautiful, most interesting,

olabilecek en güzel, en ilginç

and most itself, when, as Elvis put it,

ve en hakiki

it's all shook up.

plastik kar küresidir.

And metaphor keeps the mind shaking,

Ve metafor aklı sallamaya, titretip yuvarlamaya

rattling and rolling, long after Elvis has left the building.

Elvis'in binayı terk etmesinden çok sonra bile devam eder.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)