What you need to know about CRISPR | Ellen Jorgensen

881,095 views ・ 2016-10-24

TED


Videoyu oynatmak için lütfen aşağıdaki İngilizce altyazılara çift tıklayınız.

Çeviri: Ramazan Şen Gözden geçirme: Yunus ASIK
00:12
So, has everybody heard of CRISPR?
0
12850
1903
Herkes CRISPR'ı duydu mu?
00:15
I would be shocked if you hadn't.
1
15883
2602
Duymasaydınız şaşardım.
00:18
This is a technology -- it's for genome editing --
2
18509
3202
Bu genom düzenleme için kullanılan bir teknoloji
00:21
and it's so versatile and so controversial
3
21735
2834
ve o kadar çok yönlü ve o kadar çok tartışmaya açık ki,
00:24
that it's sparking all sorts of really interesting conversations.
4
24593
3241
birçok ilginç konuşmayı beraberinde getiriyor.
00:28
Should we bring back the woolly mammoth?
5
28631
2063
Tüylü mamutları geri getirmeli miyiz?
00:31
Should we edit a human embryo?
6
31281
2294
İnsan embriyosuna müdahale etmeli miyiz?
00:34
And my personal favorite:
7
34041
2122
Ve benim en sevdiğim soru:
00:36
How can we justify wiping out an entire species
8
36997
3651
Bu teknolojiyi kullanarak insan ırkına
zararlı olduğu düşünülen türleri
00:40
that we consider harmful to humans
9
40672
2444
dünya üzerinden silmeyi
00:43
off the face of the Earth,
10
43140
1302
nasıl yasal hale getirebiliriz?
00:44
using this technology?
11
44466
1517
00:47
This type of science is moving much faster
12
47165
3283
Bilimin bu türü, onu yöneten kontrol mekanizmalarından
00:50
than the regulatory mechanisms that govern it.
13
50472
2844
çok daha hızlı hareket ediyor.
00:53
And so, for the past six years,
14
53340
2067
Bu yüzden geçen altı yıl boyunca
00:55
I've made it my personal mission
15
55431
1945
mümkün olduğunca çok insanın
00:57
to make sure that as many people as possible understand
16
57863
3010
bu tür teknolojileri ve bunların olası sonuçlarını anlayabilmesini
01:00
these types of technologies and their implications.
17
60897
3100
kişisel misyonum haline getirdim.
01:04
Now, CRISPR has been the subject of a huge media hype,
18
64021
4529
CRISPR, büyük bir medya abartısının konusu haline geldi
01:09
and the words that are used most often are "easy" and "cheap."
19
69089
4359
ve sıklıkla kullanılan kelimeler "kolay" ve "ucuz".
01:14
So what I want to do is drill down a little bit deeper
20
74337
3139
Benim yapmak istediğim şey ise, biraz daha derine inip
01:17
and look into some of the myths and the realities around CRISPR.
21
77500
4184
CRISPR hakkındaki efsanelere ve işin gerçeğine bir göz atmak.
01:22
If you're trying to CRISPR a genome,
22
82954
1950
Eğer bir genoma CRISPR'ı uygulamak istiyorsanız,
01:25
the first thing that you have to do is damage the DNA.
23
85594
2600
önce DNA'ya zarar vermek zorundasınız.
01:29
The damage comes in the form of a double-strand break
24
89098
3042
Bu zarar, çift sarmalın iki sarmalında da
oluşan bir yırtılma şeklinde oluşuyor.
01:32
through the double helix.
25
92164
1564
01:33
And then the cellular repair processes kick in,
26
93752
2752
Sonra hücresel yenilenme devreye giriyor
01:37
and then we convince those repair processes
27
97088
2639
ve biz bu yenilenme sürecini
01:39
to make the edit that we want,
28
99751
1876
istediğimiz düzenlemeyi yapmaya ikna ediyoruz
01:42
and not a natural edit.
29
102054
1542
ve bu doğal bir düzenleme değil.
01:43
That's how it works.
30
103620
1245
İşte böyle çalışıyor.
01:45
It's a two-part system.
31
105929
1723
Bu iki bölümlü bir sistem.
01:47
You've got a Cas9 protein and something called a guide RNA.
32
107676
3371
Elinizde "Cas9" adlı bir protein ve "rehber RNA" denen bir şey var.
01:51
I like to think of it as a guided missile.
33
111071
2462
Bu sistemi güdülmüş füze sistemi gibi düşünmeyi seviyorum!
01:53
So the Cas9 -- I love to anthropomorphize --
34
113557
2646
"Cas9"-Antropomorfozu severim.
01:56
so the Cas9 is kind of this Pac-Man thing
35
116227
3230
"Cas9" aslında biraz Pac-Man'a benziyor,
01:59
that wants to chew DNA,
36
119481
1545
DNA'yı çiğneyip kesmek istiyor.
02:01
and the guide RNA is the leash that's keeping it out of the genome
37
121050
4156
Bu noktada "rehber RNA" ,
Cas9'un bütün genomu çiğnemesini,
02:05
until it finds the exact spot where it matches.
38
125230
2849
onu, gitmesi gereken yere gitmesini sağlayarak önlüyor.
02:08
And the combination of those two is called CRISPR.
39
128912
2894
Bu ikilinin beraber yaptığı işe CRISPR deniliyor.
02:11
It's a system that we stole
40
131830
1568
Bu sistemi, bakterilerdeki kadim bağışıklık sisteminden çaldık.
02:13
from an ancient, ancient bacterial immune system.
41
133422
2894
02:17
The part that's amazing about it is that the guide RNA,
42
137469
3740
En büyüleyici yani ise rehber RNA'nın
02:22
only 20 letters of it,
43
142041
1891
sadece 20 harfinin
02:23
are what target the system.
44
143956
1638
sistemi hedeflemiş olmasıdır.
02:26
This is really easy to design,
45
146570
2143
Bunları dizayn etmek gerçekten çok kolay
02:28
and it's really cheap to buy.
46
148737
1819
ve fiyatları da çok uygun.
02:30
So that's the part that is modular in the system;
47
150985
4005
Yani sistemde modüler olan kısım bu;
02:35
everything else stays the same.
48
155014
1798
geri kalan her şey aynı.
02:37
This makes it a remarkably easy and powerful system to use.
49
157481
3431
Bu, sistemi oldukça kolay kullanılabilir ve güçlü bir sistem yapıyor.
02:42
The guide RNA and the Cas9 protein complex together
50
162047
4240
Rehber RNA ve Cas9 proteini birbirine karışıyor,
02:46
go bouncing along the genome,
51
166311
1932
genom boyunca sıçrayarak gidiyor
02:48
and when they find a spot where the guide RNA matches,
52
168267
3493
ve rehber RNA'nın eşleşeceği bir yer bulduğunda,
02:51
then it inserts between the two strands of the double helix,
53
171784
2855
ikili sarmalın arasına yerleşip
02:54
it rips them apart,
54
174663
1568
sarmalları ayırır.
02:56
that triggers the Cas9 protein to cut,
55
176692
2688
Bu durum Cas9'u DNA'yı kesmesi için tetikler
02:59
and all of a sudden,
56
179962
1419
ve birden,
03:01
you've got a cell that's in total panic
57
181816
1900
artık DNA'sı ikiye ayrıldığı için
03:03
because now it's got a piece of DNA that's broken.
58
183740
2625
panik olmuş bir hücreye sahipsiniz.
03:07
What does it do?
59
187000
1296
Bu ne yapar?
03:08
It calls its first responders.
60
188320
2194
İlk müdahale ekibine haber verir.
03:10
There are two major repair pathways.
61
190959
2622
İki ana onarım mekanizması vardır.
03:13
The first just takes the DNA and shoves the two pieces back together.
62
193605
5069
İlki, sadece DNA parçalarını alıyor ve bunları yan yana geri ekliyor.
03:18
This isn't a very efficient system,
63
198698
2098
Bu pek etkili bir sistem değil,
03:20
because what happens is sometimes a base drops out
64
200820
2729
çünkü bu durumda ya bir baz düşüyor
03:23
or a base is added.
65
203573
1427
veyahut bir başkası ekleniyor.
03:25
It's an OK way to maybe, like, knock out a gene,
66
205024
3793
Bu yöntem bir geni "susturmak" için yeterli olabilir
03:28
but it's not the way that we really want to do genome editing.
67
208841
3233
ancak genomu değiştirmek için tercih edeceğimiz bir yol değil.
03:32
The second repair pathway is a lot more interesting.
68
212098
2895
İkinci yol çok daha ilgi çekici.
03:35
In this repair pathway,
69
215017
1636
Bu onarma sistemi,
03:36
it takes a homologous piece of DNA.
70
216677
2681
DNA'nın benzer parçalarından birini alıyor.
03:39
And now mind you, in a diploid organism like people,
71
219382
2640
Unutmayın, insan gibi diploid organizmalarda,
03:42
we've got one copy of our genome from our mom and one from our dad,
72
222046
4248
genomumuzun bir kopyası anneden, diğer kopyası ise babadan geliyor.
03:46
so if one gets damaged,
73
226318
1275
Yani eğer biri hasar görürse,
03:47
it can use the other chromosome to repair it.
74
227617
2395
onarım için diğer kromozomu kullanabilir.
03:50
So that's where this comes from.
75
230036
1633
Yani bu sistem buradan geliyor.
03:52
The repair is made,
76
232518
1464
Onarım yapılıyor
03:54
and now the genome is safe again.
77
234006
1951
ve genom tekrar güvende.
03:56
The way that we can hijack this
78
236616
1523
Bunu gasp etmenin yolu,
03:58
is we can feed it a false piece of DNA,
79
238497
3708
bunu iki ucu da türdeş olan
ama orta kısmı farklı olan sahte bir DNA parçasıyla
04:02
a piece that has homology on both ends
80
242229
2144
04:04
but is different in the middle.
81
244397
1699
beslemek olabilir.
04:06
So now, you can put whatever you want in the center
82
246120
2467
O zaman şimdi, ortaya ne isterseniz koyarsınız
04:08
and the cell gets fooled.
83
248611
1515
ve hücre kandırılmış olur.
04:10
So you can change a letter,
84
250150
2119
Yani bir harfi değiştirebilirsiniz,
04:12
you can take letters out,
85
252293
1265
harfleri çıkartabilirsiniz,
04:13
but most importantly, you can stuff new DNA in,
86
253582
2924
ama en önemlisi, içine yeni DNA sıkıştırabilirsiniz,
04:16
kind of like a Trojan horse.
87
256530
1749
bir Truva atı gibi.
04:19
CRISPR is going to be amazing,
88
259089
2185
Bilimsel alanda önümüze açacağı
04:21
in terms of the number of different scientific advances
89
261298
3618
imkanları düşünecek olursak,
04:24
that it's going to catalyze.
90
264940
1657
CRISPR harika bir şey olacak.
04:26
The thing that's special about it is this modular targeting system.
91
266621
3221
Onu bu kadar özel yapan şey, bu modüler hedefleme sistemidir.
04:29
I mean, we've been shoving DNA into organisms for years, right?
92
269866
3767
Yıllardır DNA'yı organizmaların içine koyuyoruz, değil mi?
04:33
But because of the modular targeting system,
93
273657
2127
Fakat mödüler hedefleme sistemi sayesinde
04:35
we can actually put it exactly where we want it.
94
275808
2425
bunu tam da istediğimiz yere koyabiliyoruz.
04:39
The thing is that there's a lot of talk about it being cheap
95
279423
5669
Olay şu ki, bunun ucuz ve kolay olmasıyla ilgili
04:45
and it being easy.
96
285116
1742
çok şey konuşuluyor.
04:46
And I run a community lab.
97
286882
2812
Ben halka açık bir laboratuvar yürütüyorum.
04:50
I'm starting to get emails from people that say stuff like,
98
290242
3556
İnsanlar bana e-posta ile şu gibi şeyler gönderiyorlar:
04:53
"Hey, can I come to your open night
99
293822
2397
"Selam, halk gününüze gelip,
04:56
and, like, maybe use CRISPR and engineer my genome?"
100
296243
3617
CRISPR ile kendi genomumu değiştirebilir miyim?"
04:59
(Laugher)
101
299884
1110
(Gülüşmeler)
05:01
Like, seriously.
102
301018
1501
Ciddiyim.
05:03
I'm, "No, you can't."
103
303376
1803
"Hayır, yapamazsınız." diyorum.
05:05
(Laughter)
104
305203
1010
(Gülüşmeler)
05:06
"But I've heard it's cheap. I've heard it's easy."
105
306237
2355
"Ama duydum ki ucuzmuş, yapması da çok kolaymış."
05:08
We're going to explore that a little bit.
106
308616
2183
İşte bugün biraz bunu irdeleyeceğiz.
05:10
So, how cheap is it?
107
310823
1949
Peki ne kadar ucuz?
05:12
Yeah, it is cheap in comparison.
108
312796
2410
Evet, nispeten ucuz.
05:15
It's going to take the cost of the average materials for an experiment
109
315665
3619
Ortalama bir deney için gerekli malzemelerin maliyetini
05:19
from thousands of dollars to hundreds of dollars,
110
319308
2532
bin dolarlar seviyesinden yüz dolarlara indiriyor
05:21
and it cuts the time a lot, too.
111
321864
1936
ve zamandan da kazandırır.
05:23
It can cut it from weeks to days.
112
323824
2080
Haftalar günlere kadar iniyor.
05:26
That's great.
113
326246
1492
Bu harika!
05:27
You still need a professional lab to do the work in;
114
327762
2690
Fakat hâlâ profesyonel bir laboratuvara ihtiyacınız var.
05:30
you're not going to do anything meaningful outside of a professional lab.
115
330476
3512
Profesyonel bir laboratuvar dışında anlamlı bir şeyler yapamazsınız.
05:34
I mean, don't listen to anyone who says
116
334012
2004
Yani, bu gibi şeyleri mutfakta bile yapabilirsin
05:36
you can do this sort of stuff on your kitchen table.
117
336040
2731
diyenlere kulak asmayın.
05:39
It's really not easy to do this kind of work.
118
339421
4508
Böyle bir şeyi yapmak gerçekten hiç de kolay değil.
05:43
Not to mention, there's a patent battle going on,
119
343953
2308
Patent savaşından bahsetmiyorum bile.
05:46
so even if you do invent something,
120
346285
1826
Yani bir şey bulsanız bile,
05:48
the Broad Institute and UC Berkeley are in this incredible patent battle.
121
348135
6636
Broad Enstitüsü ve Berkeley Üniversitesi inanılmaz bir patent savaşı içinde.
05:54
It's really fascinating to watch it happen,
122
354795
2388
Olanları izlemek gerçekten çok enteresan.
05:57
because they're accusing each other of fraudulent claims
123
357207
3248
Çünkü ikisi de birbirini sahtekarlıkla suçluyor.
06:00
and then they've got people saying,
124
360479
1731
Oradakiler şöyle şeyler söylüyor:
06:02
"Oh, well, I signed my notebook here or there."
125
362234
2784
"Defterimi şurada ve burada imzaladım."
06:05
This isn't going to be settled for years.
126
365042
2101
Bu kavga yıllarca bitmeyecek gibi.
06:07
And when it is,
127
367167
1160
Ve biteceği gün,
06:08
you can bet you're going to pay someone a really hefty licensing fee
128
368351
3285
bu sistemi kullanmak için birilerine yüksek lisans ücretleri ödeyeceğinize
06:11
in order to use this stuff.
129
371660
1349
emin olabilirsiniz.
06:13
So, is it really cheap?
130
373343
1781
Peki gerçekten ucuz mu?
06:15
Well, it's cheap if you're doing basic research and you've got a lab.
131
375148
5199
Eğer temel araştırmalar yapıyorsanız ve laboratuvarınız da varsa, evet ucuz.
06:21
How about easy? Let's look at that claim.
132
381220
2276
Peki kolay mı? Bir de bu iddiaya bakalım.
06:24
The devil is always in the details.
133
384417
2488
Şeytan ayrıntıda gizlidir.
06:27
We don't really know that much about cells.
134
387881
3131
Aslında hücreler hakkında o kadar da çok şey bilmiyoruz.
06:31
They're still kind of black boxes.
135
391036
1670
Hâlâ biraz kara kutu gibiler.
06:32
For example, we don't know why some guide RNAs work really well
136
392730
4860
Mesela, neden bazı rehber RNA'arın iyi çalışıp
06:37
and some guide RNAs don't.
137
397614
2063
diğer rehber RNA'ların iyi çalışmadığını bilmiyoruz.
06:39
We don't know why some cells want to do one repair pathway
138
399701
3468
Bazı hücrelerin ilk onarım mekanizmasını seçerken
06:43
and some cells would rather do the other.
139
403193
2458
bazılarının diğerini seçtiğinin nedenini bilmiyoruz.
06:46
And besides that,
140
406270
1284
Bunun yanında,
06:47
there's the whole problem of getting the system into the cell
141
407578
2869
ilk başta sistemi hücreye sokmak ise
06:50
in the first place.
142
410471
1264
başlı başına bir dert.
06:51
In a petri dish, that's not that hard,
143
411759
2002
Petri kabında bu o kadar zor değil,
06:53
but if you're trying to do it on a whole organism,
144
413785
2445
ancak bunu bütün bir organizmada yapmaya çalışırsanız
06:56
it gets really tricky.
145
416254
1543
bu oldukça zorlaşıyor.
06:58
It's OK if you use something like blood or bone marrow --
146
418224
3186
Kan veya kemik iliği gibi bir şey kullanmanızda sorun yok.
07:01
those are the targets of a lot of research now.
147
421434
2227
Bir çok araştırmanın odağında onlar var.
07:03
There was a great story of some little girl
148
423685
2251
Bu konuda lösemiden kurtulan küçük bir kızın
07:05
who they saved from leukemia
149
425960
1652
müthiş bir hikayesi var.
07:07
by taking the blood out, editing it, and putting it back
150
427636
2674
Kanını alıyorlar, düzenliyorlar ve
CRISPR öncüsü ile geri koyuyorlar.
07:10
with a precursor of CRISPR.
151
430334
2049
07:12
And this is a line of research that people are going to do.
152
432869
2796
Bu, insanların araştırma yapacağı konulardan biri.
07:15
But right now, if you want to get into the whole body,
153
435689
2553
Ama şu an, tüm vücuda girmek istiyorsanız
belki bir virüs kullanmanız gerekecek.
07:18
you're probably going to have to use a virus.
154
438266
2144
Virüsü alacak, içine CRISPR'ı koyacaksınız
07:20
So you take the virus, you put the CRISPR into it,
155
440434
2373
ve virüsün hücreye bulaşmasına izin vereceksiniz.
07:22
you let the virus infect the cell.
156
442831
1706
07:24
But now you've got this virus in there,
157
444561
2143
Ama şimdi içeride virüs var
07:26
and we don't know what the long-term effects of that are.
158
446728
2688
ve bunun uzun vadedeki etkilerini bilmiyoruz.
07:29
Plus, CRISPR has some off-target effects,
159
449440
2268
Artı, CRISPR'ın hedef dışı etkileri var,
07:31
a very small percentage, but they're still there.
160
451732
2961
çok küçük bir yüzde, ama var.
07:34
What's going to happen over time with that?
161
454717
2798
Peki zamanla ne olacak?
07:38
These are not trivial questions,
162
458039
2212
Bunlar sıradan sorular değil
07:40
and there are scientists that are trying to solve them,
163
460275
2640
ve bunları çözmeye çalışan bilim insanları var.
07:42
and they will eventually, hopefully, be solved.
164
462939
2286
Ve nihayetinde, umuyoruz, bunları çözülecekler.
07:45
But it ain't plug-and-play, not by a long shot.
165
465249
3634
Bu katiyen tak-çalıştır değil.
07:48
So: Is it really easy?
166
468907
1759
Peki, gerçekten kolay mı?
07:51
Well, if you spend a few years working it out in your particular system,
167
471032
4333
Yani, eğer belirli bir sistem üzerinde birkaç yıl harcarsanız,
07:55
yes, it is.
168
475389
1425
evet öyle.
07:57
Now the other thing is,
169
477426
2084
Diğer bir olay ise,
07:59
we don't really know that much about how to make a particular thing happen
170
479534
6359
genomdaki belirli noktaları değiştirerek belirli bir şeyin olmasını
08:05
by changing particular spots in the genome.
171
485917
2905
nasıl yapacağımızı pek bilmiyoruz.
08:09
We're a long way away from figuring out
172
489306
2167
Mesela, bir domuza nasıl kanat
08:11
how to give a pig wings, for example.
173
491497
2369
takacağımızı bulmaktan çok uzağız.
08:14
Or even an extra leg -- I'd settle for an extra leg.
174
494364
2864
Ya da ekstra bir bacak -- Ben ekstra bir bacağa razıyım.
08:17
That would be kind of cool, right?
175
497252
1646
Bu havalı olurdu, değil mi?
08:18
But what is happening
176
498922
1536
Ama gerçekte olan şey
08:20
is that CRISPR is being used by thousands and thousands of scientists
177
500482
4350
CRISPR'ın binlerce bilim insanı tarafından
08:24
to do really, really important work,
178
504856
2372
gerçekten önemli işler için kullanılıyor olması.
08:27
like making better models of diseases in animals, for example,
179
507252
5444
Örneğin, hayvanlardaki hastalıkların daha iyi modelleri geliştirmek
08:32
or for taking pathways that produce valuable chemicals
180
512720
4982
veya değerli kimyasallar üretmek için yollar bulmak
08:37
and getting them into industrial production in fermentation vats,
181
517726
3882
ve mayalama teknelerinde bunları endüstriyel üretime sokmak
veya hatta genlerle ilgili temel araştırmaların yapılması gibi.
08:42
or even doing really basic research on what genes do.
182
522021
3461
08:46
This is the story of CRISPR we should be telling,
183
526022
2929
CRISPR'ın anlatıyor olmamız gereken hikayesi işte bu.
08:48
and I don't like it that the flashier aspects of it
184
528975
3464
Ve ben işin janjanlı kısmının
bu kısmını gölgede bırakmasından hoşlanmıyorum.
08:52
are drowning all of this out.
185
532463
1756
08:54
Lots of scientists did a lot of work to make CRISPR happen,
186
534243
4574
CRISPR'ı hayata geçirmek için birçok bilim insanı çok çaba gösterdi.
08:58
and what's interesting to me
187
538841
1619
Ve bana asıl ilginç gelen ise
09:00
is that these scientists are being supported by our society.
188
540484
4510
bu bilim insanlarının toplum tarafından destek görmesi.
09:05
Think about it.
189
545423
1159
Bir düşünün.
09:06
We've got an infrastructure that allows a certain percentage of people
190
546606
4019
Öyle bir altyapımız var ki, belirli bir oranda insanın
09:10
to spend all their time doing research.
191
550983
3309
bütün zamanını araştırma yaparak geçirmesine olanak tanıyor.
09:14
That makes us all the inventors of CRISPR,
192
554984
3371
Bu hepimizi CRIPSR'ın mucidi yapıyor.
09:18
and I would say that makes us all the shepherds of CRISPR.
193
558998
4468
Diyorum ki, bu da hepimizi CRISPR'ın çobanı yapıyor.
09:23
We all have a responsibility.
194
563490
1807
Hepimizin bir sorumluluğu var.
09:25
So I would urge you to really learn about these types of technologies,
195
565749
3956
Hepinizi bu tarz teknolojiler hakkında daha fazla bilgi edinmeye davet ediyorum.
Çünkü, gerçekten, ancak bu şekilde
09:30
because, really, only in that way
196
570010
2019
09:32
are we going to be able to guide the development of these technologies,
197
572415
4352
bu teknolojilerin gelişmesine, bu teknolojilerin kullanılmasına
09:36
the use of these technologies
198
576791
1932
rehberlik edebiliriz
09:38
and make sure that, in the end, it's a positive outcome --
199
578747
3755
ve sonunda iyi sonuçlar elde ettiğimizden emin olabileceğiz,
hem gezegenimiz, hem de bizim için.
09:43
for both the planet and for us.
200
583034
3132
09:46
Thanks.
201
586698
1192
Teşekkürler.
09:47
(Applause)
202
587914
3902
(Alkışlar)
Bu web sitesi hakkında

Bu site size İngilizce öğrenmek için yararlı olan YouTube videolarını tanıtacaktır. Dünyanın dört bir yanından birinci sınıf öğretmenler tarafından verilen İngilizce derslerini göreceksiniz. Videoyu oradan oynatmak için her video sayfasında görüntülenen İngilizce altyazılara çift tıklayın. Altyazılar video oynatımı ile senkronize olarak kayar. Herhangi bir yorumunuz veya isteğiniz varsa, lütfen bu iletişim formunu kullanarak bizimle iletişime geçin.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7