How Syria's architecture laid the foundation for brutal war | Marwa Al-Sabouni

Translator: Helena Bedalli Reviewer: Nikol Likja

Hi. My name is Marwa, and I'm an architect.

Përshëndetje. Quhem Marwa dhe jam arkitekte.

I was born and raised in Homs,

U linda dhe u rrita në Homs,

a city in the central western part of Syria,

nje qytet në pjesën perëndimore qëndrore të Sirisë

and I've always lived here.

dhe kam jetuar gjithnjë aty.

After six years of war,

Mbas gjashtë vjet lufte,

Homs is now a half-destroyed city.

Homs është një qytet gjysmë i rrënuar.

Unë dhe familja ime ishim me fat, shtëpia jonë është në këmbë akoma.

My family and I were lucky; our place is still standing.

Although for two years, we were like prisoners at home.

Megjithatë për dy vjet ne ishim si të burgosur në shtëpi.

Outside there were demonstrations and battles and bombings and snipers.

Jashtë kishte demonstrata dhe beteja e shpërthime e snajpera.

My husband and I used to run an architecture studio

Së bashku me burrin tim kishim nje studio arkitekture

in the old town main square.

në sheshin kryesor të qytetit të vjetër.

It's gone, as is most of the old town itself.

S'është më, sic nuk është dhe qyteti i vjetër.

Half of the city's other neighborhoods

Gjysma e lagjeve të tjera të qytetit

are now rubble.

janë rrënoja.

Since the ceasefire in late 2015,

Që nga armepushimi në fund të 2015ës,

large parts of Homs have been more or less quiet.

pjesë të tëra të Homs kane qenë pak a shumë të qeta.

The economy is completely broken, and people are still fighting.

Ekonomia është krejt e shkatërruar, dhe njerëzit akoma luftojnë.

The merchants who had stalls in the old city market

Tregëtarët që kishin stenda në tregun e qytetit të vjetër

now trade out of sheds on the streets.

tani tregëtojne në tenda në rrugë.

Under our apartment, there is a carpenter,

Poshtë apartamentit tonë ka një marangoz

sweetshops, a butcher, a printing house, workshops, among many more.

ëmbëltore, një kasap, një shtëpi botimi, punishte, ndërmjet të tjerash.

Kam filluar të jap mësim me kohë të pjesshme

I have started teaching part-time,

and with my husband, who juggles several jobs,

dhe bashkë me burrin tim që bën punë të ndryshme

we've opened a small bookshop.

kemi hapur një librari të vogël.

Other people do all sorts of jobs to get by.

Njerëzit e tjerë bëjnë lloj lloj punësh që të mbijetojnë.

When I look at my destroyed city, of course, I ask myself:

Kur shoh qytetin tim të shkatërruar, pyes vehten:

What has led to this senseless war?

Cfarë na coi te kjo luftë pa kuptim?

Syria was largely a place of tolerance,

Siria ishte një vend i tolerancës

historikisht i përshtatur me shumëllojshmërinë

historically accustomed to variety,

accommodating a wide range of beliefs, origins, customs,

që strehonte një seri besimesh, origjinash, zakonesh,

goods, food.

të mirash, ushqimesh.

How did my country --

Si arriti vendi im--

a country with communities living harmoniously together

një vend me komunitete që jetonin së bashku në harmoni

and comfortable in discussing their differences --

dhe diskutonin pa problem ndyshimet mes tyre --

how did it degenerate into civil war, violence, displacement

si degjeneroi në luftë civile, dhunë, shpërngulje

and unprecedented sectarian hatred?

dhe urrejtje të paparë sektare?

There were many reasons that had led to the war --

Ishin shumë arsye që cuan në luftë--

social, political and economic.

sociale, politike dhe ekonomike.

They all have played their role.

Të gjitha luajtën rolin e tyre.

But I believe there is one key reason that has been overlooked

Por besoj që është një arsye kyce e neglizhuar

and which is important to analyze,

dhe ka rëndësi të analizohet,

because from it will largely depend

sepse nga ajo varet gjerësisht

whether we can make sure that this doesn't happen again.

nëse ne do ta evitojmë që kjo të ndodhë përsëri.

Kjo arsye është arkitektura.

And that reason is architecture.

Architecture in my country has played an important role

Arkitektura në vendin tim ka lozur një vend të rëndësishëm

in creating, directing and amplifying conflict between warring factions,

në krijimin, drejtimin dhe zgjerimin e konfliktit mes fraksioneve ndërluftuese

and this is probably true for other countries as well.

dhe kjo është ndoshta e vërtetë për vende të tjera po ashtu.

There is a sure correspondence between the architecture of a place

Eshtë një lidhje e sigurt midis arkitekturës së një vendi

and the character of the community that has settled there.

dhe karakterit të komunitetit që është vendosur aty.

Architecture plays a key role in whether a community crumbles

Arkitektura loz një rol kyc në nëse një komunitet përçahet

or comes together.

apo bashkohet.

Syrian society has long lived the coexistence

Shoqëria siriane ka mbështetur për një kohë të gjatë

of different traditions and backgrounds.

bashkëjetesën e zakoneve dhe prejardhjeve të ndryshme.

Syrians have experienced the prosperity of open trade

Sirianët kanë përjetuar prosperitetin e tregëtise së lirë

and sustainable communities.

dhe komuniteteve të qëndrueshme.

They have enjoyed the true meaning of belonging to a place,

Ata kanë gëzuar kuptimin e vërtetë të përkatësisë në një vend

and that was reflected in their built environment,

dhe kjo është reflektuar në mjedisin e ndërtuar

in the mosques and churches built back-to-back,

në xhamitë dhe kishat e ndërtuara ngjitur,

in the interwoven souks and public venues,

në pazaret e ndërthurura me ambjentet publike,

and the proportions and sizes based on principles of humanity and harmony.

dhe në raportet dhe masat e bazuara në principet humane dhe harmoninë.

This architecture of mixity can still be read in the remains.

Kjo arkitekturë mixte duket akoma te rrënojat.

The old Islamic city in Syria was built over a multilayered past,

Qyteti i vjetër islamik në Siri ishte ndërtuar mbi shtresat e shumta të së kaluarës

integrating with it and embracing its spirit.

duke u integruar me të dhe nën frymën e saj.

So did its communities.

Po kështu komunitetet.

People lived and worked with each other

Njerëzit jetonin dhe punonin me njëri tjetrin

in a place that gave them a sense of belonging

në një vend që i dha ndjenjën e përkatësisë

and made them feel at home.

dhe i bënte të ndiheshin në shtëpinë e tyre.

They shared a remarkably unified existence.

Ata ndanin një ekzistencë jashtëzakonisht të unifikuar.

But over the last century,

Por gjate shekullit të kaluar,

gradually this delicate balance of these places has been interfered with;

është ndërhyrë gradualisht në këtë balancë delikate të këtyre vendeve;

first, by the urban planners of the colonial period,

në fillim, nga urbanistët e periudhës koloniale,

when the French went enthusiastically about,

kur francezët filluan me shumë entuziazëm

transforming what they saw as the un-modern Syrian cities.

të transformojnë ato që i shikonin si qytete jo-moderne siriane.

They blew up city streets and relocated monuments.

Ata shembën rrugë qytetesh dhe zhvendosën monumente.

I quajtën ato rregullime,

They called them improvements,

and they were the beginning of a long, slow unraveling.

dhe ishte fillimi i një shthurje të gjatë e të ngadalshme.

The traditional urbanism and architecture of our cities

Urbanizmi dhe arkitektura tradicionale e qyteteve tona

assured identity and belonging not by separation,

siguruan identitetin dhe përkatësinë jo nëpërmjet ndarjes

but by intertwining.

por nëpërmjet ndërthurjes.

But over time, the ancient became worthless, and the new, coveted.

Por gjate kohës, e lashta u bë pa vlerë dhe e reja, e dëshiruar.

The harmony of the built environment and social environment

Harmonia e mjedisit të ndërtuar dhe atij shoqëror

got trampled over by elements of modernity --

u shkel nga elementet e modernitetit--

brutal, unfinished concrete blocks,

brutal, blloqe betoni të zbuluara,

neglect, aesthetic devastation,

neglizhimi, shkatërrimi i estetikës,

divisive urbanism that zoned communities by class, creed or affluence.

urbanizmi i ndarë që zononte komunitetet nga klasa, besimi dhe pasuria.

And the same was happening to the community.

Dhe e njëjta po i ndodhte komunitetit.

As the shape of the built environment changed,

Ndërsa forma e mjedisit të ndërtuar ndryshoi,

so the lifestyles and sense of belonging of the communities

po ashtu dhe stili i jetës dhe përkatësia e komuniteteve

also started changing.

po ashtu filloi të ndryshonte.

From a register of togetherness, of belonging,

Nga një vështrim i bashkësisë, i përkatësisë,

architecture became a way of differentiation,

arkitektura u bë mënyra e diferencimit,

and communities started drifting apart

dhe komunitetet filluan të ndahen

from the very fabric that used to unite them,

nga stofi urban i cili më parë i lidhte ato,

and from the soul of the place that used to represent their common existence.

e nga shpirti i vendit që dikur përcaktonte ekzistencën e tyre të përbashkët.

While many reasons had led to the Syrian war,

Edhe pse arsyet që cuan Sirinë në luftë, janë të shumta

we shouldn't underestimate the way in which,

nuk duhet të nënvlerësojme atë që,

by contributing to the loss of identity and self-respect,

duke kontribuar në humbjen e identitetit dhe respektit për veten,

urban zoning and misguided, inhumane architecture

zonimi urban dhe arkitektura e gabuar jonjerëzore

have nurtured sectarian divisions and hatred.

ka ushqyer ndarjen sektare dhe urrejtjen.

Over time, the united city has morphed into a city center

Gjatë kohës, qyteti i bashkuar është shndërruar në një qendër qyteti

with ghettos along its circumference.

me getot rreth e qark.

And in turn, the coherent communities became distinct social groups,

Si rrjedhim, komunitetet e lidhura u bënë grupe sociale të dalluara,

alienated from each other and alienated from the place.

të izoluara nga njëra tjetra dhe nga vendi.

From my point of view,

Nga pikëvështrimi im,

losing the sense of belonging to a place

të humbësh përkatësine nga një vend

and a sense of sharing it with someone else

dhe kuptimin e pjesëmarrjes me dikë tjetër

has made it a lot easier to destroy.

e bën shumë të lehtë ta shkatërrosh atë.

The clear example can be seen in the informal housing system,

Shembulli i qartë është sistemi i banimit jozyrtar,

which used to host, before the war, over 40 percent of the population.

që përfshinte 40 përqind të popullsisë para luftës.

Yes, prior to the war, almost half of the Syrian population

Po, para luftës, gati gjysma e popullsisë siriane

lived in slums,

jetonte në lagjet e varfra,

peripheral areas without proper infrastructure,

zona periferike pa infrastrukturën e duhur,

made of endless rows of bare block boxes

të bëra me rreshta të panumërt blloqesh betoni

containing people,

që mbanin njerëz,

people who mostly belonged to the same group,

njerëz që kryesisht i përkisnin të njëjtit grup,

whether based on religion, class, origin or all of the above.

qoftë të një besimi, klase, origjine apo te gjitha bashkë.

This ghettoized urbanism proved to be a tangible precursor of war.

Ky urbanizim i getozuar ka qenë një shenjë e dukshme e luftës.

Conflict is much easier between pre-categorized areas --

Konflikti është më i dukshëm në zonat e prekategorizuara

where the "others" live.

ku rrojnë "të tjerët".

The ties that used to bind the city together --

Ajo që dikur e bashkonte qytetin

whether they were social, through coherent building,

nga ana sociale, nëpërmjet banimit,

or economic, through trade in the souk,

nga ana ekonomike, nëpërmjet tregut,

or religious, through the coexistent presence --

apo religjioze, nëpërmjet bashkëekzistencës--

were all lost in the misguided and visionless modernization

humbi e gjitha gjatë modernizimit të gabuar dhe pa vizion

of the built environment.

të mjedisit të ndërtuar.

Allow me an aside.

Më lejoni një devijim.

When I read about heterogeneous urbanism in other parts of the world,

Kur lexoj për urbanizimet heterogjene në pjesë të tjera të botës,

involving ethnic neighborhoods in British cities

që përfshijnë lagjet etnike në qytetet britanike

or around Paris or Brussels,

apo rreth Parisit ose Brukselit,

I recognize the beginning of the kind of instability

e njoh fillimin e këtij lloji destabilizimi

we have witnessed so disastrously here in Syria.

që është dëshmuar kaq shkatërruese këtu në Siri.

We have severely destroyed cities,

Ne kemi shkatërruar rëndë qytetet,

such as Homs, Aleppo, Daraa and many others,

si Homs, Aleppo, Daraa dhe shumë të tjera,

and almost half of the population of the country is now displaced.

dhe gati gjysma e popullsisë së vendit është zhvendosur tashmë.

Hopefully, the war will end,

Shpresojmë që të mbarojë lufta,

and the question that, as an architect, I have to ask, is:

dhe pyetja që bëj unë si arkitekte, është:

How do we rebuild?

si do ta rindërtojmë?

What are the principles that we should adopt

Cilat janë principet që duhet të adoptojmë

in order to avoid repeating the same mistakes?

në mënyrë që të mos përsërisim prapë gabimet?

From my point of view, the main focus should be on creating places

Sipas meje, vëmendja duhet të përqëndrohet në krijimin e hapsirave

that make their people feel they belong.

që i japin njerëzve ndjenjën e përkatësisë.

Architecture and planning need to recapture

Arkitektura dhe dizajni kanë nevojë të rigjejnë

some of the traditional values that did just that,

disa vlera tradicionale që arrijnë të bëjnë tamam këtë,

creating the conditions for coexistence and peace,

krijojnë kushtet për bashkëjetesë dhe paqe,

values of beauty that don't exhibit ostentation,

për vlerat e të bukurës pa pompozitet

but rather, approachability and ease,

por komode dhe të qasshme,

moral values that promote generosity and acceptance,

vlera morale që promovojnë bujari dhe pranim.

architecture that is for everyone to enjoy, not just for the elite,

Një arkitekturë që mund ta cmojnë të gjithë, jo vetëm elita,

just as used to be in the shadowed alleys of the old Islamic city,

sic ka qenë në rrugicat e errta të qytetit të vjetër islamik,

mixed designs that encourage a sense of community.

Projekte mikse që inkurajojnë ndjenjën e komunitetit.

There is a neighborhood here in Homs that's called Baba Amr

Eshtë një lagje këtu në Homs që quhet Baba Amr,

that has been fully destroyed.

që është shkatërruar fare.

Almost two years ago, I introduced this design

Gati dy vjet më parë, paraqita këtë projekt

into a UN-Habitat competition for rebuilding it.

në një konkurs të UN-Habitat për rikonstruktimin e saj.

The idea was to create an urban fabric inspired by a tree,

Ideja ishte të krijohej nje stof urban i frymëzuar nga një pemë,

capable of growing and spreading organically,

që mund të hapej e të rritej në mënyrë organike,

echoing the traditional bridge hanging over the old alleys,

që i bën jehonë urës tradicionale të varur mbi rrugicat e vjetra,

and incorporating apartments, private courtyards, shops,

dhe inkorporon apartamente, oborre private, dyqane,

workshops, places for parking and playing and leisure,

punishte, vende për parkim, për lojra e kohë të lirë,

trees and shaded areas.

pemë dhe zona në hije.

Eshtë larg perfeksionit, pa dyshim.

It's far from perfect, obviously.

I drew it during the few hours of electricity we get.

E kam projektuar gjatë atyre pak orëve që kemi dritë elektrike.

And there are many possible ways to express belonging and community

Dhe ka shumë mënyra të mundshme për të shprehur përkatësine dhe komunitetin

through architecture.

nëpërmjet arkitekturës.

But compare it with the freestanding, disconnected blocks

Por krahasoje atë me lagjet e izoluara, të palidhura,

proposed by the official project for rebuilding Baba Amr.

të projektit zyrtar të rikonstruksionit të Baba Amr.

Architecture is not the axis around which all human life rotates,

Arkitektura nuk është boshti që rrotullohet gjthë jeta njerëzore,

but it has the power to suggest and even direct human activity.

por ka fuqinë të influencojë, madje mund të drejtojë aktivitetin njerëzor.

In that sense, settlement, identity and social integration

Në këtë drejtim, ndërtimet, identiteti dhe integrimi shoqëror

are all the producer and product of effective urbanism.

janë në të njëjtën kohë prodhuesit dhe produktet e një urbanizimi efikas.

The coherent urbanism of the old Islamic city

Urbanizmi koherent i një qyteti të vjetër islamik

and of many old European towns, for instance,

dhe i shumë qyteteve të vjetra europiane, për shembull,

promote integration,

promovojnë integrim,

while rows of soulless housing or tower blocks,

ndërsa rreshtat e kullave pashpirt,

even when they are luxurious,

bile dhe luksoze,

tend to promote isolation and "otherness."

inkurajojnë izolimin dhe "tjetërsinë".

Even simple things

Bile dhe gjëra të thjeshta

like shaded places or fruit plants or drinking water inside the city

si vendet me hije, pemët frutore apo uji i pijshëm në qytet

can make a difference in how people feel towards the place,

bëjnë ndryshimin në mënyrën e perceptimit të hapsirës nga banorët,

and whether they consider it a generous place that gives,

dhe nëse ata e konsiderojnë një hapsirë bujare,

a place that's worth keeping, contributing to,

një hapsirë që ia vlen ta ruajnë,

or whether they see it as an alienating place,

apo nëse e shohin si vend tjetërsimi,

full of seeds of anger.

të mbushur me fara zemërimi.

In order for a place to give, its architecture should be giving, too.

Që një vend të jetë bujar, arkitektura duhet të jetë po ashtu.

Ambjenti i ndërtuar ka rëndësi.

Our built environment matters.

The fabric of our cities is reflected in the fabric of our souls.

Stofi i qyteteve reflektohet në stofin tonë shpirtëror.

And whether in the shape of informal concrete slums

Qoftë në formën e lagjeve të varfra të betonit,

or broken social housing

apo ndërtimet sociale të dështuara

or trampled old towns

apo qytetet e vjetra të marra nëpër këmbë

or forests of skyscrapers,

apo pyjet e rrokaqiejve,

the contemporary urban archetypes

stereotipet bashkëkohore urbane

that have emerged all across the Middle East

që janë shfaqur gjithandej në Lindjen e Mesme

have been one cause of the alienation and fragmentation of our communities.

u bënë shkak i tjetërsimit dhe fragmentarizimit të komuniteteve tona.

We can learn from this.

Mund të mësojme nga kjo.

We can learn how to rebuild in another way,

Mund të mësojmë se si të ndërtojmë ndryshe,

how to create an architecture that doesn't contribute only

si të krijojmë një arkitekturë që nuk kontribuon vetëm

to the practical and economic aspects of people's lives,

në jetën praktike dhe ekonomike të njerëzve,

but also to their social, spiritual and psychological needs.

por edhe në nëvojat shoqërore, shpirtërore e psikologjike.

Këto nevoja u neglizhuan plotësisht në qytetet siriane para luftës.

Those needs were totally overlooked in the Syrian cities before the war.

Duhet të krijojmë përsëri qytete të ndara

We need to create again cities that are shared

by the communities that inhabit them.

nga komunitetet që jetojnë aty.

If we do so, people will not feel the need

Nëse e bëjmë këtë, njerëzit nuk do të ndjejnë nevojën

to seek identities opposed to the other identities all around,

për të kërkuar identitete kundërshtare me identitetet rreth e rrotull

because they will all feel at home.

sepse do të ndihen si në shtëpi.

Ju falemnderit që më dëgjuat.

Thank you for listening.