How Syria's architecture laid the foundation for brutal war | Marwa Al-Sabouni

Tłumaczenie: Capa Girl Korekta: Rysia Wand

[Wykład nagrany przez Internet w maju 2016 roku]

[z Homs, miasta zniszczonego 6-letnią wojną w Syrii.]

Cześć. Nazywam się Marwa. Jestem architektem.

Hi. My name is Marwa, and I'm an architect.

I was born and raised in Homs,

Urodziłam się i wychowałam w Homs,

a city in the central western part of Syria,

mieście w środkowo-zachodniej Syrii.

and I've always lived here.

Mieszkam tu od urodzenia.

After six years of war,

Homs jest obecnie zrujnowane

Homs is now a half-destroyed city.

6-letnią wojną.

My family and I were lucky; our place is still standing.

Ja i moja rodzina mieliśmy szczęście: nasz dom przetrwał.

Although for two years, we were like prisoners at home.

Jednak przez 2 lata byliśmy w nim praktycznie uwięzieni.

Outside there were demonstrations and battles and bombings and snipers.

Na ulicach trwały walki, demonstracje, zamachy.

My husband and I used to run an architecture studio

Prowadziłam z mężem studio architektoniczne

in the old town main square.

na rynku starego miasta.

It's gone, as is most of the old town itself.

Obecnie jest zdewastowane, tak jak całe stare miasto.

Half of the city's other neighborhoods

Po niektórych dzielnicach miasta

are now rubble.

zostały tylko gruzy.

Since the ceasefire in late 2015,

Od czasu zawieszenia broni pod koniec 2015 roku

large parts of Homs have been more or less quiet.

duża część Homs jest raczej spokojna.

The economy is completely broken, and people are still fighting.

Gospodarka się załamała, ludzie nadal walczą.

The merchants who had stalls in the old city market

Sprzedawcy, którzy mieli stoiska na rynku starego miasta,

now trade out of sheds on the streets.

obecnie handlują w namiotach na ulicach.

Under our apartment, there is a carpenter,

Pod naszym mieszkaniem jest stolarz,

sweetshops, a butcher, a printing house, workshops, among many more.

cukiernia, rzeźnik, drukarnia, warsztaty i wiele innych.

I have started teaching part-time,

Zaczęłam uczyć na pół etatu,

and with my husband, who juggles several jobs,

a razem z mężem, który pracuje dorywczo,

we've opened a small bookshop.

otworzyliśmy małą księgarnię.

Other people do all sorts of jobs to get by.

Inni ludzie też pracują, żeby jakoś żyć.

When I look at my destroyed city, of course, I ask myself:

Patrząc na moje zrujnowane miasto, myślę rzecz jasna:

What has led to this senseless war?

Co doprowadziło do tej bezsensownej wojny?

Syria was largely a place of tolerance,

Syria była państwem tolerancyjnym,

historically accustomed to variety,

przyzwyczajeni byliśmy do różnorodności

accommodating a wide range of beliefs, origins, customs,

wierzeń, pochodzenia, zwyczajów,

goods, food.

towarów, jedzenia.

How did my country --

Jak mój kraj,

a country with communities living harmoniously together

kraj różnych społeczności żyjących w harmonii,

and comfortable in discussing their differences --

bez problemów dyskutujących o tym, co je różni,

how did it degenerate into civil war, violence, displacement

dopuścił do wojny domowej, przemocy, wysiedleń

and unprecedented sectarian hatred?

i nieznanej wcześniej sekciarskiej nienawiści?

There were many reasons that had led to the war --

Wiele czynników doprowadziło do wojny:

społecznych, politycznych i gospodarczych.

social, political and economic.

They all have played their role.

Wszystkie miały na to wpływ.

But I believe there is one key reason that has been overlooked

Ale sądzę, że ludzie zapominają o jednej rzeczy,

and which is important to analyze,

na którą należy zwrócić uwagę,

because from it will largely depend

bo to od niej będzie zależało to,

whether we can make sure that this doesn't happen again.

czy zdołamy uniknąć tego w przyszłości.

And that reason is architecture.

Chodzi o architekturę.

Architecture in my country has played an important role

Architektura odegrała ważną rolę

in creating, directing and amplifying conflict between warring factions,

w tworzeniu, prowokowaniu i wzmacnianiu konfliktu między stronami.

and this is probably true for other countries as well.

Podejrzewam, że tak samo jest w innych krajach.

There is a sure correspondence between the architecture of a place

Istnieje zależność między architekturą

and the character of the community that has settled there.

i charakterem mieszkańców.

Architecture plays a key role in whether a community crumbles

To ona decyduje, czy społeczność się rozpadnie,

or comes together.

czy połączy.

Syrian society has long lived the coexistence

Syryjczycy żyli długo w harmonii

of different traditions and backgrounds.

mimo różnic tradycji i pochodzenia.

Syrians have experienced the prosperity of open trade

Ludzie doświadczyli wolnego handlu

and sustainable communities.

i stabilnych społeczności.

They have enjoyed the true meaning of belonging to a place,

Świetnie znali uczucie przynależności,

and that was reflected in their built environment,

co odzwierciedlali budowlami,

in the mosques and churches built back-to-back,

budując kościoły naprzeciwko meczetów,

in the interwoven souks and public venues,

pośród bazarów i innych miejsc,

and the proportions and sizes based on principles of humanity and harmony.

gdzie podział przestrzeni opierał się na zasadzie współpracy i harmonii.

This architecture of mixity can still be read in the remains.

Tę różnorodność wciąż widać w ruinach miasta.

The old Islamic city in Syria was built over a multilayered past,

To muzułmańskie miasto zbudowano na wielowarstwowej przeszłości,

integrating with it and embracing its spirit.

jednocząc ją i oddając jej ducha.

So did its communities.

Tak samo działały społeczności.

People lived and worked with each other

Ludzie żyli i pracowali razem

in a place that gave them a sense of belonging

w miejscach, w których czuli się akceptowani,

and made them feel at home.

gdzie czuli się jak u siebie.

They shared a remarkably unified existence.

Łączyło ich poczucie wspólnoty.

But over the last century,

Jednak w ostatnim stuleciu równowaga został zaburzona.

gradually this delicate balance of these places has been interfered with;

first, by the urban planners of the colonial period,

Najpierw, w czasach kolonialnych,

when the French went enthusiastically about,

francuscy urbaniści zmieniali wszystko,

transforming what they saw as the un-modern Syrian cities.

co nie pasowało do nowoczesnego syryjskiego krajobrazu.

They blew up city streets and relocated monuments.

Rozbudowywali ulice i przenosili pomniki.

They called them improvements,

Nazwali to rozwojem,

and they were the beginning of a long, slow unraveling.

ale to był początek końca.

The traditional urbanism and architecture of our cities

Tradycyjna urbanistyka i architektura miast

assured identity and belonging not by separation,

podkreślała przynależność przez przeplatanie kultur,

but by intertwining.

a nie podziały.

But over time, the ancient became worthless, and the new, coveted.

Z czasem tradycja straciła wartość, a zapragnięto nowoczesności.

The harmony of the built environment and social environment

Harmonia społeczności i architektury

got trampled over by elements of modernity --

została zniszczona przez nowoczesność:

brutal, unfinished concrete blocks,

wielkie, betonowe klocki,

neglect, aesthetic devastation,

zaniedbanie, brak estetyki,

divisive urbanism that zoned communities by class, creed or affluence.

prowokująca podziały urbanistyka.

And the same was happening to the community.

To samo działo się w społecznościach.

As the shape of the built environment changed,

Wraz ze zmianą otoczenia

so the lifestyles and sense of belonging of the communities

zmieniło się życie i poczucie przynależności.

also started changing.

From a register of togetherness, of belonging,

Zamiast łączyć,

architecture became a way of differentiation,

architektura zaczęła dzielić ludzi.

and communities started drifting apart

Różne społeczności straciły kontakt z czynnikami,

from the very fabric that used to unite them,

które wcześniej je jednoczyły

and from the soul of the place that used to represent their common existence.

i z duchem miejsca, symbolizującym ich wspólne życie.

While many reasons had led to the Syrian war,

Oczywiście, wiele czynników wywołało wojnę w Syrii,

we shouldn't underestimate the way in which,

ale trzeba docenić sposób,

by contributing to the loss of identity and self-respect,

w jaki podziały miast i nieludzka architektura,

urban zoning and misguided, inhumane architecture

powodując stratę tożsamości i poczucia wartości,

have nurtured sectarian divisions and hatred.

wywołały rozłam społeczności i nienawiść.

Over time, the united city has morphed into a city center

Po pewnym czasie, zjednoczone centrum

with ghettos along its circumference.

podzieliło się na getta.

And in turn, the coherent communities became distinct social groups,

Jednocześnie ludzie podzielili się na wyalienowane grupy:

alienated from each other and alienated from the place.

nie działające razem, nie czujące się mieszkańcami.

From my point of view,

Moim zdaniem,

losing the sense of belonging to a place

utrata poczucia przynależności

and a sense of sharing it with someone else

i wspólnoty

has made it a lot easier to destroy.

pomogła zniszczyć naród.

The clear example can be seen in the informal housing system,

Najlepszym przykładem są biedne, prowizoryczne strefy mieszkaniowe,

which used to host, before the war, over 40 percent of the population.

gdzie przed wojną żyło 40% ludności.

Yes, prior to the war, almost half of the Syrian population

Tak, przed wojną prawie połowa Syryjczyków

lived in slums,

żyła w slumsach,

peripheral areas without proper infrastructure,

na przedmieściach, bez infrastruktury,

made of endless rows of bare block boxes

w rzędach prymitywnych bloków.

containing people,

people who mostly belonged to the same group,

Mieszkańcy podzieleni według religii,

whether based on religion, class, origin or all of the above.

klasy, pochodzenia lub wszystkich tych czynników.

This ghettoized urbanism proved to be a tangible precursor of war.

Gettoizacja okazała się czynnikiem, który wywołał wojnę.

Conflict is much easier between pre-categorized areas --

Łatwiej jest walczyć w podzielonym terenie,

where the "others" live.

bo tam mieszkają "inni".

The ties that used to bind the city together --

Czynniki, które wcześniej jednoczyły,

whether they were social, through coherent building,

społeczne – znajomości z sąsiadami,

or economic, through trade in the souk,

ekonomiczne – handel na rynku,

or religious, through the coexistent presence --

czy religijne – tolerancja,

were all lost in the misguided and visionless modernization

znikły w nieprzemyślanym narzucaniu "nowoczesności".

of the built environment.

Allow me an aside.

Pozwolę sobie na dygresję.

When I read about heterogeneous urbanism in other parts of the world,

Gdy czytam o wielokulturowej urbanistyce w innych częściach świata,

involving ethnic neighborhoods in British cities

jak w dzielnicach etnicznych w brytyjskich miastach,

or around Paris or Brussels,

czy w Paryżu, Brukseli,

I recognize the beginning of the kind of instability

widzę analogię do tego,

co wydarzyło się w Syrii.

we have witnessed so disastrously here in Syria.

We have severely destroyed cities,

Doszczętnie zrujnowaliśmy miasta:

such as Homs, Aleppo, Daraa and many others,

Homs, Aleppo, Dara i wiele innych.

and almost half of the population of the country is now displaced.

Połowa ludności Syrii jest na uchodźstwie.

Hopefully, the war will end,

Miejmy nadzieję, że wojna dobiegnie końca,

and the question that, as an architect, I have to ask, is:

jako architekt zapytam wtedy:

How do we rebuild?

Jak odbudujemy Syrię?

What are the principles that we should adopt

Jakich zasad musimy się trzymać,

in order to avoid repeating the same mistakes?

żeby nie popełnić tych samych błędów?

From my point of view, the main focus should be on creating places

Moim zdaniem, trzeba się skupić na tworzeniu miejsc,

that make their people feel they belong.

gdzie ludzie będą się czuli "u siebie".

Architecture and planning need to recapture

Architektura i planowanie muszą uwzględnić

some of the traditional values that did just that,

niektóre tradycyjne wartości, które temu służą.

creating the conditions for coexistence and peace,

Tworzą atmosferę współpracy i pokoju,

values of beauty that don't exhibit ostentation,

piękna bez przepychu.

but rather, approachability and ease,

A wręcz: dostępności, otwartości,

moral values that promote generosity and acceptance,

wartości, jak hojność czy tolerancja.

architecture that is for everyone to enjoy, not just for the elite,

Architekturę dla wszystkich, nie tylko dla elit.

just as used to be in the shadowed alleys of the old Islamic city,

Jak to było w ciasnych uliczkach dawnego muzułmańskiego miasta:

mixed designs that encourage a sense of community.

mieszanka stylów, dająca poczucie wspólnoty.

There is a neighborhood here in Homs that's called Baba Amr

Dzielnica Baba Amr w Homs została całkowicie zniszczona.

that has been fully destroyed.

Almost two years ago, I introduced this design

Dwa lata temu złożyłam projekt jej odbudowy

into a UN-Habitat competition for rebuilding it.

do programu ONZ do spraw Osiedli Ludzkich.

The idea was to create an urban fabric inspired by a tree,

Chciałam zbudować teren miejski zainspirowany drzewem,

capable of growing and spreading organically,

rosnący i naturalnie rozwijany;

echoing the traditional bridge hanging over the old alleys,

naśladujący tradycyjne mostki nad uliczkami,

and incorporating apartments, private courtyards, shops,

integrujący mieszkania, patia, sklepy,

workshops, places for parking and playing and leisure,

pracownie, parkingi, place zabaw, parki i drzewa.

trees and shaded areas.

It's far from perfect, obviously.

Oczywiście mój projekt nie jest perfekcyjny.

I drew it during the few hours of electricity we get.

Powstał podczas jednej z kilkugodzinnych dostaw prądu.

And there are many possible ways to express belonging and community

Jest wiele sposobów podkreślenia własności i przynależności do miejsca

through architecture.

przez architekturę.

But compare it with the freestanding, disconnected blocks

Porównajmy to z wolnostojącymi blokami,

proposed by the official project for rebuilding Baba Amr.

w oficjalnym projekcie odbudowania dzielnicy.

Architecture is not the axis around which all human life rotates,

Architektura nie wpływa na wszystkie aspekty życia ludzi,

but it has the power to suggest and even direct human activity.

ale ma moc oddziaływania na mieszkańców.

In that sense, settlement, identity and social integration

W ten sposób osiedlenie, tożsamość i integracja społeczna

are all the producer and product of effective urbanism.

tworzą i są tworzone przez odpowiedzialną urbanistykę.

The coherent urbanism of the old Islamic city

Logiczna urbanistyka dawnych miast muzułmańskich

and of many old European towns, for instance,

i wielu starych miast europejskich buduje wspólnotę,

promote integration,

while rows of soulless housing or tower blocks,

a rzędy szarych bloków,

even when they are luxurious,

nawet luksusowych,

tend to promote isolation and "otherness."

tworzą podziały i separację.

Even simple things

Nawet proste rzeczy,

like shaded places or fruit plants or drinking water inside the city

jak cień, drzewa owocowe czy pitna woda,

can make a difference in how people feel towards the place,

zmieniają nastawienie ludzi do miejsca.

and whether they consider it a generous place that gives,

Czy miejsce wyda się hojne, "dające",

a place that's worth keeping, contributing to,

i warto o nie dbać i je ulepszać,

or whether they see it as an alienating place,

czy wyda im się obce.

full of seeds of anger.

In order for a place to give, its architecture should be giving, too.

Przyjazne miasto to przyjazna architektura.

Our built environment matters.

Nasze otoczenie jest ważne.

The fabric of our cities is reflected in the fabric of our souls.

Nasze dusze odzwierciadlają nasze miasta.

And whether in the shape of informal concrete slums

Czy mowa o betonowych slumsach,

or broken social housing

zniszczonych mieszkaniach socjalnych,

or trampled old towns

zdewastowanych starych miastach,

or forests of skyscrapers,

czy lasach wieżowców,

the contemporary urban archetypes

archetypy architektoniczne,

that have emerged all across the Middle East

które rozprzestrzeniły się na Bliskim Wschodzie

have been one cause of the alienation and fragmentation of our communities.

spowodowały podziały naszych społeczności.

We can learn from this.

Powinniśmy wyciągnąć z tego lekcję.

We can learn how to rebuild in another way,

Możemy nauczyć się budować inaczej,

how to create an architecture that doesn't contribute only

jak tworzyć architekturę,

która wpływa nie tylko na praktyczne i ekonomiczne aspekty życia,

to the practical and economic aspects of people's lives,

but also to their social, spiritual and psychological needs.

ale odpowiada też potrzebom społecznym, duchowym i psychologicznym

Those needs were totally overlooked in the Syrian cities before the war.

Przed wojną nie zastanawiano się nad tym.

We need to create again cities that are shared

Musimy budować miasta,

które będą w harmonii ze swoimi mieszkańcami.

by the communities that inhabit them.

If we do so, people will not feel the need

Jeśli się nam uda, ludzie nie będą szukać konfliktów

to seek identities opposed to the other identities all around,

z ludźmi o innej tożsamości,

because they will all feel at home.

ponieważ wszyscy będą "u siebie".

Thank you for listening.

Dziękuję za wysłuchanie.