How Syria's architecture laid the foundation for brutal war | Marwa Al-Sabouni

Çeviri: Aysu Uslu Gözden geçirme: Sancak Gülgen

Bu konuşma Suriye'deki altı yıllık savaşta tahrip edilmiş bir şehir olan Humus'ta

2016 yılının Mayıs ayında internet üzerinden kaydedilmiştir.

Hi. My name is Marwa, and I'm an architect.

Merhaba. İsmim Marwa ve bir mimarım.

I was born and raised in Homs,

Suriye'nin iç batısında bulunan Humus'ta

a city in the central western part of Syria,

doğup büyüdüm

and I've always lived here.

ve hep burada yaşadım.

After six years of war,

Savaşın altı yılının ardından

Homs is now a half-destroyed city.

Humus şu anda yarısı yıkılmış bir şehir.

My family and I were lucky; our place is still standing.

Ailem ve ben şanslıyız, çünkü evimiz hâlâ ayakta.

Although for two years, we were like prisoners at home.

Yine de iki yıl boyunca evde tutsak hayatı yaşadık.

Outside there were demonstrations and battles and bombings and snipers.

Dışarıda gösteriler, çatışmalar, bombalı eylemler ve keskin nişancılar vardı.

My husband and I used to run an architecture studio

Eşim ve ben eski şehrin meydanında

in the old town main square.

bir mimarlık atölyesi işletiyorduk.

It's gone, as is most of the old town itself.

Eski şehrin çoğu gibi o da yerle bir oldu.

Half of the city's other neighborhoods

Şehrin diğer mahallelerinin yarısı

are now rubble.

şu anda harabe.

Since the ceasefire in late 2015,

2015'in sonlarında yapılan ateşkesten bu yana,

large parts of Homs have been more or less quiet.

Humus'un büyük bir kesimi aşağı yukarı sakin.

The economy is completely broken, and people are still fighting.

Ekonomi tamamen çökmüş vaziyette ve insanlar hâlâ mücadele ediyor.

The merchants who had stalls in the old city market

Eskiden eski şehirde dükkânı olan tüccarlar

now trade out of sheds on the streets.

şimdi içeride değil, sokaklarda ticaret yapıyorlar.

Under our apartment, there is a carpenter,

Apartmanımızın altında bir marangoz,

sweetshops, a butcher, a printing house, workshops, among many more.

tatlıcılar, bir kasap, bir matbaa, bir fabrika ve daha niceleri var.

I have started teaching part-time,

Yarı zamanlı olarak öğretmenliğe başladım

and with my husband, who juggles several jobs,

ve aynı anda birçok iş yapan eşimle beraber

we've opened a small bookshop.

küçük bir kitabevi açtık.

Other people do all sorts of jobs to get by.

Diğer insanlar da geçinebilmek için çeşitli işler yapıyorlar.

When I look at my destroyed city, of course, I ask myself:

Harap olmuş şehrime baktığımda ister istemez kendime soruyorum:

What has led to this senseless war?

Bu anlamsız savaşa yol açan şey neydi?

Syria was largely a place of tolerance,

Suriye büyük ölçüde bir hoşgörü ülkesi,

historically accustomed to variety,

tarihsel açıdan da çeşitliliğe alışık

accommodating a wide range of beliefs, origins, customs,

ve pek çok inanca, millete, geleneğe, eşyaya ve yiyeceğe ev sahipliği

goods, food.

yapan bir yerdi.

How did my country --

Benim ülkem --

a country with communities living harmoniously together

halkların uyumlu bir biçimde birlikte yaşadığı

and comfortable in discussing their differences --

ve fikir ayrılıklarını rahatlıkla ele alabilen bir ülke --

how did it degenerate into civil war, violence, displacement

nasıl iç savaşa, şiddete, göçe ve eşi benzeri görülmemiş

and unprecedented sectarian hatred?

bir mezhep nefretine dönüştü?

There were many reasons that had led to the war --

Bu savaşa sebep olan birçok faktör vardı:

social, political and economic.

Sosyal, siyasal ve iktisadi.

They all have played their role.

Hepsinin de payı var.

But I believe there is one key reason that has been overlooked

Ama şuna inanıyorum ki gözden kaçırılan ve incelenmesi gereken,

savaşın tekrar gerçekleşip gerçekleşmeyeceğine

and which is important to analyze,

because from it will largely depend

emin olmamıza fazlasıyla bağlı olan

whether we can make sure that this doesn't happen again.

temel bir sebep var.

And that reason is architecture.

Bu sebep, mimari.

Architecture in my country has played an important role

Benim ülkemde mimari, savaşan taraflar arasında

in creating, directing and amplifying conflict between warring factions,

bir anlaşmazlık yaratmada, yönetmede ve büyütmede önemli bir role sahip,

and this is probably true for other countries as well.

bu diğer ülkeler için de geçerli olabilir.

There is a sure correspondence between the architecture of a place

Bir yerin mimarisiyle orada yaşayan topluluğun karakteri arasında

and the character of the community that has settled there.

mutlak bir uyum vardır.

Architecture plays a key role in whether a community crumbles

Mimari bir topluluğun dağılmasında da birleşmesinde de

or comes together.

söz sahibidir.

Suriye halkı birbirinden farklı geleneklerin birlikteliği ile

Syrian society has long lived the coexistence

of different traditions and backgrounds.

yaşamını uzun zamandır sürdürmekte.

Syrians have experienced the prosperity of open trade

Suriyeliler açık ticaretin ve sürdürülebilir toplum politikasının

and sustainable communities.

getirdiği zenginliği de yaşadı.

They have enjoyed the true meaning of belonging to a place,

Bir yere ait olmanın tadını çıkardılar

and that was reflected in their built environment,

ve bu da çevre yapılanmasına,

in the mosques and churches built back-to-back,

camilere, arka arkaya inşa edilen kiliselere,

in the interwoven souks and public venues,

iç içe geçmiş pazar yerlerine, halka açık alanlara

and the proportions and sizes based on principles of humanity and harmony.

insanlığın ve uyumun ilkelerine dayalı ölçülere yansıtıldı.

This architecture of mixity can still be read in the remains.

Bu karışımın mimarisi hâlâ kalıntılar sayesinde gözlenebilir.

The old Islamic city in Syria was built over a multilayered past,

Suriye'deki eski İslam şehri, kendisiyle bütünleşen ve o ruhu kucaklayan

integrating with it and embracing its spirit.

çok katmanlı bir geçmiş üzerine kurulmuştu

So did its communities.

Halk da öyleydi.

People lived and worked with each other

İnsanlar kendilerine aidiyet duygusu veren

in a place that gave them a sense of belonging

ve evlerindeymiş gibi hissettiren bir yerde

and made them feel at home.

hep beraber yaşadılar ve çalıştılar.

They shared a remarkably unified existence.

Takdire değer, müşterek bir hayatı paylaştılar.

But over the last century,

Ama son yüzyılda

gradually this delicate balance of these places has been interfered with;

buralara ait bu hassas denge, Fransızlar çağ dışı olarak gördükleri

first, by the urban planners of the colonial period,

Suriye şehirlerini dönüştürmeye koyulduklarında,

when the French went enthusiastically about,

sömürge döneminin şehir planlayıcıları tarafından

transforming what they saw as the un-modern Syrian cities.

yavaş yavaş bozuldu.

They blew up city streets and relocated monuments.

Şehrin sokaklarını tahrip ettiler ve anıtları değiştirdiler.

They called them improvements,

Tüm bunlara yenilik dediler

and they were the beginning of a long, slow unraveling.

ama bunlar, uzun ve yavaş bir yıkım sürecinin başlangıcıydı.

The traditional urbanism and architecture of our cities

Şehirlerimizin geleneksel kentleşmesi ve mimarisi

assured identity and belonging not by separation,

ayrılarak değil, iç içe geçerek birliği ve aidiyeti

but by intertwining.

sağlamlaştırdı.

But over time, the ancient became worthless, and the new, coveted.

Fakat zaman içinde, eski şehir değerini kaybetti ve yenisi öne çıktı.

The harmony of the built environment and social environment

Mamur çevreyle sosyal çevrenin ahengi,

got trampled over by elements of modernity --

çağdaşlık unsurları tarafından ayaklar altına alındı:

brutal, unfinished concrete blocks,

Vahşi, tamamlanmamış beton bloklar,

neglect, aesthetic devastation,

ihmal, estetik bozukluk,

divisive urbanism that zoned communities by class, creed or affluence.

toplumu sınıflara, mezhebe ya da zenginliğe göre ayıran bir şehircilik.

And the same was happening to the community.

Ve tüm bunlar toplumda da meydana geliyordu.

As the shape of the built environment changed,

Yapılı çevrenin de düzenlenmesiyle,

so the lifestyles and sense of belonging of the communities

halkın yaşam şekli ve aidiyet duygusu da

also started changing.

değişmeye başladı.

From a register of togetherness, of belonging,

Mimari birliğin ve aidiyetin simgesiyken

architecture became a way of differentiation,

bir ayrımcılık yöntemine dönüştü

and communities started drifting apart

ve halklar önceden onları bir arada tutan

from the very fabric that used to unite them,

yapıdan ve ortak varlıklarını temsil eden

and from the soul of the place that used to represent their common existence.

yerin ruhundan giderek uzaklaşmaya başladılar.

While many reasons had led to the Syrian war,

Suriye'deki savaşa yol açan pek çok sebep varken,

we shouldn't underestimate the way in which,

insanlık dışı mimarinin de asimilasyona,

by contributing to the loss of identity and self-respect,

öz saygı ve kentsel bölge kavramlarının yok olmasına katkı sağlayarak

urban zoning and misguided, inhumane architecture

mezhep ayrımını ve düşmanlığı

have nurtured sectarian divisions and hatred.

besleme şeklini azımsamamalıyız.

Over time, the united city has morphed into a city center

Zamanla o ahenk hâlindeki şehir, bir çember boyunca uzanan azınlık

with ghettos along its circumference.

mahalleleriyle bir şehir merkezine dönüştü

And in turn, the coherent communities became distinct social groups,

ve buna bağlı olarak da, uyumlu toplumlar birbirine ve çevreye

alienated from each other and alienated from the place.

yabancılaşarak ayrık sosyal gruplar hâline geldi.

From my point of view,

Benim bakış açıma göre,

losing the sense of belonging to a place

bir yere dair aidiyet duygusunu kaybetmek

and a sense of sharing it with someone else

ve bu hissi başkalarıyla paylaşamamak

has made it a lot easier to destroy.

o bölgenin tahribatını kolaylaştırıyor.

The clear example can be seen in the informal housing system,

Bunun en iyi örneği, savaştan önce nüfusun %40'ından fazlasına

which used to host, before the war, over 40 percent of the population.

ev sahipliği yapan kaçak yapılanma planları.

Yes, prior to the war, almost half of the Syrian population

Evet, savaştan önce Suriye nüfusunun neredeyse yarısı

lived in slums,

gecekondu mahallelerinde

peripheral areas without proper infrastructure,

ve düzgün bir altyapısı olmayan,

made of endless rows of bare block boxes

genelde dinlerine, zümrelerine, kökenlerine ya da tamamına

containing people,

bağlı olarak aynı kesimden

people who mostly belonged to the same group,

insanları barındıran, sayısız sırada

whether based on religion, class, origin or all of the above.

tek bloklardan oluşan sınır bölgelerinde yaşıyordu.

This ghettoized urbanism proved to be a tangible precursor of war.

Bu gettolaşan şehircilik savaşın somut bir habercisi olarak ortaya çıktı.

Conflict is much easier between pre-categorized areas --

Uyuşmazlıksa "diğerlerinin" yaşadığı, önceden belirlenmiş alanlar arasında

where the "others" live.

çok daha sorunsuz.

The ties that used to bind the city together --

Şehri önceden bir arada tutan,

whether they were social, through coherent building,

toplumsalsa kaynaşık binalar aracılığıyla,

or economic, through trade in the souk,

iktisadiyse pazarlardaki ticaret aracılığıyla

or religious, through the coexistent presence --

ya da dini ise bir arada yaşamakla sağlanan bağlar,

were all lost in the misguided and visionless modernization

yanlış yönlendirilmiş ve vizyonsuzca gerçekleştirilmiş kentleşmeyle beraber

of the built environment.

yok oldu.

Allow me an aside.

Müsaadenizle bir parantez açıyorum.

When I read about heterogeneous urbanism in other parts of the world,

İngiliz şehirlerindeki etnik mahallelerin

ya da Paris'in, Brüksel'in de aralarında bulunduğu,

involving ethnic neighborhoods in British cities

dünyanın diğer kesimlerindeki heterojen şehircilik hakkında bir şeyler okuduğumda,

or around Paris or Brussels,

I recognize the beginning of the kind of instability

Suriye'de feci bir şekilde şahit olduğumuz

we have witnessed so disastrously here in Syria.

bir çeşit istikrarsızlığın başlangıcını görüyorum.

We have severely destroyed cities,

Humus, Halep, Dera ve daha pek çok

such as Homs, Aleppo, Daraa and many others,

ağır tahribata uğramış şehirlerimiz var

and almost half of the population of the country is now displaced.

ve şu anda ülke nüfusunun neredeyse yarısı göç etmiş durumda.

Hopefully, the war will end,

Umuyorum ki savaş sona erecek,

and the question that, as an architect, I have to ask, is:

benim bir mimar olarak sormam gereken soruysa şu:

How do we rebuild?

Nasıl yeniden inşa edeceğiz?

What are the principles that we should adopt

Aynı hataları tekrarlamamak adına

in order to avoid repeating the same mistakes?

hangi ilkeleri benimsemeliyiz?

From my point of view, the main focus should be on creating places

Bana göre, odak noktası insanların kendilerini oraya ait hissedeceği

that make their people feel they belong.

mekânlar yaratmak olmalı.

Architecture and planning need to recapture

Mimarinin ve planlamanın

some of the traditional values that did just that,

birlik ve barış koşullarını yaratan,

creating the conditions for coexistence and peace,

gösterişi değil ulaşılabilirliği ve kolaylığı sergileyen estetik unsurlarla

values of beauty that don't exhibit ostentation,

cömertliğe ve inanca teşvik eden

but rather, approachability and ease,

ahlaki unsurları barındıran,

moral values that promote generosity and acceptance,

sadece seçkin tabakaya değil tüm insanlığa hitap eden,

architecture that is for everyone to enjoy, not just for the elite,

yani tıpkı eski İslam şehrinde de olduğu gibi bir toplum olma algısını güçlendiren

just as used to be in the shadowed alleys of the old Islamic city,

karma yapılardan oluşan bazı geleneksek değerleri

mixed designs that encourage a sense of community.

yeniden işlemesi gerekiyor.

There is a neighborhood here in Homs that's called Baba Amr

Burada Humus'ta, tamamen imha edilmiş

that has been fully destroyed.

Baba Amr adında bir mahalle var.

Almost two years ago, I introduced this design

Hemen hemen 2 yıl önce burayı yeniden inşa etmek adına bu tasarıyı

into a UN-Habitat competition for rebuilding it.

Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Programı'nın yarışmasına sundum.

The idea was to create an urban fabric inspired by a tree,

Tasarım ise organik olarak büyüyebilen ve yayılabilen

capable of growing and spreading organically,

bir ağaçtan esinlenilen,

echoing the traditional bridge hanging over the old alleys,

eski sokakları birbirine bağlayan klasik köprüleri anımsatan

and incorporating apartments, private courtyards, shops,

ve apartmanları, özel avluları, dükkânları, iş yerlerini,

workshops, places for parking and playing and leisure,

otoparkları ve eğlence alanlarını, ağaçları ve taralı alanları kapsayan

trees and shaded areas.

kentsel bir yapı yaratmaktı.

It's far from perfect, obviously.

Mükemmeliyetten uzak olduğu ortada.

I drew it during the few hours of electricity we get.

Bu planı elektriklerin geldiği birkaç saat içinde çizmiştim.

And there are many possible ways to express belonging and community

Ayrıca mimari vasıtasıyla aidiyeti ve toplumu ifade etmenin

through architecture.

daha pek çok yolu var.

But compare it with the freestanding, disconnected blocks

Ama bir de Baba Amr'ın restorasyonu için resmi proje olarak sunulan

proposed by the official project for rebuilding Baba Amr.

bağımsız ve dağınık binalara bakın.

Architecture is not the axis around which all human life rotates,

Mimari, etrafında insan hayatı dönen bir eksen değildir

but it has the power to suggest and even direct human activity.

fakat beşeri faaliyetlere fikir verebilen

ve hatta onu yönlendirebilen güce sahiptir.

In that sense, settlement, identity and social integration

Bu açıdan yerleşim, özdeşlik ve toplumsal bütünleşme

are all the producer and product of effective urbanism.

etkili şehirciliğin hem üreticisi hem de ürünüdür.

The coherent urbanism of the old Islamic city

Eski İslam şehrinin ve birçok eski Avrupa şehrinin

and of many old European towns, for instance,

tutarlı şehirciliği birleşmeyi desteklerken,

promote integration,

sıra sıra ruhsuz konutlar ve yüksek binalar

while rows of soulless housing or tower blocks,

lüks olsalar da,

even when they are luxurious,

aslında yalnızlığı ve

tend to promote isolation and "otherness."

"ötekileşme"yi teşvik etmeye meyilli.

Even simple things

Gölgelik alanlar,

like shaded places or fruit plants or drinking water inside the city

meyve ağaçları ya da şehir içindeki bir çeşme gibi en basit şeyler dahi

can make a difference in how people feel towards the place,

insanların bir yere bakış açısını değiştirebilir

and whether they consider it a generous place that gives,

ve o yeri verimli bir alan olarak görüp

a place that's worth keeping, contributing to,

korunmasına ve oraya katkıda bulunulmasına önem vermelerini

or whether they see it as an alienating place,

ya da nefret tohumlarıyla dolu olan yabancı bir mekân olarak

full of seeds of anger.

görmelerini etkileyebilir.

In order for a place to give, its architecture should be giving, too.

Bir yerin bize bir şeyler bahşetmesi için, o yerin mimarisi de bahşedici olmalıdır.

Our built environment matters.

Yapılı çevremiz önem taşır.

The fabric of our cities is reflected in the fabric of our souls.

Şehrimizin yapısı, ruhumuza yansır.

And whether in the shape of informal concrete slums

İster gayri resmi beton gecekondular,

or broken social housing

ister bozulmuş sosyal konut sistemi,

or trampled old towns

ister yıkılmış eski kentler,

or forests of skyscrapers,

ister gökdelen ormanları olsun;

the contemporary urban archetypes

tüm Orta Doğu'da görülen

that have emerged all across the Middle East

çağdaş kent mimarisi

have been one cause of the alienation and fragmentation of our communities.

toplumumuzun birbirine yabancılaşmasının ve dağılmasının bir sebebidir.

We can learn from this.

Bundan ders çıkarabiliriz.

We can learn how to rebuild in another way,

Nasıl başka yollarla restore edeceğimizi,

how to create an architecture that doesn't contribute only

nasıl insan yaşamına sadece pratik ve ekonomik açıdan katkıda bulunmayan,

to the practical and economic aspects of people's lives,

aynı zamanda insanların sosyal, manevi ve psikolojik ihtiyaçlarını da karşılayan

but also to their social, spiritual and psychological needs.

bir mimari oluşturabileceğimizi öğrenebiliriz.

Those needs were totally overlooked in the Syrian cities before the war.

Bahsettiğim bu ihtiyaçlar, savaştan önceki Suriye şehirlerinde göz ardı edilmişti.

We need to create again cities that are shared

Yeniden orada ikamet eden halklar tarafından paylaşılan

by the communities that inhabit them.

şehirler inşa etmemiz gerek.

If we do so, people will not feel the need

Eğer bunu gerçekleştirirsek,

to seek identities opposed to the other identities all around,

insanlar da kimlik arayışına girme ihtiyacı hissetmeyecek,

because they will all feel at home.

çünkü hepsi kendilerini yurdunda bilecek.

Thank you for listening.

Dinlediğiniz için teşekkürler.