Pam Warhurst: How we can eat our landscapes

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Joanna Chułek Korekta: Marta Krzeminska

The will to live life differently can start

Chęć życia inaczej może mieć swój początek

in some of the most unusual places.

w najdziwniejszych miejscach.

This is where I come from, Todmorden.

Pochodzę z Todmorden,

It's a market town in the north of England,

miasteczka na północy Anglii.

15,000 people, between Leeds and Manchester,

Ma 15 tys mieszkańców, leży pomiędzy Leeds a Manchesterem.

fairly normal market town.

Zwyczajne miasteczko.

It used to look like this,

Kiedyś wyglądało tak,

and now it's more like this,

a teraz wygląda tak.

with fruit and veg and herbs sprouting up all over the place.

Wszędzie owoce, warzywa i zioła.

We call it propaganda gardening. (Laughter)

Nazywamy to ogrodnictwem propagandowym. (Śmiech)

Corner row railway, station car park,

Zakątek przy stacji kolejowej, parking,

front of a health center, people's front gardens,

wejście do ośrodka zdrowia, ogródki przydomowe,

and even in front of the police station. (Laughter)

a nawet wejście na komisariat. (Śmiech)

We've got edible canal towpaths,

Na ścieżkach holowniczych rosną owoce i warzywa,

and we've got sprouting cemeteries.

a na cmentarzach kwitną kwiaty.

The soil is extremely good. (Laughter)

Ziemia jest niezwykle żyzna. (Śmiech)

We've even invented a new form of tourism.

Wymyśliliśmy nawet nową formę turystyki.

It's called vegetable tourism, and believe it or not,

Turystykę warzywną, i wierzcie lub nie,

people come from all over the world to poke around in our raised beds,

ale ludzie przyjeżdżają do naszych rabatek z całego świata,

even when there's not much growing. (Laughter)

nawet wtedy, kiedy wiele nie rośnie. (Śmiech)

But it starts a conversation. (Laughter)

To początek dyskusji. (Śmiech)

And, you know, we're not doing it because we're bored. (Laughter)

Nie robimy tego z nudów, (Śmiech)

We're doing it because we want to start a revolution.

ale dlatego, że chcemy zapoczątkować rewolucję.

We tried to answer this simple question:

Postawiliśmy pytanie:

Can you find a unifying language that cuts across age

Czy istnieje język, który bez względu na wiek,

and income and culture that will help people themselves

zarobki czy kulturę pomoże ludziom

find a new way of living,

odnaleźć nową drogę życia,

see spaces around them differently,

spojrzeć na świat i jego zasoby

think about the resources they use differently,

w inny sposób

interact differently?

i współdziałać inaczej?

Can we find that language?

Czy jest taki język?

And then, can we replicate those actions?

Czy takie działania można powielić?

And the answer would appear to be yes,

Wygląda na to, że odpowiedź brzmi tak.

and the language would appear to be food.

Tym językiem wydaje się być jedzenie.

So, three and a half years ago, a few of us

Trzy i pół roku temu,

sat around a kitchen table and

zebraliśmy się razem

we just invented the whole thing. (Laughter)

i to wymyśliliśmy. (Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

We came up with a really simple game plan that we put to a public meeting.

Stworzyliśmy prosty plan działania.

We did not consult. We did not write a report.

Bez konsultacji, bez raportu.

Enough of all that. (Laughter)

Nie potrzebowaliśmy tego. (Śmiech)

And we said to that public meeting in Todmorden,

Na spotkaniu w Todmorden powiedzieliśmy:

look, let's imagine that our town

wyobraźmy sobie, że działalność miasta

is focused around three plates:

łączy trzy płaszczyzny:

a community plate, the way we live our everyday lives;

społeczną, to jak żyjemy;

a learning plate, what we teach our kids in school

edukacyjną, to czego uczymy w szkole

and what new skills we share amongst ourselves;

i jakimi umiejętnościami się dzielimy;

and business, what we do with the pound in our pocket

oraz przedsiębiorczą, to co robimy z pieniędzmi,

and which businesses we choose to support.

które przedsięwzięcia wspieramy.

Now, let's imagine those plates agitated

Wyobrażmy sobie, że poruszamy je

with community actions around food.

ruchem społecznym skoncentrowanym na jedzeniu.

If we start one of those community plates spinning,

Takie poruszenie jest wspaniałe,

that's really great, that really starts to empower people,

naprawdę umacnia ludzi.

but if we can then spin that community plate

Jeżeli da się uaktywnić płaszczyznę społeczną,

with the learning plate, and then spin it with the business plate,

płaszczyzną nauczania i dodać przedsiebiorczość,

we've got a real show there, we've got some action theater.

to mamy naprawdę niezłe widowisko.

We're starting to build resilience ourselves.

Zaczynamy proces regeneracji.

We're starting to reinvent community ourselves,

Zaczynamy przekształcać społeczność.

and we've done it all without a flipping strategy document.

Do tego bez żadnej specjalnej strategii.

(Applause)

(Brawa)

And here's the thing as well.

A co więcej,

We've not asked anybody's permission to do this,

nie prosiliśmy nikogo o pozwolenie,

we're just doing it. (Laughter)

po prostu to zrobiliśmy. (Śmiech)

And we are certainly not waiting for that check

Nie czekaliśmy

to drop through the letterbox before we start,

na zastrzyk gotówki.

and most importantly of all, we are not daunted

Nie zniechęcaliśmy się

by the sophisticated arguments that say,

komentarzami typu:

"These small actions are meaningless in the face of tomorrow's problems,"

"W obliczu problemów dnia jutrzejszego takie małe przedsięwzięcia są bez znaczenia".

because I have seen the power of small actions,

Wiem jaką siłę mają małe przedsięwzięcia

and it is awesome.

i jakie są wspaniałe.

So, back to the public meeting. (Laughter)

Ale wróćmy do spotkania. (Śmiech)

We put that proposition to the meeting, two seconds,

Kiedy ogłosiliśmy decyzję

and then the room exploded.

sala eksplodowała.

I have never, ever experienced anything like that in my life.

Nigdy wcześniej czegoś takiego nie widziałam.

And it's been the same in every single room, in every town

Wszędzie, gdzie dzieliliśmy się tym pomysłem,

that we've ever told our story.

było tak samo.

People are ready and respond to the story of food.

Temat jedzenia trafia do ludzi.

They want positive actions they can engage in,

Chcą zmian, w które mogą się zaangażować.

and in their bones, they know it's time

Intuicja mówi im,

to take personal responsibility

że czas wziąć odpowiedzialność za siebie

and invest in more kindness to each other

i zacząć dbać zarówno o siebie samych

and to the environment.

jak i o środowisko.

And since we had that meeting three and a half years ago,

Po spotkaniu trzy i pół roku temu

it's been a heck of a roller coaster.

wszystko stanęło na głowie.

We started with a seed swap, really simple stuff,

Zaczęliśmy od wymiany nasion.

and then we took an area of land, a strip on the side

Potem znaleźliśmy pas ziemi

of our main road, which was a dog toilet, basically,

tuż przy głównej drodze - służył za psią toaletę -

and we turned it into a really lovely herb garden.

i zamieniliśmy go w ogródek ziołowy.

We took the corner of the car park in the station

Na rogu parkingu przy stacji kolejowej

that you saw, and we made vegetable beds

stworzyliśmy skrzynki z warzywami,

for everybody to share and pick from themselves.

z których każdy mógł zabrać coś dla siebie.

We went to the doctors. We've just had

Zwróciliśmy się do lekarzy,

a 6-million-pound health center built in Todmorden,

ze zbudowanego za 6 milionów funtów ośrodka zdrowia.

and for some reason that I cannot comprehend,

Z niezrozumiałego dla mnie powodu,

it has been surrounded by prickly plants. (Laughter)

posadzono wokół niego kaktusy. (Śmiech)

So we went to the doctors, said, "Would you mind us taking them up?"

Spytaliśmy lekarzy: "Czy możemy je stąd zabrać?"

They said, "Absolutely fine, provided you get planning permission

Odpowiedzieli: "Oczywiście, przynieście zezwolenie

and you do it in Latin and you do it in triplicate,"

po łacinie, w trzech egzemplarzach".

so we did — (Laughter) — and now there are fruit trees

Zrobiliśmy to. (Śmiech) Teraz wokół gabinetów

and bushes and herbs and vegetables

rosną drzewa owocowe,

around that doctor's surgery.

krzewy, zioła i warzywa.

And there's been lots of other examples, like the corn

W innych miejscach,

that was in front of the police station,

np. przy komisariacie rośnie kukurydza,

and the old people's home that we've planted it with food

a wokół domu spokojnej starości

that they can pick and grow.

rośliny, które można uprawiać i jeść.

But it isn't just about growing,

Ale nie chodzi tylko o uprawę

because we all are part of this jigsaw.

wszyscy jesteśmy elementami tej układanki.

It's about taking those artistic people in your community

Osoby artystycznie uzdolnione

and doing some fabulous designs in those raised beds

tworzą w skrzynkach niezwykłe kompozycje,

to explain to people what's growing there,

by pokazać ludziom co w nich rośnie.

because there's so many people that don't really recognize

Wiele osób nie potrafi rozpoznać

a vegetable unless it's in a bit of plastic

warzywa bez plastikowego opakowania

with a bit of an instruction packet on the top. (Laughter)

i bez instrukcji. (Śmiech)

So we have some people who designed these things,

Są osoby, które się tym zajmują:

"If it looks like this, please don't pick it, but if it looks like this,

"Jeśli wygląda tak - nie zrywaj, a jeśli tak,

help yourself."

to się nie krępuj".

This is about sharing and investing in kindness.

Chodzi o dzielenie się i inwestowanie w dobroć.

And for those people that don't want to do either

Kto nie chce tego robić

of those things, maybe they can cook,

może gotować.

so we pick them seasonally and then we go on the street,

Ochotników zyskujemy co sezon,

or in the pub, or in the church,

z ulic, pubów, kościołów,

or wherever people are living their lives.

zewsząd.

This is about us going to the people and saying,

Wychodzimy do ludzi i mówimy:

"We are all part of the local food jigsaw,

"Jesteśmy elementami jedzeniowej układanki,

we are all part of a solution."

jesteśmy też jej rozwiązaniem."

And then, because we know we've got vegetable tourists

Turystów, którzy nas odwiedzają

and we love them to bits and they're absolutely fantastic,

kochamy do szaleństwa.

we thought, what could we do to give them an even better experience?

Chcieliśmy zapewnić im więcej atrackcji.

So we invented, without asking, of course,

Wymyśliliśmy, oczywiście bez pytania

the Incredible Edible Green Route.

"Idealny jadalny zielony szlak".

And this is a route of exhibition gardens,

To szlak ogródków wystawowych,

and edible towpaths, and bee-friendly sites, and the story

ścieżek z jadalną roślinnością i przyjaznych pszczołom.

of pollinators, and it's a route that we designed

Zaprojektowaliśmy go tak,

that takes people through the whole of our town,

by prowadził przez całe miasto,

past our cafes and our small shops, through our market,

wzdłuż kawiarni, sklepików i rynku,

not just to and fro from the supermarket,

a nie tylko do supermarketu.

and we're hoping that, in changing people's footfall

Zmieniając trasę mamy nadzieję

around our town, we're also changing their behavior.

zmienić też zachowanie ludzi.

And then there's the second plate, the learning plate.

Działamy też na płaszczyźnie edukacyjnej.

Well, we're in partnership with a high school.

Współpracujemy ze szkołą.

We've created a company. We are designing and building

Stworzyliśmy firmę.

an aquaponics unit in some land that was spare

Budujemy zbiornik akwaponiczny

at the back of the high school, like you do,

na tyłach szkoły.

and now we're going to be growing fish and vegetables

Chcemy założyć hodowlę ryb i uprawę warzyw

in an orchard with bees,

w sadzie pełnym pszczół.

and the kids are helping us build that,

Pomagają nam w tym dzieciaki.

and the kids are on the board, and because the community

Współpracę ze szkołą

was really keen on working with the high school,

przyjęto z entuzjazmem,

the high school is now teaching agriculture,

więc w szkole zaczęto uczyć rolnictwa.

and because it's teaching agriculture, we started to think,

Zastanawialiśmy się, jak dzieci,

how could we then get those kids that never had a qualification

które nigdy się tym nie zajmowały,

before in their lives but are really excited about growing,

ale chcą zająć się hodowlą,

how can we give them some more experience?

mają zdobyć doświadczenie.

So we got some land that was donated

Dostaliśmy kawałek ziemi

by a local garden center.

od centrum ogrodniczego.

It was really quite muddy, but in a truly incredible way,

Dość błotniste miejsce, ale jakimś cudem,

totally voluntary-led, we have turned that

z pomocą wolontariuszy, udało się je przekształcić

into a market garden training center,

w gospodarstwo warzywno-szkoleniowe.

and that is polytunnels and raised beds

Tunele foliowe, skrzynki na uprawy,

and all the things you need to get the soil under your fingers

wszystko co pobrudzi ręce

and think maybe there's a job in this for me in the future.

i sprowokuje do zastanowienia, czy to nie tym powinieneś się zajmować.

And because we were doing that, some local academics said,

Pracownicy naukowi powiedzieli:

"You know, we could help design

"Stworzymy dla was,

a commercial horticulture course for you.

kurs ogrodnictwa handlowego.

There's not one that we know of."

Jeszcze tu takiego nie ma."

So they're doing that, and we're going to launch it later this year,

Kurs zacznie się jeszcze tego roku.

and it's all an experiment, and it's all voluntary.

Wszystko to jest eksperymentalne i dobrowolne.

And then there's the third plate,

Działamy także na trzeciej płaszczyźnie.

because if you walk through an edible landscape,

Przechadzając się po terenie z jadalną roślinnością,

and if you're learning new skills, and if you start to get

nabywajac nowe umiejętności,

interested in what's growing seasonally,

zaczynając interesować sezonowymi roślinami

you might just want to spend more of your own money

można wspomóc finansowo miejscowych producentów.

in support of local producers,

Nie tylko producentów warzyw

not just veg, but meat and cheese and beer

ale także mięsa, sera, piwa,

and whatever else it might be.

i wszystkiego innego.

But then, we're just a community group, you know.

Jesteśmy tylko grupą społeczną.

We're just all volunteers. What could we actually do?

Woluntariuszami. Co możemy zrobić?

So we did some really simple things.

Skupiliśmy się na prostych rzeczach.

We fundraised, we got some blackboards,

Zebraliśmy fundusze, kupiliśmy tablice reklamowe

we put "Incredible Edible" on the top,

z napisem: "Idealne jadalne".

we gave it every market trader that was selling locally,

daliśmy je każdemu straganiarzowi

and they scribbled on what they were selling in any one week.

by napisał, co w danym tygodniu sprzedaje,

Really popular. People congregated around it.

Ludzie tłoczyli się przed tymi tablicami.

Sales were up.

Sprzedaż wzrosła.

And then, we had a chat with the farmers, and we said,

Rolnikom powiedzieliśmy, że podchodzimy do tego

"We're really serious about this,"

naprawdę poważnie.

but they didn't actually believe us, so we thought,

Chyba nam nie uwierzyli.

okay, what should we do? I know. If we can create

Postanowiliśmy zorganizować kampanię

a campaign around one product and show them

skupioną wokół jednego produktu

there is local loyalty to that product,

by przekonać ich, że jesteśmy w stosunku do niego lojalni.

maybe they'll change their mind and see we're serious.

by przekonać ich, że jesteśmy w stosunku do niego lojalni.

So we launched a campaign -- because it just amuses me --

Kampania ruszyła pod nazwą:

called Every Egg Matters. (Laughter)

"Jaja dla każdego". (Śmiech)

And what we did was we put people on our egg map.

Stworzyliśmy jajeczną mapę i oznaczyliśmy na niej ludzi.

It's a stylized map of Togmorden.

Przypominała mapę Togmorden.

Anybody that's selling their excess eggs

Każdy, kto sprzedawał jaja sąsiadom,

at the garden gate, perfectly legally, to their neighbors,

został na niej oznaczony.

we've stuck on there. We started with four,

Zaczęliśmy od czterech oznaczeń,

and we've now got 64 on, and the result of that was

teraz mamy ich 64.

that people were then going into shops

Ludzie zaczęli w sklepach

asking for a local Todmorden egg, and the result of that

pytać o jajka z Todmorden

was, some farmers upped the amount of flocks they got

Rolnicy zwiększyli liczbę posiadanych kur,

of free range birds, and then they went on to meat birds,

a potem drobiu przeznaczonego do uboju.

and although these are really, really small steps,

Są to bardzo małe przedsięwzięcia,

that increasing local economic confidence

ale widać, że wzmacnianie wiary w lokalną gospodarkę

is starting to play out in a number of ways,

zaczyna przynosić rezultaty.

and we now have farmers doing cheese

Rolnicy zaczęli wyrabiać ser,

and they've upped their flocks and rare breed pigs,

zwiększyli ilość drobiu i rzadkich gatunków świń,

they're doing pasties and pies and things

zaczęli wytwarzać pasztety i rzeczy,

that they would have never done before.

których przedtem nie mogliby robić.

We've got increasing market stalls selling local food,

Jest coraz więcej straganów z miejscowym jedzeniem,

and in a survey that local students did for us, 49 percent

a według sondażu przeprowadzonego przez studentów,

of all food traders in that town said that their bottom line

49% producentów jest zdania,

had increased because of what we were actually doing.

że dzięki temu zwiększyły się ich dochody.

And we're just volunteers and it's only an experiment.

Tylko wolontariusze, tylko eksperyment.

(Laughter)

(Śmiech)

Now, none of this is rocket science.

Nie jest to skomplikowane,

It certainly is not clever, and it's not original.

zmyślne ani oryginalne.

But it is joined up, and it is inclusive.

Ale jednoczące.

This is not a movement for those people

Nie jest to ruch dla ludzi,

that are going to sort themselves out anyway.

którzy i tak sobie poradzą.

This is a movement for everyone.

To ruch dla każdego.

We have a motto: If you eat, you're in. (Laughter)

Nasze motto brzmi: Jesz to należysz. (Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

Across age, across income, across culture.

Niezależnie od wieku, zarobków czy kultury.

It's been really quite a roller coaster experience,

To niesamowite doświadczenie.

but going back to that first question that we asked,

ale wracając do naszego pierwszego pytania,

is it replicable? Yeah. It most certainly is replicable.

czy można to powielić? Zdecydowanie można.

More than 30 towns in England now are spinning

Już ponad 30 miast w Anglii jest zaangażowanych

the Incredible Edible plate.

w ten ruch.

Whichever way they want to do it, of their own volition,

Z własnej woli

they're trying to make their own lives differently,

próbują zmienić swoje życie.

and worldwide, we've got communities across America

Zaangażowane są także społeczności w Ameryce,

and Japan -- it's incredible, isn't it? I mean,

Japonii - to niesamowite.

America and Japan and New Zealand.

Ameryka, Japonia i Nowa Zelandia.

People after the earthquake in New Zealand visited us

Po trzęsieniu ziemi w Nowej Zelandii ludzie przyjeżdżali do nas

in order to incorporate some of this public spiritedness

przejąć trochę obywatelskiego ducha

around local growing into the heart of Christchurch.

i zaszczepić go w mieszkańcach Christchurch.

And none of this takes more money

Nie potrzeba ani pieniędzy

and none of this demands a bureaucracy,

ani biurokracji,

but it does demand that you think things differently

tylko zmiana w sposobie myślenia,

and you are prepared to bend budgets and work programs

naginanie budżetu i wprowadzanie w życie programów,

in order to create that supportive framework

które stwarzają warunki

that communities can bounce off.

pozwalające na wybicie się społecznościom.

And there's some great ideas already in our patch.

Mamy nowe wspaniałe pomysły.

Our local authority has decided to make everywhere

Miejscowe władze podjęły decyzję,

Incredible Edible, and in support of that

by ten ruch rozszerzyć na inne tereny.

have decided to do two things.

Postanowiono stworzyć

First, they're going to create an asset register of spare land

rejestr gruntów nieużytkowych, do którego każda społeczność

that they've got, put it in a food bank so that communities

będzie miała dostęp.

can use that wherever they live,

niezależnie od terenu jaki zajmuje.

and they're going to underpin that with a license.

Będzie to prawnie zagwarantowane.

And then they've said to every single one of their workforce,

Poproszono wszystkich pracowników

if you can, help those communities grow,

aby pomagali społecznościom rozwijać się

and help them to maintain their spaces.

i utrzymywać swoje tereny.

Suddenly, we're seeing actions on the ground

Widać, że coś zaczyna się dziać,

from local government. We're seeing this mainstreamed.

że to bardzo ważne.

We are responding creatively at last to what Rio demanded

Chcemy sprostać wyzwaniom postawionym w Rio,

of us, and there's lots more you could do.

a można zrobić jeszcze więcej.

I mean, just to list a few. One, please stop putting

Nie obsadzajmy budynkó użyteczności publicznej

prickly plants around public buildings. It's a waste of space.

kolczastymi roślinami. Szkoda miejsca.

(Laughter) Secondly, please create -- please, please create

(Śmiech) Twórzmy tereny z jadalną roślinnością,

edible landscapes so that our children start to walk

żeby dzieci przebywały wśród tego co jedzą

past their food day in, day out, on our high streets,

czy to na ulicy, w parku,

in our parks, wherever that might be.

czy jakimkolwiek innym miejscu.

Inspire local planners to put the food sites at the heart

Przekonajcie planistów,

of the town and the city plan, not relegate them

że miejsce żywności jest w centrum miasta

to the edges of the settlements that nobody can see.

a nie na jego obrzeżach.

Encourage all our schools to take this seriously.

Niech szkoły podejdą do tego poważnie.

This isn't a second class exercise.

To naprawdę ważne.

If we want to inspire the farmers of tomorrow,

Jeśli chcemy zainspirować przyszłych rolników,

then please let us say to every school,

przekażmy szkołom, że istotne są

create a sense of purpose around the importance

działania skoncentrowane wokół środowiska

to the environment, local food and soils.

produktów lokalnych i gleb.

Put that at the heart of your school culture,

Niech będzie to głównym założeniem,

and you will create a different generation.

powstanie inne pokolenie.

There are so many things you can do, but ultimately

Jest mnóstwo rzeczy, które można zrobić.

this is about something really simple.

Wszystko jest bardzo proste.

Through an organic process, through

Uświadamiając sobie

an increasing recognition of the power of small actions,

jaka siła drzemie w małych przedsięwzięciach

we are starting, at last, to believe in ourselves again,

zaczynamy znowu wierzyć w siebie

and to believe in our capacity, each and every one of us,

i w to, że jesteśmy w stanie zbudować inną,

to build a different and a kinder future,

lepszą przyszłość.

and in my book, that's incredible.

To właśnie jest niesamowite.

Thank you. (Applause)

Dziekuję. (Brawa)

(Applause)

(Brawa)

Thank you very much. (Applause)

Bardzo dziękuję. (Brawa)