What is so special about the human brain? | Suzana Herculano-Houzel

Tłumaczenie: Katarzyna Szostkowska Korekta: Agata Leśnicka

What is so special about the human brain?

Co sprawia, że ludzki mózg jest tak niezwykły?

Why is it that we study other animals

Co sprawia, że to my badamy inne zwierzęta

instead of them studying us?

a nie one nas?

What does a human brain have or do

Co ludzki mózg ma lub robi

that no other brain does?

czego inne mózgi nie potrafią?

When I became interested in these questions about 10 years ago,

Kiedy zainteresowałam się tymi pytaniami około 10 lat temu,

scientists thought they knew what different brains were made of.

naukowcy myśleli, że wiedzą, z czego zbudowane są inne mózgi.

Though it was based on very little evidence,

Pomimo, że dowodów było mało,

many scientists thought that all mammalian brains,

wielu naukowców myślało,

including the human brain,

że wszystkie mózgi ssaków, włączając ludzki,

were made in the same way,

są zbudowane tak samo

with a number of neurons that was always

z liczbą neuronów zawsze

proportional to the size of the brain.

proporcjonalną do rozmiaru mózgu.

This means that two brains of the same size,

To oznacza, że dwa mózgi tego samego rozmiaru,

like these two, with a respectable 400 grams,

tak jak te dwa, ze stosowną wagą 400 gramów

should have similar numbers of neurons.

powinny posiadać zbliżoną liczbę neuronów.

Now, if neurons are the functional

Jeśli neurony stanowią funkcjonalne

information processing units of the brain,

jednostki przenoszące informacje w mózgu,

then the owners of these two brains

to posiadacze tych dwóch mózgów

should have similar cognitive abilities.

powinni mieć podobne zdolności poznawcze.

And yet, one is a chimp,

Ale pierwszym jest szympans,

and the other is a cow.

drugim krowa.

Now maybe cows have a really rich

Być może krowy prowadzą naprawdę bogate

internal mental life and are so smart

życie wewnętrzne i są tak mądre,

that they choose not to let us realize it,

że wolą to przed nami ukryć,

but we eat them.

a my je zjadamy.

I think most people will agree

Myślę, że większość ludzi zgodzi się,

that chimps are capable of much more complex,

że zachowania, do których zdolne są szympansy,

elaborate and flexible behaviors than cows are.

są znacznie bardziej złożone i elastyczne niż zachowania krów.

So this is a first indication that the

Jest to pierwszą wskazówką, że teoria

"all brains are made the same way" scenario

"wszystkie mózgi są zbudowane tak samo"

is not quite right.

nie do końca się sprawdza.

But let's play along.

Lecz kontynuujmy.

If all brains were made the same way

Jeśli wszystkie mózgi są zbudowane tak samo

and you were to compare animals with brains of different sizes,

i mielibyśmy porównać zwierzęta o różnych rozmiarach mózgów,

larger brains should always have more neurons

większe mózgi powinny mieć więcej neuronów

than smaller brains, and the larger the brain,

niż mniejsze i posiadać odpowiednio

the more cognitively able its owner should be.

większe zdolności poznawcze.

So the largest brain around should also be

Dlatego też największy mózg powinien mieć

the most cognitively able.

największe zdolności poznawcze.

And here comes the bad news:

Tutaj muszę przedstawić złą wiadomość:

Our brain, not the largest one around.

Nasz mózg nie jest tym największym.

It seems quite vexing.

Wydaje się to bardzo irytujące.

Our brain weighs between 1.2 and 1.5 kilos,

Nasz mózg waży między 1,2 a 1,5 kg.

but elephant brains weigh between four and five kilos,

Z kolei mózg słonia waży pomiędzy 4 a 5 kg,

and whale brains can weigh up to nine kilos,

a mózg wieloryba może ważyć aż do 9 kg.

which is why scientists used to resort to saying

Dlatego naukowcy uciekali się do mówienia,

that our brain must be special

że nasz mózg musi być niezwykły

to explain our cognitive abilities.

żeby wyjaśnić nasze zdolności poznawcze.

It must be really extraordinary,

Nasz mózg musi być naprawdę niezwykły

an exception to the rule.

i wyjątkowy.

Theirs may be bigger, but ours is better,

Ich mózgi mogą być większe, ale nasz jest lepszy

and it could be better, for example,

i mógłby być lepszy, na przykład

in that it seems larger than it should be,

w tym, że wydaje się większy niż powinien

with a much larger cerebral cortex than we should have

ze znacznie większą korą mózgową niż powinniśmy mieć,

for the size of our bodies.

biorąc pod uwagę rozmiar ciał.

So that would give us extra cortex

To dodałoby nam dodatkową korę

to do more interesting things than just operating the body.

w celu robienia ciekawszych rzeczy niż tylko poruszanie ciałem.

That's because the size of the brain

Rozmiar mózgu

usually follows the size of the body.

zwykle wynika z rozmiaru ciała.

So the main reason for saying that

Głównym powodem dla którego mówimy,

our brain is larger than it should be

że nasz mózg jest większy niż powinien być

actually comes from comparing ourselves

jest porównywanie się

to great apes.

z małpami człekokształtnymi.

Gorillas can be two to three times larger than we are,

Goryle mogą być dwa lub trzy razy większe od nas,

so their brains should also be larger than ours,

więc ich mózgi też powinny być większe od naszych,

but instead it's the other way around.

lecz tak naprawdę jest odwrotnie.

Our brain is three times larger than a gorilla brain.

Nasz mózg jest trzy razy większy od mózgu goryla.

The human brain also seems special

Ludzki mózg także wydaje się niezwykły

in the amount of energy that it uses.

pod względem ilości energii, którą zużywa.

Although it weighs only two percent of the body,

Chociaż jego waga stanowi tylko 2% masy ciała,

it alone uses 25 percent of all the energy

zużywa aż 25% całej energii,

that your body requires to run per day.

której ciało potrzebuje do codziennego funkcjonowania.

That's 500 calories out of a total of 2,000 calories,

To 500 kalorii z łącznej sumy 2000

just to keep your brain working.

potrzebnych aby nasz mózg działał.

So the human brain is larger than it should be,

Więc ludzki mózg jest większy niż powinien,

it uses much more energy than it should,

używa znacznie więcej energii niż powinien,

so it's special.

więc jest szczególny.

And this is where the story started to bother me.

W tym momencie te kwestie zaczęły mnie niepokoić.

In biology, we look for rules

W biologii szukamy reguł

that apply to all animals and to life in general,

odnoszących się do wszystkich zwierząt i życia w ogóle,

so why should the rules of evolution

więc dlaczego teoria ewolucji

apply to everybody else but not to us?

dotyczy wszystkich ale nie nas?

Maybe the problem was with the basic assumption

Być może problem leży w podstawowym założeniu,

that all brains are made in the same way.

że wszystkie mózgi są zbudowane tak samo.

Maybe two brains of a similar size

Może mózgi podobnego rozmiaru

can actually be made of very different numbers of neurons.

w rzeczywistości mogą być zbudowane z różnej ilości neuronów.

Maybe a very large brain

Być może ogromny mózg

does not necessarily have more neurons

nie koniecznie ma więcej neuronów

than a more modest-sized brain.

niż mózg skromniejszego rozmiaru.

Maybe the human brain actually has the most neurons

Może ludzki mózg w rzeczywistości ma najwięcej neuronów

of any brain, regardless of its size,

ze wszystkich mózgów, niezależnie od rozmiaru,

especially in the cerebral cortex.

zwłaszcza w korze mózgowej.

So this to me became

Dla mnie następujące pytanie

the important question to answer:

stało się bardzo ważnym:

how many neurons does the human brain have,

z jak wielu neuronów składa się mózg ludzki,

and how does that compare to other animals?

i jak to jest w porównaniu do innych zwierząt?

Now, you may have heard or read somewhere

Być może słyszeliście lub czytaliście,

that we have 100 billion neurons,

że mamy 100 miliardów neuronów,

so 10 years ago, I asked my colleagues

więc 10 lat temu zapytałam moich kolegów

if they knew where this number came from.

czy wiedzą skąd pochodzi ta liczba.

But nobody did.

Lecz nikt nie wiedział.

I've been digging through the literature

Przekopałam literaturę by

for the original reference for that number,

znaleźć oryginalne odniesienie do tej liczby

and I could never find it.

i nigdy go nie znalazłam.

It seems that nobody had actually ever counted

Wygląda na to, że nikt do tej pory nie policzył

the number of neurons in the human brain,

liczby neuronów w ludzkim mózgu

or in any other brain for that matter.

czy w którymkolwiek innym mózgu.

So I came up with my own way to count cells in the brain,

Więc wymyśliłam własny sposób wyliczenia komórek w mózgu

and it essentially consists of

i w zasadzie opiera się on

dissolving that brain into soup.

na rozpuszczaniu mózgu do konsystencji zupy.

It works like this:

To działa następująco:

You take a brain, or parts of that brain,

Bierzemy mózg, lub część mózgu

and you dissolve it in detergent,

i rozpuszczamy ją w detergencie,

which destroys the cell membranes

który niszczy błony komórkowe

but keeps the cell nuclei intact,

lecz pozostawia jądro komórkowe..

so you end up with a suspension of free nuclei

Otrzymujemy wolne jądra w zawiesinie,

that looks like this,

która wygląda tak

like a clear soup.

jak czysta zupa.

This soup contains all the nuclei

Ta zawiesina zawiera wszystkie jądra,

that once were a mouse brain.

które kiedyś były mózgiem myszy.

Now, the beauty of a soup is that because it is soup,

Piękno zupy polega na tym, że jest to zawiesina,

you can agitate it and make those nuclei

którą można pomieszać i jednorodnie rozprowadzić

be distributed homogeneously in the liquid,

jądra w roztworze, tak by po spojrzeniu

so that now by looking under the microscope

pod mikroskop na 4 czy 5 próbek

at just four or five samples of this homogeneous solution,

tego jednorodnego roztworu

you can count nuclei, and therefore tell

można policzyć jądra i potem stwierdzić

how many cells that brain had.

ile komórek posiadał dany mózg.

It's simple, it's straightforward,

To proste, jasne

and it's really fast.

i naprawdę szybkie.

So we've used that method to count neurons

Użyliśmy już tej metody do policzenia neuronów

in dozens of different species so far,

występujących w wielu różnych gatunkach

and it turns out that all brains

i okazało się, że nie wszystkie mózgi

are not made the same way.

są zbudowane w ten sam sposób.

Take rodents and primates, for instance:

Weźmy na przykład gryzonie i naczelne.

In larger rodent brains, the average size

W mózgach większych gryzoni,

of the neuron increases,

średnia wielkość neuronów rośnie

so the brain inflates very rapidly

więc mózg rozdyma się bardzo szybko

and gains size much faster than it gains neurons.

i znacznie szybciej zyskuje większy rozmiar niż neurony.

But primate brains gain neurons

Lecz mózgi naczelnych zyskują neurony

without the average neuron becoming any larger,

bez zwiększania rozmiaru średniego neuronu

which is a very economical way

co jest bardzo oszczędnym sposobem

to add neurons to your brain.

na dodanie neuronów do mózgu.

The result is that a primate brain

W rezultacie mózg ssaka naczelnego

will always have more neurons than a rodent brain of the same size,

zawsze będzie miał więcej neuronów niż mózg gryzonia

and the larger the brain,

o takim samym rozmiarze i im większy mózg,

the larger this difference will be.

tym większa będzie różnica między nimi.

Well, what about our brain then?

Co można więc stwierdzić o naszym mózgu?

We found that we have, on average,

Dowiedzieliśmy się, że średnio

86 billion neurons,

86 miliardów neuronów,

16 billion of which are in the cerebral cortex,

z których 16 miliardów znajduje się w korze mózgowej.

and if you consider that the cerebral cortex

Jeśli uznamy, że kora mózgowa

is the seat of functions like

odpowiada za funkcje takie jak

awareness and logical and abstract reasoning,

świadomość, logiczne i abstrakcyjne myślenie,

and that 16 billion is the most neurons

a te 16 bilionów to najwięcej

that any cortex has,

spośród innych kor.

I think this is the simplest explanation

Myślę, że jest to najprostsze rozwiązanie

for our remarkable cognitive abilities.

naszych niezwykłych zdolności poznawczych.

But just as important is what the 86 billion neurons mean.

Lecz równie ważne jest znaczenie 86 miliardów neuronów.

Because we found that the relationship

Bo odkryliśmy, że związek między

between the size of the brain and its number of neurons

rozmiarem mózgu i ilością neuronów

could be described mathematically,

może być opisany matematycznie,

we could calculate what a human brain

możemy wyliczyć jak wyglądałby ludzki mózg

would look like if it was made like a rodent brain.

gdyby był zbudowany tak jak u gryzoni.

So, a rodent brain with 86 billion neurons

Mózg gryzonia z 86 miliardami neuronów

would weigh 36 kilos.

ważyłby 36 kg.

That's not possible.

To niemożliwe.

A brain that huge would be crushed

Tak ogromny mózg zostałby zmiażdżony

by its own weight,

przez własna wagę

and this impossible brain would go

i ten nieprawdopodobny mózg

in the body of 89 tons.

mieściłby się w ciele o wadze 89 ton.

I don't think it looks like us.

Nie sądzę, że to nas przypomina.

So this brings us to a very important conclusion already,

Już teraz możemy dojść do bardzo ważnego wniosku,

which is that we are not rodents.

że nie jesteśmy gryzoniami.

The human brain is not a large rat brain.

Ludzki mózg nie jest dużym mózgiem szczura.

Compared to a rat, we might seem special, yes,

W porównaniu ze szczurem wydajemy się niezwykli,

but that's not a fair comparison to make,

lecz nie jest to trafne porównanie

given that we know that we are not rodents.

biorąc pod uwagę, że nie jesteśmy gryzoniami.

We are primates,

so the correct comparison is to other primates.

Jesteśmy naczelnymi,

więc adekwatnym będzie porównanie z innymi naczelnymi.

And there, if you do the math,

Jeśli poprawnie wyliczymy,

you find that a generic primate

dowiemy się, że pospolity ssak

with 86 billion neurons

z 86 miliardami neuronów

would have a brain of about 1.2 kilos,

miałby mózg o wadze 1,2 kg

which seems just right,

co wydaje się właściwe,

in a body of some 66 kilos,

w ciele o masie około 66 kg,

which in my case is exactly right,

co w moim przypadku jest poprawne.

which brings us to a very unsurprising

To prowadzi nas do niezaskakującego,

but still incredibly important conclusion:

lecz bardzo istotnego wniosku:

I am a primate.

jestem ssakiem naczelnym.

And all of you are primates.

Wszyscy jesteśmy ssakami naczelnymi.

And so was Darwin.

Był nim także Darwin.

I love to think that Darwin would have really appreciated this.

Uwielbiam wyobrać sobie, że Darwin doceniłby te badania.

His brain, like ours,

Jego mózg, jak i nasz,

was made in the image of other primate brains.

został uformowany na podobieństwo innych mózgów naczelnych.

So the human brain may be remarkable, yes,

Ludzki mózg jest więc niesamowity,

but it is not special in its number of neurons.

lecz nie jeśli chodzi o liczbę neuronów.

It is just a large primate brain.

Jest po prostu dużym mózgiem naczelnego.

I think that's a very humbling and sobering thought

Myślę, że jest to upokarzająca i otrzeźwiająca myśl,

that should remind us of our place in nature.

która powinna przypominać o naszym miejscu w naturze.

Why does it cost so much energy, then?

Dlaczego więc zużywa aż tyle energii?

Well, other people have figured out

Inni naukowcy dowiedli

how much energy the human brain

jak dużo energii zużywa mózg ludzki

and that of other species costs,

i mózg innych gatunków

and now that we knew how many neurons

i wiedząc ile neuronów

each brain was made of, we could do the math.

każdy z mózgów zawiera, mogliśmy policzyć.

And it turns out that both human

Okazało się, że mózg ludzki i inne mózgi

and other brains cost about the same,

zużywają podobne ilości energii,

an average of six calories per billion neurons per day.

średnio 6 kalorii na miliard neuronów dziennie.

So the total energetic cost of a brain

Całkowite zużycie energii mózgu

is a simple, linear function

jest prostą funkcją liniową

of its number of neurons,

ilości jego neuronów.

and it turns out that the human brain

Okazuje się, że ludzki mózg

costs just as much energy as you would expect.

zużywa tyle samo energii ile mogliśmy się spodziewać.

So the reason why the human brain

Powodem dla którego mózg zużywa

costs so much energy is simply because

tyle energii jest po prostu to,

it has a huge number of neurons,

że posiada dużo neuronów

and because we are primates

Ponieważ jesteśmy ssakami naczelnymi

with many more neurons for a given body size

ze znacznie większą ilością neuronów

than any other animal,

na daną masę ciała niż jakiekolwiek inne zwierzę,

the relative cost of our brain is large,

względny koszt naszego mózgu jest duży,

but just because we're primates, not because we're special.

lecz dlatego że jesteśmy naczelnymi, a nie kimś specjalnym.

Last question, then:

Przed nami ostatnie pytanie:

how did we come by this remarkable number of neurons,

w jaki sposób zyskaliśmy tak niezwykłą liczbę neuronów

and in particular, if great apes

i w szczególności, jeśli małpy człekokształtne

are larger than we are,

są większe od ludzi

why don't they have a larger brain than we do, with more neurons?

dlaczego nie mają większego mózgu z większą ilością neuronów?

When we realized how much expensive it is

Gdy zrozumieliśmy jak drogie jest posiadanie

to have a lot of neurons in the brain, I figured,

tak wielu neuronów w mózgu, zdałam sobie sprawę,

maybe there's a simple reason.

że może istnieje proste wyjaśnienie.

They just can't afford the energy

Nie mogą wydać tyle energii

for both a large body and a large number of neurons.

na duże ciało i dużą liczbę neuronów.

So we did the math.

Zrobiliśmy obliczenia.

We calculated on the one hand

Z jednej strony ustaliliśmy ile energii

how much energy a primate gets per day

naczelny pobiera z codziennego

from eating raw foods,

spożywania surowizny

and on the other hand, how much energy

i z drugiej, ile energii

a body of a certain size costs

zużywa ciało o określonej masie

and how much energy a brain of a certain number of neurons costs,

i ile energii zostaje zużyte przez konkretną liczbę neuronów.

and we looked for the combinations

Spojrzeliśmy na zestawienia

of body size and number of brain neurons

masy ciała i liczby neuronów w mózgu,

that a primate could afford

występujących u naczelnego

if it ate a certain number of hours per day.

żywiącego się przez daną ilość godzin dziennie.

And what we found is that

Dowiedzieliśmy się,

because neurons are so expensive,

że ponieważ neurony są tak kosztowne

there is a tradeoff between body size and number of neurons.

istnieje kompromis między masą ciała a liczbą neuronów.

So a primate that eats eight hours per day

Naczelny, który żywi się 8 godzin dziennie

can afford at most 53 billion neurons,

może utrzymać najwyżej 53 miliardy neuronów,

but then its body cannot be any bigger

ale wtedy ciało nie może

than 25 kilos.

ważyć więcej niż 25 kg.

To weigh any more than that,

Aby uzyskać większą wagę

it has to give up neurons.

musi poświęcić neurony.

So it's either a large body

Więc albo duże ciało,

or a large number of neurons.

albo duża liczba neuronów.

When you eat like a primate,

Jeśli jesz tyle co ssak naczelny

you can't afford both.

nie możesz mieć obu na raz.

One way out of this metabolic limitation

Jedynym sposobem na to metaboliczne ograniczenie

would be to spend even more hours per day eating,

byłoby spędzanie jeszcze większej ilości godzin na jedzeniu

but that gets dangerous,

lecz jest to niebezpieczne

and past a certain point, it's just not possible.

i po przekroczeniu pewnej granicy, po prostu niemożliwe.

Gorillas and orangutans, for instance,

Na przykład goryle i orangutany

afford about 30 billion neurons

utrzymują około 30 miliardów neuronów

by spending eight and a half hours per day eating,

spędzając 8,5 godziny dziennie jedząc

and that seems to be about as much as they can do.

i wydaje się, że więcej nie mogą.

Nine hours of feeding per day

9 godzin jedzenia dziennie

seems to be the practical limit for a primate.

wydaje się być limitem dla ssaka naczelnego.

What about us?

Co z nami?

With our 86 billion neurons

Z 86 miliardami neuronów

and 60 to 70 kilos of body mass,

i od 60 do 70 kg masy ciała

we should have to spend over nine hours

powinniśmy spędzać ponad 9 godzin

per day every single day feeding,

dziennie na jedzeniu,

which is just not feasible.

co jest niemożliwe.

If we ate like a primate,

Gdybyśmy jedli jak naczelne

we should not be here.

nie powinniśmy istnieć.

How did we get here, then?

Jak się więc tutaj znaleźliśmy?

Well, if our brain costs just as much energy

Jeśli nasz mózg zużywa tyle energii ile powinien

as it should, and if we can't spend

i jeśli nie możemy spędzić

every waking hour of the day feeding,

każdej godziny naszego dnia na jedzeniu,

then the only alternative, really,

jedyną alternatywą

is to somehow get more energy

jest uzyskanie większej ilości energii

out of the same foods.

z tego samego jedzenia.

And remarkably, that matches exactly

Co niezwykłe, jest to zgodne z tym

what our ancestors are believed to have invented

co nasi przodkowie wynaleźli

one and a half million years ago,

1,5 miliona lat temu

when they invented cooking.

kiedy wynaleźli gotowanie.

To cook is to use fire

Gotować to używać ognia,

to pre-digest foods outside of your body.

aby poddać jedzenie wstępnemu trawieniu poza ciałem.

Cooked foods are softer, so they're easier to chew

Ugotowane jedzenie jest bardziej miękkie i łatwiejsze do żucia,

and to turn completely into mush in your mouth,

zamienia się w papkę w naszej buzi,

so that allows them to be completely digested

co pozwala na kompletne strawienie

and absorbed in your gut,

i wchłonięcie do jelit,

which makes them yield much more energy in much less time.

co umożliwia wytworzenie więcej energii w krótszym czasie.

So cooking frees time for us to do

Gotowanie daje nam czas na robienie

much more interesting things with our day

bardziej interesujących rzeczy w ciągu dnia

and with our neurons

i z naszymi neuronami,

than just thinking about food,

niż tylko myślenie o jedzeniu,

looking for food, and gobbling down food

szukanie jedzenia i spożywanie go

all day long.

przez cały dzień.

So because of cooking, what once was

Dzięki gotowaniu, to co kiedyś było

a major liability, this large,

główną wadą, ten potężny

dangerously expensive brain with a lot of neurons,

niebezpiecznie drogi mózg z mnogością neuronów,

could now become a major asset,

teraz staje się główną zaletą,

now that we could both afford the energy for a lot of neurons

kiedy możemy dostarczyć energii dla wielu neuronów

and the time to do interesting things with them.

i mamy czas na używanie ich do interesujących rzeczy.

So I think this explains why the human brain

Myślę, że to wyjaśnia dlaczego mózg ludzki

grew to become so large so fast in evolution,

stał się tak duży i tak szybki w toku ewolucji,

all of the while remaining just a primate brain.

pozostając tylko mózgiem ssaka naczelnego.

With this large brain now affordable by cooking,

Z tym dużym mózgiem utrzymywanym przez gotowanie

we went rapidly from raw foods to culture,

szybko przeskoczyliśmy od surowych produktów do kultury,

agriculture, civilization, grocery stores,

rolnictwa, cywilizacji, sklepów spożywczych,

electricity, refrigerators,

elektryczności, lodówek,

all of those things that nowadays

wszystkiego tego co współcześnie

allow us to get all the energy we need

pozwalają nam pozyskać całą energię,

for the whole day in a single sitting

której potrzebujemy na cały dzień,

at your favorite fast food joint.

siedząc w ulubionej restauracji fast food.

So what once was a solution

To co kiedyś było rozwiązaniem,

now became the problem,

teraz stało się problemem

and ironically, we look for the solution in raw food.

i próbujemy znaleźć rozwiązanie w surowym jedzeniu.

So what is the human advantage?

Jaka jest więc przewaga ludzi?

What is it that we have

Co my posiadamy

that no other animal has?

czego nie mają inne zwierzęta?

My answer is that we have the largest number

Moją odpowiedzią jest fakt, że posiadamy najwięcej

of neurons in the cerebral cortex,

neuronów w korze mózgowej

and I think that's the simplest explanation

i jest to najprostszym wyjaśnieniem

for our remarkable cognitive abilities.

naszych niezwykłych zdolności poznawczych.

And what is it that we do that no other animal does,

Co sprawia, że robimy to czego nie potrafią inne zwierzęta

and which I believe was fundamental

i co uważam za zasadniczą przewagę,

to allow us to reach that large,

która pozwala nam osiągnąć

largest number of neurons in the cortex?

największą liczbę neuronów w korze?

In two words, we cook.

W dwóch słowach: gotujemy.

No other animal cooks its food. Only humans do.

Żadne inne zwierzęta nie gotują swojego pożywienia.

And I think that's how we got to become human.

Myślę, że w ten sposób staliśmy się ludźmi.

Studying the human brain changed the way I think about food.

Badania ludzkiego mózgu z mieniły moje myślenie o jedzeniu.

I now look at my kitchen,

Patrzę na moją kuchnię

and I bow to it,

i kłaniam się jej

and I thank my ancestors for coming up

i dziękuję moim przodkom za wynalazek,

with the invention that probably made us humans.

który prawdopodobnie uczynił nas ludźmi.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)