Dave Isay: Everyone around you has a story the world needs to hear

Tłumaczenie: Aurelia Leśmian Korekta: Kacper Borowiecki

Tonight, I'm going to try to make the case

Dzisiejszego wieczora spróbuję dowieść,

że zaproszenie ukochanej osoby, przyjaciela lub nawet nieznajomego

that inviting a loved one, a friend or even a stranger

to record a meaningful interview with you

do nagrania wartościowego wywiadu z tobą

just might turn out to be one of the most important moments in that person's life,

może być jednym z najważniejszych chwil w życiu zarówno tego kogoś,

and in yours.

jak i twoim.

When I was 22 years old, I was lucky enough to find my calling

W wieku 22 lat szczęśliwie odkryłem swoje powołanie,

when I fell into making radio stories.

gdy przypadkiem zacząłem pisać opowieści do radia.

At almost the exact same time,

Niemal w tym samym czasie odkryłem,

I found out that my dad, who I was very, very close to, was gay.

że mój tato, z którym byłem bardzo blisko, jest gejem.

I was taken completely by surprise.

Zupełnie się tego nie spodziewałem.

We were a very tight-knit family,

Byliśmy bardzo zżyci jako rodzina,

and I was crushed.

więc byłem zdruzgotany.

At some point, in one of our strained conversations,

Nagle, podczas jednej z pełnych napięcia rozmów,

my dad mentioned the Stonewall riots.

tato wspomniał zamieszki w Stonewall.

He told me that one night in 1969,

Powiedział, że pewnej nocy w 1969 roku

a group of young black and Latino drag queens

grupa młodych czarnoskórych i latynoskich drag queen

fought back against the police at a gay bar in Manhattan

odparła atak policji na bar dla gejów na Manhattanie,

called the Stonewall Inn,

zwany Stonewall Inn,

and how this sparked the modern gay rights movement.

i o tym, jak rozpoczęło to ruch walki o prawa gejów.

It was an amazing story, and it piqued my interest.

To była wspaniała opowieść, przyciągnęła moją uwagę.

So I decided to pick up my tape recorder and find out more.

Wziąłem więc magnetofon kasetowy z zamiarem dowiedzenia się więcej.

With the help of a young archivist named Michael Shirker,

Z pomocą młodego archiwisty, Michaela Shirkera,

we tracked down all of the people we could find

dotarliśmy do każdej osoby, jaką tylko znaleźliśmy,

who had been at the Stonewall Inn that night.

która była tamtej nocy w Stonewall Inn.

Recording these interviews,

Przeprowadzając wywiady,

I saw how the microphone gave me the license

zorientowałem się, że mikrofon daje mi swobodę

to go places I otherwise never would have gone

chodzenia do miejsc, w których nigdy bym się nie znalazł,

and talk to people I might not otherwise ever have spoken to.

i rozmawiania z osobami, z którymi inaczej nie zamieniłbym słowa.

I had the privilege of getting to know

Miałem przywilej poznania

some of the most amazing, fierce and courageous human beings

najbardziej niesamowitych, silnych i odważnych ludzi,

I had ever met.

jakich kiedykolwiek spotkałem.

It was the first time the story of Stonewall

Wówczas po raz pierwszy historia Stonewall

had been told to a national audience.

została opowiedziana opinii publicznej.

I dedicated the program to my dad,

Zadedykowałem tę audycję tacie,

it changed my relationship with him, and it changed my life.

co zmieniło nasze relacje i moje życie.

Przez kolejnych 15 lat zrobiłem wiele audycji dokumentalnych,

Over the next 15 years, I made many more radio documentaries,

working to shine a light on people who are rarely heard from in the media.

pragnąc dać głos tym, których rzadko można usłyszeć w mediach.

Over and over again,

Za każdym razem widziałem,

I'd see how this simple act of being interviewed

że przeprowadzanie z nimi wywiadu

could mean so much to people,

znaczyło dla tych ludzi bardzo wiele,

szczególnie dla tych, którym wmówiono, że ich opowieści nie są ważne.

particularly those who had been told that their stories didn't matter.

I could literally see people's back straighten

Widziałem bardzo wyraźnie, jak ich plecy prostują się,

as they started to speak into the microphone.

gdy zaczynają mówić do mikrofonu.

In 1998, I made a documentary about the last flophouse hotels

W 1998 roku zrobiłem dokument o ostatnich tanich hostelach

on the Bowery in Manhattan.

na Manhattanie, w Bowery.

Guys stayed up in these cheap hotels for decades.

Ludzie przez dekady przebywali w tych noclegowniach.

They lived in cubicles the size of prison cells

Mieszkali w boksach wielkości więziennej celi,

covered with chicken wire

odgrodzonych gęstą siatką,

so you couldn't jump from one room into the next.

by nie można było przeskoczyć z jednego pokoju do drugiego.

Later, I wrote a book on the men with the photographer Harvey Wang.

Razem z fotografem Harveyem Wangiem napisaliśmy o tych ludziach książkę.

I remember walking into a flophouse with an early version of the book

Pamiętam, jak wszedłem do noclegowni z wczesną wersją książki

and showing one of the guys his page.

i pokazałem jednemu z nich stronę o nim samym.

He stood there staring at it in silence,

Stał w milczeniu, wpatrując się w nią,

then he grabbed the book out of my hand

a po chwili wyrwał mi książkę z ręki

and started running down the long, narrow hallway

i zbiegł po schodach długiego, wąskiego korytarza,

holding it over his head

trzymając ją nad głową

shouting, "I exist! I exist."

i krzycząc: "Ja istnieję! Ja istnieję".

(Brawa)

(Applause)

In many ways, "I exist" became the clarion call for StoryCorps,

Pod wieloma względami "Ja istnieję" stało się wezwaniem StoryCorps,

this crazy idea that I had a dozen years ago.

szalonej idei sprzed kilkudziesięciu lat.

The thought was to take documentary work

Zamysł był taki: zostać dokumentalistą

and turn it on its head.

i postawić ten zawód na głowie.

Traditionally, broadcast documentary

Dotąd tworzenie filmów dokumentalnych

has been about recording interviews to create a work of art or entertainment

polegało na nagrywaniu wywiadów w celu stworzenia sztuki, rozrywki

or education that is seen or heard by a whole lot of people,

lub edukacji, by zobaczyło i usłyszało to wiele ludzi.

but I wanted to try something

Ja chciałem jednak sprawić,

where the interview itself was the purpose of this work,

by wywiad sam w sobie był celem pracy,

and see if we could give many, many, many people the chance

i dać ogromnej ilości osób szansę

to be listened to in this way.

bycia wysłuchanym właśnie w ten sposób.

So in Grand Central Terminal 11 years ago,

11 lat temu w Grand Central Terminal

we built a booth where anyone can come to honor someone else

zbudowaliśmy budkę, w której każdy mógł uhonorować kogoś,

przeprowadzając z nimi wywiad o ich życiu.

by interviewing them about their life.

You come to this booth and you're met by a facilitator who brings you inside.

Wchodzicie do środka i wita was pomocnik.

You sit across from, say, your grandfather

Siadacie naprzeciw, dajmy na to, waszego dziadka

for close to an hour and you listen and you talk.

i przez blisko godzinę słuchacie i opowiadacie.

Many people think of it as, if this was to be our last conversation,

Wielu myśli o tym jak o ostatniej rozmowie,

what would I want to ask of and say to this person

o co chcieliby zapytać i co powiedzieć tej osobie,

who means so much to me?

która tyle dla nich znaczy?

At the end of the session, you walk away with a copy of the interview

Po zakończeniu odchodzą z kopią wywiadu,

and another copy goes to the American Folklife Center

a kolejna kopia trafia do American Folklife Center

at the Library of Congress

w Bibliotece Kongresu,

so that your great-great-great-grandkids can someday get to know your grandfather

by wasze pra-pra-pra-prawnuki mogły kiedyś poznać waszego dziadka

through his voice and story.

przez jego głos i opowieść.

So we open this booth in one of the busiest places in the world

Otworzyliśmy budkę w jednym z najruchliwszych miejsc świata,

and invite people to have this incredibly intimate conversation

by zapraszać ludzi do przeprowadzenia niezwykle intymnej rozmowy

with another human being.

z drugim człowiekiem.

I had no idea if it would work, but from the very beginning, it did.

Nie miałem pojęcia, czy to wypali, ale tak się właśnie stało.

People treated the experience with incredible respect,

Potraktowano ten eksperyment z ogromnym szacunkiem,

and amazing conversations happened inside.

przeprowadzono wiele niezwykłych rozmów.

I want to play just one animated excerpt

Pokażę wam teraz animowany fragment

from an interview recorded at that original Grand Central Booth.

wywiadu nagranego w budce w Grand Central.

This is 12-year-old Joshua Littman interviewing his mother, Sarah.

12-letni Joshua Littman przeprowadził wywiad ze swoją mamą, Sarah.

Josh has Asperger's syndrome.

Josh ma syndrom Aspergera.

As you may know, kids with Asperger's are incredibly smart

Jak może wiecie, takie dzieciaki są niebywale bystre,

but have a tough time socially.

ale towarzysko sobie nie radzą.

They usually have obsessions.

Zazwyczaj mają obsesje.

In Josh's case, it's with animals,

Josh miał obsesję na punkcie zwierząt.

so this is Josh talking with his mom Sarah

Oto Josh rozmawiający ze swoją mamą

at Grand Central nine years ago.

w Grand Central, 9 lat temu.

(Video) Josh Littman: From a scale of one to 10,

Josh: W skali od 1 do 10

do you think your life would be different without animals?

jak zmieniłoby się twoje życie, gdyby nie było zwierząt?

Sarah Littman: I think it would be an eight without animals,

Sarah: Myślę, że bez zwierząt byłoby na 8,

because they add so much pleasure to life.

gdyż wnoszą do życia wiele radości.

JL: How else do you think your life would be different without them?

J: Co by się zmieniło, gdyby ich zabrakło?

SL: I could do without things like cockroaches and snakes.

S: Poradziłabym sobie bez karaluchów i węży.

JL: Well, I'm okay with snakes as long as they're not venomous

J: Mnie węże nie przeszkadzają, chyba że są jadowite

or constrict you or anything.

lub owijają się wokół ciebie.

SL: Yeah, I'm not a big snake person --

S: Nie jestem ich fanką.

JL: But cockroach is just the insect we love to hate.

J: Za to karalucha uwielbiamy nienawidzić.

SL: Yeah, it really is.

S: Prawda.

JL: Have you ever thought you couldn't cope with having a child?

J: Czy myślałaś kiedyś, że nie poradzisz sobie z dzieckiem?

SL: I remember when you were a baby, you had really bad colic,

S: Pamiętam, jak byłeś mały i miałeś straszną kolkę,

so you would just cry and cry.

więc wciąż płakałeś.

JL: What's colic? SL: It's when you get this stomach ache

J: Co to kolka? Sarah: Kolka to ból brzucha sprawiający,

and all you do is scream for, like, four hours.

że krzyczysz przez, powiedzmy, cztery godziny.

JL: Even louder than Amy does?

J: Głośniej niż Amy?

SL: You were pretty loud, but Amy's was more high-pitched.

S: Byłeś dość głośny, ale Amy wydawała wyższe dźwięki.

JL: I think it feels like everyone seems to like Amy more,

J: Mam wrażenie, że Amy jest bardziej lubiana,

like she's the perfect little angel.

jak taki idealny aniołek.

SL: Well, I can understand why you think that people like Amy more,

S: Rozumiem, dlaczego myślisz, że jest bardziej lubiana,

and I'm not saying it's because of your Asperger's syndrome,

i nie twierdzę, że to przez twój syndrom Aspergera,

but being friendly comes easily to Amy,

ale Amy łatwo przychodzi bycie przyjazną,

whereas I think for you it's more difficult,

podczas gdy dla ciebie jest to trudniejsze,

but the people who take the time to get to know you love you so much.

ale ci, którzy poświęcą ci czas, by cię poznać, bardzo cię kochają.

JL: Like Ben or Eric or Carlos? SL: Yeah --

J: Jak Ben albo Eric, albo Carlos? S: Tak.

JL: Like I have better quality friends but less quantity? (Laughter)

J: Tak jakbym stawiał na jakość zamiast na ilość? (Śmiech)

SL: I wouldn't judge the quality, but I think --

S: Nie osądzałabym jakości, ale-

JL: I mean, first it was like, Amy loved Claudia, then she hated Claudia,

J: Chodzi mi o to, że najpierw Amy uwielbiała Claudię, potem jej nie znosiła,

she loved Claudia, then she hated Claudia.

i znów ją uwielbiała, i znów nie znosiła.

SL: Part of that's a girl thing, honey.

S: To dziewczęca sprawa, kochanie.

The important thing for you is that you have a few very good friends,

Dla ciebie ważne jest, że masz paru bardzo dobrych przyjaciół -

and really that's what you need in life.

to coś, czego potrzebujesz w życiu.

JL: Did I turn out to be the son you wanted when I was born?

J: Czy okazałem się takim synem, jakiego chciałaś mieć, gdy się urodziłem?

Did I meet your expectations?

Czy spełniłem twoje oczekiwania?

SL: You've exceeded my expectations, sweetie,

S: Przewyższyłeś je, skarbie.

because, sure, you have these fantasies of what your child's going to be like,

Jasne, miałam pewne fantazje na temat tego, jakim dzieckiem będziesz,

but you have made me grow so much as a parent, because you think --

ale sprawiłeś, że bardzo dojrzałam jako rodzic, ponieważ -

JL: Well, I was the one who made you a parent.

J: Cóż, to ja cię uczyniłem tym rodzicem.

SL: You were the one who made me a parent. That's a good point. (Laughter)

S: Ty mnie nim uczyniłeś, słuszna uwaga. (Śmiech)

To także dlatego, że myślisz inaczej,

But also because you think differently

from what they tell you in the parenting books,

niż przewidują autorzy poradników dla rodziców,

I really had to learn to think outside of the box with you,

musiałam nauczyć się myśleć twórczo razem z tobą,

and it's made me much more creative as a parent and as a person,

co sprawiło, że jestem znacznie bardziej kreatywna jako rodzic i jako osoba,

and I'll always thank you for that.

za co już zawsze będę ci wdzięczna.

J: To pomogło, kiedy urodziła się Amy?

JL: And that helped when Amy was born?

SL: And that helped when Amy was born, but you are so incredibly special to me

S: Pomogło, ale... ty także jesteś dla mnie niezwykle wyjątkowy

and I'm so lucky to have you as my son.

i jestem szczęściarą, że jesteś moim synem.

(Applause)

(Brawa)

David Isay: After this story ran on public radio,

DI: Gdy wywiad puszczono w ogólnokrajowej stacji,

Josh received hundreds of letters

Josh otrzymał setki listów mówiących,

telling him what an amazing kid he was.

jakim jest wspaniałym dzieckiem.

His mom, Sarah, bound them together in a book,

Jego mama, Sarah, zebrała je w książce

and when Josh got picked on at school, they would read the letters together.

i kiedy Josh był wytykany palcami w szkole, czytali te listy razem.

I just want to acknowledge that two of my heroes

Chcę też nadmienić,

are here with us tonight.

że oboje są tu dziś z nami.

Sarah Littman and her son Josh, who is now an honors student in college.

Sarah Littman i jej syn, Josh, obecnie wzorowy student.

(Applause)

(Brawa)

You know, a lot of people talk about crying when they hear StoryCorps stories,

Wiele osób mówi, że płakało, słysząc historie ze StoryCorps,

and it's not because they're sad.

ale nie dlatego, że byli smutni.

Most of them aren't.

Większość z nich nie była.

I think it's because you're hearing something authentic and pure

To pewnie dlatego, że usłyszeli coś autentycznego i czystego,

gdy często tak trudno ocenić,

at this moment, when sometimes it's hard to tell

what's real and what's an advertisement.

co jest prawdą, a co reklamą.

It's kind of the anti-reality TV.

To coś na kształt anty-reality show.

Nobody comes to StoryCorps to get rich.

Nikt nie przychodzi do SC, by się wzbogacić.

Nobody comes to get famous.

Nikt nie przychodzi po sławę.

It's simply an act of generosity and love.

To po prostu wyraz szczodrości i miłości.

So many of these are just everyday people

Wielu z nich to zwykli ludzie,

talking about lives lived with kindness, courage, decency and dignity,

opowiadający o życiu pełnym życzliwości, odwagi, przyzwoitości i godności.

and when you hear that kind of story,

Kiedy słyszy się te historie

it can sometimes feel like you're walking on holy ground.

można odnieść wrażenie, że stąpa się po świętej ziemi.

So this experiment in Grand Central worked,

Eksperyment z Grand Central powiódł się,

and we expanded across the country.

a my rozszerzyliśmy działalność na cały kraj.

Today, more than 100,000 people in all 50 states

Do tej pory ponad 100 tysięcy ludzi we wszystkich 50 stanach,

in thousands of cities and towns across America

w tysiącach miast i miasteczek Ameryki,

have recorded StoryCorps interviews.

nagrało wywiady do StoryCorps.

It's now the largest single collection of human voices ever gathered.

To największa kolekcja ludzkich głosów, jaką kiedykolwiek zebrano.

(Applause)

(Brawa)

We've hired and trained hundreds of facilitators

Zatrudniliśmy i przeszkoliliśmy setki pracowników,

to help guide people through the experience.

by pomagali ludziom przejść przez to doświadczenie.

Most serve a year or two with StoryCorps

Większość z nich pomaga przez rok lub dwa,

traveling the country, gathering the wisdom of humanity.

jeżdżąc po kraju i zbierając mądrość ludzkości.

They call it bearing witness,

Nazywają to dawaniem świadectwa.

and if you ask them,

Jeśli ich zapytać,

all of the facilitators will tell you that the most important thing

wszyscy powiedzą, że najważniejsze,

they've learned from being present during these interviews

czego się nauczyli, będąc obecnym przy nagrywaniu wywiadów,

is that people are basically good.

jest to, że ludzie są z gruntu dobrzy.

And I think for the first years of StoryCorps, you could argue

Przez pierwsze lata StoryCorps myślałem,

that there was some kind of a selection bias happening,

że miała miejsce stronnicza selekcja,

but after tens of thousands of interviews with every kind of person

ale po tysiącach wywiadów z różnymi ludźmi,

in every part of the country --

przeprowadzonych w każdej części kraju,

rich, poor, five years old to 105,

z bogatymi, biednymi, w wieku od 5 do 105 lat,

80 different languages, across the political spectrum --

mówiących łącznie 80 językami, z każdej strony sceny politycznej,

you have to think that maybe these guys are actually onto something.

zaczynasz myśleć, że może ci ludzie faktycznie są na dobrej drodze.

I've also learned so much from these interviews.

Wiele wyciągnąłem z tych wywiadów.

I've learned about the poetry and the wisdom and the grace

Doświadczyłem poezji, mądrości i wdzięku,

that can be found in the words of people all around us

które można znaleźć w słowach ludzi wokół nas,

when we simply take the time to listen,

gdy tylko znajdziemy czas, by ich wysłuchać.

like this interview

Jak w tej rozmowie

between a betting clerk in Brooklyn named Danny Perasa

urzędnika z Brooklynu, Danny'ego Perasa,

who brought his wife Annie to StoryCorps to talk about his love for her.

który zabrał swoją żonę do StoryCorps, by opowiedzieć o swojej miłości do niej.

(Audio) Danny Perasa: You see, the thing of it is,

Danny: Widzisz, chodzi o to,

I always feel guilty when I say "I love you" to you.

że zawsze mam poczucie winy, gdy mówię, że cię kocham.

And I say it so often. I say it to remind you

A mówię to tak często, by przypomnieć ci,

that as dumpy as I am, it's coming from me.

że wprawdzie jestem krępy, ale i szczery.

It's like hearing a beautiful song from a busted old radio,

To jak słyszeć piękną piosenkę w starym zepsutym radiu -

and it's nice of you to keep the radio around the house.

miło z twojej strony, że wciąż je trzymasz w domu.

Annie Perasa: If I don't have a note on the kitchen table,

Annie: Gdy nie ma liściku na stole w kuchni,

myślę, że coś jest nie tak.

I think there's something wrong.

You write a love letter to me every morning.

Każdego ranka piszesz mi list miłosny.

DP: Well, the only thing that could possibly be wrong

D: Jedyne, co mogłoby pójść nie tak,

to że nie znalazłbym długopisu.

is I couldn't find a silly pen.

"Do mej księżniczki:

AP: To my princess:

The weather outside today is extremely rainy.

Strasznie dzisiaj pada.

I'll call you at 11:20 in the morning.

Zadzwonię do ciebie o 11:20".

DP: It's a romantic weather report.

D: To romantyczny raport o pogodzie.

AP: And I love you. I love you. I love you.

A: "I kocham cię. Kocham cię. Kocham cię".

DP: When a guy is happily married, no matter what happens at work,

D: Gdy facet szczęśliwie się ożeni, to nieważne, co było w pracy,

no matter what happens in the rest of the day,

nieważne, co się stało w ciągu dnia -

there's a shelter when you get home,

w domu znajdziesz schronienie,

there's a knowledge knowing that you can hug somebody

będziesz wiedział, że możesz kogoś przytulić

without them throwing you downstairs and saying, "Get your hands off me."

bez odtrącenia na parterze i słów: "Zabieraj te ręce".

Being married is like having a color television set.

Małżeństwo jest jak kolorowa telewizja.

You never want to go back to black and white.

Nie chcesz wracać do tej czarno-białej.

(Laughter)

(Śmiech)

DI: Danny was about five feet tall

DI: Danny miał coś koło 5 stóp wzrostu,

with crossed eyes and one single snaggletooth,

zeza i jeden jedyny wystający ząb,

but Danny Perasa had more romance in his little pinky

ale w małym paluszku miał więcej romantyzmu

than all of Hollywood's leading men put together.

niż wszyscy znani aktorzy z Hollywood razem wzięci.

What else have I learned?

Czego jeszcze się dowiedziałem?

I've learned about the almost unimaginable capacity

Poznałem niewyobrażalną zdolność

for the human spirit to forgive.

ludzkiego ducha do przebaczania.

I've learned about resilience and I've learned about strength.

Poznałem wytrzymałość i siłę.

Like an interview with Oshea Israel and Mary Johnson.

Jak w tej rozmowie Oshei Israela i Mary Johnson.

When Oshea was a teenager, he murdered Mary's only son,

Jako nastolatek Oshea zamordował jedynego syna Mary,

Laramiun Byrd, in a gang fight.

Laramiun Byrda, w walce gangów.

A dozen years later, Mary went to prison

Dziesięć lat później Mary poszła do więzienia

to meet Oshea and find out who this person was

spotkać Osheę i dowiedzieć się, kim jest ten człowiek,

who had taken her son's life.

który odebrał życie jej synowi.

Slowly and remarkably, they became friends,

Co niezwykłe, z wolna się zaprzyjaźnili

and when he was finally released from the penitentiary,

i kiedy Oshea w końcu wyszedł z więzienia,

Oshea actually moved in next door to Mary.

wprowadził się obok Mary.

This is just a short excerpt of a conversation they had

Oto fragment ich rozmowy

soon after Oshea was freed.

nagranej krótko po wyjściu Oshei na wolność.

Mary: Mojego syna już nie ma.

(Video) Mary Johnson: My natural son is no longer here.

I didn't see him graduate, and now you're going to college.

Nie widziałam, jak kończy szkołę, a ty idziesz teraz na uczelnię.

I'll have the opportunity to see you graduate.

Będę mogła zobaczyć, jak ją kończysz.

I didn't see him get married.

Nie widziałam, jak się żeni.

Hopefully one day, I'll be able to experience that with you.

Z tobą, miejmy nadzieję, będę mogła tego doświadczyć.

Oshea Israel: Just to hear you say those things and to be

Oshea: To, że słyszę te słowa

in my life in the manner in which you are is my motivation.

i że jesteś tak obecna w moim życiu,

It motivates me to make sure that I stay on the right path.

motywuje mnie do ciągłego upewniania się, że idę we właściwym kierunku.

You still believe in me,

Wciąż we mnie wierzysz,

and the fact that you can do it despite how much pain I caused you,

mimo że sprawiłem ci tyle bólu.

it's amazing.

To niesamowite.

MJ: I know it's not an easy thing to be able to share our story together,

Mary: Wiem, że niełatwo jest dzielić się swoją historią,

even with us sitting here looking at each other right now.

siedzieć tu i patrzeć na siebie.

I know it's not an easy thing, so I admire that you can do this.

Wiem, że to niełatwe, dlatego podziwiam cię, że to robisz.

OI: I love you, lady. MJ: I love you too, son.

Oshea: Kocham panią. Mary: Ja ciebie też, synu.

(Brawa)

(Applause)

DI: And I've been reminded countless times of the courage and goodness of people,

DI: Wiele razy przypomniano mi o odwadze i dobroci ludzi

and how the arc of history truly does bend towards justice.

oraz o tym, jak dzieje historii w istocie idą w kierunku sprawiedliwości.

Like the story of Alexis Martinez, who was born Arthur Martinez

Jak w opowieści Alexis Martinez, urodzonej jako Arthur Martinez

in the Harold Ickes projects in Chicago.

w Harold Ickes w Chicago.

In the interview, she talks with her daughter Lesley

W rozmowie ze swoją córką, Lesley, opowiada o tym,

about joining a gang as a young man,

jak dołączyła do gangu w młodym wieku,

and later in life transitioning into the woman she was always meant to be.

i o przemianie w kobietę, którą powinna być od początku.

This is Alexis and her daughter Lesley.

Oto Alexis ze swoją córką, Lesley.

(Audio) Alexis Martinez: One of the most difficult things for me was

Alexis: Jedną z najtrudniejszych rzeczy było dla mnie to,

I was always afraid that I wouldn't be allowed

że zawsze bałam się, że nie wolno mi

to be in my granddaughters' lives,

być obecną w życiu moich wnuczek,

and you blew that completely out of the water,

ale wy całkowicie rozwialiście te obawy,

you and your husband.

ty i twój mąż.

One of the fruits of that is, in my relationship with my granddaughters,

Jednym ze tego skutków jest moja relacja z wnuczkami.

they fight with each other sometimes over whether I'm he or she.

Czasem spierają się o to, czy jestem nim, czy nią.

Lesley Martinez: But they're free to talk about it.

Lesley: Mogą o tym rozmawiać.

AM: They're free to talk about it, but that, to me, is a miracle.

A: Mogą, ale dla mnie to cud.

LM: You don't have to apologize. You don't have to tiptoe.

L: Nie musisz przepraszać. Nie musisz chodzić na palcach.

We're not going to cut you off, and that's something I've always

Nie odetniemy się od ciebie, zawsze chciałam,

wanted you to just know, that you're loved.

byś to wiedziała - że jesteś kochana.

AM: You know, I live this every day now.

A: Wiesz, żyję tym każdego dnia.

I walk down the streets as a woman, and I really am at peace with who I am.

Chodzę ulicami jako kobieta, czując spokój w związku z tym, kim jestem.

I mean, I wish I had a softer voice maybe,

Znaczy, może chciałabym mieć łagodniejszy głos,

but now I walk in love and I try to live that way every day.

ale jestem pełna miłości i chcę tak żyć każdego dnia.

DI: Now I walk in love.

DI: Ja też jestem pełen miłości.

I'm going to tell you a secret about StoryCorps.

Zdradzę wam sekret StoryCorps.

It takes some courage to have these conversations.

Te rozmowy wymagają odwagi.

StoryCorps speaks to our mortality.

StoryCorps przemawia do poczucia moralności.

Participants know this recording will be heard long after they're gone.

Uczestnicy wiedzą, że nagranie będzie odsłuchiwane długo po tym, jak już odejdą.

There's a hospice doctor named Ira Byock

Ira Byock, lekarz pracujący w hospicjum,

who has worked closely with us on recording interviews

pomagał nam przy nagrywaniu rozmów

with people who are dying.

z osobami umierającymi.

He wrote a book called "The Four Things That Matter Most"

Napisał książkę "Cztery rzeczy znaczące najwięcej"

about the four things you want to say to the most important people in your life

o czterech rzeczach, które pragniemy powiedzieć najważniejszym osobom w życiu,

before they or you die:

zanim my lub oni odejdą:

thank you, I love you,

dziękuję, kocham cię,

forgive me, I forgive you.

przebacz mi, wybaczam ci.

They're just about the most powerful words we can say to one another,

To najbardziej potężne słowa, jakie możemy skierować do innych,

and often that's what happens in a StoryCorps booth.

i często to się właśnie dzieje w budkach StoryCorps.

It's a chance to have a sense of closure with someone you care about --

To okazja, by zamknąć pewną sprawę z kimś, na kim nam zależy -

no regrets, nothing left unsaid.

bez żalu, bez niedopowiedzeń.

And it's hard and it takes courage,

To trudne, to wymaga odwagi,

but that's why we're alive, right?

ale właśnie po to żyjemy, czyż nie?

So, the TED Prize.

Nagroda TED.

When I first heard from TED and Chris a few months ago

Kiedy kilka miesięcy temu dostałem wieści z TED i od Chrisa

about the possibility of the Prize, I was completely floored.

o możliwości otrzymania tej nagrody, zatkało mnie.

They asked me to come up with a very brief wish for humanity,

Poproszono mnie o wymyślenie krótkiego życzenia dla ludzkości,

no more than 50 words.

nie dłuższego niż 50 słów.

So I thought about it, I wrote my 50 words,

Po zastanowieniu się, napisałem te 50 słów

and a few weeks later, Chris called and said, "Go for it."

i kilka tygodni później Chris zadzwonił ze słowami: "No, dawaj!"

So here is my wish:

Oto więc moje życzenie,

that you will help us

żebyście pomogli nam

take everything we've learned through StoryCorps

wziąć wszystko, czego nauczyliśmy się przy StoryCorps,

and bring it to the world

i zanieść to światu,

so that anyone anywhere can easily record a meaningful interview

aby każdy wszędzie mógł nagrać wartościową rozmowę

with another human being which will then be archived for history.

z drugim człowiekiem,

która później zostanie zarchiwizowana dla historii.

How are we going to do that? With this.

Jak to zrobimy? Dzięki temu.

We're fast moving into a future where everyone in the world

Zmierzamy ku przyszłości,

w której każdy na świecie będzie miał dostęp do urządzenia,

will have access to one of these,

and it has powers I never could have imagined 11 years ago

które posiada funkcje, o jakich mi się nie śniło 11 lat temu,

when I started StoryCorps.

gdy powołałem StoryCorps.

It has a microphone,

Posiada mikrofon,

it can tell you how to do things,

może podpowiadać, co robić,

and it can send audio files.

może też wysyłać pliki dźwiękowe.

Those are the key ingredients.

To kluczowe elementy.

So the first part of the wish is already underway.

Pierwsza część tego życzenia zaczyna mieć już miejsce.

Over the past couple of months,

Przez kilka ostatnich miesięcy

the team at StoryCorps has been working furiously

zespół StoryCorps zacięcie pracował nad aplikacją,

to create an app that will bring StoryCorps out of our booths

która wyciągnęłaby nas ze wspomnianych budek,

so that it can be experienced by anyone, anywhere, anytime.

tak by każdy, wszędzie i zawsze mógł tego doświadczyć.

Remember, StoryCorps has always been two people and a facilitator

Pamiętajcie, że StoryCorps to dwoje ludzi i pomocnik,

helping them record their conversation, which is preserved forever,

wspierający ich w nagrywaniu konwersacji, która zostanie zachowana na zawsze,

but at this very moment,

lecz właśnie w tej chwili

we're releasing a public beta version of the StoryCorps app.

wprowadzamy wersję beta aplikacji StoryCorps.

The app is a digital facilitator that walks you through

To cyfrowy pomocnik, którzy przeprowadza

the StoryCorps interview process,

przez proces wywiadu StoryCorps,

helps you pick questions,

pomoże wam wybrać pytania

and gives you all the tips you need

i da wszystkie wskazówki niezbędne,

to record a meaningful StoryCorps interview,

by nagrać wartościowy wywiad StoryCorps,

and then with one tap upload it to our archive at the Library of Congress.

a potem jednym stuknięciem wrzucić go do archiwum w Bibliotece Kongresu.

That's the easy part, the technology.

To ta łatwiejsza, technologiczna część.

The real challenge is up to you:

Prawdziwe wyzwanie jest dla was:

to take this tool and figure out how we can use it

wziąć to urządzenie i wykombinować,

all across America and around the world,

jak użyć go w całej Ameryce i na całym świecie,

so that instead of recording thousands of StoryCorps interviews a year,

by zamiast tysięcy wywiadów każdego roku

we could potentially record tens of thousands

nagrywać je w dziesiątkach tysięcy,

or hundreds of thousands

w setkach tysięcy,

or maybe even more.

albo i więcej.

Imagine, for example, a national homework assignment

Wyobraźcie sobie, przykładowo, zadać narodową pracę domową,

where every high school student studying U.S. history across the country

by każdy uczeń liceum, mający w szkole historię USA,

records an interview with an elder over Thanksgiving,

nagrał wywiad z osobą starszą podczas Święta Dziękczynienia -

so that in one single weekend

wtedy zaś w ciągu weekendu

an entire generation of American lives and experiences are captured.

całe pokolenie życia i doświadczeń Amerykanów zostałoby uchwycone.

(Applause)

(Brawa)

Or imagine mothers on opposite sides of a conflict somewhere in the world

Wyobraźcie sobie matki po różnych stronach konfliktu gdzieś na świecie

sitting down not to talk about that conflict

zasiadające razem nie po to, by rozmawiać o tym konflikcie,

but to find out who they are as people,

ale by odkryć, kim są jako ludzie,

and in doing so, begin to build bonds of trust;

tworząc tym samym więź zaufania.

or that someday it becomes a tradition all over the world

Wyobraźcie sobie tradycję obowiązującą na całym świecie,

that people are honored with a StoryCorps interview

że ludzi honoruje się wywiadem dla StoryCorps

on their 75th birthday;

w dniu ich 75. urodzin

or that people in your community

lub że ludzie w waszej okolicy

go into retirement homes or hospitals or homeless shelters or even prisons

będą się udawać do domów spokojnej starości, szpitali,

przytułków dla bezdomnych, a nawet więzień,

armed with this app to honor the people least heard in our society

by przy pomocy tego urządzenia uhonorować najmniej ważnych

and ask them who they are, what they've learned in life,

i zapytać ich, kim są, czego nauczyło ich życie

and how they want to be remembered.

i jak chcą zostać zapamiętani.

(Applause)

(Oklaski)

Ten years ago, I recorded a StoryCorps interview with my dad

10 lat temu nagrałem wywiad z moim tatą,

who was a psychiatrist, and became a well-known gay activist.

który był psychiatrą.

Gdy świat o nim usłyszał, stał się aktywistą na rzecz praw gejów.

This is the picture of us at that interview.

To zdjęcie przedstawia nas podczas tamtego wywiadu.

I never thought about that recording until a couple of years ago,

Nie myślałem o nagrywaniu wywiadów, zanim kilka lat temu

when my dad, who seemed to be in perfect health

u mojego taty, który zdawał się być w doskonałej kondycji

and was still seeing patients 40 hours a week,

i przyjmował pacjentów przez 40 godzin w tygodniu,

was diagnosed with cancer.

zdiagnozowano raka.

He passed away very suddenly a few days later.

Odszedł nagle niedługo później.

It was June 28, 2012,

Był 28 czerwca 2012,

the anniversary of the Stonewall riots.

rocznica zamieszek w Stonewall.

Po raz pierwszy przesłuchałem naszą rozmowę o 3 nad ranem,

I listened to that interview for the first time at three in the morning

on the day that he died.

w dniu, w którym zmarł.

I have a couple of young kids at home,

Mam kilkoro dzieci,

and I knew that the only way they were going to get to know this person

wiem, że jedynym sposobem, w jaki mogą poznać tę osobę,

who was such a towering figure in my life would be through that session.

tak ważną w moim życiu, będzie przesłuchanie tej rozmowy.

I thought I couldn't believe in StoryCorps any more deeply than I did,

Sądziłem, że nie jestem w stanie wierzyć w powodzenie StoryCorps bardziej,

but it was at that moment

ale w tamtej chwili

that I fully and viscerally grasped the importance of making these recordings.

instynktownie i w pełni zrozumiałem, jak ważne jest nagrywanie tych wywiadów.

Every day, people come up to me

Każdego dnia ludzie przychodzą do mnie

and say, "I wish I had interviewed my father or my grandmother or my brother,

i mówią: "Szkoda, że nie nagrałem takiej rozmowy z ojcem/babcią/bratem,

but I waited too long."

zwlekałem zbyt długo".

Now, no one has to wait anymore.

Teraz nikt już nie musi zwlekać.

At this moment,

Teraz,

when so much of how we communicate is fleeting and inconsequential,

gdy tak wiele z tego, co mówimy, przemija i traci na ważności,

join us in creating this digital archive

wspomóżcie nas w tworzeniu cyfrowych archiwów rozmów,

of conversations that are enduring and important.

które nie przemijają i są ważne.

Help us create this gift to our children,

Pomóżcie nam tworzyć ten podarunek dla naszych dzieci,

this testament to who we are as human beings.

pozostałość tego, kim byliśmy jako ludzie.

I hope you'll help us make this wish come true.

Mam nadzieję, że pomożecie nam spełnić to marzenie.

Interview a family member, a friend or even a stranger.

Przeprowadźcie wywiad z członkiem rodziny, przyjacielem lub nawet nieznajomym.

Together, we can create an archive of the wisdom of humanity,

Wspólnie możemy stworzyć archiwum mądrości całej ludzkości

i może, czyniąc to,

and maybe in doing so,

we'll learn to listen a little more and shout a little less.

nauczymy się częściej słuchać i rzadziej krzyczeć.

Maybe these conversations will remind us what's really important.

Może te rozmowy przypomną nam o tym, co jest naprawdę ważne.

And maybe, just maybe,

Może, być może

it will help us recognize that simple truth

pomogą nam one zrozumieć,

that every life, every single life,

że każde, absolutnie każde życie

matters equally and infinitely.

jest tak samo nieskończenie ważne.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Brawa)

(Applause)

Thank you. Thank you.

Dziękuję. Dziękuję.

(Brawa)

(Applause)

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)