Dave Isay: Everyone around you has a story the world needs to hear

Translator: Sundari Enkhtugs Reviewer: Tuya Bat

Tonight, I'm going to try to make the case

Өнөөдөр орой би та бүхэнд

that inviting a loved one, a friend or even a stranger

өөрийн хайртай нэгэн, найз нөхөр, эсвэл танихгүй хүнийг урьж,

to record a meaningful interview with you

нандин ярилцлага хийх нь

just might turn out to be one of the most important moments in that person's life,

тэр хүний болон таны амьдралын хамгийн чухал мөчүүдийн нэг

байж болох юм гэдгийг тайлбарлая.

and in yours.

When I was 22 years old, I was lucky enough to find my calling

22 настай байхад минь маш их аз тохиож, радиогоор өгүүллэг хийх явцдаа

when I fell into making radio stories.

би хийх дуртай зүйлээ олсон.

At almost the exact same time,

Мөн яг энэ үед би

I found out that my dad, who I was very, very close to, was gay.

маш ойр дотно байсан аавыгаа ижил хүйстэн гэдгийг мэдсэн юм.

I was taken completely by surprise.

Би үнэхээр гайхсан.

We were a very tight-knit family,

Гэр бүл маань маш дотно байсан тул

би сэтгэлээр их унасан.

and I was crushed.

At some point, in one of our strained conversations,

Бидний нэг ярвигтай ярианы үеэр аав маань

my dad mentioned the Stonewall riots.

Стоунволлын жагсаалыг дурдсан.

He told me that one night in 1969,

Тэр надад 1969 оны нэгэн орой

хар арьст болон Латин гаралтай, эмэгтэй болж хувцасласан хэсэг залуус

a group of young black and Latino drag queens

fought back against the police at a gay bar in Manhattan

Манхэттэнд байдаг Стоунволл Инн гэдэг ижил хүйстний клубд

цагдаа нарын эсрэг тэмцсэн тухай ярьсан.

called the Stonewall Inn,

and how this sparked the modern gay rights movement.

Мөн энэ явдал ижил хүйстнүүдийн

эрхийн төлөөх хөдөлгөөнийг эхлүүлсэн байлаа.

It was an amazing story, and it piqued my interest.

Энэ гайхалтай түүх сонирхлыг минь ихэд татсан.

So I decided to pick up my tape recorder and find out more.

Ийнхүү би дуу хураагуураа авч, энэ түүхийг цааш судлахаар шийдсэн.

With the help of a young archivist named Michael Shirker,

Майкл Ширкэр хэмээх залуу архивчийн хамт

тэр орой Стоунволл Иннд байсан хүмүүсээс олж чадах

we tracked down all of the people we could find

хүн бүрийг хайж уулзсан юм.

who had been at the Stonewall Inn that night.

Recording these interviews,

Ийнхүү ярилцлага авч явахдаа

I saw how the microphone gave me the license

микрофон минь намайг

миний хэзээ ч очихгүй байсан газруудад аваачиж,

to go places I otherwise never would have gone

and talk to people I might not otherwise ever have spoken to.

хэзээ ч ярилцаж үзэхгүй байсан хүмүүстэй уулзуулсныг анзаарсан.

I had the privilege of getting to know

Надад хамгийн бишрэм, хүчтэй, эрэлхэг хүмүүстэй

some of the most amazing, fierce and courageous human beings

уулзах боломж олдсон.

I had ever met.

It was the first time the story of Stonewall

Стоунволлын түүх улс даяар сонсогчдод

had been told to a national audience.

анх удаагаа хүрсэн нь энэ байлаа.

I dedicated the program to my dad,

Би энэ хөтөлбөрийг аавдаа зориулснаар

it changed my relationship with him, and it changed my life.

бидний харилцаа, миний амьдрал өөрчлөгдсөн.

Over the next 15 years, I made many more radio documentaries,

Дараагийн 15 жилийн турш би илүү олон баримтат радио хөтөлбөр хийж,

working to shine a light on people who are rarely heard from in the media.

хэвлэл мэдээллээр бараг гардаггүй хүмүүсийг таниулахыг зорьж байлаа.

Ярилцлага авах энэ энгийн үйлдэл

Over and over again,

I'd see how this simple act of being interviewed

хүмүүст хичнээн чухал байж болохыг

could mean so much to people,

би дахин дахин харж байв.

particularly those who had been told that their stories didn't matter.

Ялангуяа тэдний түүх бусдад хамаагүй гэж үргэлж хэлүүлж байсан хүмүүст.

I could literally see people's back straighten

Хүмүүс микрофон барьмагцаа

as they started to speak into the microphone.

цэх суун ярьж эхэлдгийг ажиглаж болно.

In 1998, I made a documentary about the last flophouse hotels

1998 онд би Манхэттэний Бауэри дах

сүүлчийн нийтийн дэн буудлуудын талаар

on the Bowery in Manhattan.

баримтат нэвтрүүлэг хийж байлаа.

Guys stayed up in these cheap hotels for decades.

Хүмүүс энэ хямд буудлуудад олон арван жил

They lived in cubicles the size of prison cells

шоронгийн өрөө шиг жижиг зайд амьдардаг байлаа.

covered with chicken wire

Өрөө хооронд сааралжин хаалт

so you couldn't jump from one room into the next.

оршин суугчдын өрөөнүүдийг тусгаарладаг байв.

Later, I wrote a book on the men with the photographer Harvey Wang.

Сүүлд нь би гэрэл зурагчин Харви Вангтай хамт

тэр хүмүүсийн талаар ном бичсэн.

I remember walking into a flophouse with an early version of the book

Номны эхний хувилбарыг дэн буудалд аваачин,

тэдний нэгд өөрийнх нь хэсгийг үзүүлснээ би тод санадаг.

and showing one of the guys his page.

Залуу хуудас руу чимээгүй ширтэж байгаад

He stood there staring at it in silence,

then he grabbed the book out of my hand

гараас минь номыг шүүрч

and started running down the long, narrow hallway

урт корридороор номоо толгой дээрээ сэгсрэн

"Би оршдог юм байна! Би оршдог!" хэмээн орилж байсныг сайн санаж байна.

holding it over his head

shouting, "I exist! I exist."

(Applause)

(Алга ташилт)

In many ways, "I exist" became the clarion call for StoryCorps,

Олон талаар "Би оршдог" хэмээх энэ үг миний олон жил бодож явсан

this crazy idea that I had a dozen years ago.

СториКорын уриа болсон.

Гол санаа нь баримтат бүтээлийг орвонгоор нь өөрчлөх байсан.

The thought was to take documentary work

and turn it on its head.

Ярилцлагыг олон нийтэд хүрдэг баримтат бүтээлийг голдуу

Traditionally, broadcast documentary

has been about recording interviews to create a work of art or entertainment

урлагийн бүтээл, хүмүүсийг зугаацуулах хэрэгсэл,

or education that is seen or heard by a whole lot of people,

эсвэл боловсролын материал болгон ашигладаг.

but I wanted to try something

Гэхдээ миний хийхийг хүссэн зүйл бол

where the interview itself was the purpose of this work,

ярилцлагыг өөрийг нь зорилгоо болгож

and see if we could give many, many, many people the chance

энэ байдлаар олон олон хүнд түүхээ бусдад өгүүлэх

to be listened to in this way.

боломж олгохыг хүссэн.

So in Grand Central Terminal 11 years ago,

Ийнхүү 11 жилийн өмнө Гранд Сэнтрал вокзал дээр

we built a booth where anyone can come to honor someone else

хүссэн хүн бүр өөр хэн нэгэнд хүндэтгэл үзүүлж

амьдралынх нь талаар ярилцлага хийх боломжтой жижиг өрөөг байгуулсан.

by interviewing them about their life.

You come to this booth and you're met by a facilitator who brings you inside.

Энэ өрөөнд ирэхэд таныг нэг туслагч хүлээн авна.

Та жишээ нь өвөөтэйгээ

You sit across from, say, your grandfather

for close to an hour and you listen and you talk.

нэг цаг шахам сууж, яриаг нь сонсож ярилцана.

Many people think of it as, if this was to be our last conversation,

Ихэнх хүмүүс "Надад маш нандин энэ хүнтэй хийх

what would I want to ask of and say to this person

сүүлийн ярилцлага байсан бол түүнээс би юу асуух вэ?" гэж

who means so much to me?

бодон ярилцлагаа хийдэг.

At the end of the session, you walk away with a copy of the interview

Ярилцлага дуусмагц бид ярианы чинь нэг хувийг танд өгч,

and another copy goes to the American Folklife Center

өөр нэг хувийг Конгрессийн номын сан дах

at the Library of Congress

Америкийн Ардын Амьдралын Төвд хадгалдаг.

so that your great-great-great-grandkids can someday get to know your grandfather

Ингэснээр таны хойч үе өөрийх нь дуу хоолой, түүхээр

таны өвөөгийн тухай мэдэж авах болно.

through his voice and story.

So we open this booth in one of the busiest places in the world

Бид энэ цэгийг дэлхийн хамгийн их хөл хөдөлгөөнтэй

and invite people to have this incredibly intimate conversation

газруудад байгуулж, хүмүүсийг урьж,

өөр хэн нэгэнтэй дотно яриа өрнүүлэхийг хүсдэг.

with another human being.

I had no idea if it would work, but from the very beginning, it did.

Бүтэх эсэхийг мэдэхгүй байсан ч, эхнээсээ маш амжилттай болсон.

People treated the experience with incredible respect,

Хүмүүс ярилцлагыг маш ихээр хүндэтгэн үзэж,

and amazing conversations happened inside.

ярилцлагын өрөөнүүдэд гайхалтай харилцан ярианууд өрнөж байв.

I want to play just one animated excerpt

Одоо анхны Гранд Сэнтрал дах цэгт хийж,

from an interview recorded at that original Grand Central Booth.

хожим багахан хэсгийг нь дүрсжүүлсэн ярилцлагыг үзүүлье.

This is 12-year-old Joshua Littman interviewing his mother, Sarah.

Энэ бол ээж Саратай ярилцлага хийж буй 12 настай хүү Жошуа Литтмэн.

Josh has Asperger's syndrome.

Жош Аспергерийн синдром өвчтэй.

As you may know, kids with Asperger's are incredibly smart

Та бүхэн Аспергертэй хүүхдүүд бахдам ухаалаг ч,

but have a tough time socially.

хүмүүстэй харилцахдаа маруухан байдгийг мэдэх байх.

They usually have obsessions.

Тэд ихэвчлэн ямар нэг зүйлд хэт дуртай болдог.

In Josh's case, it's with animals,

Жошийн хувьд амьтдад маш дуртай бөгөөд

so this is Josh talking with his mom Sarah

энэ бол 9 жилийн өмнө

at Grand Central nine years ago.

ээжтэйгээ Гранд Сэнтралд хийсэн ярилцлага.

(Video) Josh Littman: From a scale of one to 10,

(Бичлэг) Жош Литтмэн: Таны амьдрал амьтадгүйгээр

do you think your life would be different without animals?

хэр өөр байхыг нэгээс 10 хүртэл тоогоор илэрхийлбэл?

Sarah Littman: I think it would be an eight without animals,

Сара Литтмэн: Наймаар илэрхийлнэ байх.

because they add so much pleasure to life.

Учир нь тэд миний амьдралд асар их баяр баясал авчирдаг.

JL: How else do you think your life would be different without them?

ЖЛ: Амьтадгүйгээр амьдралд чинь ямар өөрчлөлт гарах бол?

SL: I could do without things like cockroaches and snakes.

СЛ: Жоом, могойгүйгээр амьдарч чадна шүү.

JL: Well, I'm okay with snakes as long as they're not venomous

ЖЛ: Хоргүй, эсвэл надад халгүй л бол

надад могойнд дургүйцэх зүйл байхгүй.

or constrict you or anything.

SL: Yeah, I'm not a big snake person --

СЛ: Би могойнд тийм ч дуртай бишээ.

JL: But cockroach is just the insect we love to hate.

ЖЛ. Гэхдээ жоом бол бидний үзэх ядах дуртай нэгэн шавьж.

SL: Yeah, it really is.

СЛ: Тийм шүү, тэр үнэн.

JL: Have you ever thought you couldn't cope with having a child?

ЖЛ: Танд хүүхэдтэй байхыг тэсч чадахгүй үе байсан уу?

SL: I remember when you were a baby, you had really bad colic,

СЛ: Нялх байхад чинь гэдэс чинь их өвддөг байсан.

so you would just cry and cry.

Чи уйлаад, уйлаад л.

JL: What's colic? SL: It's when you get this stomach ache

ЖЛ: Гэдэс яаж өвддөг байсан гэж? СЛ: Гэдэс чинь өвдвөл чи

and all you do is scream for, like, four hours.

4 цаг ч хамаагүй орилж уйлдаг байсан.

JL: Even louder than Amy does?

ЖЛ: Эмигээс ч чанга уйлдаг байсан гэж үү?

SL: You were pretty loud, but Amy's was more high-pitched.

СЛ: Чи чанга уйлдаг байсан ч, Эмигийх илүү өндөр дуутай.

JL: I think it feels like everyone seems to like Amy more,

ЖЛ: Надад хүн бүр Эмийг тэнгэрийн элч мэт,

like she's the perfect little angel.

надаас илүү хайрладаг юм шиг санагддаг.

SL: Well, I can understand why you think that people like Amy more,

СЛ: Яагаад чамд хүмүүс Эмид илүү хайртай мэт санагддагийг ойлгож байна.

and I'm not saying it's because of your Asperger's syndrome,

Энэ чиний Аспергерийн синдромтой холбоотой гэсэн үг биш л дээ.

but being friendly comes easily to Amy,

Гэхдээ нөхөрсөг байх Эмигийн хувьд илүү амар байдаг.

whereas I think for you it's more difficult,

Харин чиний хувьд арай хэцүү байдаг байх.

but the people who take the time to get to know you love you so much.

Чамайг таньж мэдэхэд илүү цаг гаргасан хүмүүс чамд маш их хайртай.

JL: Like Ben or Eric or Carlos? SL: Yeah --

ЖЛ: Бэн, Эрик, Карлос шиг уу? СЛ: Тийм ээ.

JL: Like I have better quality friends but less quantity? (Laughter)

ЖЛ: Би илүү сайн, үнэнч, гэхдээ арай цөөхөн найзтай гэж үү? (Инээд)

SL: I wouldn't judge the quality, but I think --

СЛ: Би тэдний чанарыг шинжихгүй ч, миний бодлоор...

JL: I mean, first it was like, Amy loved Claudia, then she hated Claudia,

ЖЛ: Юу гэхээр, Эми Клаудиад хайртай, дараа нь дургүй болсон,

she loved Claudia, then she hated Claudia.

буцаж дуртай болоод, дахин дургүй болчихсон.

SL: Part of that's a girl thing, honey.

СЛ: Зарим нь охидын асуудал, хүү минь.

The important thing for you is that you have a few very good friends,

Чиний хувьд чухал нь гэвэл чамд маш сайн хэдэн найз байдаг ба

and really that's what you need in life.

амьдралд чинь тэд л хэрэгтэй.

JL: Did I turn out to be the son you wanted when I was born?

ЖЛ: Би төрөхдөө таны хүсч байсан шиг хүү байсан уу?

Did I meet your expectations?

Би таны хүлээлтэнд хүрсэн үү?

SL: You've exceeded my expectations, sweetie,

СЛ: Хонгор минь, чи миний хүлээлтийг хол давсан.

because, sure, you have these fantasies of what your child's going to be like,

Учир нь хүүхдээ ямар болоосой гэсэн төсөөлөл байдаг ч,

but you have made me grow so much as a parent, because you think --

чи намайг ээжийн хувьд боловсроход маш их тусалсан.

JL: Well, I was the one who made you a parent.

ЖЛ: Би таныг ээж болгосон шүү дээ.

SL: You were the one who made me a parent. That's a good point. (Laughter)

СЛ: Чи намайг ээж болгосон. Зөв санаа шүү. (Инээд)

But also because you think differently

Учир нь чи эцэг эх байх тухай номнуудад гардгаас

from what they tell you in the parenting books,

тэс өөрөөр сэтгэдэг.

I really had to learn to think outside of the box with you,

Чиний дэргэд би үнэхээр хайрцагнаас гадуур сэтгэж сурах хэрэгтэй болж,

and it's made me much more creative as a parent and as a person,

энэ нь намайг эх хүн, хувь хүний хувьд илүү бүтээлч болгосон.

and I'll always thank you for that.

Үүнд чинь би үргэлж баярладаг.

JL: And that helped when Amy was born?

ЖЛ: Эмиг төрөхөд мөн энэ тус болсон уу?

SL: And that helped when Amy was born, but you are so incredibly special to me

СЛ: Эмиг төрөхөд тус болсон, гэхдээ чи миний хувьд үнэхээр онцгой,

and I'm so lucky to have you as my son.

чам шиг хүүтэйдээ би маш азтай.

(Applause)

(Алга ташилт)

David Isay: After this story ran on public radio,

Дэйв Аисэй: Энэ түүх радиогоор цацагдсаны дараа

Josh received hundreds of letters

Жош түүний хичнээн гайхалтай хүү гэдгийг бичсэн

telling him what an amazing kid he was.

зуу зуун захиа авсан.

His mom, Sarah, bound them together in a book,

Түүний ээж Сара захиануудыг ном болгон нэгтгэж,

and when Josh got picked on at school, they would read the letters together.

Жош сургууль дээрээ хүнд үетэй тулгарахад

тэд хамт захиануудаа уншдаг байсан.

I just want to acknowledge that two of my heroes

Миний баатруудын хоёр нь өнөө орой

are here with us tonight.

бидэнтэй байгааг хэлэх гэсэн юм.

Sarah Littman and her son Josh, who is now an honors student in college.

Сара Литтмэн ба түүний хүү Жош коллежийн тэргүүний оюутан болсон.

(Applause)

(Алга ташилт)

You know, a lot of people talk about crying when they hear StoryCorps stories,

СториКорын түүхүүдийг сонсоод олон хүн уйлснаа хэлдэг нь

гунигтай болохоор биш.

and it's not because they're sad.

Most of them aren't.

Ихэнх нь гунигтай биш.

I think it's because you're hearing something authentic and pure

Юу жинхэнэ, юу сурталчилгаа гэдгийг

мэдэх хэцүү болсон энэ үед ийм үнэн, ариун түүх

at this moment, when sometimes it's hard to tell

what's real and what's an advertisement.

сонссонтой холбоотой гэж бодож байна.

It's kind of the anti-reality TV.

Энэ нь нэг талаасаа реалити телевизийн эсрэг зүйл.

Nobody comes to StoryCorps to get rich.

Хэн ч СториКор руу баян,

Nobody comes to get famous.

алдартай болох гэж ирдэггүй.

It's simply an act of generosity and love.

Энэ бол өгөөмөр сэтгэл, хайраас гарч буй энгийн үйлдэл.

So many of these are just everyday people

Ихэнх нь энгийн хүмүүсийн энэрэнгүй сэтгэл, зориг хатуужил,

talking about lives lived with kindness, courage, decency and dignity,

сайхан сэтгэл, ёс журамтай амьдрал.

and when you hear that kind of story,

Ийм түүх сонсоход заримдаа

it can sometimes feel like you're walking on holy ground.

ариун газраар алхаж буй мэт санаддаг.

So this experiment in Grand Central worked,

Ийнхүү Гранд Сэнтралын энэ туршилт амжилт олж,

and we expanded across the country.

бид улс даяар хүрээгээ тэлсэн юм.

Today, more than 100,000 people in all 50 states

Өнөөдөр Америк даяар бүх 50 мужийн

in thousands of cities and towns across America

мянга мянган хотын 100,000 гаруй хүн

have recorded StoryCorps interviews.

СториКорын ярилцлага хийгээд байна.

It's now the largest single collection of human voices ever gathered.

Энэ бол хүний дуу хоолойг цуглуулсан хамгийн том, цор ганц цоморлиг.

(Applause)

(Алга ташилт)

We've hired and trained hundreds of facilitators

Бид зуу зуун зөвлөгчдийг ажилд аван сургаж,

to help guide people through the experience.

хүмүүсийг ярилцлагын үеэр чиглүүлэн тусалдаг.

Most serve a year or two with StoryCorps

Ихэнх нь 1 юм уу 2 жил СториКорт ажиллан,

traveling the country, gathering the wisdom of humanity.

улс даяар аялж, хүн төрөлхтний суу билгийг цуглуулдаг.

They call it bearing witness,

Тэд үүнийгээ гэрч болох гэдэг ба

and if you ask them,

зөвлөгч бүрээс

all of the facilitators will tell you that the most important thing

эдгээр ярилцлагын үеэр сурсан

they've learned from being present during these interviews

хамгийн чухал зүйл юу болохыг асуувал

is that people are basically good.

хүмүүсийн мөн чанар нь сайн байдаг гэж хэлнэ.

And I think for the first years of StoryCorps, you could argue

СториКорын эхний хэдэн жилийн хувьд

that there was some kind of a selection bias happening,

тодорхой хэмжээгээр туйлширдаг гэж та маргаж болох ч,

but after tens of thousands of interviews with every kind of person

улс орны өнцөг булан бүрт,

баян, ядуу, 5 настайгаас 105 настай,

in every part of the country --

rich, poor, five years old to 105,

80 өөр хэл, өөр өөр улс төрийн бүлэглэлийн гээд

төрөл бүрийн мянга мянган хүнээс ярилцлага авсны дараа

80 different languages, across the political spectrum --

you have to think that maybe these guys are actually onto something.

энэ хүмүүс нээрээ нэг зүйл сэдээд байх шиг байна гэж та бодно.

I've also learned so much from these interviews.

Би өөрөө энэ ярилцлагуудаас маш их зүйл сурсан.

I've learned about the poetry and the wisdom and the grace

Би эргэн тойрны хүмүүсийн үгэн дэх

that can be found in the words of people all around us

яруу найраг, ухаан билэг, гоо сайхныг олж харсан.

when we simply take the time to listen,

Бид сонсох цаг л гаргаж чадах юм бол шүү дээ.

like this interview

Жишээ нь, Бруклины хэлтсийн ажилтан Дэнни Пиразагийн

between a betting clerk in Brooklyn named Danny Perasa

эхнэр Аннигаа СториКорт урин,

who brought his wife Annie to StoryCorps to talk about his love for her.

хичнээн хайртайгаа өгүүлсэн энэ ярилцлага шиг.

[Дэнни ба Анни]

(Audio) Danny Perasa: You see, the thing of it is,

(Дуу) Дэнни Пираза: Тэгэхээр, би чамд "Хайртай" гэж хэлэх бүртээ

I always feel guilty when I say "I love you" to you.

дотроо буруу зүйл хийсэн мэт санагддаг.

And I say it so often. I say it to remind you

Би дэндүү олон хэлдэг. Би хичнээн навсгар ч гэсэн

that as dumpy as I am, it's coming from me.

надаас гарч байгаа үг шүү гэдгийг сануулах гэж хэлдэг.

It's like hearing a beautiful song from a busted old radio,

Яг л хуучирсан өнгөгүй радионоос уянгалаг дуу гарч байгаа адил,

and it's nice of you to keep the radio around the house.

тэр радиог гэртээ байлгаж байх сайхан шүү дээ.

Анни Пераза: Гал тогооны ширээн дээр

Annie Perasa: If I don't have a note on the kitchen table,

надад үлдээсэн зурвас байхгүй бол

I think there's something wrong.

ямар нэг муу юм болж гэж боддог.

You write a love letter to me every morning.

Чи өглөө бүр надад хайрын захиа бичдэг.

DP: Well, the only thing that could possibly be wrong

ДП: Болж болох ганц муу юм нь

би үзгээ олохгүй байх биз.

is I couldn't find a silly pen.

АП: Хонгорхон гүнж минь,

AP: To my princess:

The weather outside today is extremely rainy.

Өнөөдөр гадаа маш их бороотой байна.

I'll call you at 11:20 in the morning.

Би өглөө 11:20-д чам руу залгах болно.

DP: It's a romantic weather report.

ДП: Энэ бол романтик цаг агаарын мэдээ.

AP: And I love you. I love you. I love you.

АП: Мөн би чамд хайртай. Би чамд хайртай. Би чамд хайртай.

DP: When a guy is happily married, no matter what happens at work,

ДП: Гэрлэлт аз жаргалтай бол ажил дээр юу ч болж байсан,

no matter what happens in the rest of the day,

өдрийн бусад үед юу ч болсон байсан,

there's a shelter when you get home,

гэртээ хайртай хүнээ тэврэхэд,

there's a knowledge knowing that you can hug somebody

"Надаас гараа ав" гээд чамайг түлхэхгүй гэдэг бодол

without them throwing you downstairs and saying, "Get your hands off me."

үнэхээр нөмөр түшиг болдог.

Being married is like having a color television set.

Гэрлэх гэдэг өнгөт зурагттай болохтой адил.

You never want to go back to black and white.

Чи хэзээ ч эргээд хар, цагаан зурагттай болохыг хүсдэггүй.

(Laughter)

(Инээд)

DI: Danny was about five feet tall

ДИ: Дэнни 152 см өндөр,

with crossed eyes and one single snaggletooth,

солир нүдтэй, урагшаа түрсэн ганц шүдтэй байсан ч

but Danny Perasa had more romance in his little pinky

түүний ганц чигчий хуруунд Холливудын

бүх эрчүүдийг нийлүүлснээс илүү хайр шингэсэн байсан.

than all of Hollywood's leading men put together.

What else have I learned?

Би өөр юу сурсан бол?

I've learned about the almost unimaginable capacity

Би хүн бусдыг өршөөх төсөөлшгүй уужим

for the human spirit to forgive.

сэтгэлийн тэнхээтэй гэдгийг сурсан.

I've learned about resilience and I've learned about strength.

Би тэсвэр хатуужил, хүч чадал гэж юу болохыг мэдэж авсан.

Like an interview with Oshea Israel and Mary Johnson.

Ошей Израэл болон Мэри Жонсон хоёрын энэ ярилцлага шиг.

When Oshea was a teenager, he murdered Mary's only son,

Ошей өсвөр насандаа бүлэг зодоон хийж байгаад

Мэригийн ганц хүү Ларамиун Бёрдыг хөнөөсөн.

Laramiun Byrd, in a gang fight.

A dozen years later, Mary went to prison

12 жилийн дараа Мэри Ошейтэй уулзаж

to meet Oshea and find out who this person was

хүүгийнх нь амийг авсан энэ хүн хэн байсныг мэдэхээр

who had taken her son's life.

шоронд очсон.

Slowly and remarkably, they became friends,

Тэд бага багаар найзууд болж,

and when he was finally released from the penitentiary,

Ошей суллагдсаныхаа дараа

Oshea actually moved in next door to Mary.

Мэригийн хөрш болон нүүж очсон.

This is just a short excerpt of a conversation they had

Ошейг суллагдсаны дараа тэдний хийсэн ярилцлагын

soon after Oshea was freed.

багахан хэсгийг хүргэе.

(Video) Mary Johnson: My natural son is no longer here.

(Бичлэг) Мэри Жонсон: Миний хүү энэ хорвоод байхаа больсон.

I didn't see him graduate, and now you're going to college.

Би түүний сургуулиа төгсөхийг хараагүй ч,

одоо чи их сургуульд орох гэж байна.

I'll have the opportunity to see you graduate.

Надад чамайг төгсөхийг харах боломж байна.

I didn't see him get married.

Би түүнийг гэрлэхийг хараагүй.

Hopefully one day, I'll be able to experience that with you.

Магадгүй үүнийг би чамтай цуг үзэх байх.

Oshea Israel: Just to hear you say those things and to be

Ошей Израэл: Таныг ийм зүйл хэлэхийг сонсож,

in my life in the manner in which you are is my motivation.

таны миний амьдралын нэг хэсэг болж байгаа нь миний хувьд урам зориг.

It motivates me to make sure that I stay on the right path.

Та намайг зөвөөр амьдрахад урам өгч байна.

You still believe in me,

Би танд хичнээн их зовлон учруулсан ч,

and the fact that you can do it despite how much pain I caused you,

та надад одоо ч итгэн, надтай харилцаж байгаа тань

it's amazing.

үнэхээр гайхалтай.

MJ: I know it's not an easy thing to be able to share our story together,

МЖ: Бидний хувьд түүхээ хуваалцах нь амар зүйл биш гэдгийг би мэднэ.

even with us sitting here looking at each other right now.

Ингээд өөд өөдөөсөө хараад сууж байхад хүртэл.

I know it's not an easy thing, so I admire that you can do this.

Амар зүйл огт биш гэдгийг би мэдэх тул чамайг мөн биширч байна.

OI: I love you, lady. MJ: I love you too, son.

ОИ: Би танд хайртай. МЖ: Би ч бас чамд хайртай, хүү минь.

(Хөгжим) [Ошей ба Мэри]

(Алга ташилт)

(Applause)

DI: And I've been reminded countless times of the courage and goodness of people,

ДИ: Би мөн маш олон удаа эр зориг, хүн чанар болон

and how the arc of history truly does bend towards justice.

цаг хугацаа хэрхэн шударга ёсны талд орж чаддагийг харж байлаа.

Like the story of Alexis Martinez, who was born Arthur Martinez

Артур Мартинез нэртэй төрсөн Алэксис Мартинезийн

Чикаго дахь Харолд Икис төслийн үед хийсэн ярилцлага үүнийг өгүүлнэ.

in the Harold Ickes projects in Chicago.

In the interview, she talks with her daughter Lesley

Тэрбээр охин Лэслитэйгээ залуу байхдаа бүлгэмд элсэн,

about joining a gang as a young man,

дараа нь хүслээ биелүүлэн

and later in life transitioning into the woman she was always meant to be.

эмэгтэй хүн болох шилжилтэнд орсон талаар ярилцсан юм.

This is Alexis and her daughter Lesley.

Энэ бол Алэксис болон түүний охин Лэсли.

(Audio) Alexis Martinez: One of the most difficult things for me was

(Дуу) Алэксис Мартинез: Миний хувьд хамгийн хэцүү зүйл

I was always afraid that I wouldn't be allowed

намайг ач охидынхоо амьдралын нэг хэсэг болохыг

to be in my granddaughters' lives,

зөвшөөрөхгүй байх вий гэдэг байсан.

and you blew that completely out of the water,

Гэсэн ч чи, чиний нөхөр эсрэгээр нь хийж,

you and your husband.

надад тэдэнтэй байхыг зөвшөөрсөн.

One of the fruits of that is, in my relationship with my granddaughters,

Үүний нэг үр шим бол миний ач охидтойгоо бүтээсэн харилцаа.

they fight with each other sometimes over whether I'm he or she.

Заримдаа тэд намайг эрэгтэй, эмэгтэй гэж хааяа муудалцдаг л даа.

Lesley Martinez: But they're free to talk about it.

Лэсли Мартинез: Гэвч тэд энэ талаар чөлөөтэй ярилцаж болно.

AM: They're free to talk about it, but that, to me, is a miracle.

АМ: Тийм ээ, чөлөөтэй ярилцаж байгаа нь миний хувьд гайхамшиг.

LM: You don't have to apologize. You don't have to tiptoe.

ЛМ: Та уучлалт гуйж биднийг яах бол гэж айх шаардлага байхгүй.

We're not going to cut you off, and that's something I've always

Бид таныг хэзээ ч амьдралаасаа хасахгүй.

Бид таньд хичнээн хайртайг таныг мэдээсэй гэж би хүсдэг.

wanted you to just know, that you're loved.

AM: You know, I live this every day now.

АМ: Би өдөр болгон яг ингэж амьдардаг.

I walk down the streets as a woman, and I really am at peace with who I am.

Би гудамжаар алхахдаа эмэгтэй хүн байж, түүндээ сэтгэл маш өндөр байдаг.

I mean, I wish I had a softer voice maybe,

Арай нарийхан хоолойтой байсан болоосой гэж хүсдэг ч,

but now I walk in love and I try to live that way every day.

би одоо хайранд алхаж, өдөр бүрийг ийм байдалтай өнгөрөөхийг хичээдэг.

DI: Now I walk in love.

ДИ: Би одоо хайранд алхдаг.

I'm going to tell you a secret about StoryCorps.

Би та бүхэнд СториКорын нэгэн нууцыг дэлгэе.

It takes some courage to have these conversations.

Энэ ярилцлагуудыг хийхэд зориг шаарддаг.

StoryCorps speaks to our mortality.

СториКор бидний мөнх бус чанарыг илчилдэг.

Participants know this recording will be heard long after they're gone.

Оролцогчид тэдний ярилцлага

тэднийг үгүй болсноос хойш үлдэхийг мэднэ.

There's a hospice doctor named Ira Byock

Аяра Баёок хэмээх эмч

who has worked closely with us on recording interviews

бидэнтэй хамтран, удахгүй нас барах хүмүүстэй

with people who are dying.

ярилцахад тусалдаг байлаа.

He wrote a book called "The Four Things That Matter Most"

Тэрээр "Хамгийн Чухал Дөрвөн Зүйл" гэдэг номондоо

about the four things you want to say to the most important people in your life

хамгийн хайртай хүн чинь эсвэл та өөрөө өөд болохын өмнө

before they or you die:

хүмүүсийн хэлэхийг хүсдэг дөрвөн зүйлийн талаар бичсэн:

thank you, I love you,

баярлалаа, би танд хайртай,

forgive me, I forgive you.

намайг уучлаарай, би таныг уучилж байна.

They're just about the most powerful words we can say to one another,

Эд бол бидний бие биедээ хэлж болох

хамгийн хүчирхэг үгнүүд бөгөөд

and often that's what happens in a StoryCorps booth.

яг энэ л СториКорын өрөөнд өрнөдөг.

It's a chance to have a sense of closure with someone you care about --

Энэ бол таны хайртай хүндээ сүүлийн үгээ хэлэх боломж ч байж болно:

no regrets, nothing left unsaid.

харуусал үгүй, хэлж амжаагүй үг үгүй.

And it's hard and it takes courage,

Хэцүү, мөн зориг шаарддаг.

but that's why we're alive, right?

Гэхдээ үүний л тулд та амьд яваа, үгүй гэж үү?

So, the TED Prize.

Тэгэхээр, TED Шагнал.

When I first heard from TED and Chris a few months ago

Анх би хэдэн сарын өмнө Крисээс TED Шагнал

about the possibility of the Prize, I was completely floored.

авах боломжтойг сонсоод тэр чигтээ гайхширч хоцорсон.

They asked me to come up with a very brief wish for humanity,

Тэд намайг 50 үгэнд багтах, маш товч хүн төрөлхтний төлөөх

no more than 50 words.

хүслээ бэлдэхийг хүссэн.

So I thought about it, I wrote my 50 words,

Би энэ талаар бодоод, 50 үгээ бичихэд

and a few weeks later, Chris called and said, "Go for it."

хэдэн долоо хоногийн дараа Крис залгаж "Хичээгээрэй" гэж хэлсэн.

So here is my wish:

Миний хүсэл бол:

that you will help us

Та бүхэн бидний

СториКороос сурсан бүх зүйлсийг цаашид үргэлжлүүлэн

take everything we've learned through StoryCorps

дэлхий даяар түгээн,

and bring it to the world

дэлхийн хаана ч байгаа хэнийг ч бай, өөр нэгэн хүнтэй чин сэтгэлийн

so that anyone anywhere can easily record a meaningful interview

ярилцлага хийн, түүнийгээ хадгалуулах боломжтой болгоход тусална уу.

with another human being which will then be archived for history.

How are we going to do that? With this.

Бид үүнийг хэрхэн хийх вэ?

Үүний тусламжтайгаар

We're fast moving into a future where everyone in the world

бид ирээдүй рүү хурдан давшиж, хүн бүр ийм төхөөрөмжтэй

болох боломж нэмэгдсээр байгаа.

will have access to one of these,

and it has powers I never could have imagined 11 years ago

Энэ бол миний 11 жилийн өмнө СториКорпсыг эхлүүлж байхад

when I started StoryCorps.

төсөөлөөгүй хүчтэй эд.

It has a microphone,

Дуу хураагууртай,

it can tell you how to do things,

яаж хийхийг тайлбарлах боломжтой,

and it can send audio files.

мөн дуун мэдээллийг цаашид дамжуулах чадалтай.

Those are the key ingredients.

Эдгээр нь гол хүчин зүйлс шүү дээ.

So the first part of the wish is already underway.

Ийнхүү миний хүслийн эхний хэсэг хэдийн биелээд байгаа билээ.

Over the past couple of months,

Сүүлийн хоёр сарын хугацаанд,

the team at StoryCorps has been working furiously

манай баг СториКорыг ярилцлагын өрөөнөөс цааш хүргэх

to create an app that will bring StoryCorps out of our booths

аппликейшныг бүтээхээр шургуу хөдөлмөрлөж, хэн ч, хаана ч, хэдийд ч

so that it can be experienced by anyone, anywhere, anytime.

ярицлага хийх боломжтой болгохоор хичээсэн билээ.

Remember, StoryCorps has always been two people and a facilitator

СториКорд 2 ярилцагчийн яриаг 1 зөвлөгч чиглүүлж,

helping them record their conversation, which is preserved forever,

үүрд үлдэх ярилцлага хийдэг.

but at this very moment,

Харин энэ мөчид бид СториКор аппликейшны

we're releasing a public beta version of the StoryCorps app.

эхний хувилбарыг гаргаж байна.

The app is a digital facilitator that walks you through

Аппликейшн таныг СториКор ярилцлагаар хөтлөн явах

the StoryCorps interview process,

цахим хөтөч бөгөөд

helps you pick questions,

танд асуултаа сонгоход тусалж,

and gives you all the tips you need

нандин ярилцлага хийхэд хэрэгтэй

to record a meaningful StoryCorps interview,

бүхий л тусламжаар хангана.

and then with one tap upload it to our archive at the Library of Congress.

Ганцхан товч даран ярилцлагыг Конгрессын номын сангийн архивт хадгална.

That's the easy part, the technology.

Технологи бол амархан хэсэг нь.

The real challenge is up to you:

Жинхэнэ сорилт таны өмнө бий:

to take this tool and figure out how we can use it

энэ хэрэгслийг ашиглан Америк болон

all across America and around the world,

дэлхий даяар хэрхэн ашиглаж болохыг цаашид нээх.

so that instead of recording thousands of StoryCorps interviews a year,

Ингэснээр бид жилд мянга мянган ярилцлага биш

we could potentially record tens of thousands

арав, хорь, зуун мянган ярилцлага хийх

or hundreds of thousands

боломжтой болох юм.

or maybe even more.

Үүнээс ч илүү байж болно.

Imagine, for example, a national homework assignment

Жишээ нь улс даяар АНУ-ын түүх судалж буй

where every high school student studying U.S. history across the country

ахлах ангийн сурагч бүр Талархлын баяраар настай хүнтэй

ярилцлага хийх гэрийн даалгавар авч байна гээд төсөөл дөө.

records an interview with an elder over Thanksgiving,

so that in one single weekend

Зөвхөн тухайн амралтын өдрүүдэд

an entire generation of American lives and experiences are captured.

Америкийн нэгэн үеийн амьдрал, туршлагыг бичих болно.

(Applause)

(Алга ташилт)

Or imagine mothers on opposite sides of a conflict somewhere in the world

Дэлхийн хаа нэгтээ хоорондоо сөргөлдсөн хоёр эх хүн

sitting down not to talk about that conflict

хамт суугаад, зөрчилдөөнийхөө талаар бус,

but to find out who they are as people,

бие биенийхээ хэн гэдгийг мэдэхээр ярилцаж,

and in doing so, begin to build bonds of trust;

аажмаар бие биендээ итгэж эхэлнэ гээд төсөөл дөө.

or that someday it becomes a tradition all over the world

Эсвэл дэлхий даяар хүмүүс 75 насныхаа төрсөн өдрөөр

that people are honored with a StoryCorps interview

СториКорын ярилцлагад уригддаг

on their 75th birthday;

заншилтай болж байна гээд төсөөл дөө.

or that people in your community

Таны нийгэм, хүрээллийнхэн,

go into retirement homes or hospitals or homeless shelters or even prisons

тэтгэврийн байр, эмнэлэг, орон гэргүй хүмүүсийн байр,

шорон руу энэ төхөөрөмжтэй явж,

armed with this app to honor the people least heard in our society

нийгэмд дуу нь хүрдэггүй тэдгээр хүмүүсийг хүндлэн,

and ask them who they are, what they've learned in life,

тэднийг хэн гэдгийг, амьдралаас юу ухаарсныг,

хэрхэн дурсагдахыг хүсч байгааг

and how they want to be remembered.

асууж байна гээд төсөөл.

(Applause)

(Алга ташилт)

Ten years ago, I recorded a StoryCorps interview with my dad

Арван жилийн өмнө би аавтайгаа СториКор ярилцлага хийсэн.

who was a psychiatrist, and became a well-known gay activist.

Тэр сэтгэл мэдрэлийн эмч байсан ба

ижил хүйстнүүдийн эрхийн төлөөх олны танил тэмцэгч болсон.

This is the picture of us at that interview.

Энэ бол бидний ярилцлагын үеэр авхуулсан зураг.

I never thought about that recording until a couple of years ago,

2 жилийн өмнөх хүртэл би тэр ярилцлагын талаар

огт бодоогүй бөгөөд

when my dad, who seemed to be in perfect health

цоо эрүүл, 7 хоногт 40 цаг өвчтөнүүдээ үзэж байсан аав минь

and was still seeing patients 40 hours a week,

гэнэт хорт хавдартай гэж оношлогдсон.

was diagnosed with cancer.

He passed away very suddenly a few days later.

Тэр хэдхэн хоногийн дараа гэнэт өөд болсон.

It was June 28, 2012,

Энэ бол 2012 оны 6-р сарын 28,

the anniversary of the Stonewall riots.

Стоунволлын бослогын ойн өдөр байсан.

I listened to that interview for the first time at three in the morning

Би түүнийг өнгөрсөн өдөр үүрийн 3 цагт

on the day that he died.

тэр ярилцлагыг анх удаагаа сонссон.

I have a couple of young kids at home,

Манай хоёр хүүхэд жаахан ба

and I knew that the only way they were going to get to know this person

амьдралын минь тулгуур байсан энэ хүнтэй тэд зөвхөн

who was such a towering figure in my life would be through that session.

энэ ярилцлагаар танилцах боломжтойг мэдэж байлаа.

I thought I couldn't believe in StoryCorps any more deeply than I did,

Би хэдий СториКорд итгэж байснаасаа илүүгээр итгэхгүй гэж бодсон ч,

but it was at that moment

тэр л мөчид би энэ ярилцлагуудын

that I fully and viscerally grasped the importance of making these recordings.

ач холбогдлыг бүрэн дүүрэн, чин сэтгэлээсээ ойлгосон.

Every day, people come up to me

Өдөр бүр хүмүүс над дээр ирж

and say, "I wish I had interviewed my father or my grandmother or my brother,

"Би аавыгаа, өвөөгөө, эмээгээ эсвэл ахыгаа ярилцлаганд урьсан ч болоосой.

but I waited too long."

Гэхдээ би дэндүү удаан хүлээсэн" гэж хэлдэг.

Now, no one has to wait anymore.

Одоо хэн ч дахин хүлээх шаардлагагүй болсон.

At this moment,

Бидний харилцаа маш хурдан,

when so much of how we communicate is fleeting and inconsequential,

дэс дараалалгүй болсон энэ үед

join us in creating this digital archive

удаан хугацаанд үлдэх, үнэ цэнэтэй ярилцлагуудын

of conversations that are enduring and important.

цахим архивыг бүтээхэд бидэнтэй нэгдээрэй.

Help us create this gift to our children,

Бидний хүүхдүүддээ зориулах бэлэг,

хүн байхын учир бүхий гэрээслэлийг бүтээхэд туслаарай.

this testament to who we are as human beings.

I hope you'll help us make this wish come true.

Бидний хүслийг биелүүлэхэд таныг тусална гэж би итгэж байна.

Interview a family member, a friend or even a stranger.

Гэр бүл, найз нөхөд, бүр танихгүй хүнтэй ярилц.

Together, we can create an archive of the wisdom of humanity,

Хамтдаа бид хүн төрөлхтний билиг ухааны цуглуулгыг бүтээн,

ингэхдээ арай илүү сонсож сурч,

and maybe in doing so,

we'll learn to listen a little more and shout a little less.

арай бага орилж сурах байх.

Maybe these conversations will remind us what's really important.

Магадгүй эдгээр ярилцлагууд бидэнд юу үнэхээр чухал вэ гэдгийг сануулна.

And maybe, just maybe,

Мөн магадгүй, зөвхөн магадгүй,

it will help us recognize that simple truth

бид маш энгийн нэгэн үнэнийг ойлгох байх:

that every life, every single life,

"Амь бүхэн, амьдрал бүхэн

matters equally and infinitely.

тэнцүүхэн бөгөөд хязгааргүй үнэ цэнэтэй билээ."

Thank you very much.

Маш их баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)

Thank you. Thank you.

Баярлалаа. Баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)

Thank you.

Баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)