Chris Abani on the stories of Africa

Vertaald door: Axel Saffran Nagekeken door: Christel Foncke

My search is always to find ways to chronicle,

Mijn zoektocht is altijd manieren te vinden om verhalen

to share and to document stories about people, just everyday people.

over alledaagse mensen te documenteren en te delen.

Stories that offer transformation, that lean into transcendence,

Verhalen die transformatie bieden, die transcendentie benaderen,

but that are never sentimental,

maar die nooit sentimenteel zijn,

that never look away from the darkest things about us.

die nooit wegkijken van onze duisterste kanten.

Because I really believe that we're never more beautiful

Ik geloof werkelijk dat we nooit mooier zijn

than when we're most ugly.

dan wanneer we op ons lelijkst zijn.

Because that's really the moment we really know what we're made of.

Want dat is het moment waarop we onze ware aard zien.

As Chris said, I grew up in Nigeria

Zoals Chris zei, groeide ik op in Nigeria

with a whole generation -- in the '80s --

in de jaren '80, met een hele generatie

of students who were protesting a military dictatorship, which has finally ended.

van studenten die protesteerden tegen een militaire dictatuur die eindelijk voorbij is.

So it wasn't just me, there was a whole generation of us.

Dus ik was niet alleen, het was een hele generatie.

But what I've come to learn

Maar wat ik geleerd heb,

is that the world is never saved in grand messianic gestures,

is dat de wereld nooit gered wordt in grootse messiaanse gebaren,

but in the simple accumulation of gentle, soft, almost invisible acts of compassion,

maar in de eenvoudige accumulatie van zachte, bijna onzichtbare handelingen

everyday acts of compassion.

van alledaags mededogen.

In South Africa, they have a phrase called Ubuntu.

In Zuid Afrika hebben ze het begrip 'ubuntu'.

Ubuntu comes out of a philosophy that says,

Ubuntu stamt uit een filosofie die zegt:

the only way for me to be human is for you to reflect

de enige manier voor mij om mens te zijn, is als jij

my humanity back at me.

mijn menselijkheid weerspiegelt.

But if you're like me, my humanity is more like a window.

Maar voor iemand als ik, is menselijkheid meer een venster.

I don't really see it, I don't pay attention to it

Ik zie het niet echt, besteed er geen aandacht aan

until there's, you know, like a bug that's dead on the window.

totdat er een dood insect op zit.

Then suddenly I see it, and usually, it's never good.

Dan opeens zie ik het, en meestal is het niet mooi.

It's usually when I'm cussing in traffic

Het is meestal als ik vloek in het verkeer

at someone who is trying to drive their car and drink coffee

op iemand die probeert te rijden terwijl hij koffie drinkt,

and send emails and make notes.

e-mails verstuurt en aantekeningen maakt.

So what Ubuntu really says

Dus wat ubuntu werkelijk zegt,

is that there is no way for us to be human without other people.

is dat je onmogelijk menselijk kunt zijn zonder anderen.

It's really very simple, but really very complicated.

Het is heel simpel, maar heel gecompliceerd.

So, I thought I should start with some stories.

Ik wilde beginnen met een paar verhalen.

I should tell you some stories about remarkable people,

Een paar verhalen over bijzondere mensen,

so I thought I'd start with my mother.

dus ik dacht: ik begin met mijn moeder.

(Laughter)

(Gelach)

And she was dark, too.

Zij was ook donker.

My mother was English.

Mijn moeder was Engels.

My parents met in Oxford in the '50s,

Mijn ouders ontmoetten elkaar in Oxford in de

and my mother moved to Nigeria and lived there.

jaren '50 en mijn moeder verhuisde naar Nigeria.

She was five foot two, very feisty and very English.

Ze was 1.55m, erg pittig en erg Engels.

This is how English my mother is -- or was, she just passed.

Dit is hoe mijn moeder is -- of was, ze is pas overleden.

She came out to California, to Los Angeles, to visit me,

Ze kwam naar Los Angeles om me te bezoeken,

and we went to Malibu, which she thought was very disappointing.

en we gingen naar Malibu, dat haar erg teleurstelde.

(Laughter)

(Gelach)

And then we went to a fish restaurant,

Toen gingen we naar een visrestaurant,

and we had Chad, the surfer dude, serving us,

en Chad de surfer was onze ober.

and he came up and my mother said,

Hij kwam aan tafel en mijn moeder vroeg:

"Do you have any specials, young man?"

"Heb je nog bijzondere gerechten, jongeman?"

And Chad says, "Sure, like, we have this, like, salmon,

Chad zegt: "Zeker weten, we hebben totaal gave zalm

that's, like, rolled in this, like, wasabi, like, crust.

gerold in een soort korst van wasabi, weet je wel.

It's totally rad."

Helemaal waus..."

And my mother turned to me and said,

Mijn moeder draaide zich naar mij en zei:

"What language is he speaking?"

"Welke taal spreekt hij?"

(Laughter)

(Gelach)

I said, "English, mum."

Ik zei: "Engels, mam."

And she shook her head and said,

Ze schudde haar hoofd en zei:

"Oh, these Americans. We gave them a language,

"O, die Amerikanen... we gaven hen een taal.

why don't they use it?"

Waarom gebruiken ze die niet?"

(Laughter)

(Gelach)

So, this woman, who converted from the Church of England

Dus deze vrouw, die overstapte van de kerk van Engeland

to Catholicism when she married my father --

naar het katholicisme toen ze mijn vader trouwde --

and there's no one more rabid than a Catholic convert --

en niemand is doller dan een katholieke bekeerling --

decided to teach in the rural areas in Nigeria,

besloot in de landelijke gebieden van Nigeria,

particularly among Igbo women,

vooral aan Igbovrouwen

the Billings ovulation method,

de Billings-ovulatiemethode te onderwijzen.

which was the only approved birth control by the Catholic Church.

Dit was het enige voorbehoedmiddel met katholieke goedkeuring.

But her Igbo wasn't too good.

Maar haar Igbo was niet al te goed.

So she took me along to translate.

Dus ze nam me mee om te vertalen.

I was seven.

Ik was zeven.

(Laughter)

(Gelach)

So, here are these women,

Dus hier zijn die vrouwen

who never discuss their period with their husbands,

die nooit hun menstruatie bespreken met hun man,

and here I am telling them, "Well, how often do you get your period?"

en ik vraag: "Hoe vaak menstrueert u?"

(Laughter)

(Gelach)

And, "Do you notice any discharges?"

"Hebt u afscheidingen bemerkt?"

(Laughter)

(Gelach)

And, "How swollen is your vulva?"

"Hoe gezwollen is uw vulva?"

(Laughter)

(Gelach)

She never would have thought of herself as a feminist,

Ze zou zichzelf nooit als feministe gezien hebben,

my mother, but she always used to say,

maar mijn moeder zei altijd:

"Anything a man can do, I can fix."

"Alles wat een man kan, kan ik herstellen."

(Applause)

(Gelach)

And when my father complained about this situation,

Als mijn vader klaagde over deze situatie,

where she's taking a seven-year-old boy

waarin een 7-jarige jongen

to teach this birth control, you know,

een voorbehoedmiddel uitlegt,

he used to say, "Oh, you're turning him into --

zei hij: "O, je bent hem

you're teaching him how to be a woman."

aan het leren hoe hij een vrouw moet zijn."

My mother said, "Someone has to."

Mijn moeder zei: "Iemand moet het doen."

(Laughter)

(Gelach)

This woman -- during the Biafran war,

Deze vrouw -- tijdens de Biafraoorlog

we were caught in the war.

werden we verrast door het conflict.

It was my mother with five little children.

Mijn moeder met vijf kleine kinderen

It takes her one year, through refugee camp after refugee camp,

deed er een jaar over om via opvangkamp na opvangkamp

to make her way to an airstrip where we can fly out of the country.

bij een landingsstrook te geraken om het land te verlaten.

At every single refugee camp, she has to face off soldiers

In elk opvangkamp moest ze officieren ervan weerhouden

who want to take my elder brother Mark, who was nine,

mijn oudere broer Mark, die 9 was,

and make him a boy soldier.

mee te nemen als kindsoldaat.

Can you imagine this five-foot-two woman,

Kun je je deze 1.55m lange vrouw voorstellen,

standing up to men with guns who want to kill us?

staand tussen ons en mannen met geweren?

All through that one year,

Gedurende dat hele jaar

my mother never cried one time, not once.

huilde mijn moeder niet één keer, nooit.

But when we were in Lisbon, in the airport,

Maar op het vliegveld van Lissabon,

about to fly to England,

op weg naar Engeland,

this woman saw my mother wearing this dress,

zag een vrouw mijn moeder een jurk dragen

which had been washed so many times it was basically see through,

die zo vaak gewassen was dat je er doorheen kon kijken,

with five really hungry-looking kids,

met vijf hongerig kijkende kinderen.

came over and asked her what had happened.

Ze kwam ons vragen wat er gebeurd was.

And she told this woman.

Ze vertelde het.

And so this woman emptied out her suitcase

Deze vrouw leegde haar koffer

and gave all of her clothes to my mother, and to us,

en gaf al haar kleren aan mijn moeder en aan ons,

and the toys of her kids, who didn't like that very much, but --

en het speelgoed van haar kinderen, die dat niet leuk vonden, maar...

(Laughter) --

(Gelach)

that was the only time she cried.

Dat was de enige keer dat ze huilde.

And I remember years later, I was writing about my mother,

Jaren later schreef ik over mijn moeder

and I asked her, "Why did you cry then?"

en ik vroeg haar: "Waarom huilde je toen?"

And she said, "You know, you can steel your heart

Zij zei: "Je kunt je hart wapenen

against any kind of trouble, any kind of horror.

tegen alle mogelijke problemen en verschrikkingen.

But the simple act of kindness from a complete stranger

Maar een vriendelijk gebaar van een volstrekte vreemde

will unstitch you."

tornt je naden los."

The old women in my father's village, after this war had happened,

De oude vrouwen in mijn vaders dorp, na de oorlog,

memorized the names of every dead person,

onthielden de namen van iedere gestorvene,

and they would sing these dirges, made up of these names.

en zongen klaagzangen die bestonden uit deze namen.

Dirges so melancholic that they would scorch you.

Klaagzangen zo melancholiek, dat ze je verschroeiden.

And they would sing them only when they planted the rice,

Ze zongen ze alleen tijdens het planten van de rijst,

as though they were seeding the hearts of the dead

alsof ze de harten van de doden zaaiden

into the rice.

met de rijst.

But when it came for harvest time,

Maar in de oogsttijd

they would sing these joyful songs,

zongen ze blijde liederen,

that were made up of the names of every child

die bestonden uit de namen van ieder kind

who had been born that year.

dat in dat jaar geboren was.

And then the next planting season, when they sang the dirge,

Het volgende zaaiseizoen, wanneer ze hun klaagliederen zongen,

they would remove as many names of the dead

verwijderden ze zoveel namen van de doden,

that equaled as many people that were born.

als er mensen waren geboren.

And in this way, these women enacted a lot of transformation,

Zo bewerkstelligden deze vrouwen een hoop

beautiful transformation.

mooie transformatie.

Did you know, that before the genocide in Rwanda,

Wist je, dat vóór de genocide in Rwanda,

the word for rape and the word for marriage

het woord voor verkrachting en voor huwelijk

was the same one?

hetzelfde was?

But today, women are rebuilding Rwanda.

Vandaag bouwen vrouwen Rwanda opnieuw op.

Did you also know that after apartheid,

Wist je dat na apartheid,

when the new government went into the parliament houses,

toen de nieuwe regering de parlementsgebouwen betrok,

there were no female toilets in the building?

er geen damestoiletten aanwezig waren?

Which would seem to suggest that apartheid

Dit suggereert dat apartheid volledig

was entirely the business of men.

het werk was van mannen.

All of this to say, that despite the horror, and despite the death,

Dit alles om te zeggen dat ondanks de verschrikkingen en de dood,

women are never really counted.

vrouwen nooit werkelijk telden.

Their humanity never seems to matter very much to us.

Hun menselijkheid telde niet zo voor ons.

When I was growing up in Nigeria --

Toen ik opgroeide in Nigeria --

and I shouldn't say Nigeria, because that's too general,

ik zou niet Nigeria moeten zeggen, dat is te algemeen,

but in Afikpo, the Igbo part of the country where I'm from --

maar in Urhobo, het Igbodeel van het land,

there were always rites of passage for young men.

waren er altijd ontgroeningsrituelen voor mannen.

Men were taught to be men in the ways in which we are not women,

Mannen werd geleerd niet vrouwelijk te zijn,

that's essentially what it is.

daar komt het op neer.

And a lot of rituals involved killing, killing little animals,

Vele rituelen hadden te maken met het doden van steeds grotere

progressing along, so when I turned 13 --

dieren, dus toen ik 13 werd --

and, I mean, it made sense, it was an agrarian community,

en er zat wat in, het was tenslotte een agrarische gemeenschap,

somebody had to kill the animals,

iemand moest de dieren doden.

there was no Whole Foods you could go and get kangaroo steak at --

Er was geen supermarkt waar je een kangoeroebiefstuk kon halen,

so when I turned 13, it was my turn now to kill a goat.

dus toen ik 13 werd, was het mijn beurt om een geit te doden.

And I was this weird, sensitive kid, who couldn't really do it,

Ik was een vreemde, gevoelige knul, die dat niet kon...

but I had to do it.

maar het moest.

And I was supposed to do this alone.

Ik werd geacht dit alleen te doen.

But a friend of mine, called Emmanuel,

Maar een vriend van me, Emmanuel,

who was significantly older than me,

die aanzienlijk ouder was dan ik,

who'd been a boy soldier during the Biafran war,

en die kindsoldaat was geweest in de Biafraoorlog,

decided to come with me.

besloot met me mee te komen.

Which sort of made me feel good,

Dit vergemakkelijkte het voor me,

because he'd seen a lot of things.

want hij had een hoop gezien.

Now, when I was growing up, he used to tell me

Toen ik opgroeide, vertelde hij me verhalen

stories about how he used to bayonet people,

over hoe hij mensen met een bajonet stak,

and their intestines would fall out, but they would keep running.

zodat hun ingewanden er tijdens het rennen uitvielen.

So, this guy comes with me.

Dus deze kerel komt met me mee,

And I don't know if you've ever heard a goat, or seen one --

en ik weet niet of je wel eens een geit hebt gehoord --

they sound like human beings,

ze klinken als mensen.

that's why we call tragedies "a song of a goat."

Daarom noemen we tragedies: 'lied van een geit'.

My friend Brad Kessler says that we didn't become human

Mijn vriend Brad Kessler zegt dat we niet menselijk waren

until we started keeping goats.

totdat we geiten gingen houden.

Anyway, a goat's eyes are like a child's eyes.

Hoe dan ook, de ogen van een geit zijn kinderogen.

So when I tried to kill this goat and I couldn't,

Dus toen ik de geit maar niet kon doden,

Emmanuel bent down, he puts his hand over the mouth of the goat,

boog Emmanuel voorover, legde zijn hand over de mond van de geit,

covers its eyes, so I don't have to look into them,

bedekte haar ogen, zodat ik die niet zag,

while I kill the goat.

terwijl ik de geit doodde.

It didn't seem like a lot, for this guy who'd seen so much,

Het lijkt niet veel. Maar iemand die zoveel had gezien,

and to whom the killing of a goat must have seemed

en voor wie het doden van een geit zo'n

such a quotidian experience,

triviale ervaring moet zijn geweest,

still found it in himself to try to protect me.

bracht het op, mij te trachten beschermen.

I was a wimp.

Ik was een watje.

I cried for a very long time.

Ik huilde lange tijd.

And afterwards, he didn't say a word.

Hij zei geen woord, maar

He just sat there watching me cry for an hour.

zat te kijken terwijl ik een uur lang huilde.

And then afterwards he said to me,

Daarna zei hij tegen me:

"It will always be difficult, but if you cry like this every time,

het zal altijd moeilijk zijn, maar als je elke keer zo huilt,

you will die of heartbreak.

zal je hart een keer breken.

Just know that it is enough sometimes

Soms is het genoeg om te weten

to know that it is difficult."

dat het moeilijk is.

Of course, talking about goats makes me think of sheep,

Over geiten praten, doet me aan schapen denken

and not in good ways.

en niet op een goede manier.

(Laughter)

(Gelach)

So, I was born two days after Christmas.

Ik werd twee dagen na kerst geboren.

So growing up, you know, I had a cake and everything,

Dus in mijn jeugd, weet je... was er taart en zo,

but I never got any presents, because, born two days after Christmas.

maar ik kreeg nooit geschenken, omdat ik twee dagen na kerst geboren was.

So, I was about nine, and my uncle had just come back from Germany,

Nu, ik was negen en mijn oom was zojuist teruggekomen uit Duitsland,

and we had the Catholic priest over,

en de katholieke priester was op bezoek.

my mother was entertaining him with tea.

Mijn moeder zat met hem aan de thee,

And my uncle suddenly says, "Where are Chris' presents?"

en mijn oom zegt opeens: "Waar zijn de geschenken van Chris?"

And my mother said, "Don't talk about that in front of guests."

Mijn moeder zegt: "Niet waar gasten bij zijn."

But he was desperate to show that he'd just come back,

Maar hij wilde laten zien dat hij net terug was gekomen,

so he summoned me up, and he said,

dus hij riep me en zei:

"Go into the bedroom, my bedroom.

"Ga naar mijn slaapkamer.

Take anything you want out of the suitcase.

Pak wat je maar wilt uit de koffer.

It's your birthday present."

Het is je verjaardagsgeschenk."

I'm sure he thought I'd take a book or a shirt,

Ik denk dat hij dacht dat ik een boek of shirt zou pakken,

but I found an inflatable sheep.

maar ik vond een opblaasbaar schaap.

(Laughter)

(Gelach)

So, I blew it up and ran into the living room,

Dus ik blies het op en rende de kamer in,

my finger where it shouldn't have been,

mijn vinger waar die niet hoorde te zitten.

I was waving this buzzing sheep around,

Ik wuifde dat onzalige schaap in het rond

and my mother looked like she was going to die of shock.

en mijn moeder kreeg bijna een hartaanval.

(Laughter)

(Gelach)

And Father McGetrick was completely unflustered,

Pastoor McGetrick was volstrekt onaangedaan,

just stirred his tea and looked at my mother and said,

roerde zijn thee en keek naar mijn moeder en zei:

"It's all right Daphne, I'm Scottish."

"Geeft niet, Daphne, Ik ben Schots."

(Laughter)

(Gelach)

(Applause)

(Applaus)

My last days in prison, the last 18 months,

Mijn laatste dagen in de gevangenis,

my cellmate -- for the last year, the first year of the last 18 months --

het eerste jaar van de laatste 18 maanden,

my cellmate was 14 years old.

had ik een 14-jarige celgenoot.

The name was John James,

Zijn naam was John James.

and in those days, if a family member committed a crime,

In die dagen hielden de militairen je gevangen

the military would hold you as ransom

als een familielid een misdaad had begaan,

till your family turned themselves in.

tot deze zichzelf aangaf.

So, here was this 14-year-old kid on death row.

Dus hier was die 14-jarige jongen in de dodencel.

And not everybody on death row was a political prisoner.

Niet iedereen in de dodencel was een politiek gevangene --

There were some really bad people there.

er zaten behoorlijk slechte mensen daar.

And he had smuggled in two comics, two comic books --

Hij had twee stripverhalen binnengesmokkeld --

"Spiderman" and "X-Men."

Spiderman en X-men.

He was obsessed.

Hij was geobsedeerd.

And when he got tired of reading them,

Toen hij erop uitgekeken was,

he started to teach the men in death row how to read,

begon hij de mannen in de dodencel te leren

with these comic books.

lezen met deze stripboeken.

And so, I remember night after night,

Ik herinner me, avond aan avond

you'd hear all these men, these really hardened criminals,

hoorde je deze geharde criminelen

huddled around John James, reciting, "Take that, Spidey!"

rond John James gekropen, reciteren: "Pak aan, Spinnenkop!"

(Laughter)

(Gelach)

It's incredible.

Het was ongelofelijk.

I was really worried.

Ik maakte me vreselijke zorgen.

He didn't know what death row meant.

Hij wist niet wat een dodencel betekende.

I'd been there twice,

Ik was er twee keer geweest,

and I was terribly afraid that I was going to die.

en was doodsbenauwd dat ik ging sterven.

And he would always laugh, and say,

Hij lachte altijd, en zei:

"Come on, man, we'll make it out."

"Kom op man, we komen hier wel uit."

Then I'd say, "How do you know?"

Dan zei ik: "Hoe weet je dat?"

And he said, "Oh, I heard it on the grapevine."

En hij: "O, dat heb ik via via gehoord."

They killed him.

Ze hebben hem vermoord.

They handcuffed him to a chair,

Ze bonden hem met handboeien aan een stoel

and they tacked his penis to a table with a six-inch nail,

en nagelden zijn penis aan een tafel met een spijker van 15 cm.

then left him there to bleed to death.

Toen lieten ze hem daar doodbloeden.

That's how I ended up in solitary, because I let my feelings be known.

Zo belandde ik in de isoleercel, want ik liet mijn gevoelens de vrije loop.

All around us, everywhere, there are people like this.

Overal rondom ons, overal, zijn zulke mensen.

The Igbo used to say that they built their own gods.

De Igbo plachten te zeggen dat ze hun eigen goden hadden gemaakt.

They would come together as a community,

Ze kwamen samen als gemeenschap,

and they would express a wish.

en uitten een wens.

And their wish would then be brought to a priest,

Hun wens werd naar een priester gebracht

who would find a ritual object,

die dan een ritueel object vond,

and the appropriate sacrifices would be made,

gepaste offers bracht

and the shrine would be built for the god.

en het altaar bouwde voor de god.

But if the god became unruly and began to ask for human sacrifice,

Maar als de god onhandelbaar werd en menselijke offers ging verlangen,

the Igbos would destroy the god.

vernietigden de Igbo's de god.

They would knock down the shrine,

Ze verwoestten het altaar,

and they would stop saying the god's name.

en spraken de naam van de god niet meer uit.

This is how they came to reclaim their humanity.

Zo herwonnen ze hun menselijkheid.

Every day, all of us here,

Wij allemaal hier, bouwen elke dag

we're building gods that have gone rampant,

goden die amok maken.

and it's time we started knocking them down

Het wordt tijd dat we ze omverwerpen

and forgetting their names.

en hun namen vergeten.

It doesn't require a tremendous thing.

Er is niet veel voor nodig.

All it requires is to recognize among us, every day --

Enkel de dagelijkse herkenning door de weinigen

the few of us that can see -- are surrounded by people

van ons die kunnen zien, dat we omringd zijn door

like the ones I've told you.

mensen als uit mijn verhalen.

There are some of you in this room, amazing people,

Er zijn sommigen in deze ruimte, ongelofelijke mensen,

who offer all of us the mirror to our own humanity.

die onze menselijkheid een spiegel voorhouden.

I want to end with a poem by an American poet called Lucille Clifton.

Ik wil eindigen met een gedicht van de Amerikaanse dichteres Lucille Clifton.

The poem is called "Libation," and it's for my friend Vusi

Het gedicht heet: "Plengoffer", en is voor mijn vriend Vusi

who is in the audience here somewhere.

die hier ergens in het publiek is.

"Libation,

"Plengoffer"

North Carolina, 1999.

North Carolina, 1999.

I offer to this ground, this gin.

Ik offer aan deze grond deze gin.

I imagine an old man crying here,

Ik stel me voor hoe een oude man hier huilt,

out of the sight of the overseer.

buiten het zicht van de opzichter.

He pushes his tongue through a hole

Hij duwt zijn tong door een gat

where his tooth would be, if he were whole.

waar zijn tand zou zijn, als hij heel was.

It aches in that space where his tooth would be,

Hij voelt pijn in de ruimte waar zijn tand zou zijn,

where his land would be,

waar zijn land zou zijn,

his house, his wife, his son, his beautiful daughter.

zijn huis, zijn vrouw, zijn zoon, zijn mooie dochter.

He wipes sorrow from his face,

Hij veegt treurnis van zijn gezicht,

and puts his thirsty finger to his thirsty tongue,

en duwt zijn dorstige vinger tegen zijn dorstige tong,

and tastes the salt.

en proeft het zout.

I call a name that could be his.

Ik roep een naam die van hem kon zijn,

This is for you, old man.

dit is voor jou, oude man.

This gin, this salty earth."

Deze gin, deze zoute aarde."

Thank you.

Dank je.

(Applause)

(Applaus)