Have we reached the end of physics? | Harry Cliff

Vertaald door: Rik Delaet Nagekeken door: Sarah Torfs

A hundred years ago this month, a 36-year-old Albert Einstein

Deze maand is het honderd jaar geleden dat de 36-jarige Albert Einstein

stood up in front of the Prussian Academy of Sciences in Berlin

voor de Pruisische Academie van Wetenschappen in Berlijn stond

to present a radical new theory of space, time and gravity:

om een radicale nieuwe theorie van ruimte, tijd en zwaartekracht voor te stellen:

the general theory of relativity.

de algemene relativiteitstheorie.

General relativity is unquestionably Einstein's masterpiece,

Algemene relativiteit is ongetwijfeld Einsteins meesterwerk,

a theory which reveals the workings of the universe at the grandest scales,

een theorie die de werking van het heelal op de grootst mogelijke schaal blootlegt.

capturing in one beautiful line of algebra

Ze omvat in één mooie regel algebra

everything from why apples fall from trees to the beginning of time and space.

alles van de vraag waarom appelen vallen tot het begin van ruimte en tijd.

1915 must have been an exciting year to be a physicist.

1915 moet voor fysici een opwindend jaar zijn geweest.

Two new ideas were turning the subject on its head.

Twee nieuwe ideeën zetten de fysica op zijn kop.

One was Einstein's theory of relativity,

Eén daarvan was Einsteins relativiteitstheorie,

the other was arguably even more revolutionary:

het andere was misschien nog revolutionairder:

quantum mechanics,

de kwantummechanica,

a mind-meltingly strange yet stunningly successful new way

een verbijsterend vreemde, maar toch verbluffend succesvolle manier

of understanding the microworld, the world of atoms and particles.

om de microwereld van atomen en deeltjes te begrijpen.

Over the last century, these two ideas have utterly transformed

In de loop van de voorbije eeuw hebben deze twee ideeën

ons begrip van het universum compleet veranderd.

our understanding of the universe.

It's thanks to relativity and quantum mechanics

Dankzij de relativiteit en de kwantummechanica

that we've learned what the universe is made from,

hebben we ontdekt waaruit het heelal is opgemaakt,

how it began and how it continues to evolve.

hoe het ontstond en hoe het verder zal evolueren.

A hundred years on, we now find ourselves at another turning point in physics,

Honderd jaar later staan we opnieuw voor een keerpunt in de fysica,

but what's at stake now is rather different.

maar deze keer staat er iets heel anders op het spel.

The next few years may tell us whether we'll be able

De komende jaren zullen ons duidelijk maken

to continue to increase our understanding of nature,

of we ons begrip van de natuur zullen kunnen blijven verbeteren,

or whether maybe for the first time in the history of science,

of dat we voor het eerst in de geschiedenis van de wetenschap

we could be facing questions that we cannot answer,

met vragen te kampen zullen krijgen die we niet kunnen beantwoorden,

not because we don't have the brains or technology,

niet omdat we het verstand of de technologie ervoor missen,

but because the laws of physics themselves forbid it.

maar omdat de wetten van de fysica zelf het onmogelijk maken.

This is the essential problem: the universe is far, far too interesting.

Dat is het cruciale probleem: het heelal is veel te interessant.

Relativity and quantum mechanics appear to suggest

Relativiteit en kwantummechanica lijken te suggereren

that the universe should be a boring place.

dat het universum een saaie plek hoort te zijn.

It should be dark, lethal and lifeless.

Het zou donker, dodelijk en levenloos moeten zijn.

But when we look around us, we see we live in a universe full of interesting stuff,

Maar als we om ons heen kijken, zien we dat het universum enorm boeiend is,

full of stars, planets, trees, squirrels.

vol met sterren, planeten, bomen, eekhoorns.

The question is, ultimately,

De vraag is uiteindelijk:

why does all this interesting stuff exist?

waarom bestaan al die fascinerende dingen?

Why is there something rather than nothing?

Waarom is er iets in plaats van niets?

Die tegenstrijdigheid is het grootste vraagstuk in de fundamentele fysica;

This contradiction is the most pressing problem in fundamental physics,

and in the next few years, we may find out whether we'll ever be able to solve it.

in de komende jaren ontdekken we misschien of we het ooit kunnen oplossen.

At the heart of this problem are two numbers,

Aan de voet van dit vraagstuk liggen twee getallen,

two extremely dangerous numbers.

twee uiterst gevaarlijke getallen.

These are properties of the universe that we can measure,

Het zijn eigenschappen van het heelal die we kunnen meten

and they're extremely dangerous

en ze zijn extreem gevaarlijk,

because if they were different, even by a tiny bit,

want als ze zelfs maar een beetje verschilden,

then the universe as we know it would not exist.

zou het universum zoals we het kennen niet bestaan.

The first of these numbers is associated with the discovery that was made

Het eerste van die getallen wordt geassocieerd met de ontdekking

gedaan op enkele kilometers van deze hal in het CERN, waar deze machine staat,

a few kilometers from this hall, at CERN, home of this machine,

the largest scientific device ever built by the human race,

de grootste wetenschappelijke machine ooit door mensen gebouwd,

the Large Hadron Collider.

de Large Hadron Collider.

The LHC whizzes subatomic particles around a 27-kilometer ring,

De LHC doet subatomaire deeltjes door een 27 kilometer lange ring zoeven,

getting them closer and closer to the speed of light

sneller en sneller tot ze de lichtsnelheid naderen

before smashing them into each other inside gigantic particle detectors.

om dan hard tegen elkaar te botsen in enorme deeltjesdetectoren.

On July 4, 2012, physicists at CERN announced to the world

Op 4 juli 2012 maakten fysici in het CERN aan de wereld bekend

that they'd spotted a new fundamental particle

dat ze een nieuw fundamenteel deeltje gevonden hadden,

being created at the violent collisions at the LHC: the Higgs boson.

ontstaan uit de gewelddadige collisies in de LHC: het Higgsboson.

Now, if you followed the news at the time,

Als je destijds het nieuws volgde,

you'll have seen a lot of physicists getting very excited indeed,

heb je gezien dat veel fysici dan ook heel opgewonden waren.

and you'd be forgiven for thinking

Het is je vergeven als je denkt

we get that way every time we discover a new particle.

dat wij voor elk nieuw ontdekt deeltje zo reageren.

Well, that is kind of true,

Dat klopt wel min of meer,

but the Higgs boson is particularly special.

maar het Higgsboson is extra bijzonder.

We all got so excited because finding the Higgs

We waren zo opgewonden omdat de vondst van het Higgs

proves the existence of a cosmic energy field.

het bestaan bewees van een kosmisch energieveld.

Now, you may have trouble imagining an energy field,

Het is misschien moeilijk om je een energieveld in te beelden,

but we've all experienced one.

maar we kennen er al één.

If you've ever held a magnet close to a piece of metal

Als je ooit een magneet naast een stuk metaal hebt gehouden

and felt a force pulling across that gap,

en een trekkende kracht hebt gevoeld,

then you've felt the effect of a field.

dan voelde je het effect van een veld.

And the Higgs field is a little bit like a magnetic field,

Het Higgsveld is een beetje zoals een magnetisch veld,

except it has a constant value everywhere.

behalve dat het overal een constante waarde heeft.

It's all around us right now.

Het is nu overal rondom ons.

We can't see it or touch it,

We kunnen het niet zien of voelen,

but if it wasn't there,

maar als het er niet was,

we would not exist.

zouden wij niet bestaan.

The Higgs field gives mass

Het Higgsveld geeft massa

aan de fundamentele deeltjes waarvan we gemaakt zijn.

to the fundamental particles that we're made from.

If it wasn't there, those particles would have no mass,

Als het er niet was, hadden die deeltjes geen massa,

and no atoms could form and there would be no us.

waren er geen atomen gevormd, en bestonden wij niet.

But there is something deeply mysterious about the Higgs field.

Maar er is iets heel geheimzinnigs aan het Higgsveld.

Relativity and quantum mechanics tell us that it has two natural settings,

Relativiteit en kwantummechanica tonen aan dat het twee natuurlijke standen kent,

a bit like a light switch.

een beetje zoals een lichtschakelaar.

It should either be off,

Die staat ofwel uit,

so that it has a zero value everywhere in space,

waardoor hij in heel de ruimte waarde nul heeft,

or it should be on so it has an absolutely enormous value.

ofwel aan, waardoor hij overal een gigantisch grote waarde heeft.

In both of these scenarios, atoms could not exist,

In beide scenario's zouden atomen niet kunnen bestaan

and therefore all the other interesting stuff

en zouden dus ook alle andere dingen

that we see around us in the universe would not exist.

die we in het heelal rondom ons zien, niet bestaan.

In reality, the Higgs field is just slightly on,

In werkelijkheid is het Higgsveld maar net ingeschakeld,

not zero but 10,000 trillion times weaker than its fully on value,

het is 10.000 biljoen keer zwakker dan wanneer het volledig is ingeschakeld,

a bit like a light switch that's got stuck just before the off position.

zoals een lichtschakelaar die net voor de uitknop vast is komen te zitten.

And this value is crucial.

Deze waarde is essentieel.

If it were a tiny bit different,

Als ze een beetje anders was,

then there would be no physical structure in the universe.

zou er geen fysische structuur zijn in het universum.

So this is the first of our dangerous numbers,

Dit is dus het eerste van onze gevaarlijke getallen,

the strength of the Higgs field.

de kracht van het Higgsveld.

Theorists have spent decades trying to understand

Theoretici proberen al decennia lang te begrijpen

why it has this very peculiarly fine-tuned number,

waarom het deze eigenaardig exact afgestelde waarde heeft

and they've come up with a number of possible explanations.

en ze hebben een aantal mogelijke verklaringen bedacht.

They have sexy-sounding names like "supersymmetry"

Die hebben sexy klinkende namen zoals 'supersymmetrie'

or "large extra dimensions."

of 'grote extra dimensies'.

I'm not going to go into the details of these ideas now,

Ik zal nu niet ingaan op de details van deze ideeën,

but the key point is this:

maar het voornaamste punt is dit:

if any of them explained this weirdly fine-tuned value of the Higgs field,

als één ervan deze vreemde exacte waarde van het Higgsveld kon verklaren,

then we should see new particles being created at the LHC

zouden er nieuwe deeltjes moeten ontstaan in het LHC

along with the Higgs boson.

naast het Higgsboson.

So far, though, we've not seen any sign of them.

Daar hebben we tot nu toe echter nog niets van gezien.

But there's actually an even worse example

Er bestaat een nog sterker voorbeeld

of this kind of fine-tuning of a dangerous number,

van zo'n precies afgesteld gevaarlijk getal,

and this time it comes from the other end of the scale,

ditmaal afkomstig van de andere kant van het spectrum,

from studying the universe at vast distances.

de kant die het universum in zijn uitgestrektheid bestudeert.

One of the most important consequences of Einstein's general theory of relativity

Een van de belangrijkste gevolgen van de algemene relativiteitstheorie

was the discovery that the universe began as a rapid expansion of space and time

was de ontdekking dat het heelal 13,8 miljard jaar geleden ontstaan is

13.8 billion years ago, the Big Bang.

in een snelle expansie van ruimte en tijd: de oerknal.

Now, according to early versions of the Big Bang theory,

Volgens oude versies van de oerknaltheorie

the universe has been expanding ever since

is het universum sindsdien blijven uitdijen,

with gravity gradually putting the brakes on that expansion.

maar werd het geleidelijk aan afgeremd door de zwaartekracht.

But in 1998, astronomers made the stunning discovery

In 1998 deden astronomen echter de schokkende ontdekking

that the expansion of the universe is actually speeding up.

dat de uitdijing van het universum in feite steeds sneller gaat.

The universe is getting bigger and bigger faster and faster

Het heelal wordt steeds sneller groter,

driven by a mysterious repulsive force called dark energy.

gedreven door een geheimzinnige afstotende kracht genaamd donkere energie.

Now, whenever you hear the word "dark" in physics,

Telkens als je in de fysica het woord 'donker' hoort,

you should get very suspicious

moet je argwaan tonen,

because it probably means we don't know what we're talking about.

want het betekent vermoedelijk dat we niet weten waarover we het hebben.

(Laughter)

(Gelach)

We don't know what dark energy is,

We weten niet wat donkere energie is,

but the best idea is that it's the energy of empty space itself,

maar het beste idee is dat het de energie van de lege ruimte zelf is,

the energy of the vacuum.

de energie van het vacuüm.

Now, if you use good old quantum mechanics to work out

Als je kwantummechanica gebruikt om te berekenen

how strong dark energy should be,

hoe krachtig donkere energie moet zijn,

you get an absolutely astonishing result.

krijg je een verbluffende uitkomst.

You find that dark energy

Donkere energie blijkt

should be 10 to the power of 120 times stronger

10 tot de 120ste macht krachtiger te zijn

than the value we observe from astronomy.

dan de waarde die we zien in de astronomie.

That's one with 120 zeroes after it.

Dat is een één met 120 nullen erachter.

This is a number so mind-bogglingly huge

Dit getal is zo waanzinnig hoog

that it's impossible to get your head around.

dat het onmogelijk te bevatten is.

We gebruiken vaak het woord 'astronomisch' wanneer we over grote getallen praten.

We often use the word "astronomical" when we're talking about big numbers.

Well, even that one won't do here.

Maar ook dat is hier niet genoeg.

This number is bigger than any number in astronomy.

Dit is het grootste getal in de astronomie.

It's a thousand trillion trillion trillion times bigger

Het is duizend biljoen biljoen biljoen keer groter

than the number of atoms in the entire universe.

dan het aantal atomen in het hele universum.

So that's a pretty bad prediction.

Dat is dus een best slechte voorspelling.

In fact, it's been called the worst prediction in physics,

Het wordt soms de slechtste voorspelling in de fysica genoemd

and this is more than just a theoretical curiosity.

en dit is meer dan alleen maar een theoretische zeldzaamheid.

If dark energy were anywhere near this strong,

Als donkere energie zo krachtig was,

then the universe would have been torn apart,

zou het heelal verscheurd zijn,

stars and galaxies could not form, and we would not be here.

zouden er geen sterren en sterrenstelsels zijn, en zouden wij hier niet zitten.

So this is the second of those dangerous numbers,

Dit is dus het tweede gevaarlijke getal,

the strength of dark energy,

de kracht van donkere energie.

and explaining it requires an even more fantastic level of fine-tuning

Om dat te verklaren moeten we nóg nauwkeuriger te werk gaan

than we saw for the Higgs field.

dan bij het Higgsveld.

But unlike the Higgs field, this number has no known explanation.

Maar in tegenstelling tot het Higgsveld hebben we voor dit getal geen verklaring.

The hope was that a complete combination

Men hoopte dat een volledige combinatie

of Einstein's general theory of relativity,

van Einsteins algemene relativiteitstheorie,

which is the theory of the universe at grand scales,

de theorie van het universum op grote schaal,

with quantum mechanics, the theory of the universe at small scales,

met de kwantummechanica, de theorie van het universum op kleine schaal,

might provide a solution.

een oplossing zou kunnen bieden.

Einstein himself spent most of his later years

Einstein zelf spendeerde zijn laatste jaren vooral

on a futile search for a unified theory of physics,

aan de vergeefse zoektocht naar een unificatietheorie van de fysica

and physicists have kept at it ever since.

en daar zijn fysici nog steeds mee bezig.

One of the most promising candidates for a unified theory is string theory,

Een van de meest veelbelovende kandidaten voor zo'n theorie is de snaartheorie:

and the essential idea is,

het essentiële idee is

if you could zoom in on the fundamental particles that make up our world,

dat als je op de fundamentele deeltjes waaruit de wereld bestaat, zou inzoomen,

you'd see actually that they're not particles at all,

je zou zien dat het helemaal geen deeltjes zijn,

but tiny vibrating strings of energy,

maar wel kleine vibrerende snaartjes energie,

with each frequency of vibration corresponding to a different particle,

waarbij elke vibratiefrequentie correspondeert met een ander deeltje,

a bit like musical notes on a guitar string.

zoals muzieknoten op een gitaarsnaar.

So it's a rather elegant, almost poetic way of looking at the world,

Het is dus een elegante, bijna poëtische manier om naar de wereld te kijken,

but it has one catastrophic problem.

maar ze kent één rampzalig probleem.

It turns out that string theory isn't one theory at all,

De snaartheorie blijkt toch niet één theorie,

but a whole collection of theories.

maar een hele verzameling theorieën te zijn.

It's been estimated, in fact,

Men heeft geschat

that there are 10 to the 500 different versions of string theory.

dat er 10 tot de 500ste verschillende varianten van de snaartheorie zijn.

Each one would describe a different universe

Elke daarvan zou een ander universum beschrijven

with different laws of physics.

met andere fysicawetten.

Now, critics say this makes string theory unscientific.

Critici beschouwen de snaartheorie daarom als onwetenschappelijk.

You can't disprove the theory.

De theorie kan niet weerlegd worden.

But others actually turned this on its head

Anderen zien het omgekeerd

and said, well, maybe this apparent failure

en zeggen dat deze schijnbare mislukking

is string theory's greatest triumph.

misschien wel de grootste triomf van de snaartheorie is.

What if all of these 10 to the 500 different possible universes

Wat als al deze 10 tot de 500ste verschillende mogelijke universa

actually exist out there somewhere

in feite deel uitmaken

in some grand multiverse?

van één groot multiversum?

Suddenly we can understand

Plots kunnen we de vreemde nauwkeurige waarden

the weirdly fine-tuned values of these two dangerous numbers.

van die twee gevaarlijke getallen begrijpen.

In most of the multiverse,

Elders in het multiversum

dark energy is so strong that the universe gets torn apart,

is de donkere energie zo sterk dat het universum verscheurd wordt

or the Higgs field is so weak that no atoms can form.

of het Higgsveld zo zwak dat er geen atomen gevormd kunnen worden.

We live in one of the places in the multiverse

Wij leven op een plek in het multiversum

where the two numbers are just right.

waar de twee getallen precies de juiste waarde hebben.

We live in a Goldilocks universe.

We wonen in een universum van Goudlokje.

Now, this idea is extremely controversial, and it's easy to see why.

Dit idee is enorm controversieel en het is begrijpelijk waarom.

If we follow this line of thinking,

Als we deze gedachtegang volgen,

then we will never be able to answer the question,

zullen we nooit kunnen antwoorden op de vraag:

"Why is there something rather than nothing?"

"Waarom is er iets in plaats van niets?"

In most of the multiverse, there is nothing,

Op de meeste plekken in het multiversum is er niets

and we live in one of the few places

en wij leven op een zeldzame plek

where the laws of physics allow there to be something.

waar de wetten van de fysica toestaan dat er wel iets is.

Even worse, we can't test the idea of the multiverse.

Erger nog, we kunnen het idee van het multiversum niet testen.

We can't access these other universes,

We kunnen de andere universa niet bereiken

so there's no way of knowing whether they're there or not.

dus we kunnen onmogelijk weten of ze er zijn of niet.

So we're in an extremely frustrating position.

We bevinden ons dus in een enorm frustrerende positie.

That doesn't mean the multiverse doesn't exist.

Dat betekent niet dat het multiversum niet bestaat.

There are other planets, other stars, other galaxies,

Er zijn andere planeten, andere sterren, andere sterrenstelsels,

so why not other universes?

dus waarom geen andere universa?

The problem is, it's unlikely we'll ever know for sure.

Het probleem is dat we het vermoedelijk nooit met zekerheid zullen weten.

Now, the idea of the multiverse has been around for a while,

Het idee van het multiversum bestaat al een tijdje,

but in the last few years, we've started to get the first solid hints

maar in voorbije jaren hebben we de eerste gegronde bewijzen gevonden

that this line of reasoning may get born out.

dat deze redenering wel eens bevestigd zou kunnen worden.

Despite high hopes for the first run of the LHC,

Ondanks de hoge verwachtingen bij de ingebruikname van de LHC,

what we were looking for there --

wat we daarin zochten --

we were looking for new theories of physics:

we zochten naar nieuwe fysicatheorieën:

supersymmetry or large extra dimensions

supersymmetrie of grote extra dimensies

that could explain this weirdly fine-tuned value of the Higgs field.

die de vreemde nauwkeurige waarde van het Higgsveld zouden kunnen verklaren.

But despite high hopes, the LHC revealed a barren subatomic wilderness

Maar ondanks de hoge verwachtingen, toonde de LHC een ruige subatomaire wildernis,

populated only by a lonely Higgs boson.

bewoond door een eenzaam Higgsboson.

My experiment published paper after paper

Mijn experiment publiceerde paper na paper

where we glumly had to conclude that we saw no signs of new physics.

waarin we teleurgesteld moesten besluiten dat we geen teken van nieuwe fysica zagen.

The stakes now could not be higher.

De inzet kon niet hoger zijn.

This summer, the LHC began its second phase of operation

Afgelopen zomer begon de LHC aan zijn tweede operationele fase

with an energy almost double what we achieved in the first run.

met een bijna dubbel zo grote energie als die van de eerste fase.

What particle physicists are all desperately hoping for

Waar deeltjesfysici allemaal radeloos op hopen

are signs of new particles, micro black holes,

zijn tekenen van nieuwe deeltjes, micro-zwarte gaten,

or maybe something totally unexpected

of misschien wel iets dat volledig onverwachts

emerging from the violent collisions at the Large Hadron Collider.

uit de gewelddadige botsingen in de Large Hadron Collider voorkomt.

If so, then we can continue this long journey

In dat geval kunnen we deze lange reis,

that began 100 years ago with Albert Einstein

die honderd jaar geleden met Albert Einstein begon,

towards an ever deeper understanding of the laws of nature.

verderzetten in de richting van een beter begrip van de natuurwetten.

But if, in two or three years' time,

Maar als we binnen twee of drie jaar,

when the LHC switches off again for a second long shutdown,

wanneer de LHC opnieuw voor lange tijd wordt uitgeschakeld,

we've found nothing but the Higgs boson,

nog niets anders gevonden hebben dan het Higgsboson,

then we may be entering a new era in physics:

treden we misschien wel een nieuw tijdperk in de fysica binnen:

an era where there are weird features of the universe that we cannot explain;

een tijdperk waarin vreemde aspecten van het universum onverklaarbaar zijn;

an era where we have hints that we live in a multiverse

een tijdperk dat insinueert dat we in een multiversum leven

that lies frustratingly forever beyond our reach;

dat frustrerend ver en voor altijd buiten ons bereik is;

an era where we will never be able to answer the question,

een tijdperk waarin we nooit de vraag zullen kunnen beantwoorden:

"Why is there something rather than nothing?"

"Waarom is er iets in plaats van niets?"

Thank you.

Dankjewel.

(Applause)

(Applaus)

Bruno Giussani: Harry, even if you just said

Bruno Giussani: Harry, hoewel je net zei

dat de wetenschap niet alle antwoorden heeft,

the science may not have some answers,

I would like to ask you a couple of questions, and the first is:

zou ik je toch graag enkele vragen stellen.

Ten eerste, de constructie van iets als de LHC is een project van generaties.

building something like the LHC is a generational project.

I just mentioned, introducing you, that we live in a short-term world.

Toen ik je introduceerde, zei ik dat we in een wereld van korte termijn leven.

How do you think so long term,

Hoe kun jij zo goed op lange termijn denken,

projecting yourself out a generation when building something like this?

je generatie als het ware voorbijsteken, wanneer je zoiets bouwt?

Harry Cliff: I was very lucky

Harry Cliff: Ik had het geluk

that I joined the experiment I work on at the LHC in 2008,

dat ik me aansloot bij het experiment in de LHC in 2008,

just as we were switching on,

toen het net werd opgestart.

and there are people in my research group who have been working on it

Er zijn mensen in mijn onderzoeksgroep die er al drie decennia aan werken,

for three decades, their entire careers on one machine.

hun hele carrière toegewijd aan één machine.

So I think the first conversations about the LHC were in 1976,

Ik denk dat de eerste gesprekken over de LHC in 1976 plaatsvonden.

and you start planning the machine without the technology

De machine werd ontworpen zonder de technologie

that you know you're going to need to be able to build it.

waarvan men wist dat men ze nodig had.

Krachtige computers bestonden nog niet in de vroege jaren 90,

So the computing power did not exist in the early '90s

toen men echt aan het ontwerp begon.

when design work began in earnest.

One of the big detectors which record these collisions,

Eén van de detectoren die deze botsingen waarnemen --

they didn't think there was technology

men dacht dat technologie

that could withstand the radiation that would be created in the LHC,

die de straling in de LHC zou kunnen weerstaan niet bestond --

so there was basically a lump of lead in the middle of this object

dit object bevatte dus een klomp lood binnenin

with some detectors around the outside,

met wat detectoren er rondom,

maar daarna hebben we de technologie ontwikkeld.

but subsequently we have developed technology.

So you have to rely on people's ingenuity, that they will solve the problems,

Je moet dus vertrouwen op de menselijke vindingrijkheid

maar de oplossing kan nog tien jaar weg zijn.

but it may be a decade or more down the line.

BG: China just announced two or three weeks ago

BG: China heeft enkele weken geleden

that they intend to build

aangekondigd dat ze een deeltjesversneller willen bouwen

a supercollider twice the size of the LHC.

die twee keer zo groot is als de LHC.

I was wondering how you and your colleagues welcome the news.

Ik vroeg me af hoe jij en je collega's dit nieuws onthalen.

HC: Size isn't everything, Bruno. BG: I'm sure. I'm sure.

HC: Omvang is niet alles, Bruno. BG: Natuurlijk.

(Laughter)

(Gelach)

It sounds funny for a particle physicist to say that.

HC: Het klinkt gek dat een deeltjesfysicus dat zegt,

But I mean, seriously, it's great news.

maar het is inderdaad geweldig nieuws.

So building a machine like the LHC

De constructie van een machine als de LHC

requires countries from all over the world to pool their resources.

vraagt steun van overal ter wereld.

No one nation can afford to build a machine this large,

Geen enkele natie kan zo'n grote machine bouwen,

apart from maybe China,

China uitgezonderd,

because they can mobilize huge amounts of resources,

omdat zij veel grondstoffen, mankracht en geld

manpower and money to build machines like this.

kunnen mobiliseren om zulke machines te bouwen.

So it's only a good thing.

Het is dus zeker iets goed.

What they're really planning to do is to build a machine

Wat ze echt van plan zijn, is een machine te bouwen

that will study the Higgs boson in detail and could give us some clues

die het Higgsboson nauwkeurig zal bestuderen

en ons aanwijzingen zal geven over die nieuwe ideeën als supersymmetrie,

as to whether these new ideas, like supersymmetry, are really out there,

so it's great news for physics, I think.

geweldig nieuws voor fysici dus.

BG: Harry, thank you. HC: Thank you very much.

BG: Harry, dankjewel. HC: Van harte bedankt.

(Applause)

(Applaus)