Have we reached the end of physics? | Harry Cliff

Tłumaczenie: Kacper Iwo Matuszewski Korekta: Rysia Wand

A hundred years ago this month, a 36-year-old Albert Einstein

Sto lat temu 36-letni Albert Einstein

stood up in front of the Prussian Academy of Sciences in Berlin

stanął przed Pruską Akademią Nauk w Berlinie,

to present a radical new theory of space, time and gravity:

by zaprezentować radykalną nową teorię przestrzeni, czasu i grawitacji:

the general theory of relativity.

ogólną teorię względności,

General relativity is unquestionably Einstein's masterpiece,

niekwestionowane arcydzieło Einsteina,

a theory which reveals the workings of the universe at the grandest scales,

które ujawnia, jak działa wszechświat w największej skali,

capturing in one beautiful line of algebra

sprowadzając wszystko do pięknego wzoru.

everything from why apples fall from trees to the beginning of time and space.

Wszystko, począwszy od spadającego jabłka po początki czasu i przestrzeni.

1915 must have been an exciting year to be a physicist.

Rok 1915 musiał być ekscytującym rokiem dla fizyków.

Two new ideas were turning the subject on its head.

Dwie nowe idee wywróciły naukę do góry nogami.

One was Einstein's theory of relativity,

Pierwsza to teoria względności Einsteina,

the other was arguably even more revolutionary:

druga, prawdopodobnie jeszcze bardziej rewolucyjna,

quantum mechanics,

to mechanika kwantowa,

a mind-meltingly strange yet stunningly successful new way

która porusza wyobraźnię i zadziwiająco skutecznie objaśnia

of understanding the microworld, the world of atoms and particles.

mikroświat atomów i cząsteczek.

Over the last century, these two ideas have utterly transformed

W ubiegłym wieku obie idee całkowicie przekształciły

our understanding of the universe.

nasze postrzeganie Wszechświata.

It's thanks to relativity and quantum mechanics

To dzięki teorii względności i mechanice kwantowej

that we've learned what the universe is made from,

dowiedzieliśmy się, z czego stworzony jest wszechświat,

how it began and how it continues to evolve.

jak powstał i jak stale ewoluuje.

A hundred years on, we now find ourselves at another turning point in physics,

Sto lat później znajdujemy się w innym punkcie zwrotnym fizyki,

but what's at stake now is rather different.

ale stawka jest teraz zupełnie inna.

The next few years may tell us whether we'll be able

Najbliższe kilka lat może dowieść, czy uda się

to continue to increase our understanding of nature,

dalej rozszerzać rozumienie natury,

or whether maybe for the first time in the history of science,

czy być może po raz pierwszy w historii nauki

we could be facing questions that we cannot answer,

staniemy przed pytaniami, na które nie można odpowiedzieć.

not because we don't have the brains or technology,

Nie dlatego, że brak nam inteligencji czy technologii,

but because the laws of physics themselves forbid it.

ale dlatego, że same prawa fizyki tego zabraniają.

This is the essential problem: the universe is far, far too interesting.

Oto zasadniczy problem: Wszechświat jest zbyt interesujący.

Relativity and quantum mechanics appear to suggest

Teoria względności i mechanika kwantowa sugerują,

that the universe should be a boring place.

że Wszechświat powinien być nudny.

It should be dark, lethal and lifeless.

Powinien być ciemny, zabójczy i pozbawiony życia.

But when we look around us, we see we live in a universe full of interesting stuff,

Jednak rzut oka wystarczy, by zobaczyć, że żyjemy

we Wszechświecie pełnym gwiazd, planet, drzew, wiewiórek.

full of stars, planets, trees, squirrels.

The question is, ultimately,

Zasadnicze pytanie brzmi:

why does all this interesting stuff exist?

"Dlaczego te wszystkie interesujące rzeczy w ogóle istnieją?".

Why is there something rather than nothing?

"Dlaczego jest coś zamiast niczego?".

This contradiction is the most pressing problem in fundamental physics,

Ta sprzeczność jest najbardziej naglącym problemem fizyki fundamentalnej

and in the next few years, we may find out whether we'll ever be able to solve it.

i w ciągu najbliższych lat może się okazać,

czy kiedykolwiek będziemy w stanie go rozwiązać.

At the heart of this problem are two numbers,

U podstaw tego problemu leżą dwie liczby.

two extremely dangerous numbers.

Dwie bardzo niebezpieczne liczby.

These are properties of the universe that we can measure,

Są to właściwości Wszechświata, które można zmierzyć

and they're extremely dangerous

i są one ekstremalnie niebezpieczne,

because if they were different, even by a tiny bit,

bo gdyby różniły się nawet nieznacznie,

then the universe as we know it would not exist.

to znany nam Wszechświat nie mógłby istnieć.

The first of these numbers is associated with the discovery that was made

Pierwszy z nich związany jest z odkryciem dokonanym

kilka kilometrów stąd, w CERN, siedzibie tej maszyny,

a few kilometers from this hall, at CERN, home of this machine,

the largest scientific device ever built by the human race,

największego urządzenia naukowego, jakie kiedykolwiek zbudowano,

the Large Hadron Collider.

Wielkiego Zderzacza Hadronów.

The LHC whizzes subatomic particles around a 27-kilometer ring,

WZH strzela subatomowymi cząsteczkami po 27-kilometrowym okręgu,

getting them closer and closer to the speed of light

nadając im prędkość coraz bliższą prędkości światła,

before smashing them into each other inside gigantic particle detectors.

po czym zderza je w gigantycznym detektorze cząsteczek.

On July 4, 2012, physicists at CERN announced to the world

4 lipca 2012 roku fizycy z CERN ogłosili światu,

that they'd spotted a new fundamental particle

że odkryli kolejną cząsteczkę elementarną,

being created at the violent collisions at the LHC: the Higgs boson.

wytworzoną podczas zderzenia w WZH: bozon Higgsa.

Now, if you followed the news at the time,

W ówczesnych wiadomościach było widać

you'll have seen a lot of physicists getting very excited indeed,

wielu podekscytowanych fizyków.

and you'd be forgiven for thinking

Można by pomyśleć, że dzieje się tak

we get that way every time we discover a new particle.

przy każdym odkryciu nowej cząsteczki.

Well, that is kind of true,

Jest w tym ziarno prawdy,

but the Higgs boson is particularly special.

ale bozon Higgsa jest szczególną cząsteczką.

We all got so excited because finding the Higgs

Jesteśmy podekscytowani, bo znalezienie bozonu

proves the existence of a cosmic energy field.

potwierdza istnienie kosmicznego pola energii.

Now, you may have trouble imagining an energy field,

Trudno wyobrazić sobie pole energii,

but we've all experienced one.

ale każdy z nas go doświadczył,

If you've ever held a magnet close to a piece of metal

przykładając magnes do kawałka metalu

and felt a force pulling across that gap,

i czując siłę, która je przyciąga.

then you've felt the effect of a field.

Doświadczyłeś wówczas efektu pola.

And the Higgs field is a little bit like a magnetic field,

Pole Higgsa jest nieco podobne do pola magnetycznego,

except it has a constant value everywhere.

z tym, że ma wszędzie stałą wartość.

It's all around us right now.

Jest dookoła nas, nawet teraz.

We can't see it or touch it,

Nie można go zobaczyć, ani dotknąć,

but if it wasn't there,

ale jeśliby go nie było,

we would not exist.

to byśmy nie istnieli.

The Higgs field gives mass

Pole Higgsa nadaje masę elementarnym cząsteczkom,

to the fundamental particles that we're made from.

z których jesteśmy stworzeni.

If it wasn't there, those particles would have no mass,

Jeśli nie byłoby go, cząsteczki nie posiadałyby masy,

and no atoms could form and there would be no us.

nie uformowałby się atomy, a tym samym nie byłoby nas.

But there is something deeply mysterious about the Higgs field.

Ale jest coś bardzo tajemniczego w polu Higgsa.

Relativity and quantum mechanics tell us that it has two natural settings,

Teoria względności i mechanika kwantowa twierdzą, że ma dwa naturalne ustawienia.

a bit like a light switch.

Trochę jak przełącznik światła.

It should either be off,

Powinno być albo wyłączone,

so that it has a zero value everywhere in space,

a więc posiadać wartość zero wszędzie w przestrzeni,

or it should be on so it has an absolutely enormous value.

albo włączone i mieć wartość absolutnie ogromną.

In both of these scenarios, atoms could not exist,

W obu tych scenariuszach, atomy nie mogłyby istnieć,

and therefore all the other interesting stuff

w związku z tym również pozostałe wspaniałości,

that we see around us in the universe would not exist.

które widzimy dookoła, nie mogłyby istnieć.

In reality, the Higgs field is just slightly on,

W rzeczywistości pole Higgsa jest "włączone" tylko trochę.

not zero but 10,000 trillion times weaker than its fully on value,

Nie wynosi zero, ale jest 10 000 bilionów razy słabsze niż pełna wartość "włączona".

a bit like a light switch that's got stuck just before the off position.

Trochę jak przełącznik światła zablokowany tuż przed pozycją "wyłącz".

And this value is crucial.

Ta wartość jest kluczowa.

If it were a tiny bit different,

Gdyby różniła się choćby odrobinę, wówczas nie byłoby fizycznej

then there would be no physical structure in the universe.

struktury Wszechświata.

So this is the first of our dangerous numbers,

Jest to zatem pierwsza z niebezpiecznych wartości.

the strength of the Higgs field.

Siła pola Higgsa.

Theorists have spent decades trying to understand

Teoretycy spędzili dziesiątki lat, próbując zrozumieć

why it has this very peculiarly fine-tuned number,

dlaczego ma ono tak niezwykle dostrojoną liczbę,

and they've come up with a number of possible explanations.

i doszli do wielu możliwych wytłumaczeń.

They have sexy-sounding names like "supersymmetry"

Mają one "seksownie" brzmiące nazwy jak: supersymetria,

or "large extra dimensions."

czy wielkie dodatkowe wymiary.

I'm not going to go into the details of these ideas now,

Nie będę wchodził teraz w szczegóły,

but the key point is this:

lecz oto kluczowy punkt:

if any of them explained this weirdly fine-tuned value of the Higgs field,

gdyby któreś z nich wyjaśniało dziwnie dostrojoną wartość pola Higgsa,

then we should see new particles being created at the LHC

wówczas powinniśmy zaobserwować nowe cząsteczki powstające w WZH

along with the Higgs boson.

wraz z bozonem Higgsa.

So far, though, we've not seen any sign of them.

Jak dotąd, nie ma po nich śladu.

But there's actually an even worse example

Jest jednak nawet gorszy przykład

of this kind of fine-tuning of a dangerous number,

tego rodzaju dostrojenia niebezpiecznej liczby

and this time it comes from the other end of the scale,

i tym razem pochodzi z przeciwległej strony skali,

from studying the universe at vast distances.

z obserwowania odległych rejonów Wszechświata.

One of the most important consequences of Einstein's general theory of relativity

Jedną z najważniejszych konsekwencji ogólnej teorii względności Einsteina

was the discovery that the universe began as a rapid expansion of space and time

jest odkrycie, że Wszechświat powstał jako szybka ekspansja przestrzeni i czasu

13.8 billion years ago, the Big Bang.

13,8 miliarda lat temu - Wielki Wybuch.

Now, according to early versions of the Big Bang theory,

Nawiązując do wczesnych wersji teorii Wielkiego Wybuchu

the universe has been expanding ever since

Wszechświat rozszerza się nieustannie

with gravity gradually putting the brakes on that expansion.

podczas, gdy grawitacja stopniowo hamuje ekspansję.

But in 1998, astronomers made the stunning discovery

Jednak w 1998 roku astronomowie dokonali szokującego odkrycia,

that the expansion of the universe is actually speeding up.

że ekspansja Wszechświata w rzeczywistości przyspiesza.

The universe is getting bigger and bigger faster and faster

Wszechświat rośnie coraz szybciej,

driven by a mysterious repulsive force called dark energy.

napędzany tajemniczą odpychającą siłą, zwaną ciemną energią.

Now, whenever you hear the word "dark" in physics,

Słysząc słowo "ciemny" w fizyce,

you should get very suspicious

należy nabrać podejrzeń,

because it probably means we don't know what we're talking about.

bo prawdopodobnie oznacza to, że nie wiemy, o czym mówimy.

(Laughter)

(Śmiech)

We don't know what dark energy is,

Nie wiemy, czym jest ciemna energia,

but the best idea is that it's the energy of empty space itself,

ale obecnie najlepsze wyjaśnienie mówi, że to energia pustej przestrzeni,

the energy of the vacuum.

energia próżni.

Now, if you use good old quantum mechanics to work out

Jeżeli użyjemy starej dobrej mechaniki kwantowej

how strong dark energy should be,

do określenia siły ciemnej materii,

you get an absolutely astonishing result.

uzyskamy całkowicie zaskakujący rezultat.

You find that dark energy

Okaże się, że ciemna energia powinna być

should be 10 to the power of 120 times stronger

10 do potęgi 120 razy mocniejsza

than the value we observe from astronomy.

od wartości, które obserwujemy.

That's one with 120 zeroes after it.

To jest jeden i 120 zer.

This is a number so mind-bogglingly huge

Jest to liczba tak ogromna,

that it's impossible to get your head around.

że aż w głowie się nie mieści.

We often use the word "astronomical" when we're talking about big numbers.

Często używamy określenia "astronomiczny", gdy mowa o wielkich liczbach.

Well, even that one won't do here.

Tutaj nawet to nie pasuje.

This number is bigger than any number in astronomy.

To liczba większa, niż jakakolwiek inna w astronomii.

It's a thousand trillion trillion trillion times bigger

oktyliard razy większa

than the number of atoms in the entire universe.

od ilości atomów w całym Wszechświecie.

So that's a pretty bad prediction.

Jest to więc dosyć kiepska prognoza.

In fact, it's been called the worst prediction in physics,

Po prawdzie, nazywa się ją najgorszą prognozą w fizyce

and this is more than just a theoretical curiosity.

i jest to coś więcej niż tylko teoretyczna ciekawostka.

If dark energy were anywhere near this strong,

jeśli ciemna energia byłaby choć w przybliżeniu tak silna,

then the universe would have been torn apart,

to Wszechświat zostałby rozdarty,

stars and galaxies could not form, and we would not be here.

gwiazdy i galaktyki nie uformowałby się, a nas by tu nie było.

So this is the second of those dangerous numbers,

Zatem to druga najniebezpieczniejsza liczba,

the strength of dark energy,

moc oddziaływania ciemnej energii.

and explaining it requires an even more fantastic level of fine-tuning

Wyjaśnienie jej wymaga jeszcze bardziej niestworzonego poziomu dostrojenia,

than we saw for the Higgs field.

niż ten w polu Higgsa.

But unlike the Higgs field, this number has no known explanation.

Jednak w przeciwieństwie do pola Higgsa, dla tej liczby nie mamy wyjaśnienia.

The hope was that a complete combination

Mamy nadzieję, że przez całkowite połączenie

of Einstein's general theory of relativity,

einsteinowskiej ogólnej teorii względności,

which is the theory of the universe at grand scales,

która jest teorią Wszechświata w wielkiej skali,

with quantum mechanics, the theory of the universe at small scales,

z mechaniką kwantową, odpowiadającą małej skali Wszechświata,

might provide a solution.

otrzymamy rozwiązanie.

Einstein himself spent most of his later years

Einstein poświęcił większość swych ostatnich lat

on a futile search for a unified theory of physics,

na daremne poszukiwania zunifikowanej teorii fizyki,

and physicists have kept at it ever since.

które do dziś kontynuują inni fizycy.

One of the most promising candidates for a unified theory is string theory,

Jeden z najbardziej obiecujących kandydatów to teoria strun.

and the essential idea is,

Mówiąc w skrócie, gdyby udało się

if you could zoom in on the fundamental particles that make up our world,

zrobić zbliżenie cząsteczek, z których zbudowany jest świat,

you'd see actually that they're not particles at all,

okazałoby się, że w zasadzie nie są one cząsteczkami,

but tiny vibrating strings of energy,

tylko niewielkimi, wibrującymi strunami energii.

with each frequency of vibration corresponding to a different particle,

Każda z częstotliwości wibrowania tych strun koresponduje z inną cząsteczką.

a bit like musical notes on a guitar string.

Nieco jak dźwięki na strunie gitarowej.

So it's a rather elegant, almost poetic way of looking at the world,

Jest to bardzo eleganckie, niemal poetyckie spojrzenie na świat,

but it has one catastrophic problem.

ale jest z nim jeden katastrofalny problem.

It turns out that string theory isn't one theory at all,

Okazuje się, że teoria strun nie jest wcale jedną teorią,

but a whole collection of theories.

ale całym zbiorem teorii.

It's been estimated, in fact,

Szacuje się, że istnieje

that there are 10 to the 500 different versions of string theory.

10 do potęgi 500 różnych wersji teorii strun.

Each one would describe a different universe

Każda z nich opisywałaby inny Wszechświat,

with different laws of physics.

z innymi prawami fizyki.

Now, critics say this makes string theory unscientific.

Krytycy twierdzą, że przez to teoria jest nienaukowa.

You can't disprove the theory.

Nie można jej obalić.

But others actually turned this on its head

Inni z kolei odwracają kota ogonem

and said, well, maybe this apparent failure

i mówią, że być może ta, zdawałoby się, porażka

is string theory's greatest triumph.

jest największym triumfem teorii strun.

What if all of these 10 to the 500 different possible universes

Co, jeśli wszystkie z 10 do potęgi 500 możliwych wszechświatów

actually exist out there somewhere

rzeczywiście gdzieś istnieją,

in some grand multiverse?

w jakimś wielkim wieloświecie?

Suddenly we can understand

Nagle potrafimy zrozumieć

the weirdly fine-tuned values of these two dangerous numbers.

to dziwne dostrojenie wartości obu niebezpiecznych liczb.

In most of the multiverse,

W większości wieloświatów

dark energy is so strong that the universe gets torn apart,

ciemna energia jest tak silna, że Wszechświat zostaje rozerwany,

or the Higgs field is so weak that no atoms can form.

lub pole Higgsa zbyt słabe, aby powstały atomy.

We live in one of the places in the multiverse

Żyjemy w jednym z miejsc w wieloświecie,

where the two numbers are just right.

gdzie obie wartości są w sam raz.

We live in a Goldilocks universe.

Żyjemy we "wszechświecie Złotowłosej".

Now, this idea is extremely controversial, and it's easy to see why.

Pomysł ten jest kontrowersyjny i nietrudno dostrzec dlaczego.

If we follow this line of thinking,

Jeśli zaczniemy rozumować w ten sposób,

then we will never be able to answer the question,

wówczas nigdy nie uda nam się odpowiedzieć na pytanie:

"Why is there something rather than nothing?"

"Dlaczego istnieje coś zamiast niczego?".

In most of the multiverse, there is nothing,

W większości wszechświatów nie ma niczego,

and we live in one of the few places

a my żyjemy w jednym z niewielu miejsc,

where the laws of physics allow there to be something.

gdzie prawa fizyki pozwalają na istnienie czegokolwiek.

Even worse, we can't test the idea of the multiverse.

Co gorsza, nie możemy przetestować koncepcji wieloświatu.

We can't access these other universes,

Nie mamy dostępu do innych wszechświatów,

so there's no way of knowing whether they're there or not.

zatem nie ma możliwości dowiedzieć się, czy istnieją.

So we're in an extremely frustrating position.

Jesteśmy zatem w bardzo frustrującej sytuacji.

That doesn't mean the multiverse doesn't exist.

To nie oznacza, że wieloświat nie istnieje.

There are other planets, other stars, other galaxies,

Mamy przecież inne planety, gwiazdy, galaktyki,

so why not other universes?

dlaczego więc nie inne wszechświaty?

The problem is, it's unlikely we'll ever know for sure.

Problem w tym, że raczej nigdy się tego nie dowiemy.

Now, the idea of the multiverse has been around for a while,

Idea wieloświata istnieje już od jakiegoś czasu, ale ostatnio

but in the last few years, we've started to get the first solid hints

zaczęliśmy dostawać pierwsze sygnały, że ten sposób rozumowania

that this line of reasoning may get born out.

może zostać potwierdzony.

Despite high hopes for the first run of the LHC,

Mimo ogromnych nadziei wiązanych z uruchomieniem WZH,

what we were looking for there --

to, czego tam szukaliśmy...

we were looking for new theories of physics:

Szukaliśmy nowych teorii fizyki:

supersymetrii lub wielkich dodatkowych wymiarów,

supersymmetry or large extra dimensions

które mogłyby wyjaśnić te dziwacznie dostrojone wartości pola Higgsa.

that could explain this weirdly fine-tuned value of the Higgs field.

But despite high hopes, the LHC revealed a barren subatomic wilderness

Pomimo wielkich nadziei, WZH ukazał nam jałową subatomową pustkę,

populated only by a lonely Higgs boson.

z jednym samotnym bozonem Higgsa.

My experiment published paper after paper

Mój eksperyment publikowany w kolejnych artykułach

where we glumly had to conclude that we saw no signs of new physics.

potwierdzał, że nie zauważono śladów nowej fizyki.

The stakes now could not be higher.

Teraz stawka jest dużo wyższa.

This summer, the LHC began its second phase of operation

Tego lata WZH rozpoczął drugą fazę działalności,

with an energy almost double what we achieved in the first run.

z energią niemal dwukrotnie wyższą, niż przy pierwszym przebiegu.

What particle physicists are all desperately hoping for

Fizycy cząstek elementarnych desperacko oczekują

are signs of new particles, micro black holes,

śladów nowych cząsteczek, mikro czarnych dziur

or maybe something totally unexpected

lub czegoś zupełnie niespodziewanego,

emerging from the violent collisions at the Large Hadron Collider.

co wyłoni się z gwałtownych zderzeń w Wielkim Zderzaczu Hadronów.

If so, then we can continue this long journey

Jeżeli się uda, możemy kontynuować tę długą podróż

that began 100 years ago with Albert Einstein

rozpoczętą 100 lat temu przez Alberta Einsteina,

towards an ever deeper understanding of the laws of nature.

prowadzącą do coraz dogłębniejszego poznania praw natury.

But if, in two or three years' time,

Jeśli jednak przez te 2 czy 3 lata,

when the LHC switches off again for a second long shutdown,

po których WZH zostanie ponownie na długo wyłączony,

we've found nothing but the Higgs boson,

nie odkryjemy niczego poza bozonem Higgsa,

then we may be entering a new era in physics:

wówczas być może wkroczymy w nową erę fizyki:

an era where there are weird features of the universe that we cannot explain;

taką, w której Wszechświat będzie mieć dziwne cechy, niemożliwe do wyjaśnienia.

an era where we have hints that we live in a multiverse

Erę w której można przypuszczać, że żyjemy w wieloświecie,

that lies frustratingly forever beyond our reach;

który, ku naszej frustracji, leży na zawsze poza naszym zasięgiem.

an era where we will never be able to answer the question,

Erę, w której nigdy nie będziemy mogli odpowiedzieć na pytanie:

"Why is there something rather than nothing?"

"Dlaczego istnieje coś zamiast niczego?".

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Bruno Giussani: Harry, even if you just said

Bruno Giussani: Harry, choć przed chwilą powiedziałeś,

the science may not have some answers,

że nauka może nie mieć pewnych odpowiedzi,

I would like to ask you a couple of questions, and the first is:

chciałbym zadać ci kilka pytań.

Pierwsze z nich: Budowa WZH to projekt pokoleniowy.

building something like the LHC is a generational project.

I just mentioned, introducing you, that we live in a short-term world.

Wspomniałem już, przedstawiając cię, że żyjemy w krótkoterminowym świecie.

How do you think so long term,

Jak można myśleć długoterminowo,

projecting yourself out a generation when building something like this?

o pokolenie naprzód, podczas budowy czegoś takiego?

Harry Cliff: I was very lucky

Harry Cliff: Miałem szczęście dołączyć

that I joined the experiment I work on at the LHC in 2008,

do eksperymentu, nad którym teraz pracuję w WZH w 2008 roku,

just as we were switching on,

chwilę po jego uruchomieniu.

and there are people in my research group who have been working on it

Niektórzy koledzy z zespołu pracują nad tym od trzydziestu lat,

for three decades, their entire careers on one machine.

całą karierę przy jednej maszynie.

Myślę, że pierwsze rozmowy o WZH odbyły się w 1976 roku.

So I think the first conversations about the LHC were in 1976,

and you start planning the machine without the technology

Zaczynasz planować maszynę jeszcze zanim powstanie technologia

that you know you're going to need to be able to build it.

potrzebna do jej zbudowania.

So the computing power did not exist in the early '90s

Moc obliczeniowa była zbyt mała we wczesnych latach 90.,

when design work began in earnest.

kiedy rozpoczęto prace projektowe.

One of the big detectors which record these collisions,

Jeden z dużych detektorów tych kolizji...

they didn't think there was technology

Uważano, że nie ma technologii,

that could withstand the radiation that would be created in the LHC,

która mogłaby wytrzymać promieniowanie wytworzone w WZH,

so there was basically a lump of lead in the middle of this object

więc dosłownie otoczono kawałek ołowiu

with some detectors around the outside,

kilkoma detektorami.

Jednak z czasem opracowaliśmy technologię.

but subsequently we have developed technology.

Musimy więc polegać na ludzkiej pomysłowości,

So you have to rely on people's ingenuity, that they will solve the problems,

na tym, że rozwiążą problemy, choćby po wielu latach.

but it may be a decade or more down the line.

BG: China just announced two or three weeks ago

BG: Chiny właśnie ogłosiły, 2 czy 3 tygodnie temu,

that they intend to build

że zamierzają zbudować

a supercollider twice the size of the LHC.

superzderzacz dwukrotnie większy od WZH.

I was wondering how you and your colleagues welcome the news.

Ciekawe, jak ty i twoi koledzy przyjęliście tę wiadomość.

HC: Size isn't everything, Bruno. BG: I'm sure. I'm sure.

HC: Cóż, rozmiar to nie wszystko, Bruno.

(Śmiech)

(Laughter)

Zabawne, kiedy mówi to fizyk cząstek elementarnych.

It sounds funny for a particle physicist to say that.

But I mean, seriously, it's great news.

Ale poważnie, uważam, że to świetna wiadomość.

So building a machine like the LHC

Zbudowanie maszyny takiej jak WZH

requires countries from all over the world to pool their resources.

wymaga dzielenia się zasobami przez państwa świata.

Żaden naród nie jest w stanie zbudować tak wielkiej maszyny sam,

No one nation can afford to build a machine this large,

apart from maybe China,

because they can mobilize huge amounts of resources,

może poza Chinami,

bo mogą zmobilizować ogromną siłę roboczą

manpower and money to build machines like this.

i zebrać pieniądze na budowę.

So it's only a good thing.

Więc to bardzo dobrze.

What they're really planning to do is to build a machine

Tak naprawdę planują budowę maszyny,

that will study the Higgs boson in detail and could give us some clues

która będzie dokładniej badać bozon Higgsa i może dać wskazówki,

as to whether these new ideas, like supersymmetry, are really out there,

czy nowe pomysły jak supersymetria są rzeczywiste.

so it's great news for physics, I think.

Myślę, że to świetna wiadomość dla fizyki.

BG: Harry, thank you. HC: Thank you very much.

BG: Harry, dziękujemy. HC: Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)