Have we reached the end of physics? | Harry Cliff

654,788 views ・ 2016-01-26

TED


Ве молиме кликнете двапати на англискиот титл подолу за да го репродуцирате видеото.

Translator: ALEKSANDAR MITEVSKI Reviewer: Charlie Psy
00:12
A hundred years ago this month, a 36-year-old Albert Einstein
0
12480
3696
Пред сто години, 36-годишниот Алберт Ајнштајн
00:16
stood up in front of the Prussian Academy of Sciences in Berlin
1
16200
3256
застанал пред Пруската Академија на Науки во Берлин
да ја презентира радикално новата теорија за
00:19
to present a radical new theory of space, time and gravity:
2
19480
4456
просторот, времето и гравитацијата:
00:23
the general theory of relativity.
3
23960
3016
генералната теорија на релативитетот.
00:27
General relativity is unquestionably Einstein's masterpiece,
4
27000
3056
Генералниот релативитет е несомнено Ајнштајновото ремек дело,
00:30
a theory which reveals the workings of the universe at the grandest scales,
5
30080
3976
теорија за тоа како функционира универзумот во неговите најголеми размери,
00:34
capturing in one beautiful line of algebra
6
34080
2376
преку елегантна математика објаснувајќи сè
00:36
everything from why apples fall from trees to the beginning of time and space.
7
36480
4520
од тоа зошто јаболката паѓаат од дрвата,
па до тоа како настанале времето и просторот.
00:41
1915 must have been an exciting year to be a physicist.
8
41720
3096
Во 1915 сигурно било интересно да си физичар.
00:44
Two new ideas were turning the subject on its head.
9
44840
3496
Две нови идеи станале темел на физиката.
00:48
One was Einstein's theory of relativity,
10
48360
2336
Едната е Ајнштајновата теорија на релативитет,
00:50
the other was arguably even more revolutionary:
11
50720
3176
а другата е веројатно и пореволуционерна:
00:53
quantum mechanics,
12
53920
1456
квантната механика,
00:55
a mind-meltingly strange yet stunningly successful new way
13
55400
3536
многу чуден, а сепак неверојатно успешен нов начин
00:58
of understanding the microworld, the world of atoms and particles.
14
58960
4280
за разбирање на микросветот, светот на атомите и честичките.
01:03
Over the last century, these two ideas have utterly transformed
15
63920
3656
Изминатиов век, овие две идеи целосно го променија
нашето сваќање на универзумот.
01:07
our understanding of the universe.
16
67600
1736
Благодарение на релативитетот и квантната механика
01:09
It's thanks to relativity and quantum mechanics
17
69360
2336
01:11
that we've learned what the universe is made from,
18
71720
2336
разбравме од што е направен универзумот,
01:14
how it began and how it continues to evolve.
19
74080
2519
како настанал и како се развива.
01:17
A hundred years on, we now find ourselves at another turning point in physics,
20
77360
4296
После сто години, физиката се наоѓа пред нова пресвртница,
01:21
but what's at stake now is rather different.
21
81680
2480
но сега работите се далеку поразлични.
01:24
The next few years may tell us whether we'll be able
22
84840
2456
Наредните неколку години ќе ни кажат дали
01:27
to continue to increase our understanding of nature,
23
87320
2856
ќе имаме напредок во изучувањето на природата,
01:30
or whether maybe for the first time in the history of science,
24
90200
3416
или пак можеби за првпат во историјата на науката
01:33
we could be facing questions that we cannot answer,
25
93640
3936
ќе се соочиме со прашања на кои не можеме да одговориме,
01:37
not because we don't have the brains or technology,
26
97600
2576
не затоа што немаме способност или технологија,
01:40
but because the laws of physics themselves forbid it.
27
100200
3240
туку затоа што законите на физиката не ни дозволуваат.
01:44
This is the essential problem: the universe is far, far too interesting.
28
104560
4576
Еве го суштинскиот проблем: универзумот е далеку, далеку поинтересен.
01:49
Relativity and quantum mechanics appear to suggest
29
109160
2656
Релативитетот и квантната механика велат
01:51
that the universe should be a boring place.
30
111840
2296
дека универзумот е досадно место.
01:54
It should be dark, lethal and lifeless.
31
114160
2896
Според нив тој е мрачен, смртоносен и безживотен.
01:57
But when we look around us, we see we live in a universe full of interesting stuff,
32
117080
3936
Но ако погледнеме околу нас, ќе видиме универзум полн со интересни ствари.
02:01
full of stars, planets, trees, squirrels.
33
121040
3056
Полн со ѕвезди, планети, дрвја, верверици.
02:04
The question is, ultimately,
34
124120
1496
Тука се поставува прашањето,
02:05
why does all this interesting stuff exist?
35
125640
3296
зошто постојат сите овие интересни ствари?
02:08
Why is there something rather than nothing?
36
128960
3080
Зошто постои нешто наместо ништо?
02:13
This contradiction is the most pressing problem in fundamental physics,
37
133080
3496
Оваа противречност е најголемиот проблем во фундаменталната физика,
02:16
and in the next few years, we may find out whether we'll ever be able to solve it.
38
136600
4720
и во текот на наредниве години ќе дознаеме дали некогаш ќе го решиме.
02:23
At the heart of this problem are two numbers,
39
143080
3096
Во сржта на овој проблем се наоѓаат два броја,
02:26
two extremely dangerous numbers.
40
146200
2496
два екстремно опасни броја.
02:28
These are properties of the universe that we can measure,
41
148720
2696
Тоа се својства на универзумот кои можеме да ги мериме,
02:31
and they're extremely dangerous
42
151440
1536
и тие се екстремно опасни,
02:33
because if they were different, even by a tiny bit,
43
153000
2416
оти ако беа и малце поразлични,
02:35
then the universe as we know it would not exist.
44
155440
2720
тогаш овој универзум во кој живееме немаше да постои.
02:38
The first of these numbers is associated with the discovery that was made
45
158720
3456
Првиот од овие броеви е поврзан со откритието направено
02:42
a few kilometers from this hall, at CERN, home of this machine,
46
162200
2976
неколку километри од салава, во ЦЕРН, домот на оваа машина.
02:45
the largest scientific device ever built by the human race,
47
165200
3056
најголемата научна направа некогаш направена од човекот,
02:48
the Large Hadron Collider.
48
168280
1856
Големиот Хадронски Колајдер.
02:50
The LHC whizzes subatomic particles around a 27-kilometer ring,
49
170160
3976
ГХК ги забрзува субатомските честички во 27 километарски прстен,
со брзина која е сè поблиску до брзината на светлината
02:54
getting them closer and closer to the speed of light
50
174160
2456
пред да настане судир меѓу нив кој се
02:56
before smashing them into each other inside gigantic particle detectors.
51
176640
4656
одвива во едни огромни детектори на честички.
03:01
On July 4, 2012, physicists at CERN announced to the world
52
181320
4496
На 4 Јули, 2012, физичарите од ЦЕРН му соопштија на светот
03:05
that they'd spotted a new fundamental particle
53
185840
2536
дека забележале нова фундаментална честичка
03:08
being created at the violent collisions at the LHC: the Higgs boson.
54
188400
4360
како резултат на жестоките судири во ГХК. Хигсовиот бозон.
Доколку сте ги следеле вестите
03:13
Now, if you followed the news at the time,
55
193440
2056
сте забележале дека физичарите беа многу возбудени,
03:15
you'll have seen a lot of physicists getting very excited indeed,
56
195520
3056
и веројатно сте си помислиле дека
03:18
and you'd be forgiven for thinking
57
198600
1656
така реагираме секогаш кога ќе откриеме нова честичка.
03:20
we get that way every time we discover a new particle.
58
200280
2536
03:22
Well, that is kind of true,
59
202840
1336
Тоа е донекаде вистина,
03:24
but the Higgs boson is particularly special.
60
204200
2696
но Хигсовиот бозон е специјален.
03:26
We all got so excited because finding the Higgs
61
206920
2456
Бевме многу возбудени затоа што откритието на Хигсот
03:29
proves the existence of a cosmic energy field.
62
209400
3336
докажува постоење на космичко енергетско поле.
03:32
Now, you may have trouble imagining an energy field,
63
212760
2616
Можеби ќе ви биде проблем да замислите енергетско поле,
03:35
but we've all experienced one.
64
215400
1429
но сите го имаме осетено.
03:36
If you've ever held a magnet close to a piece of metal
65
216853
2536
Ако некогаш сте држеле магнет во близина на метал
03:39
and felt a force pulling across that gap,
66
219413
2123
и сте осетиле како одредена сила ве влече,
03:41
then you've felt the effect of a field.
67
221560
1858
тогаш знаете за што зборувам.
03:43
And the Higgs field is a little bit like a magnetic field,
68
223442
3374
Хигсовото поле помалку наликува на магнетното поле,
03:46
except it has a constant value everywhere.
69
226840
2816
со таа разлика што има константна вредност насекаде.
03:49
It's all around us right now.
70
229680
1456
Се наоѓа насекаде околу нас.
03:51
We can't see it or touch it,
71
231160
1736
Не можеме да го видиме или допреме,
03:52
but if it wasn't there,
72
232920
1216
но ако не беше тука,
03:54
we would not exist.
73
234160
1440
ние немаше да постоиме.
03:56
The Higgs field gives mass
74
236200
1776
Хигсовото поле им дава маса
03:58
to the fundamental particles that we're made from.
75
238000
2376
на фундаменталните честички од кои сме направени.
04:00
If it wasn't there, those particles would have no mass,
76
240400
2616
Ако не постоше, тие честички ќе немаа маса,
04:03
and no atoms could form and there would be no us.
77
243040
2680
атомите немаше да се оформат и нас ќе не немаше.
04:06
But there is something deeply mysterious about the Higgs field.
78
246880
4456
Но, Хигсовото поле има длабока тајна.
04:11
Relativity and quantum mechanics tell us that it has two natural settings,
79
251360
3696
Релативитетот и квантната механика велат дека тоа има две природни состојби,
04:15
a bit like a light switch.
80
255080
1656
налик на прекинувач.
04:16
It should either be off,
81
256760
1376
Или е исклучено,
04:18
so that it has a zero value everywhere in space,
82
258160
2656
и има нула вредност насекаде низ просторот
04:20
or it should be on so it has an absolutely enormous value.
83
260840
3360
или пак е вклучено и има апсолутно огромна вредност.
04:24
In both of these scenarios, atoms could not exist,
84
264840
2736
И во двете сценарија, атомите не можат да постојат
04:27
and therefore all the other interesting stuff
85
267600
2136
и следствено сите други интересни ствари
04:29
that we see around us in the universe would not exist.
86
269760
2639
кои ги гледаме околу нас во универзумот не би постоеле.
04:33
In reality, the Higgs field is just slightly on,
87
273000
3616
Во реалноста, Хигсовото поле е само малце вклучено,
04:36
not zero but 10,000 trillion times weaker than its fully on value,
88
276640
5056
не е на нула туку е 10,000 трилиони пати послабо од својата максимална вредност,
04:41
a bit like a light switch that's got stuck just before the off position.
89
281720
4120
нешто како прекинувач кој заглавил токму пред да се исклучи.
04:46
And this value is crucial.
90
286480
1616
И оваа вредност е многу важна.
04:48
If it were a tiny bit different,
91
288120
1856
Ако беше малце поразлична,
04:50
then there would be no physical structure in the universe.
92
290000
3656
ќе немаше физичка структура во универзумот.
04:53
So this is the first of our dangerous numbers,
93
293680
2176
Значи ова е првиот опасен број,
04:55
the strength of the Higgs field.
94
295880
2056
јачината на Хигсовото поле.
04:57
Theorists have spent decades trying to understand
95
297960
2736
Теоретичарите поминале децении обидувајќи се да разберат
05:00
why it has this very peculiarly fine-tuned number,
96
300720
2656
зошто полето ја има токму оваа вредност.
05:03
and they've come up with a number of possible explanations.
97
303400
2816
Смислиле неколку можни објаснувања.
05:06
They have sexy-sounding names like "supersymmetry"
98
306240
2936
Тие имаат секси имиња како "суперсиметрија"
05:09
or "large extra dimensions."
99
309200
1936
или "големи екстра димензии."
05:11
I'm not going to go into the details of these ideas now,
100
311160
2776
Нема да навлегувам во детали сега,
05:13
but the key point is this:
101
313960
2376
но клучната поента е ова:
05:16
if any of them explained this weirdly fine-tuned value of the Higgs field,
102
316360
3856
ако некоја од тие теории ја објаснеше оваа чудна вредност на Хигсовото поле,
05:20
then we should see new particles being created at the LHC
103
320240
3736
тогаш во ГХК требаше да видиме како се појавуваат нови честички
05:24
along with the Higgs boson.
104
324000
1976
заедно со Хигсовиот бозон.
05:26
So far, though, we've not seen any sign of them.
105
326000
2960
Засега, нема никаква трага од нив.
05:29
But there's actually an even worse example
106
329960
2056
Но, постои уште полош пример
05:32
of this kind of fine-tuning of a dangerous number,
107
332040
2376
кога сме кај опасните броеви.
05:34
and this time it comes from the other end of the scale,
108
334440
2616
Тој број произлегол од другата крајност,
05:37
from studying the universe at vast distances.
109
337080
2856
од проучувањето на универзумот во неговите најголеми размери.
05:39
One of the most important consequences of Einstein's general theory of relativity
110
339960
4336
Една од најзначајните последици од
Ајнштајновата генерална теорија на релативитетот
05:44
was the discovery that the universe began as a rapid expansion of space and time
111
344320
4416
е откритието дека универзумот започнал со брзо ширење на просторот и времето
05:48
13.8 billion years ago, the Big Bang.
112
348760
3776
пред 13.8 милијарди години, Големата Експлозија.
05:52
Now, according to early versions of the Big Bang theory,
113
352560
2656
Според раните верзии на теоријата за Големата Експлозија,
05:55
the universe has been expanding ever since
114
355240
2176
универзумот се шири уште од самиот почеток,
05:57
with gravity gradually putting the brakes on that expansion.
115
357440
4056
а гравитацијата постепено го кочи ширењето.
06:01
But in 1998, astronomers made the stunning discovery
116
361520
3336
Но, во 1998, астрономите дојдоа до запрепастувачко откритие
06:04
that the expansion of the universe is actually speeding up.
117
364880
2816
дека ширењето на универзумот всушност забрзува.
06:07
The universe is getting bigger and bigger faster and faster
118
367720
3136
Универзумот станува сè поголем и поголем, сè побрз и побрз
06:10
driven by a mysterious repulsive force called dark energy.
119
370880
3840
како резултат на една мистериозна одбивна сила наречена темна енергија.
Во физиката секогаш кога ќе го слушнете зборот "темна"
06:15
Now, whenever you hear the word "dark" in physics,
120
375280
2416
треба да ви се запали сијаличката
06:17
you should get very suspicious
121
377720
1496
06:19
because it probably means we don't know what we're talking about.
122
379240
3056
оти тоа е веројатно знак дека не знаеме што зборуваме.
06:22
(Laughter)
123
382320
1016
(Смеа)
06:23
We don't know what dark energy is,
124
383360
2016
Не знаеме што е темната енергија,
06:25
but the best idea is that it's the energy of empty space itself,
125
385400
4736
но најдобрата замисла е дека тоа е енергијата на празниот простор,
06:30
the energy of the vacuum.
126
390160
2216
енергијата на вакумот.
06:32
Now, if you use good old quantum mechanics to work out
127
392400
2536
Ако ја користите квантната механика за да пресметате
06:34
how strong dark energy should be,
128
394960
1616
колку треба да биде јака темната енергија,
06:36
you get an absolutely astonishing result.
129
396600
3216
ќе добиете неверојатен резултат.
06:39
You find that dark energy
130
399840
1856
Ќе откриете дека темната енергија
06:41
should be 10 to the power of 120 times stronger
131
401720
3976
треба да биде 10 на 120 пати посилна
06:45
than the value we observe from astronomy.
132
405720
2816
од вредноста добиена преку астрономските опсервации.
06:48
That's one with 120 zeroes after it.
133
408560
4816
Тоа е единица со 120 нули после неа.
06:53
This is a number so mind-bogglingly huge
134
413400
2576
Овој број е толку голем
06:56
that it's impossible to get your head around.
135
416000
2216
што е невозможно да го замислите.
06:58
We often use the word "astronomical" when we're talking about big numbers.
136
418240
3496
Честопати велиме "астрономски" кога зборуваме за големи цифри.
07:01
Well, even that one won't do here.
137
421760
1656
Но, тоа тука не важи.
07:03
This number is bigger than any number in astronomy.
138
423440
2416
Овој број е поголем од било кој број во астрономијата.
07:05
It's a thousand trillion trillion trillion times bigger
139
425880
3096
Поголем е за илјада трилиони трилиони трилиони пати
07:09
than the number of atoms in the entire universe.
140
429000
2640
од бројот на атоми во целиот универзум.
07:12
So that's a pretty bad prediction.
141
432440
1816
Значи, ова е доста лошо предвидување.
07:14
In fact, it's been called the worst prediction in physics,
142
434280
2715
Беше наречено најлошото предвидување во физиката,
07:17
and this is more than just a theoretical curiosity.
143
437019
3277
и овде не станува збор само за теоретска љубопитност.
07:20
If dark energy were anywhere near this strong,
144
440320
2736
Ако темната енергија беше приближно олку јака
тогаш универзумот ќе се распрснеше,
07:23
then the universe would have been torn apart,
145
443080
2136
07:25
stars and galaxies could not form, and we would not be here.
146
445240
3320
немаше да се оформат ѕвездите и галаксиите,
и ние немаше да бидеме овде.
07:29
So this is the second of those dangerous numbers,
147
449240
2336
Значи, ова е вториот опасен број,
07:31
the strength of dark energy,
148
451600
1376
јачината на темната енергија.
07:33
and explaining it requires an even more fantastic level of fine-tuning
149
453000
3936
За да го објасниме треба да бидеме уште попрецизни
07:36
than we saw for the Higgs field.
150
456960
1524
од тоа што бевме со Хигсовото поле.
07:38
But unlike the Higgs field, this number has no known explanation.
151
458840
4600
Но, за разлика од Хигсовото поле, овој број нема познато објаснување.
Се надевавме дека комбинирањето на
07:45
The hope was that a complete combination
152
465000
2456
07:47
of Einstein's general theory of relativity,
153
467480
2216
Ајнаштајновата генерална теорија на релативитетот,
07:49
which is the theory of the universe at grand scales,
154
469720
2576
теорија за универзумот во неговите најголеми размери,
07:52
with quantum mechanics, the theory of the universe at small scales,
155
472320
3456
со квантната механика, теоријата за универзумот во
неговите најмали размери,
07:55
might provide a solution.
156
475800
1856
ќе ни го даде решението.
07:57
Einstein himself spent most of his later years
157
477680
2456
Самиот Ајнштајн ги поминал последните години
08:00
on a futile search for a unified theory of physics,
158
480160
3176
залудно барајќи унифицирана теорија на физиката,
08:03
and physicists have kept at it ever since.
159
483360
3376
и физичарите оттогаш продолжуваат да го прават истото.
08:06
One of the most promising candidates for a unified theory is string theory,
160
486760
4136
Најсериозен кандитат за такво нешто е теоријата на струни.
08:10
and the essential idea is,
161
490920
1296
Основната идеја е дека,
08:12
if you could zoom in on the fundamental particles that make up our world,
162
492240
3496
ако зумирате и ги видите честичките од кои е направен светот,
08:15
you'd see actually that they're not particles at all,
163
495760
2656
всушност ќе видите дека тоа воопшто не се честички,
08:18
but tiny vibrating strings of energy,
164
498440
2616
туку ситни вибрирачки енергетски струни,
08:21
with each frequency of vibration corresponding to a different particle,
165
501080
4336
при што секоја вибрирачка фрекфенција одговара на различна честичка,
08:25
a bit like musical notes on a guitar string.
166
505440
2560
нешто како музички ноти за гитара.
08:28
So it's a rather elegant, almost poetic way of looking at the world,
167
508680
3376
Ова е доста елегантен, речиси поетски начин за разбирање на светот,
08:32
but it has one catastrophic problem.
168
512080
3456
но има еден катастрофален проблем.
08:35
It turns out that string theory isn't one theory at all,
169
515560
2896
Излезе дека теоријата на струни не е една теорија,
08:38
but a whole collection of theories.
170
518480
2296
туку цел збир на теории.
08:40
It's been estimated, in fact,
171
520800
1416
Беше пресметано дека
08:42
that there are 10 to the 500 different versions of string theory.
172
522240
3936
теоријата на струни има 10 на 500 различни верзии.
08:46
Each one would describe a different universe
173
526200
2376
Секоја од нив опишува различен универзум
08:48
with different laws of physics.
174
528600
2136
со различни закони на физиката.
08:50
Now, critics say this makes string theory unscientific.
175
530760
2616
Критичарите велат дека ова ја прави теоријата на струни ненаучна.
08:53
You can't disprove the theory.
176
533400
1936
Оти нема начин да ја побиете.
08:55
But others actually turned this on its head
177
535360
2000
Но други пак работава ја свртија наопаку
08:57
and said, well, maybe this apparent failure
178
537384
2272
и рекоа дека можеби овој неуспех
08:59
is string theory's greatest triumph.
179
539680
2336
е најголемиот триумф на оваа теорија.
09:02
What if all of these 10 to the 500 different possible universes
180
542040
3376
Што ако сите овие 10 на 500 различни универзуми
09:05
actually exist out there somewhere
181
545440
2216
всушност постојат таму некаде
09:07
in some grand multiverse?
182
547680
2120
во рамки на голем мултиверзум?
09:10
Suddenly we can understand
183
550440
1696
И наеднаш можеме да ги разбереме
09:12
the weirdly fine-tuned values of these two dangerous numbers.
184
552160
3576
чудните вредности на овие две опасни бројки.
Во најголемиот дел од мултиверзумот
09:15
In most of the multiverse,
185
555760
1296
09:17
dark energy is so strong that the universe gets torn apart,
186
557080
2976
темната енергија е толку јака што универзумот се распрснува,
09:20
or the Higgs field is so weak that no atoms can form.
187
560080
3336
или пак Хигсовото поле е многу слабо па атоми не се формираат.
09:23
We live in one of the places in the multiverse
188
563440
2176
Ние живееме на едно од местата во мултиверзумот
09:25
where the two numbers are just right.
189
565640
2376
каде двете бројки се таман.
09:28
We live in a Goldilocks universe.
190
568040
2360
Имаме привилегија да живееме овде.
09:31
Now, this idea is extremely controversial, and it's easy to see why.
191
571640
4856
Идејава е крајно контраверзна и лесно се гледа зошто.
09:36
If we follow this line of thinking,
192
576520
1896
Ако тргнеме по оваа логика,
09:38
then we will never be able to answer the question,
193
578440
2376
тогаш никогаш нема да одговориме на прашањето,
09:40
"Why is there something rather than nothing?"
194
580840
2456
"Зошто има нешто наместо ништо?"
09:43
In most of the multiverse, there is nothing,
195
583320
2176
Во најголемиот дел од мултиверзумот нема ништо,
09:45
and we live in one of the few places
196
585520
1816
а ние живееме на едно од малкуте места
09:47
where the laws of physics allow there to be something.
197
587360
3000
каде законите на физиката дозволуваат да има нешто.
09:51
Even worse, we can't test the idea of the multiverse.
198
591360
3136
Дури и полошо, не можеме да ја тестираме идејата за мултиверзумот.
09:54
We can't access these other universes,
199
594520
2136
Немаме пристап до другите универзуми.
09:56
so there's no way of knowing whether they're there or not.
200
596680
3240
Нема начин да дознаеме дали се таму или не се.
10:01
So we're in an extremely frustrating position.
201
601640
3336
Се наоѓаме во крајно фрустрирачка позиција.
10:05
That doesn't mean the multiverse doesn't exist.
202
605000
2696
Но, тоа не значи дека мултиверзумот не постои.
10:07
There are other planets, other stars, other galaxies,
203
607720
2576
Постојат други планети, други ѕвезди, други галаксии,
10:10
so why not other universes?
204
610320
2176
па зошто не и други универзуми?
10:12
The problem is, it's unlikely we'll ever know for sure.
205
612520
3360
Проблемот е што веројатно никогаш нема да знаеме со сигурност.
10:16
Now, the idea of the multiverse has been around for a while,
206
616720
3336
Идејата за мултиверзумот кружи веќе некое време,
10:20
but in the last few years, we've started to get the first solid hints
207
620080
3256
но изминативе неколку години ги добивме првите посериозни докази
10:23
that this line of reasoning may get born out.
208
623360
2760
дека ваквата логика можеби држи вода.
10:27
Despite high hopes for the first run of the LHC,
209
627280
3376
Во првата операција на ГХК вложивме големи надежи,
10:30
what we were looking for there --
210
630680
1572
се надевавме дека ќе постулираме
10:32
we were looking for new theories of physics:
211
632276
2060
нови теории:
10:34
supersymmetry or large extra dimensions
212
634360
1896
суперсиметрија или големи екстра димензии
10:36
that could explain this weirdly fine-tuned value of the Higgs field.
213
636280
4216
кои ќе ја објаснат чудната вредност на Хигсовото поле.
10:40
But despite high hopes, the LHC revealed a barren subatomic wilderness
214
640520
4216
Но и покрај големите надежи, ГХК откри оскудна субатомска дивина
10:44
populated only by a lonely Higgs boson.
215
644760
2680
населена единствено од осамениот Хигсов бозон.
10:48
My experiment published paper after paper
216
648680
2336
Објавивме повеќе извештаи во кои
10:51
where we glumly had to conclude that we saw no signs of new physics.
217
651040
4480
депримирано моравме да заклучиме дека нема знаци на нова физика.
10:56
The stakes now could not be higher.
218
656400
2656
Влоговите сега се најголеми.
10:59
This summer, the LHC began its second phase of operation
219
659080
2896
Летово, ГХК ја започната втората операција
11:02
with an energy almost double what we achieved in the first run.
220
662000
3256
со дуплирана енергија.
11:05
What particle physicists are all desperately hoping for
221
665280
2656
Сите физичари очајно се надеваат дека ќе се појават
11:07
are signs of new particles, micro black holes,
222
667960
2776
нови честички, микро црни дупки
11:10
or maybe something totally unexpected
223
670760
2096
или пак нешто сосема неочекувано
11:12
emerging from the violent collisions at the Large Hadron Collider.
224
672880
3616
како резултат на жестоките судири во Големиот Хадронски Колајдер.
11:16
If so, then we can continue this long journey
225
676520
2336
Ако се случи тоа, тогаш ќе го продолжиме долгото патување,
11:18
that began 100 years ago with Albert Einstein
226
678880
2576
кое започна пред 100 години со Алберт Ајнштајн,
11:21
towards an ever deeper understanding of the laws of nature.
227
681480
3520
кон сè подлабоко спознавање на законите на природата.
11:25
But if, in two or three years' time,
228
685760
2016
Но ако за две или три години,
11:27
when the LHC switches off again for a second long shutdown,
229
687800
3336
кога ГХК пак ќе се исклучи за да направи уште една долга пауза,
11:31
we've found nothing but the Higgs boson,
230
691160
2296
не најдеме ништо освен Хигсов бозон,
11:33
then we may be entering a new era in physics:
231
693480
3816
тогаш можеби ќе влеземе во нова ера на физиката.
11:37
an era where there are weird features of the universe that we cannot explain;
232
697320
4776
Ера во која универзумот има чудни особини кои не можеме да ги објасниме.
11:42
an era where we have hints that we live in a multiverse
233
702120
3056
Ера во која претчувствуваме дека живееме во мултиверзум
11:45
that lies frustratingly forever beyond our reach;
234
705200
3776
кој се наоѓа фрустрирачки засекогаш надвор од нашиот дофат.
11:49
an era where we will never be able to answer the question,
235
709000
3256
Ера во која никогаш нема да одговориме на прашањето,
11:52
"Why is there something rather than nothing?"
236
712280
3056
"Зошто има нешто наместо ништо?"
11:55
Thank you.
237
715360
1216
Ви благодарам.
11:56
(Applause)
238
716600
6416
(Аплауз)
12:03
Bruno Giussani: Harry, even if you just said
239
723040
3056
Бруно Џусани: Хари, рече
науката нема да може да одговори на сè,
12:06
the science may not have some answers,
240
726120
1856
12:08
I would like to ask you a couple of questions, and the first is:
241
728000
3016
но јас би сакал да ти поставам неколку прашања, а првото е:
12:11
building something like the LHC is a generational project.
242
731040
3016
изградбата на нешто како ГХК е генерациски проект.
12:14
I just mentioned, introducing you, that we live in a short-term world.
243
734080
4296
Кога те претставував спомнав дека живееме во "кратко-траен" свет.
12:18
How do you think so long term,
244
738400
2856
Но, кога се гради вакво нешто
12:21
projecting yourself out a generation when building something like this?
245
741280
3336
потребно е да се размислува на долги стази, како се постигнува тоа?
12:24
Harry Cliff: I was very lucky
246
744640
1416
Хари Клиф: Имав голема среќа
12:26
that I joined the experiment I work on at the LHC in 2008,
247
746080
2816
да се вклучам во експериментот на кој работам во ГХК во 2008,
12:28
just as we were switching on,
248
748920
1381
само што почнувавме.
12:30
and there are people in my research group who have been working on it
249
750325
3251
Во мојата истражувачка група има луѓе кои работат на експериментов
12:33
for three decades, their entire careers on one machine.
250
753600
2616
три децении, цела кариера на една машина.
12:36
So I think the first conversations about the LHC were in 1976,
251
756240
3176
Мислам дека првите разговори за ГХК биле во 1976.
12:39
and you start planning the machine without the technology
252
759440
2696
Ја планирале машината без да ја имаaт технологијата
12:42
that you know you're going to need to be able to build it.
253
762160
2416
која знаеле дека е потребна за да ја изградат.
12:44
So the computing power did not exist in the early '90s
254
764600
2536
Кога започнала изградбата во раните 90-ти,
тогаш не постоеле моќни компјутери.
12:47
when design work began in earnest.
255
767160
1620
12:48
One of the big detectors which record these collisions,
256
768804
2216
Во однос на детекторите кои ги снимаат судирите.
12:51
they didn't think there was technology
257
771044
1852
Тогаш мислеле дека нема технологија
12:52
that could withstand the radiation that would be created in the LHC,
258
772920
2856
која ќе може да ја издржи радијацијата во ГХК,
12:55
so there was basically a lump of lead in the middle of this object
259
775800
2736
па затоа ставиле парче олово во средината на објектот
12:58
with some detectors around the outside,
260
778560
1576
и неколку дететктори однадвор,
13:00
but subsequently we have developed technology.
261
780160
1896
но подоцна технологијата отиде напред.
13:02
So you have to rely on people's ingenuity, that they will solve the problems,
262
782080
3336
Mора да се потпрете на креативноста за да ги решите овие проблеми,
13:05
but it may be a decade or more down the line.
263
785440
1856
а за тоа можеби ќе треба деценија или повеќе.
13:07
BG: China just announced two or three weeks ago
264
787320
2216
БЏ: Пред две или три недели Кина објави
13:09
that they intend to build
265
789560
1456
дека имаат намера да изградат
13:11
a supercollider twice the size of the LHC.
266
791040
2976
суперколајдер двапати поголем од ГХК.
13:14
I was wondering how you and your colleagues welcome the news.
267
794040
3616
Ме интересира како ја примивте оваа вест со вашите колеги.
13:17
HC: Size isn't everything, Bruno. BG: I'm sure. I'm sure.
268
797680
2736
ХК: Не е се во големината, Бруно. БЏ: Јасно, јасно.
13:20
(Laughter)
269
800440
1776
(Смеа)
13:22
It sounds funny for a particle physicist to say that.
270
802240
2096
Смешно е кога ќе го каже физичар.
13:24
But I mean, seriously, it's great news.
271
804360
2336
Мислам дека веста е одлична.
13:26
So building a machine like the LHC
272
806720
2496
Да се направи машина како ГХК
13:29
requires countries from all over the world to pool their resources.
273
809240
2776
потребно е земји од целиот свет да придонесат финансиски.
13:32
No one nation can afford to build a machine this large,
274
812040
2336
Една држава не може да го направи тоа сама,
13:34
apart from maybe China,
275
814400
1216
освен можеби Кина,
13:35
because they can mobilize huge amounts of resources,
276
815640
2216
бидејќи имаат пристап до огромни ресурси,
13:37
manpower and money to build machines like this.
277
817880
2056
работна сила и пари.
13:39
So it's only a good thing.
278
819960
1256
Во секој случај добра вест.
13:41
What they're really planning to do is to build a machine
279
821240
2336
Тие имаат намера да изградат машина
13:43
that will study the Higgs boson in detail and could give us some clues
280
823600
2736
која ќе го проучува Хигсовиот бозон во детали, а тоа
13:46
as to whether these new ideas, like supersymmetry, are really out there,
281
826360
2936
ќе ни помогне да ги тестираме новите идеи, како суперсиметријата,
13:49
so it's great news for physics, I think.
282
829320
1905
во секој случај добри вести за физиката.
13:51
BG: Harry, thank you. HC: Thank you very much.
283
831249
2176
БЏ: Хари, ти благодарам. ХК: Ти благодарам многу.
13:53
(Applause)
284
833449
3191
(Аплауз)
About this website

Оваа страница ќе ве запознае со видеата на YouTube кои се корисни за учење англиски јазик. Ќе гледате часови по англиски јазик кои ги учат врвни наставници од целиот свет. Кликнете двапати на англиските преводи прикажани на секоја видео страница за да го репродуцирате видеото од таму. Преводите се движат синхронизирано со репродукцијата на видеото. Ако имате какви било коментари или барања, ве молиме контактирајте не користејќи ја оваа контакт форма.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7