Have we reached the end of physics? | Harry Cliff

Translator: Thu Pham Reviewer: Lê Anh

Vào tháng này,

A hundred years ago this month, a 36-year-old Albert Einstein

cách đây một trăm năm trước,

Albert Einstein 36 tuổi,

stood up in front of the Prussian Academy of Sciences in Berlin

đã đứng trước Viện Hàn Lâm Khoa học nước Phổ tại Berlin

to present a radical new theory of space, time and gravity:

để trình bày một lý thuyết căn bản mới về không gian, thời gian và trọng lực:

the general theory of relativity.

thuyết tương đối tổng quát.

Rõ ràng, thuyết tương đối tổng quát là một kiệt tác của Einstein,

General relativity is unquestionably Einstein's masterpiece,

thuyết tả vận hành

a theory which reveals the workings of the universe at the grandest scales,

của vũ trụ ở quy mô lớn nhất,

được gói gọn trong một biểu thức đại số đẹp

capturing in one beautiful line of algebra

everything from why apples fall from trees to the beginning of time and space.

mọi thứ từ tại sao trái táo rơi từ cây

đến sự bắt đầu của thời gian và không gian.

1915 must have been an exciting year to be a physicist.

Năm 1915 gây thú vị

đối với các nhà vật lý học.

Two new ideas were turning the subject on its head.

Hai tư tưởng mới đã làm đảo lộn ngành vật lý học

One was Einstein's theory of relativity,

Một là thuyết tương đối của Einstein,

the other was arguably even more revolutionary:

cái còn lại, thậm chí còn được cho là cách mạng hơn nữa:

quantum mechanics,

cơ học lượng tử,

a mind-meltingly strange yet stunningly successful new way

Một phương thức mới kỳ lạ đến điên rồ nhưng cực kỳ thành công

of understanding the microworld, the world of atoms and particles.

với việc tìm hiểu về thế giới vi mô, thế giới của các hạt và nguyên tử.

Over the last century, these two ideas have utterly transformed

Suốt thế kỷ qua, hai khái niệm này đã làm biến đổi hoàn toàn

our understanding of the universe.

sự hiểu biết của chúng ta về vũ trụ.

It's thanks to relativity and quantum mechanics

Nhờ có thuyết tương đối và cơ học lượng tử,

that we've learned what the universe is made from,

mà chúng ta biết được vũ trụ được tạo ra từ đâu,

bắt đầu ra sao và sẽ tiếp tục tiến hóa như thế nào.

how it began and how it continues to evolve.

A hundred years on, we now find ourselves at another turning point in physics,

100 năm sau, chúng ta giờ lại thấy mình tại một ngã rẽ khác trong vật lý học,

but what's at stake now is rather different.

nhưng thứ đang bị đe dọa bây giờ lại khác biệt hơn.

The next few years may tell us whether we'll be able

Vài năm nữa có thể cho ta biết liệu ta có thể

to continue to increase our understanding of nature,

tiếp tục tăng cường sự hiểu biết của chúng ta về tự nhiên,

or whether maybe for the first time in the history of science,

hay là có thể lần đầu tiên trong lịch sử khoa học,

we could be facing questions that we cannot answer,

chúng ta có thể đối mặt với những câu hỏi mà chúng ta không thể trả lời,

not because we don't have the brains or technology,

không phải vì chúng ta thiếu trí tuệ hay công nghệ,

but because the laws of physics themselves forbid it.

mà là vì chính những quy luật của vật lý ngăn cản điều đó.

This is the essential problem: the universe is far, far too interesting.

Đây là vấn đề cốt yếu: vũ trụ thì quá, quá hấp dẫn.

Thuyết tương đối và cơ học lượng tử dường như gợi ý

Relativity and quantum mechanics appear to suggest

that the universe should be a boring place.

rằng vũ trụ đáng ra là một nơi nhàm chán.

Nó đáng lẽ phải tối tăm, chết chóc và không có sự sống.

It should be dark, lethal and lifeless.

Nhưng khi nhìn quanh, ta thấy mình sống trong một vũ trụ tràn ngập điều thú vị,

But when we look around us, we see we live in a universe full of interesting stuff,

đầy sao, hành tinh, cây cối, và cả sóc.

full of stars, planets, trees, squirrels.

Câu hỏi sau cùng là,

The question is, ultimately,

why does all this interesting stuff exist?

Tại sao những điều thú vị này tồn tại?

Why is there something rather than nothing?

Tại sao lại có điều gì đó thay vì không có gì?

Mâu thuẫn này chính là vấn đề gây sức ép nhất trong vật lý cơ bản,

This contradiction is the most pressing problem in fundamental physics,

and in the next few years, we may find out whether we'll ever be able to solve it.

và trong vài năm tới, có lẽ ta sẽ tìm ra liệu ta có thể giải quyết được hay không.

Trọng tâm của vấn đề này là hai con số,

At the heart of this problem are two numbers,

two extremely dangerous numbers.

hai con số vô cùng nguy hiểm.

These are properties of the universe that we can measure,

Chúng là những đặc tính của vũ trụ mà ta có thể đo được,

and they're extremely dangerous

và chúng cực kỳ nguy hiểm

bởi vì nếu chúng khác đi, thậm chí một tí xíu thôi,

because if they were different, even by a tiny bit,

then the universe as we know it would not exist.

thì vũ trụ mà chúng ta biết sẽ không còn tồn tại nữa.

The first of these numbers is associated with the discovery that was made

Con số đầu tiên được gắn liền với khám phá được thực hiện

a few kilometers from this hall, at CERN, home of this machine,

cách tòa nhà này vài km, ở CERN, ngôi nhà của chiếc máy này,

the largest scientific device ever built by the human race,

thiết bị khoa học lớn nhất

từng được chế tạo trong lịch sử loài người,

the Large Hadron Collider.

Máy gia tốc hạt lớn (LHC).

Chiếc máy gia tốc các hạt hạ nguyên tử quanh vòng tròn dài 27 km,

The LHC whizzes subatomic particles around a 27-kilometer ring,

đưa chúng ngày càng gần hơn với tốc độ ánh sáng

getting them closer and closer to the speed of light

before smashing them into each other inside gigantic particle detectors.

trước khi va chạm chúng vào nhau bên trong các máy dò hạt khổng lồ.

On July 4, 2012, physicists at CERN announced to the world

Vào ngày 4/7/2012, các nhà vật lý học ở CERN đã công bố với thế giới rằng

that they'd spotted a new fundamental particle

họ đã phát hiện ra một loại hạt cơ bản mới

being created at the violent collisions at the LHC: the Higgs boson.

từ sự va chạm dữ dội trong máy LHC: hạt Higgs boson (Hạt của Chúa).

Now, if you followed the news at the time,

Nếu như bạn theo dõi tin tức vào lúc ấy,

you'll have seen a lot of physicists getting very excited indeed,

bạn sẽ thấy nhiều nhà vật lý trở nên vô cùng phấn khích thật sự,

and you'd be forgiven for thinking

và bạn sẽ cảm thông với suy nghĩ

we get that way every time we discover a new particle.

của chúng tôi

khi tìm ra một loại hạt mới.

Well, that is kind of true,

Điều đó cũng khá đúng,

but the Higgs boson is particularly special.

nhưng hạt Higgs đặc biệt hơn.

We all got so excited because finding the Higgs

Chúng tôi hào hứng như vậy vì việc tìm ra hạt Higgs

proves the existence of a cosmic energy field.

chứng minh sự tồn tại của trường năng lượng vũ trụ.

Now, you may have trouble imagining an energy field,

Bạn có thể khó để

tưởng tượng ra một trường năng lượng,

but we've all experienced one.

nhưng ta đều đã trải qua nó.

If you've ever held a magnet close to a piece of metal

Nếu bạn đã cầm một nam châm để gần một mảnh kim loại

and felt a force pulling across that gap,

và cảm thấy lực ảnh hưởng giữa chúng,

then you've felt the effect of a field.

bạn đã cảm thấy tác động của từ trường.

And the Higgs field is a little bit like a magnetic field,

Và trường Higgs, hơi giống từ trường,

except it has a constant value everywhere.

ngoại trừ việc nó có giá trị không đổi ở mọi nơi.

It's all around us right now.

Nó đang ở ngay quanh ta.

Ta không thể nhìn hay sờ nó,

We can't see it or touch it,

but if it wasn't there,

nhưng nếu nó không ở đó,

chúng ta sẽ không tồn tại.

we would not exist.

The Higgs field gives mass

Trường Higgs truyền khối lượng

cho các hạt cơ bản mà tạo ra chúng ta.

to the fundamental particles that we're made from.

If it wasn't there, those particles would have no mass,

Nếu nó không tồn tại, các hạt đó sẽ không có khối lượng,

không có nguyên tử nào

and no atoms could form and there would be no us.

và sẽ không có chúng ta.

But there is something deeply mysterious about the Higgs field.

Nhưng có một vài điều bí ẩn sâu xa về trường Higgs.

Relativity and quantum mechanics tell us that it has two natural settings,

Thuyết tương đối và cơ học lượng tử nói rằng nó có hai trạng thái tự nhiên,

giống một cái công tắc đèn.

a bit like a light switch.

It should either be off,

Nó đều có thể được "tắt",

để có giá trị bằng 0 ở mọi địa điểm trong không gian,

so that it has a zero value everywhere in space,

or it should be on so it has an absolutely enormous value.

hoặc nó có thể "bật" để nó có một giá trị vô cùng lớn.

In both of these scenarios, atoms could not exist,

Trong cả hai tình huống trên, nguyên tử không thể tồn tại,

and therefore all the other interesting stuff

và do đó những thứ thú vị khác

that we see around us in the universe would not exist.

mà ta nhìn thấy quanh ta trong vũ trụ sẽ không tồn tại.

Trên thực tế, trường Higgs chỉ hơi "bật" một chút,

In reality, the Higgs field is just slightly on,

not zero but 10,000 trillion times weaker than its fully on value,

không bằng 0 nhưng yếu hơn 10,000 nghìn tỉ lần giá trị thực của nó,

a bit like a light switch that's got stuck just before the off position.

nó khá giống một công tắc bị kẹt ngay trước vị trí ngắt.

And this value is crucial.

Và giá trị này rất quan trọng.

Nếu nó chỉ khác đi một tí xíu,

If it were a tiny bit different,

thì sẽ không có cấu trúc vật lý nào trong vũ trụ.

then there would be no physical structure in the universe.

So this is the first of our dangerous numbers,

Cho nên đây là con số đầu tiên

trong hai số nguy hiểm cùa chúng ta

the strength of the Higgs field.

cường độ của trường Higgs.

Theorists have spent decades trying to understand

Các nhà lý thuyết đã dùng nhiều thập kỷ để cố gắng tìm hiểu

why it has this very peculiarly fine-tuned number,

vì sao nó lại có con số tinh chỉnh rất đặc biệt này,

and they've come up with a number of possible explanations.

và họ đã đưa ra một số lời giải thích có thể xảy ra.

They have sexy-sounding names like "supersymmetry"

Chúng có những cái tên khá quyến rũ như "siêu cân đối"

hay "những chiều dư lớn". (large extra dimensions)

or "large extra dimensions."

I'm not going to go into the details of these ideas now,

Tôi sẽ không đi sâu chi tiết vào các ý tưởng này,

but the key point is this:

nhưng điểm cốt yếu là:

if any of them explained this weirdly fine-tuned value of the Higgs field,

nếu điều nào giải thích được giá trị hoàn hảo kỳ lạ này của trường Higgs,

then we should see new particles being created at the LHC

thì chúng ta sẽ thấy được những hạt mới được tạo ra tại máy LHC

cùng với hạt Higgs.

along with the Higgs boson.

Tuy nhiên, cho đến giờ ta vẫn không thấy dấu hiệu nào về chúng

So far, though, we've not seen any sign of them.

But there's actually an even worse example

Nhưng thật ra có một ví dụ tệ hơn

về kiểu tinh chỉnh của một con số đáng sợ,

of this kind of fine-tuning of a dangerous number,

and this time it comes from the other end of the scale,

và lần này nó bắt nguồn từ đầu kia của thang đo,

từ việc nghiên cứu vũ trụ ở những khoảng cách lớn.

from studying the universe at vast distances.

One of the most important consequences of Einstein's general theory of relativity

Một trong những kết quả quan trọng nhất

của thuyết tương đối tổng quát của Einstein

was the discovery that the universe began as a rapid expansion of space and time

là khám phá ra vũ trụ bắt nguồn

từ sự giãn nở nhanh chóng của không gian và thời gian

13.8 billion years ago, the Big Bang.

cách đây 13.8 tỉ năm về trước, vụ nổ lớn (Big Bang).

Now, according to early versions of the Big Bang theory,

Theo như các phiên bản sơ khai của lý thuyết Big Bang,

the universe has been expanding ever since

vũ trụ vẫn đang mở rộng kể từ khi ấy

with gravity gradually putting the brakes on that expansion.

với trọng lực đang dần dần kìm hãm sự mở rộng ấy.

But in 1998, astronomers made the stunning discovery

Nhưng vào năm 1998, các nhà thiên văn học đã có một khám phá kì thú

that the expansion of the universe is actually speeding up.

là sự giãn nở của vũ trụ thực ra đang tăng tốc.

The universe is getting bigger and bigger faster and faster

Vũ trụ đang trở nên lớn hơn và nhanh hơn

driven by a mysterious repulsive force called dark energy.

gây ra bởi một lực đẩy bí ẩn gọi là "năng lượng tối".

Ngày nay, mỗi khi bạn nghe thấy thuật ngữ "tối" trong vật lý,

Now, whenever you hear the word "dark" in physics,

you should get very suspicious

bạn sẽ cảm thấy rất nghi ngờ

because it probably means we don't know what we're talking about.

vì nó có thể nghĩa là

chúng ta không biết cái mà mình đang nói đến.

(Laughter)

(Cười)

We don't know what dark energy is,

Chúng ta không biết năng lượng tối là gì,

but the best idea is that it's the energy of empty space itself,

nhưng khái niệm hay nhất là nó chính là năng lượng của vũ trụ,

năng lượng của chân không.

the energy of the vacuum.

Now, if you use good old quantum mechanics to work out

Nếu bạn dùng thuyết cơ học lượng tử cũ để làm rõ

how strong dark energy should be,

năng lượng tối mạnh như nào thì,

you get an absolutely astonishing result.

chắc chắn bạn sẽ nhận được một kết quả đầy kinh ngạc.

You find that dark energy

Bạn sẽ thấy rằng năng lượng tối

should be 10 to the power of 120 times stronger

có thể gấp 10 mũ 120 lần năng lượng của giá trị mà chúng ta đo đạc được

than the value we observe from astronomy.

từ thiên văn học.

That's one with 120 zeroes after it.

Đó là con số với 120 số 0 sau nó.

This is a number so mind-bogglingly huge

Đây là một con số cực lớn

đến nỗi bạn không thể nghĩ đến được luôn.

that it's impossible to get your head around.

We often use the word "astronomical" when we're talking about big numbers.

Chúng ta thường sử dụng từ "cực lớn" khi chúng ta nói về những con số lớn.

Well, even that one won't do here.

Nhưng như vậy cũng không nhằm nhò gì.

This number is bigger than any number in astronomy.

Con số này lớn hơn bất kỳ con số nào trong thiên văn học.

It's a thousand trillion trillion trillion times bigger

Nó lớn ngàn triệu triệu triệu triệu triệu triệu tỉ lần

con số của các nguyên tử trong toàn vũ trụ.

than the number of atoms in the entire universe.

So that's a pretty bad prediction.

Do vậy đó là một dự đoán khá tệ hại.

In fact, it's been called the worst prediction in physics,

Thực ra, nó được gọi là dự đoán tồi tệ nhất trong vật lý,

và điều này còn hơn cả một sự tò mò suông.

and this is more than just a theoretical curiosity.

If dark energy were anywhere near this strong,

Nếu năng lương tối ở bất cứ đâu có sức mạnh gần như vậy,

thì vũ trụ sẽ bị xé thành từng mảnh,

then the universe would have been torn apart,

stars and galaxies could not form, and we would not be here.

ngôi sao và thiên hà không thể hình thành, ta cũng sẽ không có ở đây.

So this is the second of those dangerous numbers,

Và là điều thứ hai của những con số nguy hiểm này,

the strength of dark energy,

cường độ của năng lượng tối,

và giải thích nó đòi hỏi một mức độ tinh chỉnh to lớn hơn nhiều

and explaining it requires an even more fantastic level of fine-tuning

than we saw for the Higgs field.

so với trường Higgs ta thấy.

But unlike the Higgs field, this number has no known explanation.

Nhưng không giống như trường Higgs, con số này không có sự giải thích.

Hy vọng rằng một sự kết hợp hoàn hảo

The hope was that a complete combination

of Einstein's general theory of relativity,

giữa thuyết tương đối của Einstein,

which is the theory of the universe at grand scales,

một giả thuyết của vũ trụ ở qui mô lớn,

with quantum mechanics, the theory of the universe at small scales,

với cơ học lượng tử, hay lý thuyết của vũ trụ ở qui mô nhỏ,

might provide a solution.

có thể cung cấp một giải pháp.

Einstein himself spent most of his later years

Einstein đã dành hầu hết những năm còn lại của mình

vào một nghiên cứu phù phiếm cho giả thuyết hợp nhất của vật lý,

on a futile search for a unified theory of physics,

and physicists have kept at it ever since.

và các nhà vật lý đã lưu giữ nó từ lúc đó.

One of the most promising candidates for a unified theory is string theory,

Một trong những ứng cử hứa hẹn nhất cho thuyết thống nhất là giả thuyết chuỗi,

and the essential idea is,

với ý tưởng then chốt là,

if you could zoom in on the fundamental particles that make up our world,

nếu như phóng tầm nhìn vào những hạt cơ bản cấu tạo thế giới của chúng ta,

you'd see actually that they're not particles at all,

thì thực ra bạn sẽ thấy rằng chúng không phải là hạt,

but tiny vibrating strings of energy,

mà chính là những chuỗi rung nhỏ xíu của năng lượng,

với mỗi tần số của sự rung động tương ứng với hạt khác nhau,

with each frequency of vibration corresponding to a different particle,

a bit like musical notes on a guitar string.

cũng giống những note nhạc trên dây đàn guitar vậy.

So it's a rather elegant, almost poetic way of looking at the world,

Và đó lá một cách nhìn tao nhã hơn, hầu như nên thơ hơn vào thế giới,

nhưng nó có một vấn đề bi kịch.

but it has one catastrophic problem.

It turns out that string theory isn't one theory at all,

Hóa ra lý thuyết chuỗi không phải là lý thuyết,

but a whole collection of theories.

mà là một chuỗi tập hợp các lý thuyết.

It's been estimated, in fact,

Nó được ước tính, thực tế là,

that there are 10 to the 500 different versions of string theory.

có 10 đến 500 phiên bản khác nhau của lý thuyết chuỗi.

Each one would describe a different universe

Mỗi một cái đều có thể diễn tả một vũ trụ khác nhau

with different laws of physics.

với những luật vật lý khác nhau.

Now, critics say this makes string theory unscientific.

Các nhà phê bình nói điều lý thuyết chuỗi không logic.

You can't disprove the theory.

Bạn không thể bác bỏ lý thuyết.

But others actually turned this on its head

Nhưng những người khác lật lại vấn đề

và nói rằng, có lẽ sự tưởng chừng thất bại này

and said, well, maybe this apparent failure

is string theory's greatest triumph.

là chiến thắng tuyệt nhất

của lý thuyết chuỗi.

Có thể có những 10 đến 500 vũ trụ có khả năng khác nhau này

What if all of these 10 to the 500 different possible universes

actually exist out there somewhere

thực chất tồn tại ở đâu đó ngoài kia

in some grand multiverse?

trong một đa vũ trụ rộng lớn nào đó?

Suddenly we can understand

Đột nhiên chúng ta có thể hiểu được

những giá trị tinh chỉnh kỳ lạ của hai con số nguy hiểm này.

the weirdly fine-tuned values of these two dangerous numbers.

In most of the multiverse,

Trong hầu hết đa vũ trụ,

năng lượng tối mạnh đến nỗi vũ trụ bị xé thành từng mảnh,

dark energy is so strong that the universe gets torn apart,

hay trường Higgs yếu đến nỗi không một nguyên tử nào có thể tạo thành.

or the Higgs field is so weak that no atoms can form.

We live in one of the places in the multiverse

Chúng ta đang sống ở một nơi trong đa vũ trụ

where the two numbers are just right.

mà hai số đó có giá trị đúng.

Chúng ta đang sống trong vũ trụ của Goldilocks.

We live in a Goldilocks universe.

Now, this idea is extremely controversial, and it's easy to see why.

Ý tưởng này cực kỳ gây tranh cãi, và nó rất dễ để thấy vì sao lại vậy.

If we follow this line of thinking,

Nếu như chúng ta đi theo ý nghĩ này,

then we will never be able to answer the question,

thì chúng ta sẽ không bao giờ trả lời được câu hỏi,

"Why is there something rather than nothing?"

"Tại sao luôn có thứ gì đó thay vì không có gì?"

In most of the multiverse, there is nothing,

Hầu hết đa vũ trụ, hư không, chằng có gì,

and we live in one of the few places

và ta đang sống ở một trong rất ít nơi

where the laws of physics allow there to be something.

mà những qui luật của vật lý cho phép mọi thứ tồn tại.

Even worse, we can't test the idea of the multiverse.

Tệ hơn, chúng ta không thể kiểm chứng được ý tưởng về đa vũ trụ.

We can't access these other universes,

Chúng ta không tiếp cận được những vũ trụ khác,

so there's no way of knowing whether they're there or not.

do đó không thể biết được là chúng có tồn tại ngoài kia hay không.

So we're in an extremely frustrating position.

Vì thế chúng ta đang ở trong một vị trí vô cùng bất lực.

Điều đó không có nghĩa là đa vũ trụ không tồn tại.

That doesn't mean the multiverse doesn't exist.

There are other planets, other stars, other galaxies,

Có những hành tinh khác, ngôi sao khác, dải thiên hà khác,

so why not other universes?

vậy tại sao lại không thể có vũ trụ khác?

The problem is, it's unlikely we'll ever know for sure.

Vấn đề là, nó sẽ không giống như điều chúng ta chắn chắn sẽ từng thấy.

Now, the idea of the multiverse has been around for a while,

Ngày nay, ý tưởng về đa vũ trụ đã có tồn tại từ lâu,

trong những năm lại đây, chúng ta bắt đầu có những gợi ý vững chắc

but in the last few years, we've started to get the first solid hints

that this line of reasoning may get born out.

rằng lý luận này có thể được sinh ra.

Despite high hopes for the first run of the LHC,

Mặc cho những hy vọng cao vời ngay lúc đầu tiên hoạt động của LHC,

what we were looking for there --

những gì chúng ta đã đang tìm vẫn đó

we were looking for new theories of physics:

chúng ta đã đang tìm những lý thuyết lý mới:

supersymmetry or large extra dimensions

siêu đối xứng hay là những chiều cực lớn

that could explain this weirdly fine-tuned value of the Higgs field.

có thể lý giải được giá trị tinh chỉnh kỳ lạ này của trường Higgs.

But despite high hopes, the LHC revealed a barren subatomic wilderness

Mặc cho những hy vọng cao vời, LHC đã tiết lộ vùng hạ nguyên tử vô ích

populated only by a lonely Higgs boson.

được tính toán chỉ bằng một hạt Higgs boson.

My experiment published paper after paper

Thí nghiệm của tôi đã được xuất bản trên báo

ghi nhận chúng tôi phải kết luận rằng không thể thấy dấu hiệu thuyết vật lý mới.

where we glumly had to conclude that we saw no signs of new physics.

The stakes now could not be higher.

Giải thưởng giờ đây không thể nào cao hơn nữa.

Mùa hè này, hệ thống LHC bắt đầu pha thứ hai trong vận hành

This summer, the LHC began its second phase of operation

với một năng lượng gần như gấp đôi lần chạy đầu.

with an energy almost double what we achieved in the first run.

What particle physicists are all desperately hoping for

Những gì các nhà vật lý hạt nhân đang cực kỳ mong đợi

are signs of new particles, micro black holes,

là dấu hiệu của những hạt mới, những lỗ đen cực nhỏ,

or maybe something totally unexpected

hay là cái gì hoàn toàn không mong đợi

emerging from the violent collisions at the Large Hadron Collider.

sẽ lòi ra từ những va chạm mãnh liệt tại Large Hadron Collider.

If so, then we can continue this long journey

Nếu được vậy, chúng ta có thể tiếp tục hành trình

that began 100 years ago with Albert Einstein

đã được bắt đầu cách đây 100 năm của Albert Einstein

towards an ever deeper understanding of the laws of nature.

đến một sự hiểu biết sâu rộng hơn hết về những quy luật của tự nhiên.

But if, in two or three years' time,

Nhưng nếu, trong thời gian hai ba năm,

when the LHC switches off again for a second long shutdown,

khi hệ thống LHC ngừng một lần nữa sau khi đóng máy lần thứ hai,

chúng ta không tìm thấy gì ngoại trừ hạt Higgs,

we've found nothing but the Higgs boson,

then we may be entering a new era in physics:

thì chúng ta có thể bước vào một kỷ nguyên mới của vật lý:

an era where there are weird features of the universe that we cannot explain;

một kỷ nguyên có những tương lai kỳ lạ về vũ trụ mà chúng ta không thể giải thích;

kỷ nguyên mà ta có những gợi ý rằng ta đang sống trong đa vũ trụ

an era where we have hints that we live in a multiverse

that lies frustratingly forever beyond our reach;

mà mãi mãi vượt xa ngoài tầm với của chúng ta một cách vô vọng;

một kỷ nguyên mà chúng ta sẽ không bao giờ trả lời được câu hỏi,

an era where we will never be able to answer the question,

"Why is there something rather than nothing?"

"Tại sao lại có gì đó thay vì lại không có gì?"

Thank you.

Xin cám ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)

Bruno Giussani: Harry, thậm chí anh vừa nói rằng

Bruno Giussani: Harry, even if you just said

khoa học có lẽ sẽ không có câu trả lời,

the science may not have some answers,

tôi vẫn muốn hỏi anh vài câu hỏi, và đầu tiên là:

I would like to ask you a couple of questions, and the first is:

xây dựng những thứ giống như hệ thống LHC là dự án cả thế hệ.

building something like the LHC is a generational project.

Như tôi vừa đề cập, giới thiệu với anh, là chúng ta đang sống trong một thế giới thiển cận.

I just mentioned, introducing you, that we live in a short-term world.

How do you think so long term,

Làm sao anh có thể suy nghĩ sâu xa

projecting yourself out a generation when building something like this?

dự đoán ra cho chính mình một thế hệ khi xây dựng những điều như thế?

Harry Cliff: I was very lucky

HC: Tôi đã rất may mắn

có những trải nghiệm khi làm việc tại LHC vào năm 2008,

that I joined the experiment I work on at the LHC in 2008,

just as we were switching on,

ngay khi chúng tôi khởi động,

and there are people in my research group who have been working on it

và có những người trong nhóm nghiên cứu của tôi đã làm việc với nó

for three decades, their entire careers on one machine.

qua ba thập kỉ, toàn bộ sự nghiệp họ tập trung thiết bị.

So I think the first conversations about the LHC were in 1976,

Tôi nghĩ những thảo luận đầu tiên về hệ thống LHC là vào năm 1976,

and you start planning the machine without the technology

và họ đã bắt đầu lên kế hoạch cho thiết bị mà không có công nghệ

sẽ dự định sử dụng để có thể xây dựng được nó.

that you know you're going to need to be able to build it.

So the computing power did not exist in the early '90s

Do sức mạnh của máy tính chưa vào đầu thập kỉ 90,

việc thiết kế bắt đầu gấp gáp.

when design work began in earnest.

One of the big detectors which record these collisions,

một trong những máy dò lớn ghi những va chạm,

họ không nghĩ rằng có công nghệ

they didn't think there was technology

that could withstand the radiation that would be created in the LHC,

có thể chịu được bức xạ được tạo ra trong hệ thống LHC,

so there was basically a lump of lead in the middle of this object

vì thế về cơ bản có một đống chì nằm ở giữa đối tượng này

with some detectors around the outside,

và vài máy dò dọc bên ngoài,

kết quả chúng tôi phát triển công nghệ.

but subsequently we have developed technology.

Bạn phải tin sự ngây thơ con người, họ sẽ giải quyết những vấn đề,

So you have to rely on people's ingenuity, that they will solve the problems,

but it may be a decade or more down the line.

nhưng mất hơn một thập kỉ hoặc hơn nữa.

BG: China just announced two or three weeks ago

BG: Trung Quốc vừa công bố cách đây hai ba tuần

that they intend to build

rằng họ định xây

máy siêu gia tốc kích thước gấp đôi LHC.

a supercollider twice the size of the LHC.

Tôi tự hỏi rằng mọi người sẽ hoan nghênh tin này ra sao.

I was wondering how you and your colleagues welcome the news.

HC: Size isn't everything, Bruno. BG: I'm sure. I'm sure.

HC: Kích thước không phải tất cả, Burno. BG: Tôi đồng ý.

(Laughter)

(Tiếng cười)

It sounds funny for a particle physicist to say that.

Thật buồn cười khi nhà vật lý hạt nhân khi nói như thế.

But I mean, seriously, it's great news.

Nhưng nói nghiêm túc, đó là tin tuyệt vời.

So building a machine like the LHC

Vì xây thiết bị như hê thống LHC

requires countries from all over the world to pool their resources.

cần nhiều quốc gia khắp thế giới góp tài nguyên của họ.

Không quốc gia nào đủ sức xây máy móc lớn như vậy,

No one nation can afford to build a machine this large,

apart from maybe China,

có lẽ trừ Trung Quốc,

because they can mobilize huge amounts of resources,

bởi vì họ có thể huy động lượng lớn tài nguyên,

manpower and money to build machines like this.

nhân lực và tiền bạc xây máy móc như vậy.

So it's only a good thing.

Do đó, đó tin tốt thôi.

What they're really planning to do is to build a machine

Nếu họ thật sự lên kế hoạch để xây dựng máy móc

that will study the Higgs boson in detail and could give us some clues

thì sẽ phải học hỏi chi tiết về hạt Higgs và có thể sẽ cho chúng ta vài gợi ý

as to whether these new ideas, like supersymmetry, are really out there,

chẳng hạn ý tưởng mới này, như thuyết siêu đối xứng ở đâu ra,

so it's great news for physics, I think.

vậy tôi nghĩ đó là tin tuyệt cho vật lý.

BG: Harry, thank you. HC: Thank you very much.

BG: Cám ơn Harry. HC: Cám ơn các bạn nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)