A few ways to fix a government | Charity Wayua

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

Growing up in Kenya,

ကင်ညာမှာ ကြီးပြင်းလာစဉ်၊

I knew I always wanted to study biochemistry.

ကျွန်မဟာ ဇီဝဓာတုဗေဒကို လေ့လာခဲ့ချင်တာ သိနားလည်ခဲ့တယ်။

See, I had seen the impact of the high prevalence of diseases like malaria,

ငှက်ဖျားလို ရောဂါ ကျယ်ပြန့်စွာ ပျံ့နှံ့ နေတာကို ကျွန်မ မြင်တွေ့နေခဲ့ရရာ၊

and I wanted to make medicines that would cure the sick.

ရောဂါရှင်တွေကို ကုစားပေးမယ့် ဆေးဝါတွေ ဖန်တီးခဲ့ချင်တယ်။

So I worked really hard,

ဒါ့ကြောင့် ကျွန်မ အားထုတ်ကာ

got a scholarship to the United States, where I became a cancer researcher,

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသွားရန် ပညာသင်ဆု ရခဲ့ပြီး ကင်ဆာသုတေသီ ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

and I loved it.

ဒါကို ကျွန်မ ကြိုက်တယ်။

For someone who wants to cure diseases,

ရောဂါတွေကို ကုစားလိုသူအတွက်

there is no higher calling.

မြင့်မားလှတဲ့ အောင်မြင်မှုပါ။

Ten years later, I returned to Kenya to do just that.

ဆယ်နှစ်အကြာတွင် ကျွန်မဟာ အဲဒါကို ဆက်လုပ်ရန် ကင်ညာကို ပြန်လာတယ်။

PhD ဘွဲ့ကို ရပြီးပြီးချင်း၊

A freshly minted PhD,

ကင်ညာနိုင်ငံမှာ သေဒဏ်ပေးခံရမှုနဲ့ တူတဲ့ အဲဒီလို ကြောက်မက်ဖွယ်ရာ

ready to take on this horrific illness,

which in Kenya was almost certainly a death sentence.

ရောဂါတွေကို တိုက်ဖျက်ရန် အသင့်ရှိနေခဲ့တယ်။

But instead of landing a job in a pharmaceutical company

ဒါပေမဲ့ ဆေးဝါးထုတ်လုပ်ရေး ကုမ္ပဏီမှာ ဒါမှမဟုတ်

or a hospital,

ဆေးရုံမှာ အလုပ်လုပ်ရမယ့် အစား၊

I found myself drawn to a different kind of lab,

ကျွန်မ လုံးဝမတူတဲ့ ဓာတ်ခွဲခန်းမျိုးမှာ၊

working with a different kind of patient --

လုံးဝကွဲပြားတဲ့ လူနာကို ကုစားနေခဲ့တယ်။

a patient whose illness was so serious

သိပ်ကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် ရောဂါ ရထားတဲ့ လူနာနဲ့၊

it impacted every single person in my country;

နိုင်ငံထဲက လူတိုင်းနဲ့ အရာတိုင်းကို သက်ရောက်မှု ရှိတဲ့ လူနာပါ။

a patient who needed to get healthy fast.

အမြန်ဆုံး ကုသပေးရန် လိုအပ်နေခဲ့တဲ့ လူနာပါ။

That patient was my government.

အဲဒီလူနာက ကျွန်မရဲ့ အစိုးရပါ။

(Laughter)

(ရယ်မောသံ)

See, many of us will agree that lots of governments are unhealthy today.

အစိုးရ အများအပြားတို့ဟာ မကျန်းမာ ကြတာကို ကျွန်မတို့ သဘောတူကြမှာပါ။

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

(Applause)

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

ကင်ညာဟာလည်း ခြွင်းချက် မဟုတ်ခဲ့ပါ။

And Kenya was no exception.

When I returned to Kenya in 2014,

ကျွန်မ ကင်ညာကို ၂၀၁၄ ခုနှစ်မှာ ပြန်ရောက်လာတော့

there was 17 percent youth unemployment.

အဲဒီမှာ လူငယ်တွေ ၁၇ % အလုပ်လက်မဲ့ ဖြစ်နေခဲ့ကြတယ်။

And Nairobi, the major business hub,

စီးပွားရေး ဗဟိုချက်ဖြစ်တဲ့ နိုင်ရိုဘီမြို့ ဆိုရင်၊

was rated 177th on the quality of living index.

လူနေမှု အရည်အသွေး အညွှန်းအရ ၁၇၇ ခုမြောက် နေရာမှာ ရှိနေခဲ့တယ်။

It was bad.

အရမ်းကို ဆိုးခဲ့တယ်။

Now, an economy is only as healthy as the entities that make it up.

တကယ်တော့ စီးပွားရေး အောင်မြင်ရန် ပါဝင်တဲ့ လုပ်ငန်းတွေ အောင်မြင်ဖို့ လိုအပ်တယ်။

So when government --

အရေးကြီးဆုံး ဖြစ်တဲ့

one of its most vital entities --

အစိုးရက အားနည်းမယ်၊

is weak or unhealthy,

မကျန်းမာဘူးဆိုရင်၊

everyone and everything suffers.

လူတိုင်း၊ အရာတိုင်း ခံစာကြရမှာပါ။

Sometimes you might put a Band-Aid in place

ကျွန်မတို့ တစ်ခါတရံတွင် ဆေးပလတ်စတာ ကပ်ပေးလျက်

to try and temporarily stop the pain.

နာကျင်နေတာကို ယာယီ ကုစားနိုင်ကြတယ်။

Maybe some of you here have participated

ရှင်တို့ထဲက တချို့များ အာဖရိက တစ်နိုင်ငံ

in a Band-Aid operation to an African country --

အထဲက အဲဒီလို ယာယီကုစားမှုမျိုးထဲ ပါဝင်ခဲ့ဘူးကြမှာပါ၊

setting up alternative schools, building hospitals, digging wells --

ကျောင်းကို အစားထိုး ဆောက်တာ၊ ဆေးရုံ ဆောက်တာ၊ ရေတွင်းတူးတာထဲ ပါခဲ့ကြလား၊

because governments there either weren't or couldn't provide

အစိုးရက သူ့နိုင်ငံသားတွေအတွက် ဘာကိုမှ လုပ်မပေး

the services to their citizens.

စီစဉ်မပေးနိုင်ခဲ့လို့ ကူလုပ်ခဲ့ရတာမျိုး။

We all know this is a temporary solution.

အဲဒါဟာ ယာယီ အဖြေသာ ဖြစ်တာ လူတိုင်း အသိပါပဲ။

There are just some things Band-Aids can't fix,

ဒါပေမဲ့၊ ယာယီ ဆေးပလတ်စတာနဲ့ ကုစားမရနိုင်တဲ့ အရာတွေရှိတယ်။

like providing an environment where businesses feel secure

လုပ်ငန်းတွေ အနေနဲ့ လုံလုံခြုံခြုံ ရှိတာမျိုး၊ သူတို့ တန်းတူ အခွင့်အရေး

that they'll have an equal opportunity

ရတာမျိုး၊ သူတို့ဟာ သူတို့ရဲ့

to be able to run and start their businesses successfully.

လုပ်ငန်းတွေကို အောင်မြင်စွာ လုပ်ကိုင် နိုင်မှာ ခံစားရဖို့လိုမျိုး။

Or there are systems in place

ဒါမှမဟုတ် ပုဂ္ဂိုလ်တွေ ဖန်တီးခဲ့ကြတဲ့

that would protect the private property that they create.

ပိုင်ဆိုင်မှုကို ကာကွယ်ပေးမဲ့ စနစ်တွေ ရှိရန် လိုတာမျိုး။

I would argue,

စီးပွားရေး လုပ်ငန်းတွေ

only government is capable of creating these necessary conditions

ရှင်သန်ရန် လိုအပ်တဲ့ ဒီလို အခြေအနေတွေကို အစိုးရကသာ ဖန်တီး

for economies to thrive.

ပေးနိုင်တာ ကျွန်မ ပြောချင်တယ်။

Economies thrive when business are able to quickly and easily set up shop.

လုပ်ငန်းတွေ လျင်မြန် လွယ်ကူစွာ ဈေးဆိုင်တွေ ဖွင့်နိုင်မှ စီးပွားရေး အောင်မြင်မှာပါ။

Business owners create new sources of income for themselves,

လုပ်ငန်းရှင်တွေ သူတို့ကိုယ်နှိုက် အတွက် ဝင်ငွေရင်းမြစ်တွေ ဖန်တီးကြတယ်၊

new jobs get added into the economy

စီးပွားရေးထဲကို အလုပ်သစ်တွေ ပါဝင်လာကြပြီး

and then more taxes are paid to fund public projects.

အများပြည်သူ စီမံကိန်းများအတွက် အခွန်တွေကို တိုးပြီး ရလာနိုင်တယ်။

New business is good for everyone.

လုပ်ငန်းသစ်ဆိုတာ လူတိုင်းအတွက် ကောင်းတဲ့ အရာပါ။

And it's such an important measure of economic growth,

အဲဒါဟာ စီးပွားရေး တိုးတက်မှုကို ပြသတဲ့ အရေးကြီးတဲ့ အညွှန်းပါ၊

the World Bank has a ranking called the "Ease of Doing Business Ranking,"

ကမ္ဘာ့ဘဏ်ဟာ “လုပ်ငန်း လုပ်ကိုင်ရတာ လွယ်ကူမှု အဆင့်” ကို သတ်မှတ်တာ ရှိပါတယ်။

which measures how easy or difficult it is to start a business

နိုင်ငံ တစ်ခုခုမှာ လုပ်ငန်းကို စတင် လုပ်ကိုင်ရတာ ဘယ်လောက်

in any given country.

လွယ်ကူကြောင်းကို ပြပါတယ်။

And as you can imagine,

နိုင်ငံ တစ်ခုခုရဲ့ အစိုးရဟာ

starting or running a business in a country with an ailing government --

မကျန်းမလာဘူးဆိုရင် လုပ်ငန်း တစ်ခုခု စတင် လုပ်ကိုင်ရတာ လုံးဝနီးပါး

almost impossible.

မဖြစ်နိုင်တာ ရှင်းနေပါတယ်။

The President of Kenya knew this, which is why in 2014,

ကင်ညာ သမ္မတက အဲဒါကို နားလည်လို့၊ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင်

he came to our lab and asked us to partner with him

ကျွန်မတို့ရဲ့ ဓာတ်ခွဲခန်းကို လာခဲ့ပြီး လုပ်ကူပေးရန်

to be able to help Kenya to jump-start business growth.

ကင်ညာမှာ လုပ်ငန်းသစ်တွေ တဟုန်ထိုး ကြီးထွားလာဖို့ ကူညီပေးရန် ပြောတယ်။

He set an ambitious goal:

ကင်ညာ နိုင်ငံကို ကမ္ဘာ့ဘဏ်ရဲ့ အဆင့်ထဲ

he wanted Kenya to be ranked top 50 in this World Bank ranking.

ထိပ်သီး ၅၀ အကြားမှာ ပါလာစေရန် ဆိုပြီး သမ္မတက ပန်းတိုင် ချမှတ်ခဲ့တယ်။

In 2014 when he came,

သမ္မတ ကျွန်မတို့ထံ လာခဲ့တဲ့ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင်

Kenya was ranked 136 out of 189 countries.

ကင်ညာဟာ ၁၈၉ နိုင်ငံ အကြားမှာ ၁၃၆ နေရာတွင် ရှိနေခဲ့တယ်။

We had our work cut out for us.

ကျွန်မတို့ လုပ်နေခဲ့တာတွေ ဖြတ်တောက်လိုက်တယ်။

Fortunately, he came to the right place.

သမ္မတဟာ နေရာမှန်ကို လာခဲ့တာ ကံကောင်းခဲ့ပါတယ်။

We're not just a Band-Aid kind of team.

ကျွန်မတို့ဟာ ဆေးပလတ်စတာ အဖွဲ့ ဖြစ်ခဲ့ရုံသာမကပါ။

We're a group of computer scientists, mathematicians, engineers

ကျွန်မတို့ထံတွင် ကင်ဆာ သုတေသီများအပြင် ကွန်ပျူတာ ပညာရှင်တွေ၊ သင်္ချာပညာရှင်တွေ၊

and a cancer researcher,

အင်ဂျင်နီယာတွေလည်း ရှိပါတယ်။

who understood that in order to cure the sickness

အစိုးရလို ကြီးမားလှတဲ့ စနစ်ကြီးကို ကုစားပေးရန် အတွက်

of a system as big as government,

ခန္ဓာကိုယ် တစ်ခုလုံး စစ်ဆေးကြည့်ရန်

we needed to examine the whole body,

လိုအပ်တာကို သူတို့ သိခဲ့ကြတယ်။

and then we needed to drill down all the way from the organs,

ကျွန်မတို့ဟာ ခန္ဓာကိုယ် အစိတ်အပိုင်းများ တလျှောက် လိုက်စူးစမ်းရန်

into the tissues,

အသားမျှင်တွေကို

all the way to single cells,

ဆဲလ်တိုင်းကို လေ့လာရမယ်၊

so that we could properly make a diagnosis.

အဲဒီကျမှသာ ရောဂါကို စူးစမ်း ဖေါ်ထုတ်ပေးနိုင်မှာပါ။

So with our marching orders from the President himself,

သမ္မတထံမှ ထွက်လာတဲ့ ကျွန်မတို့ရဲ့ အမိန့်ပေးချက်များဖြင့်

we embarked on the purest of the scientific method:

ကျွန်မတို့ရဲ့ အဖြစ်နိုင်ဆုံး သိပ္ပံနည်းကျ လုပ်ကိုင်ခဲ့တယ်-

collecting data --

ဒေတာတွေကို စုစည်းတယ်--

all the data we could get our hands on --

လက်လှမ်းမှီသမျှ ဒေတာ အားလုံးကို ရယူကြတယ်၊

making hypotheses,

အဆိုကြမ်းတွေကို ပြုစုကြ၊

creating solutions,

အဖြေတွေကို ရှာကြံကြ၊

one after the other.

တစ်ခုပြီး တစ်ခုပေါ့လေ။

So we met with hundreds of individuals who worked at government agencies,

အစိုးရ အေဂျင်စီတွေမှာ၊ အခွန် ဌာနတွေမှာ မြေယာ ရုံးတွေမှာ၊

from the tax agency, the lands office, utilities company,

အသုံးအဆောင် ကုမ္ပဏီများမှာ၊ ကုမ္ပဏီတွေ မှတ်ပုံတင်ရန်

the agency that's responsible for registering companies,

တာဝန်ရှိကြတဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေက တာဝန်ကျလူတွေနဲ့ တွေ့ဆုံခဲ့ကြတယ်၊

and with each of them, we observed them as they served customers,

သုံးစွဲကြသူတွေကို သူတို့က ဝန်ဆောင် ပေးခဲ့ကြတယ်ဆိုတော့၊

we documented their processes -- most of them were manual.

သူတို့ရဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်ကို၊ လက်နဲ့ လုပ်ရတာ တွေကို မှတ်တမ်း တင်ခဲ့ကြတယ်။

We also just went back and looked at a lot of their previous paperwork

ပြီးတော့ သူတို့ အရင်တုန်းက လုပ်ကိုင် ခဲ့ကြတာတွေကိုလည်း လေ့လာခဲ့ကြကာ

to try and really understand;

တကယ့်ကို စမ်းကြည့်လျက် နားလည်ရန် ကြိုးစားခဲ့ကြတယ်။

to try and diagnose what bodily malfunctions had occurred

ကမ္ဘာ့ဘဏ်ရဲ့ စာရင်းတွင် ၁၃၆ ခုမြောက် နေရာမှာ ရှိနေအောင် လုပ်ခဲ့ကြတဲ့

that lead to that 136th spot on the World Bank list.

ခန္ဓာကိုယ်ဆိုင်ရာ ချွတ်ယွင်းချက်တွေကို ဖေါ်ထုတ်ဖို့ ကြိုးစားခဲ့ကြတယ်။

What did we find?

ကျွန်မတို့ ဘာတွေ တွေ့ခဲ့လဲ။

Well, in Kenya it was taking 72 days

ကင်ညာနိုင်ငံတွင် လုပ်ငန်းရှင် အနေနဲ့ ၎င်းရဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုကို

for a business owner to register their property,

မှတ်ပုံတင်ချင်ရင် ၇၂ ရက်ကြာတယ်။

compared to just one day in New Zealand,

ဒုတိယ ချိတ်တဲ့ နယူးဇီလန်မှာ

which was ranked second on the World Bank list.

အဲဒါကို တစ်ရက်တည်းနဲ့ လုပ်လို့ ရနိုင်တဲ့ဟာ။

It took 158 days to get a new electric connection.

လျှပ်စစ်သွယ်ပေးစေချင်ရင် ကိုရီးယား နိုင်ငံမှာ ၁၈ ရက်နဲ့ ရတဲ့ဟာကို

In Korea it took 18 days.

ဒီမှာ ၁၅၈ ရက် စောင့်ရတယ်။

If you wanted to get a construction permit

တစ်ခုခုကို ဆောက်လုပ်ဖို့အတွက် ဆောက်လုပ်ခွင့်

so you could put up a building,

ပါပစ်ကို ရယူချင်တယ်ဆိုရင်၊

in Kenya, it was going to take you 125 days.

ကင်ညာ နိုင်ငံမှာ ၁၂၅ ရက် အချိန်ကြာမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

In Singapore, which is ranked first, that would only take you 26 days.

ပထမ နေရာမှာ ရှိနေတဲ့ စင်ကာပူမှာ ဆိုရင် ၂၈ ရက်ဘဲ ကြာပါတယ်။

God forbid you had to go to court

ကန်ထရိုက် ချုပ်ဆိုရန် အငြင်းပွားမှုတစ်ခုခု

to get help in being able to settle a dispute to enforce a contract,

တရားရုံးမှာ ဖြေရှင်းပေးရန် လိုမှာမျိုးကို ရှောင်ရှားနိုင်ပါစေ ဆုတောင်းလိုတယ်၊

because that process alone would take you 465 days.

အဲဒီလို ကြားနာမှုဟာ ၄၆၅ ရက်အထိကို ကြာနိုင်တာမို့လို့ပါ။

And if that wasn't bad enough,

အဲဒီထက် ပိုဆိုးနိုင်သေးတာက၊

you would lose 40 percent of your claim in just fees --

လုပ်ငန်းရှင်ဟာ တရားဝင် ပေးရန်လိုတဲ့ အခကြေးငွေများ ဖြစ်တဲ့၊ တရားရုံးခများ၊

legal fees, enforcement fees, court fees.

အမိန့် ရုပ်လုံးဖေါ်ခများ၊ ရှေ့နေခများ အတွက် ၄၀ % ရှုံးဦးမယ်။

Now, I know what you're thinking:

ဒါတွေကို ပြောနေစဉ်ရှင်တို့ စဉ်းစားမိမှာက-

for there to exist such inefficiencies in an African country,

အာဖရိက နိုင်ငံ တစ်ခုမှာ ဒီလို ထိထိရောက်ရောက် မရှိမှုဟာ

there must be corruption.

ခြစားမှုကြောင့် ဖြစ်မယ်ပေါ့။

The very cells that run the show must be corrupt to the bone.

ဒီလို ဖြစ်ပျက်နေတာ ခြစားမှု အရိုးစွဲနေလို့ပဲ ဖြစ်ရမယ်ပေါ့။

I thought so, too, actually.

ကျွန်မလည်း အဲဒီလို ထင်ခဲ့တယ်။

When we started out,

ကျွန်မတို့ စလုပ်ကြတော့၊

I thought I was going to find so much corruption,

ခြစားမှုတွေ အများကြီး တွေ့ရမယ်လို့ ထင်ခဲ့ကြတယ်၊

I was literally going to either die or get killed in the process.

ဒါကို လုပ်ကိုင်စဉ် သေဘဲ သေသွားမလား အသတ်ပဲ ခံရမလား တကယ် ထင်ခဲ့တယ်။

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

But when we dug deeper,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မတို့ တူးပြီးရင်း တူးကြတော့၊

we didn't find corruption in the classic sense:

သမရိုးကျ သဘောမျိုး ခြစားမှု မတွေ့ရဘူး-

slimy gangsters lurking in the darkness,

မှောင်မည်းနေတဲ့ အကြားမှာ လူဆိုးဂိုဏ်း သမားတွေ

waiting to grease the palms of their friends.

လုပ်ငန်းရှင်ကို လိုက်ဖမ်းနေတာ မဟုတ်ခဲ့ပါ။

What we found was an overwhelming sense of helplessness.

ကျွန်မတို့ တွေ့မြင်ရတာက ဘာမှလုပ် မရနိုင်ဘူးဆိုတဲ့ စိတ်တွေပါပဲ။

Our government was sick,

ကျွန်မတို့ အစိုးရ မမာဘူး၊

because government employees felt helpless.

အစိုးရ ဝန်ထမ်းတွေ ဘာလုပ်ရမှန်း မသိ ဖြစ်နေခဲ့ကြလို့ပါ။

They felt that they were not empowered to drive change.

သူတို့ဆီမှာ ပြောင်းလဲအောင် လုပ်နိုင်စွမ်း မရှိဘူးလို့ ခံစားတယ်။

And when people feel stuck and helpless,

လူတွေက ညှပ်မိနေကာ ဘာမှ မလုပ်နိုင်ဘူးလို့ ခံစားနေရင်၊

they stop seeing their role in a bigger system.

စနစ်ကြီးထဲက သူတို့ရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကို မမြင်နိုင်တော့ပါ။

They start to think the work they do doesn't matter in driving change.

သူတို့ လုပ်နေတာတွေဟာ ပြောင်းလဲမှု အတွက် အရေးမပါဘူးလို့ ထင်ကြတယ်။

And when that happens,

အဲဒီလို ထင်လာကြတာနဲ့

things slow down,

အရာတွေအားလုံး နှေးလာတော့တယ်၊

fall through the cracks

အက်ကြောင်းထဲ ထိုးကျတော့တယ်၊

and inefficiencies flourish.

နေရာတိုင်း ထိရောက်မှု မရှိြဖစ်လာတယ်။

Now imagine with me,

ရှင်တို့ အနေနဲ့ စိတ်ကူးကြည့်ကြပါ-

if you had a process you had to go through --

ကျွန်မတို့ လုပ်ရမယ့် လုပ်ငန်းစဉ် တစ်ခု ရှိတယ်ဆိုပါစို့ --

had no other alternative --

အခြား ရွေးစရာ မရှိဘူး --

and this process was inefficient, complex

ပြီးတော့ အဲဒီ လုပ်ငန်းစဉ်ဟာ ထိရောက်မှု မရှိဘူး၊ ရှုပ်ထွေးလှတယ်၊

and very, very slow.

သိပ်သိပ်ကို နှေးနေတယ်။

What would you do?

ရှင်တို့ ဘာလုပ်သင့်လဲ။

I think you might start by trying to find somebody to outsource it to,

အဲဒါကို တစ်ဦးဦးထံကို တာဝန်လွှဲပေးဖို့ ရှင်တို့ ကြိုးပမ်းမယ် ထင်တယ်၊

so that they can just take care of that for you.

ရှင်တို့ ကိုယ်စား တာဝန် လုပ်ပေးမယ် သူကို ရှာမှာပါ။

If that doesn't work,

အဲဒါ အလုပ် မဖြစ်ဘူးဆိုရင်၊

maybe you'd consider paying somebody

အဲဒါကို ခင်ဗျားတို့ ကိုယ်စား “တရားမဝင်”

to just "unofficially" take care of it on your behalf --

တာဝန်ယူမယ့်သူကို ငွေပေးရန် ရှင်တို့ စဉ်းစားနိုင်တယ် --

especially if you thought nobody was going to catch you.

အထူးသဖြင့် ဘယ်သူမှာမှ ခင်ဗျားကို ဖမ်းမိမှာ မဟုတ်ဘူး ဆိုရင်။

Not out of malice or greed,

မရိုးသားမှု ဒါမှမဟုတ် လောဘကြီးမှု ကြောင့် မဟုတ်ဘဲ၊

just trying to make sure that you get something to work for you

ရှင်တို့ ကိုယ်စား တစ်ခုခု လုပ်ဖြစ်မှာ သေချာဖို့ အတွက်

so you can move on.

ရှေ့ဆက် သွားနိုင်ရန်ပါ။

Unfortunately, that is the beginning of corruption.

အဲဒါဟာ ခြားစားမှုရဲ့ အစပဲ ဖြစ်တာ စိတ်မကောင်းစရာပါ။

And if left to thrive and grow,

အဲဒါကို ရှင်သန် ကြီးထွားခွင့် ပေးလိုက်ရင်

it seeps into the whole system,

ခန္ဓာကိုယ်တစ်ခုလုံး မကျန်းမာတာ

and before you know it,

ရှင်တို့ မသိခင်မှာကို စနစ်

the whole body is sick.

တစ်ခုလုံးထဲ စိမ့်ဝင်သွားမှာပါ။

Knowing this,

ဒါကို သိရှိထားတော့၊

we had to start by making sure

ကျွန်မတို့ လက်တွဲ လုပ်ကိုင်ကြတဲ့

that every single stakeholder we worked with had a shared vision

အရေးပါတဲ့ ပါဝင်သူတိုင်းဆီမှာ ကျွန်မတို့ လုပ်ကိုင် လိုကြတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး တူညီတဲ့

for what we wanted to do.

အမြင်ရှိတာ သေချာစေခဲ့ကြတယ်။

So we met with everyone,

ဒါကြောင့် ကျွန်မတို့ဟာ လျှောက်လွှာပေါ်က

from the clerk whose sole job is to remove staples

မျှော့ကုပ်ကို ချွတ်ခွာ ပေးရုံကိုသာ လုပ်ပေးကြရတဲ့

from application packets,

စာရေးမှအစ၊ တရားရုံးချုပ်မှ

to the legal drafters at the attorney general's office,

ဥပဒေ မူကြမ်းကို ရေးပေးကြသူတို့ အဆုံး လူတိုင်းနဲ့ တွေ့ဆုံခဲ့တယ်။

to the clerks who are responsible for serving business owners

အစိုးရ ဝန်ဆောင်မှုတွေကို ရယူရန် လာကြတဲ့ လုပ်ငန်းရှင်တွေကို

when they came to access government services.

ဝန်ဆောင်ပေးကြတဲ့ စာရေးစာချီတွေလည်း ပါဝင်ခဲ့တယ်။

And with them,

သူတို့ရဲ့ နေ့စဉ်

we made sure that they understood

ဆောင်ရွက်ချက်တွေက အလုပ်နေရာသစ်တွေ

how their day-to-day actions were impacting our ability as a country

ဖန်တီးရန်ကို၊ ရင်းနှီးမှုသစ်တွေ ရရှိလာရေးကို ဘယ်လို

to create new jobs and to attract investments.

အကျိုးသက်ရောက်ကြောင်း သူတို့ နားလည်ကြအောင် ရှင်းပြခဲ့ကြပါတယ်။

No one's role was too small; everyone's role was vital.

ဘယ်သူရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကမှ မသေးခဲ့ပါ၊ လူတိုင်းဟာ မရှိမဖြစ် အရေးပါတယ်။

Now, guess what we started to see?

ဒါနဲ့ ကျွန်မတို့ မြင်လာရတာကို သိကြလား။

A coalition of government employees

ပုံစံပီပြင်ကာ ကြီးထွားတဲ့ အပြောင်းအလဲကို

who are excited and ready to drive change,

အားထုတ်ရန် အသင့်ရှိနေကြတဲ့ အစိုးရ အမှုထမ်းနဲ့

began to grow and form.

ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ မဟာမိတ် အဖွဲ့ပါပဲ။

And together we started to implement changes

ကျွန်မတို့ အားလုံး လက်တွဲလျက် ကျွန်မတို့ နိုင်ငံထဲက

that impacted the service delivery of our country.

ဝန်ဆောင်ပေးမှုများကို ပြောင်းလဲမှုကို ရုပ်လုံးဖေါ်ကြပါတော့တယ်။

The result?

ရလဒ်ကကော။

In just two years,

နှစ်နှစ် အတွင်းမှာကိုပဲ၊

Kenya's ranking moved from 136 to 92.

ကင်ညာရဲ့ အဆင့်အတန်းဟာ ၁၃၆ မှနေပြီ ၉၂ သို့ တက်လှမ်းနိုင်ခဲ့တယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

And in recognition of the significant reforms we've been able to implement

အဲဒီလို တိုတောင်းတဲ့ ကာလအတွင်းမှာ ကျွန်မတို့က သိသာတဲ့ ပြုပြင်မှုများကို

in such a short time,

ရုပ်လုံးဖေါ်နိုင်ခဲ့ခြင်းကို အသိအမှတ်

Kenya was recognized

ပြုတဲ့အနေနဲ့ ကင်ညာနိုင်ငံဟာ ကမ္ဘာကြီးမှာ

to be among the top three global reformers in the world

နှစ်နှစ်ဆက်တိုက် ပြုပြင်မှုများကို ရုပ်လုံးဖေါ်နိုင်တဲ့ ထိပ်သီး သုံးနိုင်ငံ

two years in a row.

ထဲက တစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်တီးသံများ)

Are we fully healthy?

ကျွန်မတို့ အခု လုံးဝ ကျန်းမာနေပြီလား။

No.

မဟုတ်ပါ။

We have some serious work still to do.

ကျွန်မတို့ လေးလေးနက်နက် လုပ်စရာ အချို့ ရှိနေသေးတယ်။

I like to think about these two years like a weight-loss program.

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်နှစ်ကာလကို ကျွန်မက ကိုယ်အလေးချိန် လျှော့ချမှုလို ယူဆပါတယ်။

(Laughter)

(ရယ်မောသံများ)

It's that time after months of hard, grueling work at the gym,

လချီ လေ့ကျင့်ခန်းတွေ လုပ်ပြီးတဲ့နောက် ကိုယ့်အလေးချိန်ကို

and then you get your first time to weigh yourself,

ချိန်ကြည့်ရမယ့် ကာလမျိုးနဲ့ တူပါတယ်၊

and you've lost 20 pounds.

ပေါင် ၂၀ ကျသွားတာကို သိလာတာမျိုးပါ။

You're feeling unstoppable.

ဘယ်သူမှ ရပ်လို့ မရနိုင်တဲ့ စိတ်မျိုး။

Now, some of you may think this doesn't apply to you.

အခုပြောတွေဟာ ငါနဲ့မဆိုင်ဘူးလို့ ရှင်တို့ထဲက တချို့ ထင်နိုင်ကြတယ်။

You're not from Kenya.

ကိုယ်က ကင်ညာမှ မဟုတ်ဘူး။

You don't intend to be an entrepreneur.

ဒါမှမဟုတ် ကိုယ်က စွန့်ဦးတီထွင်ရှင် မဟုတ်ဘူး။

But think with me for just a moment.

ဒါပေမဲ့ ခဏလေး ကျွန်မနဲ့အတူ စဉ်းစားကြည့်ပါ။

When is the last time you accessed a government service?

ရှင်တို့ အစိုးရ ဝန်ဆောင်မှု တစ်ခုခုကို နောက်ဆုံး ရယူခဲ့တာ ဘယ်တုန်းကလဲ။

Maybe applied for your driver's license,

ရှင်တို့ရဲ့ ယာဉ်မောင်း လိုင်စင် လျှောက်ခဲ့တုန်းကများလား။

tried to do your taxes on your own.

ပေးရမယ့် အခွန်တွေကို ကိုယ့်ဘာသာကိုယ် တွက်ခဲ့တုန်းကလား။

It's easy in this political and global economy

ဒီနေ့ရဲ့ နိုင်ငံရေး နဲ့ စီးပွားရေး အခြေအနေမျိုးတွင်

to want to give up when we think about transforming government.

အစိုးရအား ပြုပြင်ရေးကို စဉ်းစားရင် လက်လျှော့ပစ်ဖို့ များပါတယ်။

We can easily resign to the fact or to the thinking

အစိုးရဟာ ထိရောက်မှု သိပ်ကို နည်းတယ်၊

that government is too inefficient,

ခြစားမှု သိပ်များတယ်၊

too corrupt,

ဒါကို ပြုပြင် မရနိုင်ဘူး

unfixable.

ဆိုပြီး စဉ်းစားမိမှာပါ။

We might even rarely get some key government responsibilities

ကျွန်မတို့ဟာ ရှားရှားပါးပါး အချို့ ကဏ္ဍများဆိုင်ရာ တာဝန်ပေး

to other sectors,

ခံရတာမျိုး၊ ယာယီကုစားရေး

to Band-Aid solutions,

အဖြေကို ရှာပေးခဲ့ရတာ

or to just give up and feel helpless.

လက်လျှော့လျက် ဘာမှလုပ်မရဘူး ခံစားမိနိုင်ခဲ့ပါတယ်။

But just because a system is sick doesn't mean it's dying.

စနစ်ဟာ မကျန်းမာဘူးဆိုတာ ၎င်းဟာ သေတော့မယ်လို့ မဆိုလိုပါ။

We cannot afford to give up

ကျွန်မတို့ အစိုးရအား ပြုပြင်ရေးဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှု ကိစ္စထဲ

when it comes to the challenges of fixing our governments.

ကျွန်မတို့ဟာ လက်လျှော့ပေးမိတာမျိုးကို

In the end,

ခွင့်ပြုမရနိုင်ပါ။

what really makes a government healthy is when healthy cells --

ဆဲလ်တွေ အားလုံး၊ ကျွန်မနဲ့ ရှင်တို့ အားလုံး ကျန်းမာကျမှ၊

that's you and I --

အစိုးရဟာ ကျန်းမာလာနိုင်မှာမို့လို့

get to the ground,

မြေပေါ်မှာ မားမားကြီး ရပ်လျက်၊

roll up our sleeves,

အရန်သင့် ပြင်ဆင်ထားကာ

refuse to be helpless

ဘာမှမလုပ်နိုင်ဘူး ဆိုတာ မေ့ပစ်လိုက်ကြပါ၊

and believe that sometimes,

တစ်ခါတရံတွင်၊ ရှင်သန် ကြီးထွားရန်

all it takes is for us to create some space

ကျန်းမာကြတဲ့ ဆဲလ်များအတွက် လိုအပ်တဲ့ နေရာကို ကျွန်မတို့

for healthy cells to grow and thrive.

ဖန်တီးပေးရုံနဲ့ အဲဒီလို လုပ်ပေးနိုင်ပါတယ်။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်တီးသံများ)