A few ways to fix a government | Charity Wayua

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Zhila Mawlood

بەهۆی گەورەبوونم لە کینیا،

هەمووکات دەمویست بواری کیمیای ئەندامی بخوێنم.

کاریگەری بەربڵاوی هەندێک نەخۆشی وەک مەلاریام بینیبوو، و

Growing up in Kenya,

I knew I always wanted to study biochemistry.

ئەمویست ئەو دەرمانە دروست بکەم کە نەخۆشەکانی چاکدەکردەوە.

See, I had seen the impact of the high prevalence of diseases like malaria,

بۆیە زۆرم هەوڵدا،

زەمالەیەکی خوێندنم بۆ دەرچوو بۆ ئەمریکا، کە لەوێ ببم بە توێژەرەوە لەسەر شێرپەنجە و

and I wanted to make medicines that would cure the sick.

زۆر حەزم لێیبوو.

بۆ کەسێک بیەوێت نەخۆشی چارەسەر بکات،

So I worked really hard,

got a scholarship to the United States, where I became a cancer researcher,

هیچ شتێک هێندەی ئەوە گرنگ نابێت بۆی.

دە ساڵ دواتر، گەڕامەوە بۆ کینیا بۆ ئەوەی ئەوە بکەم.

and I loved it.

For someone who wants to cure diseases,

تازە دکتۆرام هێنابوو،

there is no higher calling.

ئامادەبووم ڕوبەڕووی نەخۆشییە کووشندەکە ببمەوە،

کە لە کینیا ڕێک وەک سزای مردن وابوو.

Ten years later, I returned to Kenya to do just that.

A freshly minted PhD,

بەڵام لەجیاتی ئەوەی لە کۆمپانیایەکی دەرمان یان

ready to take on this horrific illness,

نەخۆشخانە کار بکەم،

which in Kenya was almost certainly a death sentence.

بینیم بەرەو جۆرە تاقیگەیەکی تر پەلکێش کراوم،

لەگەڵ جۆرە نەخۆشێکی تردا مامەڵەم دەکرد--

But instead of landing a job in a pharmaceutical company

نەخۆشێک کە نەخۆشییەکەی ئەوەندە قورسبوو

or a hospital,

کاری لەسەر تاک بە تاکی کەسەکانی ناو وڵاتەکەم کردبوو؛

I found myself drawn to a different kind of lab,

working with a different kind of patient --

نەخۆشێک کە پێویست بوو زۆر بەخێرایی چاک بێتەوە.

a patient whose illness was so serious

ئەو نەخۆشەش حکومەتەکەمان بوو.

it impacted every single person in my country;

(پێکەنین)

a patient who needed to get healthy fast.

ئەزانن، زۆرێک لە ئێمە هاوڕاین لەسەر ئەوەی حکومەتەکانمان ناتەندروستن.

That patient was my government.

(پێکەنین)

(Laughter)

(چەپڵەلێدان)

See, many of us will agree that lots of governments are unhealthy today.

(Laughter)

کینیاش بەدەر نەبوو لەمە.

(Applause)

کە ساڵی ٢٠١٤ گەڕامەوە کینیا،

ڕێژەی بێکاری گەنجەکان لەسەدا ١٧ بوو.

And Kenya was no exception.

نایرۆبیش، کە سەرەکیترین شوێنی کارکردن بوو،

When I returned to Kenya in 2014,

١٧٧ەمین بوو لەڕووی جۆرێتی باشی ژیانەوە.

there was 17 percent youth unemployment.

زۆر خراپ بوو.

And Nairobi, the major business hub,

ئێستا، ئابووری تەنیا هێندەی ئەو پێکهاتانەی دروستی دەکەن تەندروستە.

was rated 177th on the quality of living index.

بۆیە کاتێک حکومەت --

It was bad.

یەکێک لە هەستیارترین پێکهاتەکانی --

لاواز یان ناتەندروستە،

Now, an economy is only as healthy as the entities that make it up.

هەمووان یان هەموو شتێک دەناڵێنێت.

هەندێک جار لەوانەیە شوێنێک بپێچیت

So when government --

one of its most vital entities --

لە هەوڵی ئەوەدا بۆ ئەوەی بەشێوەیەکی کاتی ئازار بوەستێنی.

is weak or unhealthy,

everyone and everything suffers.

لەوانەیە هەندێک لە ئێوە بەشدار بووبێتن

Sometimes you might put a Band-Aid in place

لە کارە خێرخوازییەکان بۆ وڵاتانی ئەفریقا --

to try and temporarily stop the pain.

خوێندنگەی کاتیان تیا دادەنرا، نەخۆشخانە دروست دەکرا، و بیر لێدەدرا --

Maybe some of you here have participated

چونکە حکومەتەکانی ئەوێ یان نەیاندەکرد یان نەیاندەتوانی

in a Band-Aid operation to an African country --

خزمەتگوزاری پێشکەشی دانیشتوانەکانیان بکەن.

setting up alternative schools, building hospitals, digging wells --

هەموو دەزانین ئەمە چارەسەرێکی کاتییە.

because governments there either weren't or couldn't provide

هەندێک شت هەیە ئەو کۆمەکە ناتوانێت چارەسەری بکات،

the services to their citizens.

وەک دروستکردنی ژینگەیەک کە تیایدا بزنسەکان پارێزراو بن

We all know this is a temporary solution.

دەرفەتێکی یەکسانیان هەبێت

There are just some things Band-Aids can't fix,

بتوانن بزنسەکانیان بە سەرکەوتوویی دەستپێبکەن و بەڕێوەبەرن.

like providing an environment where businesses feel secure

یان هەندێک سیسته‌م هەبێت

ئەو موڵکە تایبەتانە بپارێزێت کە درووستی دەکەن.

that they'll have an equal opportunity

من دەڵێم،

to be able to run and start their businesses successfully.

تەنیا حكومەت دەتوانێت ئەم هەلومەرجە پێویستە دروست بکات

Or there are systems in place

بۆ بووژانەوەی ئابووری.

that would protect the private property that they create.

ئابوورییەکان کاتێک دەبووژێنەوە کە خاوەن کار خێرا و بە ئاسانی کۆگایەک دانێت.

I would argue,

only government is capable of creating these necessary conditions

خاوەن کارەکان بتوانن سەرچاوەی نوێی داهات بۆخۆیان درووست بکەن،

for economies to thrive.

Economies thrive when business are able to quickly and easily set up shop.

کاری نوێ زیاد بکەن بۆ ئابووری و

ئەوکاتە باجی زیاتر دەدرێت بۆ خەرجی پرۆژە گشتییەکان.

Business owners create new sources of income for themselves,

ئیشی نوێ بۆ هەمووان باشە. و

new jobs get added into the economy

پێوەرێکی زۆر گرنگی گەشەکردنی ئابوورییە،

and then more taxes are paid to fund public projects.

بانكی جیهانی پلەبەندییەکی هەیە پێی دەوترێت "پلەبەندی ئاسانی بزنس کردن،"

New business is good for everyone.

کە پێوەرێکە بۆ ئەوەی چەندێک ئاسان یان قورسە دەست بە ئیشێک بکەیت

And it's such an important measure of economic growth,

لە وڵاتێکی دیاریکراودا.

the World Bank has a ranking called the "Ease of Doing Business Ranking,"

وەک دەشتوانن بیبینن،

دەستپێکردن یان بەڕێوەبردنی بزنسێک لە وڵاتێکدا کە حکومەتێکی نەخۆشی هەیە

which measures how easy or difficult it is to start a business

شتێکی مەحاڵە.

in any given country.

And as you can imagine,

سەرۆکی کینیا ئەمەی دەزانی، لەبەر ئەوە ٢٠١٤،

starting or running a business in a country with an ailing government --

هات بۆ تاقیگەکەمان و داوای کرد هاوکاری بکەین

almost impossible.

بۆ ئەوەی بتوانێت یارمەتی کینیا بدات دەست بکات بە گەشەسەندن.

The President of Kenya knew this, which is why in 2014,

ئامانجێکی بەرزخوازی دانا:

he came to our lab and asked us to partner with him

دەیویست کینیا بچێتە ڕیزبەندی ٥٠ یەکەم وڵات لە پلەبەندی بانكی جیهانیدا.

to be able to help Kenya to jump-start business growth.

ساڵی ٢٠١٤ کە هاتە دەسەڵات،

He set an ambitious goal:

کینیا لە کۆی ١٨٩ وڵات ١٣٦ەمین بوو.

he wanted Kenya to be ranked top 50 in this World Bank ranking.

کارێکی زۆرمان لەپێش بوو بیکەین.

In 2014 when he came,

Kenya was ranked 136 out of 189 countries.

خۆشبەختانە، هات بۆ شوێنێکی درووست.

ئێمە تەنیا تیمێکی خێرخواز نەبووین.

We had our work cut out for us.

گرووپێک بووین لە زانایانی کۆمپیوتەر، زانای بیرکاری، ئەندازیار و

Fortunately, he came to the right place.

توێژەرەوەی شێرپەنجە،

کە تێگەشتبووین لەوەی بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشی

We're not just a Band-Aid kind of team.

We're a group of computer scientists, mathematicians, engineers

سیستمێکی گەورەی وەک حکومەت،

پێویستە پشکنین بۆ لەشەکەی بکەین، و

and a cancer researcher,

ئینجا پێویست بوو بچینە سەر یەک بەیەکی ئەندامەکان،

who understood that in order to cure the sickness

of a system as big as government,

بۆناو شانەکانیش،

هەتا یەک بەیەکی خانەکانیش،

we needed to examine the whole body,

بۆ ئەوەی بتوانین نەخۆشییەکە بە وردی بناسینەوە.

and then we needed to drill down all the way from the organs,

بۆیە بە فەرمانی سەرۆکی وڵات خۆی،

into the tissues,

all the way to single cells,

لەسەر پاکترین شێوازی زانستی دەستمان پێکرد:

so that we could properly make a diagnosis.

کۆکردنەوەی زانیاری --

هەموو داتاکانی توانیمان کۆی بکەینەوە --

So with our marching orders from the President himself,

گریمانەمان لێدرووست کرد،

چارەسەرمان درووستکرد،

we embarked on the purest of the scientific method:

یەک لەدوای یەک.

collecting data --

چاومان بە سەدان کەس کەوت کە لەگەڵ دەزگا حکومییەکان کاریان دەکرد،

all the data we could get our hands on --

making hypotheses,

لە دەزگای باجەوە بۆ نوسینگەی زەوی و زار، کەرتی وزە،

creating solutions,

one after the other.

So we met with hundreds of individuals who worked at government agencies,

دەزگاکەی بەرپرسیارە لە تۆمارکردنی کۆمپانیا نوێکان و

لەگەڵ هەموو ئەمەدا، چاودێریمان دەکردن کاتێک خزمەتی خەڵکیان دەکرد،

from the tax agency, the lands office, utilities company,

هەموو پرۆسەکەمان کرد بە دۆکیومێنت -- زۆربەی کارەکان بە کاغەز دەکرا.

the agency that's responsible for registering companies,

and with each of them, we observed them as they served customers,

هەروەها گەڕاینەوە و سەیری زۆرێک لە کارەکانی پێشویانمان کرد

we documented their processes -- most of them were manual.

هەتا هەوڵبەین تێبگەین؛

هەوڵبەین بزانین چ کێشەیەک ڕووی داوە لەم لەشەدا

We also just went back and looked at a lot of their previous paperwork

کە بووەتە هۆی ئەوەی پلەی ١٣٦ بهێنین لە لیستی بانكی جیهانیدا.

to try and really understand;

چیمان دۆزییەوە؟

to try and diagnose what bodily malfunctions had occurred

لە کینیا ٧٢ ڕۆژی دەویست

that lead to that 136th spot on the World Bank list.

بۆ خاوەن کارێک هەتا موڵکەکەی تۆمار بکات،

What did we find?

بەراورد بە یەک ڕۆژ لە نیوزیلەندا،

Well, in Kenya it was taking 72 days

کە دووەم بوو لەسەر لیستی بانكی جیهانی.

for a business owner to register their property,

١٥٨ ڕۆژی دەویست بۆ بەستنی هێڵێکی کارەبای نوێ.

compared to just one day in New Zealand,

which was ranked second on the World Bank list.

لە کۆریا ١٨ ڕۆژ.

It took 158 days to get a new electric connection.

ئەگەر بتویستایە مۆڵەتی بنیاتنان وەرگریت

بۆ ئەوەی بتوانیت تەلارێک بنیات بنێیت،

لە کینیا، ١٢٥ ڕۆژی پێدەچوو.

In Korea it took 18 days.

لە سینگاپور، کە لە پلەی یەکەمدایە، تەنیا ٢٦ ڕۆژ دەوێ بۆ ئەوە.

If you wanted to get a construction permit

so you could put up a building,

in Kenya, it was going to take you 125 days.

ئەگەر خوانەخواست پێویستی بکردایە بچیت بۆ دادگا

بۆ یەکلاییکردنەوەی ناکۆکییەک و بەهێزکردنی گرێبەستەکە،

In Singapore, which is ranked first, that would only take you 26 days.

بەتەنیا ئەو پرۆسەیە ٤٦٥ ڕۆژی دەویست.

God forbid you had to go to court

to get help in being able to settle a dispute to enforce a contract,

هەر لێرەشدا کۆتایی نەدەهات،

because that process alone would take you 465 days.

لەسەدا ٤٠ی پارەکەت لەدەستدەدا بۆ پێدانی پارە --

And if that wasn't bad enough,

پارەی پارێزەر، پارەی گرێبەست، و پاره‌ی دادگا.

you would lose 40 percent of your claim in just fees --

ئێستا، ئەزانم بیر لەچی دەکەنەوە:

legal fees, enforcement fees, court fees.

ئەگەر ئەو کەم و کوڕییانە لە وڵاتێکی ئەفریقیدا هەبێت،

واتا دەبێ گەندەڵی هەبێت.

Now, I know what you're thinking:

هەر ئەو خانانەی کە شتەکان بەڕێوەدەبەن دەبێ تا سەر ئێسقان گەندەڵ بن.

for there to exist such inefficiencies in an African country,

ڕاستییەکەی منیش وام بیردەکردەوە.

there must be corruption.

کە دەستمان پێکرد،

وامدەزانی کە گەندەڵییەکی زۆر دەدۆزمەوە،

The very cells that run the show must be corrupt to the bone.

یان ئەوەتا خۆم دەمرم یان لە پرۆسەکەیا دەکوژرێم.

I thought so, too, actually.

When we started out,

(پێکەنین)

I thought I was going to find so much corruption,

بەڵام کاتێک چووینە قوڵاییەوە،

I was literally going to either die or get killed in the process.

نەمانتوانی گەندەڵی بە واتا کلاسیکییەکەی بدۆزینەوە:

(Laughter)

کۆمەڵە گەندەڵکارێک لە تاریکیدا،

But when we dug deeper,

چاوەڕێدەکەن کار تەنیا بۆ لایەنگرانی خۆیان بکەن.

we didn't find corruption in the classic sense:

ئەوەی دۆزیمانەوە هەستێکی ئێجگار زۆری بێدەسەڵاتبوون بوو.

slimy gangsters lurking in the darkness,

waiting to grease the palms of their friends.

حکومەتەکەمان نەخۆش بوو،

لەبەر ئەوەی کارمەندەکانی حکومەت هەستیان بە بێدەسەڵاتی دەکرد.

What we found was an overwhelming sense of helplessness.

هەستیان دەکرد هێزی ئەوەیان نییە گۆڕانکاری دروست بکەن. و

Our government was sick,

because government employees felt helpless.

کاتێک خەڵک هەست بە بێدەسەڵاتی و بێچارەیی دەکەن،

They felt that they were not empowered to drive change.

چیتر رۆڵی خۆیان نابینن لە سیستمە گەورەترەکەدا.

وایان لێدێت وا بیربکەنەوە کە ئیشەکەی ئەوان دەیکەن گرنگ نییە بۆ درووستکردنی گۆڕانکاری.

And when people feel stuck and helpless,

they stop seeing their role in a bigger system.

کاتێکیش ئەوە ڕوودەدات،

شتەکان خاو دەبنەوە،

درز و کەلێنی تێدەکەوێت و

They start to think the work they do doesn't matter in driving change.

ناکارایی زیاتر دەبێت.

And when that happens,

ئێستا ئێوەش بیهێننە بەرچاوتان،

things slow down,

ئەگەر پرۆسەیه‌کتان هەبووبێت ناچاربووبێتن پێیدا بڕۆن --

fall through the cracks

and inefficiencies flourish.

هیچ چارەیەکی ترتان نەبووبێت و

Now imagine with me,

ئەم پرۆسەیە ناکارا، ئاڵۆز و

if you had a process you had to go through --

زۆر زۆر خاو بووبێت.

چی دەکەن؟

had no other alternative --

and this process was inefficient, complex

پێموابێت یەکسەر هەوڵدەدەن کەسێک بدۆزنەوە ئیشەکەی بەنە دەست،

بۆ ئەوەی بتوانن کارەکەتان بۆ بکەن.

and very, very slow.

What would you do?

ئەگەر ئەوەش سودی نەبێت،

I think you might start by trying to find somebody to outsource it to,

لەوانەیە بیربکەنەوە پارە بدەن بە کەسێک

بۆ ئەوەی بە "ناڕەسمی" لەجیاتی تۆ کارەکە بکات --

so that they can just take care of that for you.

If that doesn't work,

بەتایبەتی ئەگەر بزانیت کە کەس هیچ پێناڵێت.

maybe you'd consider paying somebody

نەک لەپای خراپەویستن یان چاوچنۆکی،

to just "unofficially" take care of it on your behalf --

هەر هەوڵدەدەیت دڵنیابیت لەوەی کارەکەت بەرێدەکرێت

especially if you thought nobody was going to catch you.

بۆ ئەوەی بتوانی بەردەوامبیت.

بەداخەوە، ئەوە سەرەتای گەندەڵییە.

Not out of malice or greed,

ئەگەر ڕێگەبدرێت گەشە بکات،

just trying to make sure that you get something to work for you

دەچێتە ناو هەموو سیستمەکەوە، و

so you can move on.

پێش ئەوەی پێی بزانیت،

Unfortunately, that is the beginning of corruption.

هەموو لەشەکە نەخۆش دەخات.

And if left to thrive and grow,

بە زانینی ئەمە،

it seeps into the whole system,

دەبوو کە دەستمان پێکرد دڵنیابینەوە

and before you know it,

هەموو ئەوەی کارمان لەگەڵدا دەکرد لەوەی ئامانجێکی هاوبەشیان هەبێت

the whole body is sick.

بۆ ئەو شتەی دەمانویست بیکەین.

Knowing this,

we had to start by making sure

بۆیە چاوپێکەوتنمان لەگەڵ هەمووان کرد،

that every single stakeholder we worked with had a shared vision

هەر لەو کارمه‌ندەوە کە ئیشی تەنیا لێکردنەوەی دەرزییە

لە فایلی جێبه‌جێكردن،

for what we wanted to do.

بۆ پێنووسی یاسایی نوسینگەی داواکاری گشتی،

So we met with everyone,

from the clerk whose sole job is to remove staples

بۆ کارمەندەکانی بەرپرسیارن لە خزمەتکردنی خاوەن ئیشەکان

from application packets,

کاتێک ئیشیان دەکەوێتە حکومەت.

to the legal drafters at the attorney general's office,

لەگەڵ ئەواندا دانیشتین

دڵنیابووینەوە لەوەی تێبگەن

to the clerks who are responsible for serving business owners

لەوەی کارەکانی ڕۆژانەیان چۆن کاردەکاتە سەر توانامان وەک وڵاتێک

when they came to access government services.

بۆ درووستکردنی کاری نوێ و ڕاکێشانی وەبەرهێنەرەکان.

And with them,

we made sure that they understood

how their day-to-day actions were impacting our ability as a country

ڕۆڵی کەس زۆر بچووک نییە؛ ڕۆڵی هەمووان هەستیارە.

to create new jobs and to attract investments.

ئینجا، دەزانن دواتر چیمان بینی؟

No one's role was too small; everyone's role was vital.

پێکەوە کارکردنێکی فەرمانبەرە حکومییەکان

کە بەپەرۆشبوون و ئامادەبوون بۆ دروستکردنی گۆڕانکاری

دەستیان کرد بە درووستکردن و گەشەکردن.

Now, guess what we started to see?

پێکەوە دەستمان کرد بە دروستکردنی گۆڕانکارییەکان

A coalition of government employees

who are excited and ready to drive change,

کە کاریکردە سەر دابینکردنی خزمەتگوزاری لە وڵاتەکەماندا.

began to grow and form.

ئەنجامەکەش؟

And together we started to implement changes

لە تەنیا دوو ساڵدا،

کینیا لە پلەی ١٣٦ەوە چووە پلەی ٩٢.

that impacted the service delivery of our country.

The result?

(چەپڵەلێدان)

In just two years,

Kenya's ranking moved from 136 to 92.

(Applause)

وەک پێزانینێکیش بۆ ئەو گۆڕانکارییانەی کە توانیمان درووستی بکەین

لە ماوەیەکی کەمدا،

کینیا وەک یەکێک

And in recognition of the significant reforms we've been able to implement

لە سێ پڕ چاکسازیترین وڵاتەکانی جیهان ناسێنرا

دوو ساڵ لەسەر یەک.

in such a short time,

Kenya was recognized

(چەپڵەلێدان)

to be among the top three global reformers in the world

two years in a row.

بە تەواوەتی تەندروست بووین؟

(Applause)

نەخێر.

هێشتا هەندێک کاری گرنگمان ماوە.

دەمەوێت وەک پرۆگرامێکی کێش کەمکردنەوە سەیری ئەم دوو ساڵە بکەم.

Are we fully healthy?

No.

(پێکەنین)

We have some serious work still to do.

ئەو کاتەی دوای چەندین مانگ لە ڕاهێنان و ماندوبوون لە هۆڵی لەش جوانی و

I like to think about these two years like a weight-loss program.

کاتی ئەوە یەت دوای ئەو ماندووبوونە خۆت بکێشیت، و

(Laughter)

دەبینیت ٢٠ پاوەند کەمکردووە.

It's that time after months of hard, grueling work at the gym,

هەست دەکەی هیچ ناتوەستێنێت.

and then you get your first time to weigh yourself,

ئێستا، هەندێک لە ئێوە لەوانەیە وا بیربکەنەوە ئەوە بۆ ئێوە نەبێت.

and you've lost 20 pounds.

You're feeling unstoppable.

خۆ ئێوە خەڵکی کینیا نین.

یان ناتانەوێت دەست بە کارێکی نوێ بکەن.

Now, some of you may think this doesn't apply to you.

بەڵام بۆ ساتێک بیر بکەنەوە لەگەڵم.

دوایین جار کەی بووە کارتان کەوتبێتە حکومەت؟

You're not from Kenya.

You don't intend to be an entrepreneur.

لەوانەیە ویستبێتتان مۆڵەتی شۆفێری دەرکەن،

But think with me for just a moment.

ویستبێتتان خۆتان باجەکان بەن.

When is the last time you accessed a government service?

Maybe applied for your driver's license,

لە ئابووری سیاسی و جیهانیدا ئاسانە

tried to do your taxes on your own.

بمانەوێت کۆڵبەین کاتێک بیر لە گۆڕینی حکومەت بکەینەوە.

دەکرێت بە ئاسانی خۆمان بدەین بەدەستەوە بۆ ئەو ڕاستییە یان ئەو بیرکردنەوەیە

It's easy in this political and global economy

کە حکومەت زۆر ناکارایە،

to want to give up when we think about transforming government.

زۆر گەندەڵە،

چاکناکرێتەوە.

We can easily resign to the fact or to the thinking

لەوانەیە تەنانەت چەند بەرپرسیارێتییەکی حکومی هەستیاریشمان بکەوێتە لا

that government is too inefficient,

بۆ کەرتەکانی تر،

بۆ چارەسەرە خێرخوازییەکان،

too corrupt,

یان تەنیا کۆڵبەین و هەست بە بێدەسەڵاتی بکەین.

unfixable.

We might even rarely get some key government responsibilities

بەڵام تەنیا لەبەر ئەوەی سیستمێک نەخۆشە واتای ئەوە نییە لەسەر مردن بێت.

to other sectors,

to Band-Aid solutions,

or to just give up and feel helpless.

هەرچۆنێک بێ نابێ کۆڵبەین

But just because a system is sick doesn't mean it's dying.

کاتێک یەتە سەر ململانێکانی چاکردنەوەی حکومەتەکانمان.

لە کۆتاییدا،

We cannot afford to give up

ئەوەی کە بەڕاستی وا دەکات حکومەت تەندروست بێت کاتێکە کە خانە تەندروستەکان -

when it comes to the challenges of fixing our governments.

کە من و تۆین --

In the end,

کە کەوتینە سەر زەوی،

what really makes a government healthy is when healthy cells --

قۆڵمانی بۆ هەڵکەینەوە،

ڕەتیکەینەوە بێدەسەڵات بین و

that's you and I --

باوەڕ بەوە بکەین هەندێک جار،

هەموو ئەوەی پێویستە بۆمان بیکەین دروستکردنی هەندێک بۆشاییە

get to the ground,

roll up our sleeves,

بۆ گەشەسەندنی خانە تەندروستەکان.

refuse to be helpless

and believe that sometimes,

(سوپاس)

(چەپڵەلێدان)

all it takes is for us to create some space

for healthy cells to grow and thrive.

Thank you.

(Applause)