The secret to living longer may be your social life | Susan Pinker

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: hiwa foundation

Here's an intriguing fact.

ڕاستییەکی زۆر سەرنج ڕاکێش.

In the developed world,

لە وڵاتە پێشکەوتووەکاندا،

everywhere, women live an average of six to eight years longer than men do.

لە زۆربەیاندا، ژنان بە تێکڕا شەش بۆ هەشت ساڵ لە پیاوان زیاتر دەژین.

Six to eight years longer.

شەش بۆ هەشت ساڵ زیاتر.

That's, like, a huge gap.

ئەوە، دەتوانی بڵێیت، مەودایەکی گەورەیە.

In 2015, the "Lancet" published an article

ساڵی ٢٠١٥، ماڵپەڕی "لانسێت" نوسراوێکیان بڵاوکردەوە

showing that men in rich countries

نیشانی دەدات پیاوانی وڵاتە دەوڵەمەندەکان

are twice as likely to die as women are

ئەگەری مردنیان دوو هێندەی ژنان زیاترە

at any age.

لە هەر تەمەنێکدا بێت.

But there is one place in the world

بەڵام یەک شوێن هەیە لە جیهاندا

where men live as long as women.

کە تیایدا پیاوان هێندەی ژنان دەژین.

It's a remote, mountainous zone,

ناوچەیەکی دوورەدەستی، شاخاوییە،

a blue zone,

ناوچەیەکی شینە،

where super longevity

کە تەمەنی زۆر درێژ

is common to both sexes.

بۆ هەردوو ڕەگەز باوە.

This is the blue zone in Sardinia,

ئەمە ناوچەی شینە لە ساردینیا،

an Italian island in the Mediterranean,

دوورگەیەکی ئیتاڵی لە دەریای ناوەڕاست،

between Corsica and Tunisia,

لە نێوان کۆرسیکا و تونس،

where there are six times as many centenarians

کە لەوێ ژمارەی ئەوانەی تەمەنیان سەدەیەکە شەش هێندەی

as on the Italian mainland,

خاکی سەرەکی ئیتاڵیا دەبێت،

less than 200 miles away.

کە کەمتر دوو سەد میل لێوەی دوورە.

There are 10 times as many centenarians

ژمارەی ئەوانەی تەمەنیان سەدەیەکە دە هێندەی

as there are in North America.

ئەمریکای باکوور دەبێت.

It's the only place where men live as long as women.

تەنیا شوێنە کە پیاوان هێندەی ژنان بژین.

But why?

بەڵام بۆچی؟

My curiosity was piqued.

بە تەواوەتی حەسرەت گرتمی.

I decided to research the science and the habits of the place,

بڕیارم دا توێژینەوە لەسەر زانست و تایبەتمەندییەکانی شوێنەکە بکەم، و

and I started with the genetic profile.

لە پووختەیەکی بۆماوەییەکەیانەوە دەستم پێکرد.

I discovered soon enough

زۆری پێنەچوو بۆم دەرکەوت

that genes account for just 25 percent of their longevity.

جینات تەنها هۆکاری %٢٥ی ئەو تەمەن درێژیەیانە.

The other 75 percent is lifestyle.

ئەو ٧٥ەی تر هی شێوازی ژیانیانە.

So what does it take to live to 100 or beyond?

کەواتە پێویست بە چی دەکات بۆ ئەوەی ١٠٠ ساڵ بەرەو ژوور بژیت؟

What are they doing right?

ئەو شتە ڕاستە چییە دەیکەن؟

What you're looking at is an aerial view of Villagrande.

ئەوەی سەیری دەکەن دیمەنێکی ڤیلاگراندییە لە ئاسمانەوە.

It's a village at the epicenter of the blue zone

گوندێکە لە ناوەڕاستی ناوچە شینەکەدا

where I went to investigate this,

کە دەمەوێت لەمە بکۆڵمەوە، و

and as you can see, architectural beauty is not its main virtue,

وەک دەبینن، جوانی تەلارسازی جوانییە سەرەکییەکەی نییە،

density is:

بەڵکوو چڕییەکەی:

tightly spaced houses,

خانووەکانی زۆر لە یەکترەوە نزیکن،

interwoven alleys and streets.

کۆڵانەکان و شەقامەکانی بەیەکتردا چوون

It means that the villagers' lives constantly intersect.

واتە گوندنشینەکان بەردەوام لە نزیک یەکترەوە ژیاون.

And as I walked through the village,

وە کاتێک بە گوندەکەیا دەڕۆشتم،

I could feel hundreds of pairs of eyes watching me

سەدان چاوم دەبینی کە بەردەوام سەیریان دەکردم

from behind doorways and curtains,

لە پشتی دەرگاکان و لە پشتی پەردەکان، و

from behind shutters.

لە پشتی پەنجەرکانەوە.

Because like all ancient villages,

چوونکە وەک هەموو گوندە دێرینەکان،

Villagrande couldn't have survived

ڤیلگراندی ڕزگاری نەئەبوو

without this structure, without its walls, without its cathedral,

بێ ئەم پێکهاتەیە، بێ ئەم دیوارانە، و بێ ئەم کڵێسایە،

without its village square,

بێ مەیدانی گوندەکە،

because defense and social cohesion defined its design.

چوونکە بەرگری و پێکەوە ژیانی کۆمەڵایەتی پێناسەی نەخشەکانی کردووە.

Urban priorities changed as we moved towards the industrial revolution

لەگەڵ نزیکبوونەوەمان لە شۆڕشی پیشەسازی نەخشەی شارەکان گۆڕان

because infectious disease became the risk of the day.

چونکە نەخۆشییە گوازراوەکان بوون بە مەترسی ڕۆژانە بۆ خەڵک.

But what about now?

بەڵام ئەی ئێستا؟

Now, social isolation is the public health risk of our time.

ئێستا، دابڕانی کۆمەڵایەتی مەترسییەکی تەندرووستی گشتی سەردەمی خۆمانە.

Now, a third of the population says

ئێستا، سێ یەکی خەڵک دەڵێن

they have two or fewer people to lean on.

دوو کەس یان کەمتریان هەیە بتوانن پشتی پێببەستن.

But let's go to Villagrande now as a contrast

بەڵام ئێستا با بچین بۆ ڤیلاگراند

to meet some centenarians.

بۆ چاوپێکەوتن لەگەڵ تەمەن سەد ساڵەکان.

Meet Giuseppe Murinu. He's 102, a supercentenarian

گیوسیپ مورینۆ ببینن. تەمەنی ١٠٢ ساڵە، سەدەیەک زیاتر و

and a lifelong resident of the village of Villagrande.

لەوەتەی هەیە دانیشتووی گووندی ڤیلاگراندە.

He was a gregarious man.

پیاوێکی ڕووخۆش و ساکار بوو.

He loved to recount stories

حەزی لە گێڕانەوەی چیرۆکەکان بوو

such as how he lived like a bird

بۆ نموونە چۆن وەک باڵندەیەک ژیاوە

from what he could find on the forest floor

بە کۆکردنەوەی ئەوەی لە دارستانا دەیدۆزییەوە

during not one but two world wars,

لە ماوەی هەردوو جەنگە جیهانییەکەدا،

how he and his wife, who also lived past 100,

هەروەها چۆن خۆی و ژنەکەی، کە ئەویش سەد ساڵ زیاتر ژیاوە

raised six children in a small, homey kitchen

شەش منداڵیان بەخێوکردووە لە خانووێکی بچووکدا

where I interviewed him.

کە هەر لەوێ چاوم پێیکەوت.

Here he is with his sons Angelo and Domenico,

لێرەیا لەگەڵ کوڕەکانێتی ئانجیلۆ و دۆمێنیکۆ،

both in their 70s and looking after their father,

هەردووکیان لە حەفتاکانی تەمەنیاندان و چاودێری باوکیان دەکەن، و

and who were quite frankly very suspicious of me and my daughter

کە ڕاشکاوانە بڵێم زۆر بە گوومان بوون لە خۆم و کچەکەم کە

who came along with me on this research trip,

بۆ ئەم گەشتی گەڕانە هات لەگەڵم،

because the flip side of social cohesion

چونکە بەشی ئەودیوی نزیکی ژیانی کۆمەڵایەتی

is a wariness of strangers and outsiders.

ئاگاداربوونە بەرامبەر خەڵکی نەناسراو و خەڵکی دەرەوە.

But Giuseppe, he wasn't suspicious at all.

بەڵام گیوسیپ، هیچ بە گوومان نەبوو.

He was a happy-go-lucky guy,

کەسێکی دڵخۆش بوو کە گوێی بە سبەینێ نەدەدا،

very outgoing with a positive outlook.

زۆر ڕووکراوەبوو و بەردەوام تێڕوانینێکی ئەرێنیانەی هەبوو.

And I wondered: so is that what it takes to live to be 100 or beyond,

منیش بیرم دەکردەوە: پێویستە بەو شێوەیە بیت بۆ ئەوەی هەتا ١٠٠ ساڵی و سەرووتر بژیت،

thinking positively?

ئەرێنیانە بیر بکەیتەوە؟

Actually, no.

ڕاستییەکەی، نەخێر.

(Laughter)

(پێکەنین)

Meet Giovanni Corrias. He's 101,

جیۆڤانی کۆریاس بناسن. تەمەنی ١٠١ ساڵە،

the grumpiest person I have ever met.

مڕوومۆچترین کەسە تا ئێستا دیبێتم.

(Laughter)

(پێکەنین)

And he put a lie to the notion

ئەو قسەیەش بە درۆ دەخاتەوە

that you have to be positive to live a long life.

کە پێویستە کەسێکی ئەرێنی بیت بۆ ئەوەی زۆر بژیت.

And there is evidence for this.

بەڵگەش هەیە بۆ ئەمە.

When I asked him why he lived so long,

کە لێم پرسی بۆچی ئەوەنە زۆر ژیاوە،

he kind of looked at me under hooded eyelids and he growled,

بە جۆرێک سەیریکردم لەژێر پێڵووە داپۆشراوەکانی چاوەکانییەوە و وتی

"Nobody has to know my secrets."

"نابێ کەس نهێنییەکانم بزانێت."

(Laughter)

(پێکەنین)

But despite being a sourpuss,

بەڵام سەرەڕای ئەوەی کە کەسێکی توڕەبوو

the niece who lived with him and looked after him

برازاکەی کە لەگەڵیدا دەژیا و چاودێری دەکرد

called him "Il Tesoro," "my treasure."

پێی دەوت "ئیل تیسۆرۆ"، واتە "گەنجینەکەم."

And she respected him and loved him,

ڕێزیشی لێدەگرت و خۆشی دەویست، و

and she told me, when I questioned this obvious loss of her freedom,

کاتێکیش پرسیارم لێکرد لەسەر ئەم لەدەستدانە دیارەی ئازادی ژیانی، وتی،

"You just don't understand, do you?

"تۆ لە هیچ تێناگەیت، وانییە؟"

Looking after this man is a pleasure.

چاودێری کردنی ئەم پیاوە زۆر دڵخۆشم ئەکات.

It's a huge privilege for me.

شەرەفێکی تایبەتە بۆم.

This is my heritage."

ئەمە کەلەپووری منە."

And indeed, wherever I went to interview these centenarians,

بێگومانیش، بۆ هەر کوێیەک ئەچووم بۆ چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەم سەد ساڵانەدا،

I found a kitchen party.

ئاهەنگی ناو چێشتخانەم دەبینی

Here's Giovanni with his two nieces,

ئەمە جیۆڤانییە لەگەڵ دوو برازاکەی،

Maria above him

ماریا لە سەروویەوە و

and beside him his great-niece Sara,

ئەوەی تەنیشتیشی گەورەکەیان سارا،

who came when I was there to bring fresh fruits and vegetables.

کە ئەوکاتەی لەوێ بووم هات میوە و سەوزە بهێنێت و

And I quickly discovered by being there

هەر بە بوونم لەوێ زوو بۆم دەرکەوت،

that in the blue zone, as people age,

کە لە ناوچەی شیندا، خەڵک کە ئەچن بە تەمەندا و

and indeed across their lifespans,

بێگومان بەدرێژایی ماوەی ژیانیان،

they're always surrounded by extended family, by friends,

هەمووکات چواردەوریان دراوە بە خێزانەکەیان، هاوڕێکانیان، و

by neighbors, the priest, the barkeeper, the grocer.

دراوسێکان، قەشە، خاوەن مەیخانە، سەوزە فرۆشەکە.

People are always there or dropping by.

خەڵک یان بەردەوام لەگەڵیانن یان زو زوو سەر دەدەن.

They are never left to live solitary lives.

قەت بەجێناهێڵرێن بەتەنیا بژین.

This is unlike the rest of the developed world,

ئەمە جیاوازە لە بەشەکەی تری جیهانی پێشکەوتووی سەردەم،

where as George Burns quipped,

کە وەک جۆرج بێرنس دەڵێت،

"Happiness is having a large, loving, caring family in another city."

"دڵخۆشی هەبوونی خێزانێکی گەورەی، خەمخۆرە لە شارێکی تر."

(Laughter)

(پێکەنین)

Now, so far we've only met men,

کەواتە، تا ئێستا بەس پیاوەکانمان بینیوە،

long-living men, but I met women too,

پیاوەکانی زۆر دەژین، بەڵام چاوم بە ژنەکانیش کەوت

and here you see Zia Teresa.

لێرەیا زیا تێریسا دەبینین.

She, at over 100, taught me how to make the local specialty,

ئەو، لە تەمەنی سەروو ١٠٠ ساڵدا فێری کردم، چۆن خواردنی تایبەتی ئەوێ درووست بکەم

which is called culurgiones,

کە پێی دەوترێت کولوریگۆنس،

which are these large pasta pockets

کە ئەم پاستا شێوە گیرفانانەیە.

like ravioli about this size,

وەک راڤیۆلی نزیکی ئەم قەبارەیە،

this size,

ئەم قەبارەیە، و

and they're filled with high-fat ricotta and mint

پڕدەکرێن لە ریکۆتای پڕ لە چەوری و نەعنا و

and drenched in tomato sauce.

ئەخرێتە ناو دۆشاوی تەماتەوە.

And she showed me how to make just the right crimp

هەروەها نیشانی دام پێویستە چۆن درووست بکرێن

so they wouldn't open,

بۆ ئەوەی نەکرێنەوە، و

and she makes them with her daughters every Sunday

هەموو یەک شەممانێک لەگەڵ کچەکانیدا درووستی دەکات و

and distributes them by the dozens to neighbors and friends.

بە دەرزەن دابەشی دەکات بەسەر دراوسێکان و هاوڕێکانیدا.

And that's when I discovered a low-fat, gluten-free diet

لەوێشدا بوو بۆم دەرکەوت پێویست بە خواردنێکی کەم چەوری، کەم شەکری

is not what it takes to live to 100 in the blue zone.

ناکات بۆ ئەوەی لە ناوچەی شیندا بۆ سەروو ١٠٠ ساڵ بژیت.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

Now, these centenarians' stories along with the science that underpins them

ئێستا، چیرۆکەکانی ئەم تەمەن سەد ساڵانە و زانستەکەی کە بناغەی بەهێزکەریانە

prompted me to ask myself some questions too,

هانی دام کە هەندێک پرسیار لە خۆشم بکەم،

such as, when am I going to die and how can I put that day off?

بۆ نموونە، کەی ئەمرم و چۆن بتوانم ئەو ڕۆژە دوا بخەم؟

And as you will see, the answer is not what we expect.

وەک دەشیبینن، وەڵامەکە ئەوە نییە کە چاوەڕێی دەکەین.

Julianne Holt-Lunstad is a researcher at Brigham Young University

جولیان هۆڵت لونستاد توێژەرەوەیەکە لە زانکۆی بریگهام یۆنگ و

and she addressed this very question

بەدەم خوودی ئەم پرسیارەوە هات

in a series of studies

لە زنجیرەیەک توێژینەوەدا

of tens of thousands of middle aged people

لەسەر دەیان هەزار کەسی تەمەن مامناوەند

much like this audience here.

هەر وەک ئەم بینەرانەی ئێرە.

And she looked at every aspect of their lifestyle:

سەیری هەموو لایەنێکی شێوازی ژیانیشی کردن:

their diet, their exercise,

خواردنیان، وەرزشکردنیان،

their marital status,

باری خێزانیان،

how often they went to the doctor,

چەندێک دەچن بۆلای پزیشک،

whether they smoked or drank, etc.

جگەرە دەکێشن یان مەی دەخۆنەوە، و.. هتد.

She recorded all of this

هەموو ئەمانەی تۆمار کرد و

and then she and her colleagues sat tight and waited for seven years

ئینجا خۆی و هاوپیشەکانی دانیشتن و حەوت ساڵی ڕێک چاوەڕێیان کرد

to see who would still be breathing.

بۆ ئەوەی بزانن کێ لە ژیاندا دەمێنێتەوە.

And of the people left standing,

لەو کەسانەشدا کە بە زیندویی ماونەتەوە،

what reduced their chances of dying the most?

چی لەهەمووی زیاتر وایکردووە ئەگەری مردنیان کەم ببێتەوە؟

That was her question.

ئەوە پرسیارەکەی بووە.

So let's now look at her data in summary,

کەواتە ئێستا با سەیری کورتەی زانیارییەکان بکەین،

going from the least powerful predictor to the strongest.

لە کەم بەهێزترین پێشبینیکەرەوە بۆ بەهێزترین پێشبینیکەر.

OK?

باشە؟

So clean air, which is great,

کەواتە هەوای پاک، شتێکی باشە،

it doesn't predict how long you will live.

پێشبینی ئەوە ناکات چەندێک دەژیت.

Whether you have your hypertension treated

ئایا بەرزی فشاری خوێنەکەت چارەسەرکراوە

is good.

ئەوە شتێکی باشە.

Still not a strong predictor.

بەڵام هێشتا پێشبینیکەرێکی بەهێز نییە.

Whether you're lean or overweight, you can stop feeling guilty about this,

ئایا لەشت ڕێکە یان کێشت زۆرە ئیتر ، دەتوانی چیتر هەست بە تاوان نەکەیت بۆ ئەمە،

because it's only in third place.

چونکە لە پلەی سێیەمدایە.

How much exercise you get is next,

دواتریان ئەوەیە چەندێک وەرزش دەکەیت،

still only a moderate predictor.

تەنیا پێشبینیکەرێکی مامناوەندە.

Whether you've had a cardiac event and you're in rehab and exercising,

ئایا نەخۆشییەکی دڵت هەیە و لە بووژانەوە و ڕاهێنان کردندایت،

getting higher now.

ئەوە گرنگی زیاتر بووە.

Whether you've had a flu vaccine.

ئایا کووتانی ئەنفلۆنزات وەرگرتووە.

Did anybody here know

کەس لێرە ئەوەی زانیوە

that having a flu vaccine protects you more than doing exercise?

کە وەرگرتنی کووتانی ئەنفلۆنزا لە وەرزشکردن زیاتر دەتپارێزێت؟

Whether you were drinking and quit,

ئایا خواردووتەتەوە و وازت لێهێناوە،

or whether you're a moderate drinker,

یان ئێستا مەیخۆرێکی مامناوەندیت،

whether you don't smoke, or if you did, whether you quit,

ئایا قەت جگەرەت نەکێشاوە، یان ئەگەر کێشاوتە، کەی وازت هێناوە، و

and getting towards the top predictors

بەرەو گرنگترین پێشبینیکەر دەچین

are two features of your social life.

دوو تایبەتمەندی ژیانی کۆمەڵایەتی خۆتن

First, your close relationships.

یەکەم، پەیوەندییە نزیکەکانت.

These are the people that you can call on for a loan

ئەمانە ئەو کەسانەن دەتوانیت پێیان بڵێیت بۆ قەرز ئەگەر هات و

if you need money suddenly,

لە ناکاو پێویست بە پارە بوو،

who will call the doctor if you're not feeling well

کە پەیوەندی بە پزیشکەوە ئەکەن ئەگەر بزانن باش نیت

or who will take you to the hospital,

یان دەتبەن بۆ نەخۆشخانە.

or who will sit with you if you're having an existential crisis,

یان دادەنیشن لەگەڵت ئەگەر تووشی کێشەیەک بووبێتیتەوە،

if you're in despair.

ئەگەر لە ناخۆشییا بیت.

Those people, that little clutch of people

ئەو کەسانە، ئەو کۆمەڵە کەسە نزیکانە

are a strong predictor, if you have them, of how long you'll live.

پێشبینیکەری بەهێزن، ئەگەر ئەوانت هەبێت، پێشبینی دەکات چەندێک دەژیت.

And then something that surprised me,

ئینجا شتێک کە سەری سوڕماندم،

something that's called social integration.

شتێک کە پێی دەوترێت پێکەوە ژیانی کۆمەڵایەتی.

This means how much you interact with people

ئەمە واتای ئەوەیە چەندێک تێکەڵاوی خەڵک دەبیت

as you move through your day.

کاتێک ڕۆژەکانت بەڕێدەکەیت.

How many people do you talk to?

قسە لەگەڵ چەند کەس دەکەیت؟

And these mean both your weak and your strong bonds,

ئەمەش هەردوو پەیوەندییە بەهێز و لاوازەکانیشت دەگرێتەوە،

so not just the people you're really close to,

نەک تەنیا ئەو خەڵکانەی کە نزیکیت لێیانەوە،

who mean a lot to you,

کە زۆر گرنگن بەلاتەوە،

but, like, do you talk to the guy who every day makes you your coffee?

بەڵکو، بۆ نمونە، قسە لەگەڵ ئەو کەسە ئەکەیت کە هەموو ڕۆژێک قاوەکەت بۆ دەهێنێ؟

Do you talk to the postman?

قسە لەگەڵ پیاوی پۆستەکەیا دەکەیت؟

Do you talk to the woman who walks by your house every day with her dog?

قسە لەگەڵ ئەو ژنە دەکەیت کە هەموو ڕۆژێک خۆی و سەگەکەی بەلای ماڵتاندا دەڕوات؟

Do you play bridge or poker, have a book club?

یاری بریدج یان پۆکەر دەکەیت؟ یانەیەکی کتێبت هەیە؟

Those interactions are one of the strongest predictors

ئەو تێکەڵاویانە هەندێکن لە بەهێزترین پێشبینیکەرەکانی

of how long you'll live.

ئەوەی چەندێک زۆر دەژیت.

Now, this leads me to the next question:

ئێستا، ئەوە دەمبات بۆ پرسیاری دواتر:

if we now spend more time online than on any other activity,

ئەگەر ئێستا لەهەموو چالاکییەک زیاتر کات لەسەر ئینتەرنێت بەسەر بەرین،

including sleeping,

بە خەوتنیشەوە،

we're now up to 11 hours a day,

ئێستا گەشتووینەتە ١١ کاتژمێر لە ڕۆژێکدا،

one hour more than last year, by the way,

یەک کاتژمێر لە پار زیاتر دەکات،

does it make a difference?

هیچ جیاوازییەک درووست دەکات؟

Why distinguish between interacting in person

بۆچی جیاوزی بکەین لە نێوان پێکەوە قسەکردنی ڕووبەڕوو لەگەڵ

and interacting via social media?

پێکەوە قسەکردن لە تۆڕی کۆمەڵایەتی؟

Is it the same thing as being there

هەر وەک ئەوە وایە لەوێ بیت

if you're in contact constantly with your kids through text, for example?

ئەگەر بەردەوام لە پەیوەندیدا بیت لەگەڵ منداڵەکانت بە نامە، بۆ نموونە؟

Well, the short answer to the question is no,

وەڵامێکی کوورتی ئەو پرسیارە نەخێرە،

it's not the same thing.

وەک یەک نییە.

Face-to-face contact releases a whole cascade of neurotransmitters,

پەیوەندی ڕووبەڕوو ژمارەیەکی زۆر وەرگری کیمیایی دەماری دەردەدات، و

and like a vaccine, they protect you now in the present

وەک کووتان، بۆ ئێستا دەتپارێزێت و

and well into the future.

هەروەها بۆ داهاتووش.

So simply making eye contact with somebody,

کەواتە تەنیا چاوبڕینە چاوی کەسێک،

shaking hands, giving somebody a high-five

تەوقەکردن لەگەلیان، بەدەست لێدانەوە

is enough to release oxytocin,

بەسە بۆ دەردانی هۆرمۆنی ئۆکسیتۆسین،

which increases your level of trust

کە ئاستی متمانەکردنت زیاد دەکات و

and it lowers your cortisol levels.

ڕێژەی کۆرتیزۆڵی لەشیشت دادەبەزێنێت.

So it lowers your stress.

کەواتە ئاستی فشاری دەروونیت دادەبەزێنێت.

And dopamine is generated, which gives us a little high

هەروەها دۆپامین دەردەدرێت، کە کەمێک دڵمان خۆشدەکات و

and it kills pain.

ئازاریش دەشکێنێت.

It's like a naturally produced morphine.

وەک مۆرفینێکی سرووشتی وایە.

Now, all of this passes under our conscious radar,

ئێستا، هەموو ئەمانە لەژێر ڕاداری هۆشمەندی خۆماندا تێدەپەڕێت،

which is why we conflate online activity with the real thing.

کە لەبەر ئەوە چالاکی سەر ئینتەرنێت تێکەڵدەکەین لەگەڵ ژیانی ڕاستی.

But we do have evidence now, fresh evidence,

بەڵام ئێستا بەڵگەمان هەیە، بەڵگەی تازە،

that there is a difference.

کە وا جیاوازی هەیە.

So let's look at some of the neuroscience.

کەواتە با سەیری هەندێک لە زانستی دەمار بکەین.

Elizabeth Redcay, a neuroscientist at the University of Maryland,

ئیلیزابێس رێدکەی، زانایەکی دەمار لە زانکۆی ماریلاند

tried to map the difference

هەوڵی نەخشەکێشانی جیاوازییەکەی داوە

between what goes on in our brains when we interact in person

لە نێوان ئەوەی ڕوودەدات لە مێشکماندا کاتێک ڕوبەڕوو قسە دەکەین

versus when we're watching something that's static.

بەرامبەر بەوەی سەیری شتێک دەکەین کە نەجوڵاو و نەگۆڕە.

And what she did was she compared the brain function

ئەوەشی کە کردی بەراوردکردنی کرداری مێشکی

of two groups of people,

دوو کۆمەڵ خەڵک بوو،

those interacting live with her

ئەوانەی بە ئینتەرنێت قسەیان لەگەڵ دەکرد

or with one of her research associates

یان لەگەڵ یەکێک لە هاوکارەکانی

in a dynamic conversation,

لە گفتوگۆیەکی ڕاستەقینەدا، و

and she compared that to the brain activity of people

بەراوردی ئەوەی کرد بە چالاکی مێشکی ئەو خەڵکانەی

who were watching her talk about the same subject

سەیریان دەکرد کاتێک قسەی دەکرد دەربارەی هەمان بابەت

but in a canned video, like on YouTube.

بەڵام لە ڤیدیۆیەکدا، وەک هی یوتیوب.

And by the way, if you want to know

بەهەرحاڵ، ئەگەر ویستتان بزانن

how she fit two people in an MRI scanner at the same time,

چۆن دوو کەسی کردۆتە ئامێرێکی وێنەگرتنی لەرەی موغناتیزیەوە،

talk to me later.

دواتر لێم بپرسن.

So what's the difference?

کەواتە جیاوازییەکە چییە؟

This is your brain on real social interaction.

ئەمە مێشکی تۆیە لە مامەڵەی کۆمەڵایەتی ڕاستەقینەدا.

What you're seeing is the difference in brain activity

ئەوەی دەیبینیت جیاوازییە لە چالاکی مێشکدا

between interacting in person and taking in static content.

لە نێوان مامەڵەکردنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ کەسێک و لەگەڵ شتێک کە نەجوڵاوە.

In orange, you see the brain areas that are associated with attention,

ئەوەی پرتەقاڵییەکە، ئەو شوێنانەی مێشکە کە تایبەتە بە سەرنجدان،

social intelligence --

زیرەکی کۆمەڵایەتی --

that means anticipating what somebody else is thinking

واتای چاوەڕێکردنی شتێکە کە کەسێکی تر بیری لێدەکاتەوە و

and feeling and planning --

هەستی پێدەکات و پلانی بۆ دادەنێت --

and emotional reward.

هەروەها پاداشتی سۆزی.

And these areas become much more engaged

ئەم بەشانەی مێشکیش ئەوکاتە زۆر زیاتر چالاک دەبن

when we're interacting with a live partner.

کاتێک مامەڵە لەگەڵ کەسێکی زیندوودا دەکەین.

Now, these richer brain signatures

ئێستا، ئەم ئاماژە دەوڵەمەندانەی مێشک

might be why recruiters from Fortune 500 companies

لەوانەیە هۆکاری ئەوەبێت کە ئەوانەی خەڵک بۆ ٥٠٠ کۆمپانیا گەورەکە دەدۆزنەوە

evaluating candidates

هەڵسەنگاندنیان کردووە

thought that the candidates were smarter

بۆ بیکردنەوەی پاڵێوێراوەکان کاتێک

when they heard their voices

گوێیان لە دەنگ بووە، زیرەکتر بوون

compared to when they just read their pitches in a text, for example,

بەراورد بەو کاتانەی تەنیا گوێیان لە دەنگیان بووە لە خوێندنەوەی نوسینێکدا

or an email or a letter.

یان ئیمێڵێک یان نامەیەکدا.

Now, our voices and body language convey a rich signal.

ئێستا، دەنگمان و زمانی جەستەمان پەیامێکی دەوڵەمەند دەنێرێت.

It shows that we're thinking, feeling,

نیشانی دەدات کە مرۆڤێکین بیردەکەینەوە

sentient human beings

هەست دەکەین، بەهەستین

who are much more than an algorithm.

کە زۆر لە ئەلگۆریسمێک زیاترن.

Now, this research by Nicholas Epley

ئێستا، ئەم توێژینەوەیە لەلایەن نیکۆلاس ئیپلییەوە

at the University of Chicago Business School

لە سکوڵی بزنسی زانکۆی چیکاگۆ

is quite amazing because it tells us a simple thing.

زۆر سەرسوڕهێنەرە چونکە شتێکی سادەمان پێدەڵێت.

If somebody hears your voice,

ئەگەر کەسێک گوێی لە دەنگت بێت،

they think you're smarter.

وا بیردەکەنەوە زیرەکتر بیت.

I mean, that's quite a simple thing.

مەبەستم ئەوەیە، ئەوە شتێکی سادەیە.

Now, to return to the beginning,

ئێستا، با بگەڕێینەوە سەر سەرەتا،

why do women live longer than men?

بۆچی ژنان لە پیاوان زیاتر دەژین؟

And one major reason is that women are more likely

یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانیش ئەوەیە کە ژنان زیاتر

to prioritize and groom their face-to-face relationships

پەیوەندییە ڕووبەڕووەکانیان دەخەنە پێش زۆر شتەوە

over their lifespans.

بەدرێژایی تەمەنیان.

Fresh evidence shows

بەڵگەی تازە نیشانی دەدات

that these in-person friendships

کە ئەم هاوڕێیەتییە نزیکانە

create a biological force field against disease and decline.

ژینگەیەکی هێزێکی بایۆلۆجی دروست دەکەن دژی نەخۆشییەکان و پەککەوتن.

And it's not just true of humans

ئەوە تەنیا مرۆڤیش ناگرێتەوە

but their primate relations, our primate relations as well.

بەڵکو پەیوەندی نێو گیاندارە باڵاکانیش، لەنێو گیاندارە باڵاکانیشدا دەبینرێت.

Anthropologist Joan Silk's work shows that female baboons

کارەکەی مرۆڤ ناس جۆن سیڵک نیشانی دەدات مەیمونە مێینەکان

who have a core of female friends

کە چەند هاوڕێیەکی تری مێینەیان هەیە

show lower levels of stress via their cortisol levels,

بە زانینی ڕێژەی کۆرتیزۆڵیان زانراوە کە فشاری دەروونیان کەمترە،

they live longer and they have more surviving offspring.

زیاتر دەژین و نەوەکانیان زیاتر بەرگە دەگرن.

At least three stable relationships.

بەلایەنی کەمەوە سێ پەیوەندی سەقامگیر.

That was the magic number.

ئەوە ژمارە جادووییەکە بوو.

Think about it.

بیری لێبکەنەوە.

I hope you guys have three.

هیوادارم ئێوەش سیانتان هەبێ.

The power of such face-to-face contact

هێزی ئەو پەیوەندییە ڕووبەڕووە

is really why there are the lowest rates of dementia

بەڕاستی هۆکاری ئەوەیە کە بۆچی نزمترین ڕێژەی پووکانەوەی مێشک هەیە

among people who are socially engaged.

لەنێو ئەو کەسانەدا کە کۆمەڵایەتین.

It's why women who have breast cancer

لەبەر ئەوەشە ئەوانەی شێرپەنجەی مەمکیان هەیە

are four times more likely to survive their disease than loners are.

ئەگەری ڕزگاربوونیان چوار هێندەی ئەوانە زیاترە کە تەنیان.

Why men who've had a stroke who meet regularly to play poker

لەبەر ئەوەیە ئەو پیاوانەی جەڵتەی مێشک لێی یاون و زوو زوو پۆکەر دەکەن

or to have coffee

یان قاوە دەخۆنەوە

or to play old-timer's hockey --

یان هۆکی جاران ئەکەن --

I'm Canadian, after all --

من خۆم کەنەدیم --

(Laughter)

(پێکەنین)

are better protected by that social contact

زیاتر پارێزراوتر ئەبن بەو بەرکەوتنە کۆمەڵایەتییە

than they are by medication.

وەک لە سوودمەندبوونیان لە دەرمان.

Why men who've had a stroke who meet regularly --

بۆچی ئەو پیاوانەی جەڵتەی مێشک لێیداون و ئاستی کۆمەڵایەتیان باشترە-

this is something very powerful they can do.

ئەمە شتێکی زۆر بەهێزە بتوانن بیکەن.

This face-to-face contact provides stunning benefits,

ئەم پەیوەندییە ڕووبەڕووە سوودێکی زۆری هەیە،

yet now almost a quarter of the population says they have no one to talk to.

لەگەڵ ئەوەشدا چارەکی دانیشتووان دەڵێن کە کەسیان نییە قسەی لەگەڵ بکەن.

We can do something about this.

ئەتوانین شتێک لەمبارەیەوە بکەین.

Like Sardinian villagers,

وەک گوندنشینەکانی ساردین،

it's a biological imperative to know we belong,

ئەوە کردارێکی بایۆلۆجییە بزانین هەمووان دەتوانین و

and not just the women among us.

تەنیا ژنەکانی نێومان وا نین.

Building in-person interaction into our cities, into our workplaces,

درووستکردنی پەیوەندی ڕووبەڕوو لەنێو شارەکانماندا، لەنێو شوێنەکانی کارکردندا،

into our agendas

لەناو ئەجێنداکانماندا

bolsters the immune system,

کۆئەندامی بەرگریمان بەهێز دەکات،

sends feel-good hormones surging through the bloodstream and brain

وا دەکات هۆرمۆنەکانی هەستکردن بە باشی بە سوڕی خوێن و مێشکماندا بڵاوبێتەوە و

and helps us live longer.

یارمەتیمان دەدات زیاتر بژین.

I call this building your village,

بەم تەلارە دەڵێم گوندەکەتان، و

and building it and sustaining it is a matter of life and death.

بنیاتنان و ڕاگرتنی مەسەلەی ژیان و مردنە بۆتان.

Thank you.

زۆر سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

Helen Walters: Susan, come back. I have a question for you.

هێلین واڵتەرس: سوزان، وەرەوە. پرسیارێکم هەیە بۆت.

I'm wondering if there's a middle path.

ئەمەوێ بزانم ئەگەر ڕێگایەکی ناوەڕاست هەبێت.

So you talk about the neurotransmitters connecting when in face-to-face,

تۆ باسی دەردانی ئەو گەیەنەرە کیمیایانە دەکەی کە لە پەیوەندیەکانا دەردەکەوێ

but what about digital technology?

بەڵام ئەی چی دەربارەی تەکنەلۆجیا؟

We've seen enormous improvements in digital technology

بەرەوپێشچوونی بەرچاومان بینیوە لە تەکنەلۆجیادا

like FaceTime, things like that.

وەک بەرنامەی فەیس تایم، و ئەو شتانە.

Does that work too?

ئەوەش هەمان کار دەکات؟

I mean, I see my nephew.

بۆ نموونە برازاکەم.

He plays Minecraft and he's yelling at his friends.

یاری ماین کرافت دەکات و هاوار بەسەر هاوڕێکانیدا دەکات.

It seems like he's connecting pretty well.

لەوە دەچێت پەیوەندی باشبێت لەگەڵیاندا.

Is that useful? Is that helpful?

ئەمە سوودبەخشە؟ یاریمەتیدەرە؟

Susan Pinker: Some of the data are just emerging.

سوزان پینکەر: هەندێک زانیاری خەریکە دەردەچێ.

The data are so fresh that the digital revolution happened

زانیارییەکان ئەوەندە تازەن کە شۆڕشە تەکنەلۆجییەکە ڕوویداوە و

and the health data trailed behind.

زانیارییە تەندروستییەکە ماوێتی.

So we're just learning,

بۆیە هێشتا ماومانە،

but I would say there are some improvements

بەڵام دەتوانم بڵێم بەرەوپێشچوون هەیە

that we could make in the technology.

لە بواری تەکنەلۆجیادا.

For example, the camera on your laptop is at the top of the screen,

بۆ نموونە، کامێراکەی سەر لاپتۆپەکەت بە بەشی سەرەوەی شاشەکەوەیە،

so for example, when you're looking into the screen,

بۆیە کاتێک سەیری شاشەکە دەکەیت

you're not actually making eye contact.

بەریەکەوتنی چاو درووست نابێت.

So something as simple as even just looking into the camera

بۆیە تەنیا شتێکی سادەی وەک سەیرکردنی کامێراکە

can increase those neurotransmitters,

دەکرێت گەیەنەرە کیمیاییەکان زیاد بکات،

or maybe changing the position of the camera.

یان هەر گۆڕینی شوێنی کامێراکە.

So it's not identical, but I think we are getting closer with the technology.

بۆیە وەک یەک نییە، بەڵام پێموابێت خەریکە نزیکتر دەبینەوە لە تەکنەلۆجیاکە.

HW: Great. Thank you so much.

زۆرباشە. زۆر سوپاس بۆتۆ

SP: Thank you.

سوپاس بۆتۆش.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)