Melinda French Gates: What nonprofits can learn from Coca-Cola

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

One of my favorite parts

یەکێک لە خۆشترین بەش

of my job at the Gates Foundation

لە کارەکەم لە دامەزراوەی گەیتس

is that I get to travel to the developing world,

ئەوەیە کە سەردانی ووڵاتانی گەشە کردوو دەکەم لە جیهاندا

and I do that quite regularly.

وە هەموو کاتێک ئەوە دەکەم

And when I meet the mothers

هەروەها، کاتێک دایکەکان دەبینم

in so many of these remote places,

لە بەشێکی زۆری ئەو شوێنانە

I'm really struck by the things

بەڕاستی من کاریگەر دەبم بەو شتانەی

that we have in common.

کە هاوبەشە لە نێوانماندا

They want what we want for our children

ئەوان ئەو شتەیان دەوێت کە ئێمە دەمانەوێت بۆ منداڵەکانمان

and that is for their children to grow up successful,

بۆ ئەوەیە کە منداڵەکانیان سەرکەوتوو بێت

to be healthy, and to have a successful life.

تەندروست بێت، وە ژیانێکی سەرکەوتویان هەبێت

But I also see lots of poverty,

بەڵام هەروەها هەندێک کەموکوڕی دەبینم

and it's quite jarring,

کە بەڕاستی جیاوازن

both in the scale and the scope of it.

لە هەردوو لایەنی شارەزایی و ڕوونی شتەکە

My first trip in India, I was in a person's home

یەکەم گەشتم بۆ هیندستان، من لەماڵێکی تەنها بووم

where they had dirt floors, no running water,

کە زەویەکەی پیس بوو، وە ئاوی نەبوو

no electricity,

کارەبا نەبوو

and that's really what I see all over the world.

ئەوە ئەو شتەیە کە من دەیبینم لە سەرانسەری جیهاندا

So in short, I'm startled by all the things

بەکورتی، تووشی شۆک بووم بەو شتانە

that they don't have.

کە نیانە

But I am surprised by one thing that they do have:

بەڵام شتێک سەرنجی ڕاکێشام کە ئەوان هەیانە:

Coca-Cola.

کۆکا کۆلا

Coke is everywhere.

لە هەموو شوێنێک کۆکا هەیە

In fact, when I travel to the developing world,

لە ڕاستیدا، کاتێک من سەردانی ووڵاتانی پێشکەوتوم کرد

Coke feels ubiquitous.

وا هەستم دەکرد کۆکا لە هەموو شوێنێکە

And so when I come back from these trips,

لەبەرئەوە کاتێک گەڕامەوە لە گەشتەکەم

and I'm thinking about development,

بیرم لەگەشەسەندن کردەوە

and I'm flying home and I'm thinking,

وە من بەرەو ماڵەوە دەڕۆم، بیر دەکەمەوە

"We're trying to deliver condoms to people or vaccinations,"

ئێمە کۆندۆم بۆ خەڵک دەنێرین یان ڤاکسینیان بۆ ئامادە دەکەین

you know, Coke's success kind of stops and makes you wonder:

دەزانی، سەرکەوتنی کۆکا کۆلا وات لێدەکات هەست بە خۆشی بکەیت:

how is it that they can get Coke

چۆن دەتوانن کۆکایان دەست بکەوێت

to these far-flung places?

لەو شوێنە دوورە دەستانەدا؟

If they can do that,

ئەگەر بتوانن ئەوە بکەن

why can't governments and NGOs do the same thing?

بۆچی حکومەتەکان و ڕێکخراوە ناحکومیەکان ناتوانن شتی وابکەن؟

And I'm not the first person to ask this question.

من یەکەم کەس نیم کە ئەو پرسیارە دەکەم

But I think, as a community,

بەڵام وابزانم، وەک کۆمەڵگەیەک

we still have a lot to learn.

هێشتا زۆر شت هەیە کە پێویستە فێر ببین

It's staggering, if you think about Coca-Cola.

زۆر سەرنجڕاکێشە، ئەگەر ئێوە بیر لە کۆکا کۆلا بکەنەوە

They sell 1.5 billion servings

ئەوان (١،٥) بلیۆن خزمەتگوزاری خۆیان

every single day.

لەهەر ڕۆژێکدا

That's like every man, woman and child on the planet

وەکو ئەوە وایە کە هەموو پیاوێک و ئافرەتێک و منداڵێک لەسەر ئەم زەوییە

having a serving of Coke every week.

هەموو هەفتەیەک خزمەتگوزاری کۆکا کۆلایان دەگاتێ

So why does this matter?

کەواتە، بۆچی ئەوە گرنگە؟

Well, if we're going to speed up the progress

باشە، ئەگەر ئێمە بچینە پێشەوە

and go even faster

وە خێراتر بڕۆین

on the set of Millennium Development Goals that we're set as a world,

بەشێوەیەک لەسەر گەشەسەندنی ئامانجەکانمان لە ماوەیەکی کەمدا کە ئێمە لەم دنیایەدا دەیکەین

we need to learn from the innovators,

پێویستە لە داهێنەرەکانەوە فێر ببین

and those innovators

وە ئەو داهێنەرانە

come from every single sector.

لە چەند بەشیکی تایبەتەوە

I feel that, if we can understand

من هەست بەوە دەکەم، ئەگەر تێبگەین

what makes something like Coca-Cola ubiquitous,

ئەو شتەی کە یارمەتی کۆکا کۆلا دەدات تا بڵاوبێتەوە

we can apply those lessons then for the public good.

دەتوانین ئەو زانیاریانە بەکار بهێنین لە ژیانی ڕۆژانەماندا

Coke's success is relevant,

سەرکەوتنەکانی کۆکا کۆلا تایبەتە

because if we can analyze it, learn from it,

لەبەرئەوەی ئەگەر لێکۆڵینەوەی لەسەر بکەین، شتی لێوە فێردەبین

then we can save lives.

وە دەتوانین ژیانی پێ ڕزگار بکەین

So that's why I took a bit of time to study Coke.

لەبەرئەوەیە هەندێک کاتم وەرگرت بۆ باسکردنی کۆکا

And I think there are really three things

وابزانم سێ شت هەیە

we can take away from Coca-Cola.

کە دەتوانین لای ببەین لای کۆکا کۆلا

They take real-time data

کاتێکی باش بەکاردەهێنین

and immediately feed it back into the product.

وە ڕاستەوخۆ بە کاری دەهێنن لەبەرهەم هێناندا

They tap into local entrepreneurial talent,

دەیبەستنەوە بە پێداویستی کۆمەڵگە

and they do incredible marketing.

وە بە بازاڕکردنێکی بێ ئەندازە ئەنجام دەدەن

So let's start with the data.

کەواتە با بە داتاکان دەست پێبکەین

Now Coke has a very clear bottom line --

ئێستا، کۆکا کۆلا هێڵێکی دیاری کراوی هەیە

they report to a set of shareholders, they have to turn a profit.

ڕاپۆرت دەنێرن بۆ هاوبەشەکانیان، پێویستە قازانجەکە بگەڕێننەوە

So they take the data,

لەبەرئەوە، داتا دروست دەکەن

and they use it to measure progress.

وە بەکاری دەهێنن لە کاری ڕۆژانەیاندا

They have this very continuous feedback loop.

ئەوانە ئەو شێوە بەردەوامەی ئەنجامەکان درێژ دەکاتەوە

They learn something, they put it back into the product,

شتێک فێر دەبن و دوایی لەبەرهەم هێنان بەکاری دەهێنن

they put it back into the market.

لە بازاڕەکاندا بەکاری دەهێنن

They have a whole team called "Knowledge and Insight."

گەورەترین تیمیان هەیە کە ناوی ( زانیاری و پێشبینی ) یە

It's a lot like other consumer companies.

ئەوە زیاتر وەک کۆمپانیا و بازرگانەکانی تر وایە

So if you're running Namibia for Coca-Cola,

لەبەرئەوە ئەگەر تۆ (نامبیا) بەڕێوە ببەیت بۆ کۆکا کۆلا

and you have a 107 constituencies,

وە زیاتر لە (١٠٧) دامەزراوە هەیە

you know where every can versus bottle

دەزانی هەر هەفتەیەک بەرامبەر بوتڵێک

of Sprite, Fanta or Coke was sold,

لە (سپرایت، فانتا یان کۆکا) بفرۆشرێت

whether it was a corner store,

جا ئەگەر لە دوکانێکی سوچە کۆڵانێک

a supermarket or a pushcart.

سوپەر مارکێتێک یان کارتی بچوک

So if sales start to drop,

کەواتە، ئەگەر فرۆشتن کەم بێتەوە

then the person can identify the problem

دوایی کەسەکە دەتوانێت کێشەکە نیشان بدات

and address the issue.

وە بابەتەکە دیاری بکات

Let's contrast that for a minute to development.

با بەپێچەوانەوە باسی گەشەسەندن بکەین بۆ خولەکێک

In development, the evaluation comes

لەگەسەندندا، هەڵسەنگاندن دێتە پێشەوە

at the very end of the project.

لە کۆتایی پڕۆژەکە

I've sat in a lot of those meetings,

من لە زۆرێک لە و چاوپێکەوتنانە دانیشتوم

and by then,

وە بەدرێژایی ئەوە

it is way too late to use the data.

زۆر درەنگ دەبێت کە داتا بەکاربهێنیت

I had somebody from an NGO

کەسێک دەناسی لە ڕێکخراوێکی ناحکومی

once describe it to me as bowling in the dark.

جارێک باسی ئەوەی کرد بۆم کەوەک هەڵدانی تۆپێک وایە لە تاریکی

They said, "You roll the ball, you hear some pins go down.

ئەوان ووتیان (تۆ تۆپەکە هەڵبدە) تۆ هەندێ نیشانەی داری دەبینیت

It's dark, you can't see which one goes down until the lights come on,

ئەوە تاریکە، نازانی کامیان دەکەوێت هەتا ڕووناکیەکە دێتەوە

and then you an see your impact."

دوایی کاریگەری ئیشەکەت دەبینیت

Real-time data

داتای کاتی ڕاستی

turns on the lights.

دەگۆڕێت بۆ ڕووناکی

So what's the second thing that Coke's good at?

کەواتە دووەم شت چیە کە کۆکا کۆلا زۆر باشە تیایدا؟

They're good at tapping into

ئەوان لە وەرگرتنی شارەزایی

that local entrepreneurial talent.

و زیرەکی خەڵکانی ناوخۆ باشن

Coke's been in Africa since 1928,

کۆکا لە ساڵی (١٩٢٨)ەوە لە ئەفریقایە

but most of the time they couldn't reach the distant markets,

بەڵام لە زۆربەی کاتەکاندا نەیان دەتوانی دەستیان بگاتە بازاڕە دوورەکان

because they had a system that was a lot like in the developed world,

لەبەرئەوەی سیستەمێکی وایان هەبوو وەک ئەوەی ووڵاتانی گەشەسەندوو

which was a large truck rolling down the street.

کە ئۆتۆمبیلێکی گەورە دەچووە شەقامەکان

And in Africa, the remote places,

لە ئەفریقا، لە شوێنە دیارەکان

it's hard to find a good road.

زۆر قورسە کە ڕێگایەکی باش بدۆزیتەوە

But Coke noticed something --

بەڵام کۆکا تێبینی شتێکی کرد

they noticed that local people were taking the product, buying it in bulk

تێبینی ئەوەیان کرد کە خەڵکەکە بەرهەمەکە بە (کۆ) دەکڕێت

and then reselling it in these hard-to-reach places.

وە دوایی لەو شوێنانەی کە دوورن دەیان فرۆشنەوە

And so they took a bit of time to learn about that.

وە کاتێکی باشی خایاند بۆ ئەوەی فێری ئەوە ببن

And they decided in 1990

لەساڵی (١٩٩٠) بڕیاریان دا

that they wanted to start training the local entrepreneurs,

کە هەوڵبدەن ڕاهێنان بە هاوبەشە ناوخۆییەکانیان بکەن

giving them small loans.

وە قەرزێکی بچوکیان بدەنێ

They set them up as what they called micro-distribution centers,

بە شێوەیەک دایاننا وەک ئەوەی ناویان لێنا سەنتەری دابەشکردن

and those local entrepreneurs then hire sales people,

وە ئەو هاوبەشە ناوخۆییانە دوایی کەسی فرۆشیار دادەمەزرێنن

who go out with bicycles and pushcarts and wheelbarrows

کە بە پاسکیلێک و کارتی بچوک و عەرەبانە دەچێتە دەرەوە

to sell the product.

بۆ فرۆشتنی بەرهەمەکان

There are now some 3,000 of these centers

ئێستا (٣٠٠٠) لەو سەنتەرانە هەیە

employing about 15,000 people in Africa.

کە نزیکەی (١٥،٠٠٠) کەسی وەک فەرمانبەر هەیە لە ئەفریقا

In Tanzania and Uganda,

لە تانزانیا و ئۆگەندا

they represent 90 percent

نوێنەرایەتی لە %٩٠ ی

of Coke's sales.

فرۆشیاری کۆکا دەکەن

Let's look at the development side.

با تەماشای بەشە گەشەسەندوەکەی بکەین

What is it that governments and NGOs

ئەوە چیە کە حکومەت و ڕێکخراوە ناحکومیەکان

can learn from Coke?

دەتوانن لە کۆکاوە فێر ببن؟

Governments and NGOs

حکومەت و ڕێکخراوە ناحکومیەکان

need to tap into that local entrepreneurial talent as well,

پێویستە سوود لە هاوبەشەکانی ناوخۆ و زیرەکییان وەربگرێت

because the locals know how to reach

لەبەرئەوەی کەسانی ناوخۆ دەزانن کە چۆن ئەوە بەدەست بهێنن

the very hard-to-serve places, their neighbors,

قورسترین خزمەتگوزاری شوێنەکان، دراوسێکانیان

and they know what motivates them to make change.

وە ئەوەش دەزانن چی پاڵیان پێوە دەنێت تا گۆڕانکاری بکەن

I think a great example of this

وابزانم، باشترین نمونە بۆ ئەمە

is Ethiopia's new health extension program.

خراپ بوونی تەندروستیە لە ئەسیوبیا

The government noticed in Ethiopia

لە ئەسیوبیا حکومەت تێبینی ئەوەی کردوە

that many of the people were so far away from a health clinic,

کە ژمارەیەکی زۆری خەڵک دوورە لە بنکە تەندروستیەکان

they were over a day's travel away from a health clinic.

ئەوان بەئەندازەی سەفەری ڕۆژێک دوورن لە بنکە تەندروستیەکان

So if you're in an emergency situation -- or if you're a mom about to deliver a baby --

ئەگەر تۆ لە بارودۆخێکی کتوپڕ بوویت، یان ئەگەر تۆ دایکێک بیت کە خەریکە منداڵت دەبێت

forget it, to get to the health care center.

لە بیری کە، بۆ ئەوەی بگەیتە سەنتەرێکی تەندروستی

They decided that wasn't good enough,

بڕیاریاندا کە ئەوە زۆر باش نیە

so they went to India and studied the Indian state of Kerala

لەبەرئەوە ئەوان ڕۆشتن بۆ هیندستان لە شاری (کێرالا) لە هیندستان

that also had a system like this,

کە بەهەمان شێوە لەم سیستەمەیان هەبوو

and they adapted it for Ethiopia.

وە بەکاریان هێنا لە ئەسیوبیا

And in 2003, the government of Ethiopia

لە ساڵی ٢٠٠٣، حکومەتی ئەسیوبیا

started this new system in their own country.

دەستیان کرد بە بەکارهێنانی ئەم سیستەمە لە ووڵاتەکەیان

They trained 35,000 health extension workers

ڕاهێنانیان بە (٣٥،٠٠٠) کارمەندی تەندروستی کرد

to deliver care directly to the people.

بۆ گەیاندنی چارسەری ڕاستەوخۆ بە خەڵک

In just five years,

تەنها لە (٥) ساڵدا

their ratio went from one worker for every 30,000 people

ڕێژەکەیان نزم بوەوە لە یەک کارمەند بۆ هەر (٣٠،٠٠٠) کەسێک

to one worker for every 2,500 people.

بۆ یەک کارمەند بۆ هەر (٢٥،٠٠٠) کەسێک

Now, think about

ئیستا بیری لێبکەرەوە

how this can change people's lives.

چۆن ئەمە ژیانی خەڵک دەگۆڕێت

Health extension workers can help with so many things,

زیادکردنی ژمارەی کارمەندانی تەندروستی یارمەتی زۆر شت دەدات

whether it's family planning, prenatal care,

جا ئایا دانانی پلانی خێزانی، یارمەتیدانی پێش وەختە

immunizations for the children,

سیستەمی بەرگری بۆ منداڵان

or advising the woman to get to the facility on time

یان ڕاوێژکردن لەگەڵ ئافرەتێکدا بۆ بەدەست هێنانی کار ئاسانی لە کاتی خۆیدا

for an on-time delivery.

بۆ گەیاندنی لە کاتی خۆیدا

That is having real impact

ئەوەیە کە کاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە

in a country like Ethiopia,

لە ووڵاتێکی وەک ئەسیوبیا

and it's why you see their child mortality numbers

وە لەبەرئەوەیە ژمارەی مردوانی منداڵ بە زۆری دەبینین

coming down 25 percent

نزم دەبێتەوە بۆ لە %٢٥

from 2000 to 2008.

لە ساڵی ٢٠٠٠ بۆ ساڵی ٢٠٠٨

In Ethiopia, there are hundreds of thousands of children living

سەدان هەزار منداڵ لە ئەسیوبیا دەژین

because of this health extension worker program.

بە هۆی زیادکردنی بەرنامەی کارمەندانی تەندروستی

So what's the next step for Ethiopia?

کەواتە، هەنگاوی داهاتوو بۆ ئەسیوبیا چی دەبێت؟

Well, they're already starting talk about this.

بەڕاستی ئێستا ئەوان باسی ئەوە دەکەن

They're starting to talk about, "How do you have the health community workers

دەستیان کردوە بە باسکردنی، چۆن کۆمەڵگەیەکی کارمەندانی تەندروستیت دەبێت

generate their own ideas?

کە زانیاری خۆیان زیاد دەکەن؟

How do you incent them based on the impact that they're getting

چۆن ئەوان هەڵدەسەنگێنیت لەسەر بنەمای ئەوەی کە بەدەستی دەهێنن

out in those remote villages?"

لە گوندە دوورەکان لەو شتانە

That's how you tap into local entrepreneurial talent

لەبەر ئەوەیە تۆ دەچیت شارەزایی هاوبەشی ناوخۆ

and you unlock people's potential.

وە توانای خەڵک دەکەیتەوە

The third component of Coke's success

سێیەم هۆکاری سەرکەوتنی کۆکا

is marketing.

بە بازاڕکردنە

Ultimately, Coke's success

لە کۆتایدا، سەرکەوتنی کۆکا

depends on one crucial fact

دەکەوێتە سەر ڕاستییەکی قورس

and that is that people want

وە ئەو شتەیە کە خەڵک دەیەوێت

a Coca-Cola.

کۆکا کۆلا

Now the reason these micro-entrepreneurs

ئێستا هۆکاری ئەو هاوبەشە بچوکانەی

can sell or make a profit

دەتوانن شت بفرۆشن یان قازانج بکەن

is they have to sell every single bottle in their pushcart or their wheelbarrow.

ئەوە ئەوان دەبێت هەر بوتڵێک لەسەر کارتەکەیان یان لەسەر عەرەبانەکانیان بێت بیفرۆشن

So, they rely on Coca-Cola

لەبەر ئەوە ئەوان پشت بە کۆکا کۆلا دەبەستن

in terms of its marketing,

لەبارەی بە بازاڕ کردنەوە

and what's the secret to their marketing?

وە چ شتێکی نهێنی یان شاراوە هەیە لە بارەی بازاڕ کردنەوە؟

Well, it's aspirational.

ئەوە گەشبینییەکەیانە

It is associated that product

تێکەڵ کردنی بەرهەمەکانە

with a kind of life that people want to live.

لەگەڵ ژیانێک کە خەڵک دەیەوێت

So even though it's a global company,

لەگەڵ ئەوەی ئەو کۆمپانیایەکی جیهانییە

they take a very local approach.

ڕێگایەکی ناوخۆیی دەگرێتە بەر

Coke's global campaign slogan

هێمای کامپەینی جیهانی کۆکا

is "Open Happiness."

خۆشی بە دەست بهێنە یە

But they localize it.

بەڵام بە ناوخۆیی دەکەن

And they don't just guess what makes people happy;

وە تەنها لە خۆیانەوە شتێک ناڵێن کە خەڵک دڵخۆش دەکات

they go to places like Latin America

دەچن بۆ شوێنەکان وەک ئەمەریکای لاتین

and they realize that happiness there

وە ئەوەیان بۆ دەردەکەوێت لە خۆش گوزەرانی لەوێ

is associated with family life.

پەیوەندی بە ژیانی خێزانەوە هەیە

And in South Africa,

لە ئەفەریقای باشوور

they associate happiness

خۆش گوزەرانی دەبەستنەوە

with seriti or community respect.

بە ڕێزگرتنی کۆمەڵگاوە

Now, that played itself out in the World Cup campaign.

ئەوە دەوری خۆی هەبوو لە کامپەینی جامی جیهانی

Let's listen to this song that Coke created for it,

با گوێ لەم گۆرانییە بگرین کە کۆکا بەرهەمی هێناوە بۆی

"Wavin' Flag" by a Somali hip hop artist.

ئاڵاکە بشەکێنەوە کە لەلایەن هونەرمەندی هیپ پۆپ سۆماڵییەوە وتراوە

(Video) K'Naan: ♫ Oh oh oh oh oh o-oh ♫

ڤیدیۆ کەنان: ئۆه، ئۆه، ئۆه

♫ Oh oh oh oh oh oh oh oh oh oh ♫

ئۆه، ئۆه، ئۆه، ئۆه، ئۆه، ئۆه

♫ Oh oh oh oh oh o-oh ♫

ئۆه، ئۆه، ئۆه، ئۆه، ئۆه، ئۆه

♫ Oh oh oh oh oh oh oh oh o-oh ♫

ئۆه، ئۆه، ئۆه، ئۆه، ئۆه، ئۆه

♫Give you freedom, give you fire♫

ئازادیت بدەمێ، ڕووناکیت بدەمێ

♫ Give you reason, take you higher ♫

هۆکارێکت بدەمێ، بەرز کردنەوەت بدەمێ

♫ See the champions take the field now ♫

ئێستا پاڵەوانەکان بهێنە و بچۆ ناو یاریگاوە

♫ You define us, make us feel proud ♫

تۆ نوێنەری ئێمەیت، وامان لێ بکە هەست بە شانازی بکەین

♫ In the streets our heads are lifted ♫

سەرمان بەرز بکەرەوە، لەسەر شەقامەکان

♫ As we lose our inhibition ♫

کاتێک ئێمە هەستمان لەدەست دەدەین

♫ Celebration, it's around us ♫

لە دەورمان ئاهەنگ گێڕانە

♫ Every nation, all around us ♫

هەموو نەتەوەکانی دەوروبەرمان

Melinda French Gates: It feels pretty good, right?

مێلیندا: ئەوە هەستێکی زۆر خۆشە وایە؟

Well, they didn't stop there --

ئەوان لەوێ نەوەستان

they localized it into 18 different languages.

بە ناوخۆییان کردووە بۆ ١٨ زمانی جیاواز

And it went number one on the pop chart

بوو بە یەکەم لە خشتەی پۆپەکان

in 17 countries.

لە ١٧ وڵاتەوە

It reminds me of a song that I remember from my childhood,

ئەوە گۆرانییەکی بە بیر هێنامەوە کە بیرم دێت لە ژیانی منداڵیمدا هەبوو

"I'd Like to Teach the World to Sing,"

دەمەوێت هەموو جیهان فێری گۆرانی وتن بکەم

that also went number one on the pop charts.

کە ئەویش یەکەم بوو لە خشتەی پۆپ دا

Both songs have something in common:

شتێکی هاوبەش هەیە لە نێوان هەردوو گۆرانییەکە

that same appeal

کە هەمان بەکارهێنانی

of celebration and unity.

ئاهەنگ گێڕان و کۆبونەوەیە

So how does health and development market?

کەواتە، تەندروستی و بەرەو پێش چوونی بازاڕ چۆنە؟

Well, it's based on avoidance,

دەکەوێتە سەر گرنگی پێ نەدان

not aspirations.

نەک گەشبینی

I'm sure you've heard some of these messages.

من دڵنیام کە هەندێک لەم نامانەتان بیستووە

"Use a condom, don't get AIDS."

کۆندۆمت بەکارهێنا ئایدزت تووش نابێت

"Wash you hands, you might not get diarrhea."

دەستەکانت بشۆ، لەوانەیە توشی سکچوون نەبیت

It doesn't sound anything like "Wavin' Flag" to me.

ئەوە لە (شەکاندنی ئاڵا) ناچێت بۆ من

And I think we make a fundamental mistake --

وا بزانم ئێمە هەڵەیەکی باش دەکەین

we make an assumption,

ئێمە پێشبینی دەکەین

that we think that, if people need something,

کە ئێمە بیر دەکەینەوە، ئەگەر خەڵک پێویستی بە شتێک هەبێت

we don't have to make them want that.

ناتوانین وایان لێ بکەین کە ئەوەیان نەوێت

And I think that's a mistake.

وا بزانم ئەوە هەڵەکەیە

And there's some indications around the world that this is starting to change.

هەندێک هەوڵ هەیە لە جیهاندا کە ئەوە دەستی کردووە بە گۆڕان

One example is sanitation.

پاک و خاوێنی نمونەیەکە لەوە

We know that a million and a half children

ئێمە دەزانین کە ملیۆن و نیوێک منداڵ

die a year from diarrhea

ساڵانە دەمرن بەهۆی سکچوونەوە

and a lot of it is because of open defecation.

زۆربەی ئەوانە بەهۆی سەر بەتاڵی شتەکانەوەیە

But there's a solution: you build a toilet.

بەڵام ئەمە چارەسەرەکەیە: تەوالێتێک دروست بکە

But what we're finding around the world, over and over again,

بەڵام ئەوەی کە ئێمە دەیبینین لە جیهاندا، دووبارە و دووبارە

is, if you build a toilet and you leave it there,

ئەوەیە ئەگەر تۆ تەوالێتێک دروست بکەیت

it doesn't get used.

بەکارناهێنرێت

People reuse it for a slab for their home.

خەڵک دووبارە بەکاری دەهێننەوە قوڕکردنی ماڵەکانیان

They sometimes store grain in it.

هەندێ کات گەنمی تیادا هەڵدەگرن

I've even seen it used for a chicken coop.

بینیومە بۆ هێلانەی مریشک بەکارهاتووە

(Laughter)

پێکەنین

But what does marketing really entail

بەڵام بەڕاستی دەوری بە بازاڕ کردن چییە

that would make a sanitation solution get a result in diarrhea?

کە وا دەکات پاک و خاوێنی ئانجامەکەی سکچوون بێت؟

Well, you work with the community.

باشە، تۆ لەگەڵ کۆمەڵگە کاردەکەیت

You start to talk to them about why open defecation

تۆ قسەیان لەگەڵ بکە لەبارەی بۆچی مەنهۆڵی سیفۆنەکان

is something that shouldn't be done in the village,

کە شتێکە نابێت لەناو گوندەکان ئەنجام بدرێت

and they agree to that.

لەسەر ئەوە ڕازی ببن

But then you take the toilet and you position it

بەڵام تۆ دەچیت بۆ تەوالێت و بەکاری دەهێنیت

as a modern, trendy convenience.

بە شێوەیەکی مۆدێرن و ڕێگەیەکی ئاسان

One state in Northern India has gone so far

شارێکی باکوری خۆرهەڵات هیندستان کاری کردووە

as to link toilets to courtship.

بۆ بەستنەوەی تەوالێت بە دادگەرییەوە

And it works -- look at these headlines.

ئەنجامی هەبوو.. تەماشای ئەم سەردێڕانە بکە

(Laughter)

پێکەنین

I'm not kidding.

من گاڵتە ناکەم

Women are refusing to marry men without toilets.

ئافرەتان مێردکردن بە پیاو ڕەت دەکەنەوە بەبێ تەوالێت

No loo, no "I do."

نا، نەخێر. من دەیکەم

(Laughter)

پێکەنین

Now, it's not just a funny headline --

ئێستا ئەوە سەردێڕێکی پێکەنیناوی نییە

it's innovative. It's an innovative marketing campaign.

ئەوە داهێنەرە. ئەوە کامپەینێکی بە بازاڕ کردنی داهێنراوە

But more importantly,

بەڵام لەوە گرنگتر

it saves lives.

ژیان دەپارێزێت

Take a look at this --

تەماشای ئەمە بکە

this is a room full of young men

ئەم ژوورە پڕە لە کوڕی گەنج

and my husband, Bill.

وە مێردەکەم، بیڵ

And can you guess what the young men are waiting for?

دەتوانیت شتێک بڵێی کە ئەو گەنجانە چاوەڕێی چی دەکەن؟

They're waiting to be circumcised.

بۆ شتێک وەستاون کە ئەندامی نێرینەیان دا بپۆشێت

Can you you believe that?

باوەڕ بەوە دەکەیت؟

We know that circumcision reduces HIV infection

دەزانیت کە ئەو کۆندۆمە ئایدز کەم دەکاتەوە

by 60 percent in men.

بە ڕێژەی %٦٠ لە پیاواندا

And when we first heard this result inside the Foundation,

کاتێک بۆ یەکەم جار ئەو ئەنجامەمان لە دامەزراوەکە بیست

I have to admit, Bill and I were scratching our heads a little bit

پێویستە بیڵێم من و بیڵ هەندێک دەستمان خوراند

and we were saying, "But who's going to volunteer for this procedure?"

دەمان وت. بەڵام کێ خۆی بەخش دەکات بۆ ئەو کارە؟

But it turns out the men do,

بەڵام دەرکەوت پیاوان ئەوە دەکەن

because they're hearing from their girlfriends

چونکە لە خۆشەویستەکانیانەوە دەیبیستن

that they prefer it,

کە حەزیان لێیە

and the men also believe it improves their sex life.

وە پیاوانیش بڕوایان وایە ژیانی سێکسییان بەڕێوە دەبات

So if we can start to understand

کەواتە ئەگەر تێبگەین

what people really want

خەڵک چی دەوێت

in health and development,

لە تەندروستی و گەشەسەندن دا

we can change communities

دەتوانین کۆمەڵگە بگۆڕین

and we can change whole nations.

وە دەتوانین هەموو میللەتان بگۆڕین

Well, why is all of this so important?

باشە بۆچی ئەمانە هەمووی گرنگە؟

So let's talk about what happens when this all comes together,

با باسی ئەوە بکەین چی ڕوو دەدات ئەگەر ئەمانە هەموو یەک بگرن

when you tie the three things together.

کاتێک تۆ سێ شت بەیەکەوە دەبەستیت

And polio, I think, is one of the most powerful examples.

وابزانم ئیفلیجی منداڵان یەکێکە لە باشترین هۆکارەکان

We've seen a 99 percent reduction in polio in 20 years.

لەم ٢٠ ساڵەدا، لە %٩٩ کەم بونەوەی ئیفلیجی منداڵانمان بینیوە

So if you look back to 1988,

ئەگەر تەماشای ساڵی ١٩٨٨ بکەیت

there are about 350,000 cases of polio

نزیکەی ٣٥٠٠٠٠ حاڵەتی ئیفلیجی منداڵان هەیە

on the planet that year.

لەو ساڵەدا لەسەر زەوی

In 2009, we're down to 1,600 cases.

لە ساڵی ٢٠٠٩ ئەوە کەم بویەوە بۆ ١٦٠٠ حەڵەت

Well how did that happen?

ئەوە چۆن ڕویدا؟

Let's look at a country like India.

با تەماشای وڵاتێکی وەک هیندستان بکەین

They have over a billion people in this country,

زیاترلە بلیۆنێک خەڵک لەم وڵاتە دەژی

but they have 35,000 local doctors

بەڵام ٣٥٠٠٠ پزیشکی ناوخۆییان هەیە

who report paralysis,

کە ڕاپۆڕت لەسەر وەستانی بەشێکی لەشی مرۆڤ دەکات

and clinicians, a huge reporting system in chemists.

کارمەندەکان، وە گەورەترین ڕاپۆڕتی سیستەم لە دەرمانسازیدا

They have two and a half million vaccinators.

دوو ملیۆن و نیو فەرمانبەریان هەیە

But let me make the story a little bit more concrete for you.

بەڵام ڕێم بدەن با بیکەم بە چیرۆکێکی ڕاستر بۆ ئێوە

Let me tell you the story of Shriram,

با چیرۆکی (شریرام)تان پێ بڵێم

an 18 month boy in Bihar,

منداڵێکی ١٨ ساڵانە لە بیهار

a northern state in India.

باکوری هندستان

This year on August 8th, he felt paralysis

ئەم ساڵ لە مانگی ٨ دا هەستی بە ئیفلیج بوون کرد

and on the 13th, his parents took him to the doctor.

لە ١٣ ی مانگدا دایک و باوکی ئەویان برد بۆ لای دکتۆر

On August 14th and 15th, they took a stool sample,

لە ١٤ و ١٥ ی مانگ کورسیمان بۆ برد

and by the 25th of August,

وە لە ٢٥ی مانگدا

it was confirmed he had Type 1 polio.

ئەوە ڕاگەیاندرا کە حاڵەتی ژمارەیەکە لە نەخۆشی ئیفلیج بووندا

By August 30th, a genetic test was done,

لە ٣٠ ی ئابدا تاقیکردنەوەی ڕەگەزی دەرکەوت

and we knew what strain of polio Shriram had.

زانیمان کە چ شتێک لە ئیفلیج بوونەکەی شریرام هەبووە

Now it could have come from one of two places.

ئێستا دەیتوانی لە دوو شوێنەوە بێت

It could have come from Nepal, just to the north, across the border,

دەیتوانی لە نیپالاوە بێت، بەرەو باکوور لەسەر سنوردا

or from Jharkhand, a state just to the south.

یان لە جارخاندەوە، شارێکی باشور

Luckily, the genetic testing proved

بە خۆشحاڵییەوە تاقیکردنەوەی بۆماوە دەریخست

that, in fact, this strand came north,

کە لە ڕاستیدا ئەم جۆرەیان لە لە باکورەوە هاتووە

because, had it come from the south,

لەبەرئەوی ئەگەر لە باشورە وە بهاتایە

it would have had a much wider impact in terms of transmission.

کاریگەری زیاتری دەبوو لە بڵاو بونەوەدا بە شێوەیەکی فراوان

So many more people would have been affected.

لەبەر ئەوە خەڵکێکی زیاتر تووش دەبوون

So what's the endgame?

کەواتە کۆتاییەکەی چییە؟

Well on September 4th, there was a huge mop-up campaign,

لە ٤ی ئەیلولدا کامپەینێکی گەورە هەبوو بۆ پاک و خاوێنی

which is what you do in polio.

ئەوە شتێکە بۆ ئیفلیج بوون دەیکەن

They went out and where Shriram lives,

ئەوان چونە ئەو شوێنەی کە شریرام ی لێ دەژی

they vaccinated two million people.

دەرزیان لە ٢ ملیۆن خەڵک دا

So in less than a month,

لەبەر ئەوە لە کەمتر لە مانگێکدا

we went from one case of paralysis

ئێمە لە یەک کەیسی شەلەلەوە چووین

to a targeted vaccination program.

بۆ مەبەستێکی تر کە پڕۆگرامی کوتان بوو

And I'm happy to say only one other person in that area got polio.

من خۆشحاڵم کە دەڵێم کە تەنها یەک کەسی تر توشی ئەو نەخۆشییە بوو

That's how you keep

ئا بەو شێوەیە تۆ شتێک دەوەستێنیت

a huge outbreak from spreading,

لە بڵاوبونەوەیەکی زۆر

and it shows what can happen

ئەوە نیشان دەدات کە چی ڕوو دەدات

when local people have the data in their hands;

کاتێک خەڵکەکە شوێنێک داتا لەبەر دەستی خۆیانە

they can save lives.

دەتوانن ژیان ڕزگار بکەن

Now one of the challenges in polio, still, is marketing,

ئێستا یەکێک لە بەربەرێکانەکان لە ئیفلیج بووندا هێشتا بە بازاڕکردنە

but it might not be what you think.

بەڵام لەوە دەچێت بەو شێوەیە نەبێت کە بیری لێ دەکەیتەوە

It's not the marketing on the ground.

ئەوە بە بازاڕکردن نییە لەسەر زەوی

It's not telling the parents,

ئەوە نییە کە بە باوک و دایکت دەڵێیت

"If you see paralysis, take your child to the doctor

ئەگەر منداڵەکەت بە شەلەلی ببینی، بیبە بۆ لای دکتۆر

or get your child vaccinated."

یان دەرزی کوتان بدە لە منداڵەکەت

We have a problem with marketing in the donor community.

کێشەیەکمان هەیە لە بەبازاڕ کردن لە ئەو کۆمەڵگانەی پارە دەبەخشن

The G8 nations have been incredibly generous on polio

کۆمەڵەی وڵاتانی (جی٨ ) زۆر بەخشندە بوون لە بەرامبەر ئیفلیج بوون

over the last 20 years,

لە ٢٠ ساڵی ڕابردودا

but we're starting to have something called polio fatigue

بەڵام شتێکی تر دەست پێ دەکات کە پێی دەڵێن بەردەوام بوونی ئیفلیج بوون

and that is that the donor nations

وە ئەوە ئەو شتەیە کە وڵاتانی بەخشەر

aren't willing to fund polio any longer.

نایانەوێت ئیتر پارە بدەن بۆ ئیفلیج بوون

So by next summer, we're sighted to run out of money on polio.

لەبەر ئەوەی لە هاوینی داهاتودا وا بڕیارە پارە نەمێنێت بۆ ئیفلیج بوون

So we are 99 percent

ئێمە %٩٩ین

of the way there on this goal

لەم ڕێگایە بۆ بەدەست هێنانی ئەو ئامانجە

and we're about to run short of money.

وە ئێمە لەوەداین پارەمان کەم بێتەوە

And I think that if the marketing were more aspirational,

وا بزانم ئەگەر بە بازاڕ کردن گەشبین بێت

if we could focus as a community

ئەگەر چاو بخەینە سەری وەک کۆمەڵگا

on how far we've come

لەبەر تا چەند لە پێشەوەین و

and how amazing it would be

چەند خۆش دەبێت

to eradicate this disease,

کە ئەم نەخۆشییە نەهێڵین

we could put polio fatigue

دەتوانین ئیفلیجی بەردەوام و

and polio behind us.

بخەینە پشتەوەمان و لە بیری بکەین

And if we could do that,

وە ئەگەر زانیمان ئەوە بکەین

we could stop vaccinating everybody, worldwide,

دەتوانین کوتانی خەڵک و جیهان رابگرین

in all of our countries for polio.

لە وڵاتەکانماندا بۆ ئیفلیج بوون

And it would only be the second disease ever

تەنها دەبێتە نەخۆشی دووە،م بۆ هەتا هەتایە

wiped off the face of the planet.

دەسڕێتەوە لەسەر زەوی

And we are so close.

ئێمە زۆر نزیکین و

And this victory is so possible.

ئەم سەرکەوتنەش لەوانەیە ڕوو بدات

So if Coke's marketers came to me

ئەگەر بازرگانەکانی کۆکا کۆلا بێن بۆ لای من

and asked me to define happiness,

پرسیارم لێ بکەن بۆ شیکردنەوەی خۆشگوزەرانی

I'd say my vision of happiness

من دەڵێم بڕوای من لەسەر خۆشگوزەرانی

is a mother holding healthy baby

ئەوەیە دایکێک منداڵێکی تەندروست باوەش بکات

in her arms.

لەناو دەستەکانیدا بێت

To me, that is deep happiness.

بۆ من، ئەوە قوڵترین خۆشگوزەرانییە

And so if we can learn lessons from the innovators in every sector,

ئەگەر بتوانین لە هەموو داهێنێک لە هەربەشێکدا دەرس وەربگرین

then in the future we make together,

ئەوا ئەو داهاتووەی کە هەموومان دروستی دەکەین

that happiness

ئەو خۆشگوزەرانیە

can be just as ubiquitous

دەتوانرێت لە هەموو شوێنێک بێت

as Coca-Cola.

وەک کۆکا کۆلا

Thank you.

سوپاس

(Applause)

چەپڵە