Maurizio Seracini: The secret lives of paintings

Translator: Joseph Geni Reviewer: Thu-Huong Ha

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hanasa-hiwa foundation

In 1975, I met in Florence a professor, Carlo Pedretti,

لە ساڵی ١٩٧٥، پڕۆفیسۆر (کارلۆپێدریتی)م له‌ فۆلۆره‌نسا بینی

my former professor of art history, and today

پڕۆفیسۆری پێشوی مێژووم، وه‌ ئه‌مڕۆ

a world-renowned scholar of Leonardo da Vinci.

جیهان باسی ناوبانگی لیۆناردۆ داڤینشی ده‌کات

Well, he asked me if I could find some technological way

ئەو پرسیاره‌ی لێکردم که‌ بتوانم چه‌ند ڕێگه‌یه‌کی ته‌کنیکی بدۆزمه‌وه‌

to unfold a five-centuries-old mystery related to

بۆ ده‌رخستنی پێنج وڵاتی کۆن که‌ په‌یوه‌ندی هه‌یه‌ به‌

a lost masterpiece by Leonardo da Vinci,

كاری ناوازه‌ی لیۆناردۆ داڤینشی یه‌وه‌

the "Battle of Anghiari," which is supposed to be located

شه‌ڕه‌که‌ی ئه‌نگیاری" که‌ پێویست بوو بکه‌وتایە

in the Hall of the 500 in Palazzo Vecchio, in Florence.

هۆڵی (٥٠٠) له‌ پلازانۆ ڤێچینۆله‌ فلۆره‌نسا

Well, in the mid-'70s, there were not great opportunities

له‌ ناوه‌ڕاستی (٧٠)کاندا، هه‌لێکی زۆر نه‌بوو

for a bioengineer like me, especially in Italy, and so

بۆ ئه‌ندازه‌ناسێکی وه‌ک من، به‌تایبه‌تی له‌ ئیتاڵیا، له‌به‌رئه‌وه‌

I decided, with some researchers from the United States

بڕیارمدا له‌گه‌ڵ هه‌ندێ توێژه‌ره‌وه له‌ ئه‌مه‌ریکا و

and the University of Florence, to start probing the murals

زانکۆی فلۆڕه‌نسا، دەست بکەین بە لێکۆڵینه‌وه‌ له‌ وێنه‌کانی سه‌ر دیوار

decorated by Vasari on the long walls of the Hall of the 500

که‌ له‌لایەن ڤاساری کێشراوه‌ له‌سه‌ر دیواری درێژی هۆڵی ٥٠٠

searching for the lost Leonardo.

گه‌ڕان بۆ ونبوه‌کانی لیۆناردۆ

Unfortunately, at that time we did not know that

به‌داخه‌وه‌، له‌و کاته‌دا نه‌مانده‌زانی که‌

that was not exactly where we should be looking,

ئه‌وه‌ ئه‌و شوێنه‌ نیه‌ که‌ پێویست بوو بگه‌ڕێین

because we had to go much deeper in, and so the research

چونکه‌ پێویست بوو قوڵتر بگه‌ڕاینایه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ توێژینه‌وه‌که‌

came to a halt, and it was only taken up in 2000

به‌ره‌و وه‌ستان ڕۆشت، وه‌ ته‌نها هه‌تا ساڵی (٢٠٠٠)درێژەی کێشا

thanks to the interest and the enthusiasm of the Guinness family.

سوپاس بۆ بایه‌خ پێدان و په‌رۆشی خێزانی گوینس

Well, this time, we focused on trying to reconstruct

ئه‌مجاره‌یان، سه‌رنجمان دایه‌ هه‌وڵدان بۆ بنیاتنانه‌وه‌ی

the way the Hall of the 500 was before the remodeling,

شێوازی هۆڵی (٥٠٠) که‌ پێش دروست کردنه‌وه‌ی چۆن بوو

and the so-called Sala Grande, which was built in 1494,

ئه‌وه‌ی کە پێی دەوترا (ساڵا گراندێ) که‌ له‌ساڵی ١٤٩٤ بنیات نراوه‌

and to find out the original doors, windows,

بۆ دۆزینه‌وه‌ی ده‌رگا و په‌نجه‌ره‌ بنه‌ڕه‌تیه‌کان

and in order to do that, we first created a 3D model,

بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و کاره‌، سه‌ره‌تا ئێمه‌ مۆدێلێکی (سری دی)مان دروست کرد

and then, with thermography, we went on to discover

دوایی به‌هۆی جیاوازی پله‌ی گه‌رمیه‌وه‌، به‌ره‌و دۆزینه‌وه‌ی

hidden windows. These are the original windows of the hall

په‌نجه‌ره‌ شاراوه‌کان ڕۆشتین، ئه‌مانه‌ په‌نجه‌ره‌ بنه‌ڕه‌تیه‌کانی هۆڵه‌که‌ی

of the Sala Grande. We also found out about the height

سالا گراندیه‌، هه‌روه‌ها به‌رزی

of the ceiling, and we managed to reconstruct, therefore,

بنمیچه‌کانمان دۆزییه‌وه‌، سه‌رپه‌رشتی بنیات نانه‌وه‌یمان کرد، له‌به‌رئەوە

all the layout of this original hall

هه‌موو کاره‌ بنه‌چه‌ییه‌کانی ئه‌م هۆڵه‌

the way it was before there came Vasari,

به‌وشێوه‌یه بوو که‌ پێش هاتنی ڤاساری

and restructured the whole thing,

هه‌موو شته‌کان پێک هێنراوه‌

including a staircase that was very important

له‌گه‌ڵ شوێنی پلیکانەکان که‌ زۆر گرنگ بوو

in order to precisely place "The Battle of Anghiari"

بۆ جێگیرکردنی شه‌ڕه‌که‌ی ئه‌نگیاری

on a specific area of one of the two walls.

له‌ شوێنێکی تایبه‌ت له‌سه‌ر یه‌کێک له‌ به‌شه‌کان

Well, we also learned that Vasari, who was commissioned

هه‌روه‌ها ئه‌وه‌مان زانی که‌ ڤاساری به‌شداری کردوه‌

to remodel the Hall of the 500 between 1560 and 1574

له‌ بنیات نانه‌وه‌ی هۆڵی(٥٠٠) له‌نێوان ١٥٦٠ بۆ ١٥٧٤

by the Grand Duke Cosimo I of the Medici family,

له‌لایان(گراند دۆک کۆسیمۆی یه‌که‌م) له‌خێزانی مێدیسی

we have at least two instances when he saved masterpieces

به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌ ئێمه‌ دوو نمونه‌مان هه‌یه‌ کاتێک ئه‌و کاره‌ ناوازه‌کانی پاراستووه‌

specifically by placing a brick wall in front of it

به‌تایبه‌تی به‌ دانانی دیواریێکیخشتی له‌ به‌رده‌میدا

and leaving a small air gap.

وه‌ به‌جێهێشتنی شوێنێکی بچوک بۆ هه‌وا

One that we [see] here, Masaccio, the church of Santa Maria Novella in Florence,

ئه‌وه‌ی لێره‌دا ده‌یبینین، ماساشیۆ، که‌نیسه‌ی نۆڤالای سانتا ماریا له‌ فلۆره‌نسا

so we just said, well maybe, Visari has done something

ته‌نها وتمان، له‌وانه‌یه‌ ڤاساری هه‌ندێ شتی کردبێت

like that in the case of this great work of art by Leonardo,

وه‌ک ئه‌و کاره‌ جوانه‌ی له‌لایان لیۆناردۆ ئه‌نجام دراوه‌

since he was a great admirer of Leonardo da Vinci.

چونکه‌ ئه‌و زۆر سه‌رسامی لیۆناردۆ داڤینشی بوو

And so we built some very sophisticated radio antennas

له‌به‌رئه‌وه‌، هه‌ندێ ئاریه‌ڵی ڕادیۆی کارامه‌مان دروست کرد

just for probing both walls and searching for an air gap.

ته‌نها بۆ لێکۆڵینه‌وه‌ له‌ هەردوو دیواره‌کان و گه‌ڕان بۆ بۆشاییه‌ هه‌واییه‌کان

And we did find many on the right panel of the east wall,

ته‌خته‌یه‌کی زۆرمان دۆزییەوە له‌ به‌شی ڕۆژهەڵاتی دیواره‌که‌

an air gap, and that's where

وە بۆشاییه‌کی هه‌وامان دۆزییه‌وه‌، ئه‌و شوێنه‌

we believe "The Battle of Anghiari,"

باوه‌ڕمان وایه‌ "شه‌ڕه‌که‌ی ئه‌نگاری"یه‌ تیایدا ڕوویداوە

or at least the part that we know has been painted,

یان به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌ ئه‌و به‌شه‌ی ئێمه‌ ده‌زانیین کێشراوه‌

which is called "The Fight for the Standard," should be located.

که‌ ناوی"شه‌ڕکردن بۆ ستانده‌ر"ه‌ که‌ ده‌که‌وێته‌ ئه‌و شوێنه‌

Well, from there, unfortunately,

به‌داخه‌وه‌، له‌و شوێنه‌وه‌

in 2004, the project

له‌ ساڵی ٢٠٠٤، پڕۆژه‌که‌

came to a halt. Many political reasons.

وه‌ستا، لەبەر زۆر هۆکاری سیاسی

So I decided to go back to my alma mater,

له‌به‌رئه‌وه‌ بڕیارم دا بگه‌ڕێمه‌وه‌ بۆ کێشه‌که‌م

and, at the University of California, San Diego,

له‌ زانکۆی کالیفۆرنیا له‌ سان دیگۆ

and I proposed to open up a research center

پێشنیاری کردنه‌وه‌ی سه‌نته‌ری توێژینه‌وه‌م کرد

for engineering sciences for cultural heritage.

بۆ زانستی ئه‌ندازیاری و پاشماوه‌ کلتوریه‌کان

And in 2007, we created CISA3 as a research center

له‌ساڵی 2007، ئێمه‌ (سیسا ٣)مان دروست کرد وه‌ک سه‌نته‌رێکی توێژینه‌وه‌

for cultural heritage, specifically art, architecture

بۆ پاشماوه‌ کلتوریه‌کان، به‌تایبه‌تی هونه‌ر، ته‌لار سازی

and archaeology. So students started to flow in,

شوێنه‌وار ناسی، قوتابیاکان خۆیان ناونوس کرد

and we started to build technologies, because that's

ده‌ستمان کرد به‌ دروست کردنی ته‌کنه‌ لۆژیا، چونکه‌

basically what we also needed in order to move forward

به‌ڕاستی ئه‌وه‌مان پێویست بوو بۆ به‌ره‌و پێش چونی زیاتر

and go and do fieldwork.

وە بۆ شوێنی ئیشکردن

We came back in the Hall of the 500 in 2011,

له‌ساڵی ٢٠١١ گه‌ڕاینه‌وه‌ بۆ هۆڵی ٥٠٠

and this time, with a great group of students,

ئه‌مجاره‌یان، له‌گه‌ڵ گروپێکی زۆر باشی قوتابی

and my colleague, Professor Falko Kuester,

هاوڕێکه‌م، پڕۆفیسۆر فالکو کویستر

who is now the director at CISA3, and we

که‌ ئێستا ئه‌و به‌ڕێوبه‌ره‌ له‌ (سیسا٣) ئێمه‌

came back just since we knew already where to look for

گه‌ڕاینه‌وه‌ چونکه‌ دەمانزانی هەندێک شوین ماوە کە بگه‌ڕێین

to find out if there was still something left.

بۆ ئه‌وه‌ی بزانین که‌ هیچ شتێک به‌جێماوه‌

Well, we were confined though, limited, I should rather say,

ئێمه‌ ده‌ستمان به‌ستراوه‌ بوو، پێویسته‌ بڵێم

for several reasons that it's not worth explaining,

به‌هۆی چه‌ند هۆکارێک که‌ شایه‌نی باسکردن نیه‌

to endoscopy only, of the many other options we had,

یەک هەڵبژاردنمان هەبوو لە ناو هەموو ئەگەرەکاندا،

and with a 4mm camera attached to it,

له‌گه‌ڵ کامێرایه‌کی (٤ ملم)ی که‌ پێوه‌ی لکێنرا بوو

we were successful in documenting and taking

ئێمه‌ سه‌رکه‌وتوو بوین له‌ دیۆکۆمێنت کردن و وه‌رگرتنی

some fragments of what it turns out to be

چه‌ند پارچه‌یه‌کی بچوک بۆ ئه‌و شته‌ی که‌ ده‌رکه‌وت

a reddish color, black color, and there is some

که‌ ڕه‌نگی سوری تۆخ، ره‌نگی ڕه‌ش، و هه‌ندێ

beige fragments that later on

پارچه‌ی بچوک (بێجی)یشی لێ بوو که‌ دواتر

we ran a much more sophisticated exams,

تاقیکردنەوەی ئاڵۆزترمان ئه‌نجام دا

XRF, X-ray diffraction, and the results are very positive

ئێکس ئاڕ ئێف، که‌رت بونی تیشکه‌کان، وه‌ ئه‌نجامه‌کان پۆزه‌ تیڤ بوون

so far. It seems to indicate that indeed

هه‌تا ئێستا، ئه‌وه‌ به‌ڕوونی نیشان ده‌دات

we have found some pigments, and since we know for sure

ئێمه‌ چه‌ند ڕه‌نگێکمان دۆزییه‌وه‌ و له‌و کاته‌ی ئێمه‌ به‌دڵنیایی ده‌زانین

that no other artist has painted on that wall

که‌ هیچ هونه‌رمه‌ندێکی تر له‌سه‌ر دیوار وێنه‌ی نه‌کێشاوه‌

before Vasari came in about 60 years later, well,

له‌ پێش ڤاساری که‌ دوای (٦٠) ساڵ هاتووه‌، باشه‌

those pigments are therefore firmly related to mural painting

ئه‌و ڕه‌نگانه‌ په‌یوه‌ندی هه‌یه‌ به‌ وێنه‌ی سه‌ر دیواره‌کان

and most likely to Leonardo.

وه‌ زیاتر به‌ لیۆناردۆ

Well, we are searching for the highest and highly praised

ئێمه‌ ده‌گه‌ڕێین بۆ زۆرترین و زیاترین

work of art ever achieved by mankind.

کاری هونه‌ری پیاهه‌ڵدان که‌ له‌لایەن مرؤڤه‌وه‌ به‌ده‌ست هاتبێت

As a matter of fact, this is by far the most important

له‌ ڕاستیدا، ئه‌مه‌ گرنگترین

commission that Leonardo has ever had,

کاره‌ لیۆناردۆ هه‌تا ئێستا هه‌یبوبێت

and for doing this great masterpiece, he was named

بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و کاره‌ ناوازه‌

the number one artist influence at the time.

به‌ یه‌که‌م هونه‌ر دانراوه‌ له‌و کاته‌دا کاریگه‌ری هه‌بووه‌

I had also had the privilege since the last 37 years

هه‌روه‌ها من هەستم به‌خۆشی ده‌کرد له‌م (٣٧) ساڵه‌ی دوایدا

to work on several masterpieces as you can see behind me,

بۆ کارکردن له‌سه‌ر هه‌ندێ کاری ناوازه‌ که‌ ئێوه‌ له‌ پشته‌وه‌ ده‌یبینن

but basically to do what? Well, to assess, for example,

به‌ڵام بۆچی ئه‌و کاره‌؟ بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی، بۆ نمونه‌

the state of conservation. See here the face of the

مه‌به‌ستی گفتوگۆکردن، لێره‌ ته‌ماشای ده‌موچاوی

Madonna of the Chair that when just shining a UV light on it

مادۆنا بکه‌ن له‌سه‌ر کورسی کاتێک ڕوناکی (تیشکی سەروو وەنەوشەیی) له‌سه‌ره‌

you suddenly see another, different lady,

له‌ ناکاو تۆ ئافره‌تێکی جیاواز ده‌بینی

aged lady, I should rather say.

به‌ڵکو ئافره‌تێکی گه‌نج ده‌بینی

There is a lot of varnish still sitting there, several retouches,

هێشتا زۆرێک بریقەدانه‌وه‌ و هه‌ندێ ده‌ست لێوه‌دان

and some over cleaning. It becomes very visible.

وە هه‌ندێ پاککردنه‌وه‌ی زیاتر هه‌یه‌، ئه‌و زۆر ڕوونه‌

But also, technology has helped to write new pages

به‌ڵام، هه‌روه‌ها ته‌کنه‌لۆژیا یارمه‌تی نوسینه‌وه‌ی

of our history, or at least to update pages of our histories.

مێژوومانی داوه‌، یان به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌، تازه‌کردنه‌وه‌ی

For example, the "Lady with the Unicorn,"

بۆنمونه‌، ئافره‌ته‌ یه‌ک شاخه‌که‌

another painting by Rafael, well, you see the unicorn.

تابلۆیه‌کی تری (ڕافائێله‌ ) باشه‌، ئێوه‌ ئه‌سپی یه‌ک شاخی ده‌بینن

A lot has been said and written about the unicorn, but

زۆر شت وتراوه‌ و نوسراوه‌ له‌باره‌ی ئه‌سپی یه‌ک شاخی، به‌ڵام

if you take an X-ray of the unicorn, it becomes a puppy dog.

ئه‌گه‌ر تۆ تیشکی سینی ئه‌سپی یه‌ک شاخی وه‌ربگری، ده‌بێت به‌ سه‌گی بچوک

And — (Laughter) — no problem, but, unfortunately,

پێکه‌نین، کێشه‌ نیه‌، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌

continuing with the scientific examination of this painting

به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر لێکۆڵینه‌وه‌ی زانستی ئه‌م تابلۆیه‌

came out that Rafael did not paint the unicorn,

ده‌رکه‌وت که‌ (ڕافائێل) ئه‌م تابلۆیه‌ی نه‌کێشاوه‌

did not paint the puppy dog, actually left the painting

تابلۆی سه‌گی بچوکی نه‌کێشاوه‌، له‌ڕاستیدا تابلۆکه‌ی

unfinished, so all this writing about the exotic symbol

به‌ ته‌واو نه‌کراوی به‌جێ هێشتوه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و نوسینانه‌ له‌باره‌ی ئه‌و نیشانه‌ ناشرینانه‌ی

of the unicorn — (Laughter) — unfortunately,

ئه‌سپی یه‌ک شاخی -- پێکه‌نین- به‌داخه‌وه‌

is not very reliable. (Laughter)

زۆر جێی باوه‌ڕپێکردن نیه‌، پێکه‌نین

Well, also, authenticity. Just think for a moment

باشه‌، هه‌روه‌ها ڕاستگۆیی، ته‌نها بۆ ماوه‌یه‌ک بیربکه‌ره‌وه‌

if science really could move in the field of authenticity

ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی زانست بتوانێت ڕاستگۆیی

of works of art. There would be a cultural revolution

کاری هونه‌ری بگۆڕێت، شۆڕشێکی ڕۆشنبیری ڕووده‌دات

to say the least, but also, I would say, a market revolution,

هه‌روه‌ها به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌ بڵێی، شۆڕشێکی بازاڕی

let me add. Take this example:

با ئه‌م نمونه‌یه‌ باس بکه‌م

Otto Marseus, nice painting, which is "Still Life"

هێشتا (ژیان) تابلۆیه‌کی جوانی (ئۆتۆ مارسیوس)ه‌

at the Pitti Gallery, and just have an infrared camera peering through,

له‌ (پیتی گه‌له‌ری) تیشک دانه‌وه‌ی کامێره‌مان هه‌یه‌ له‌ ڕێگه‌ی چاودێریکردنه‌وه‌

and luckily for art historians, it just was confirmed

به‌خۆشحاڵیه‌وه‌ بۆ مرۆڤناسه‌کان، ئه‌وه‌ دووپات کرایه‌وه‌

that there is a signature of Otto Marseus. It even says

که‌ ئیمزایه‌کی (ئۆتۆ مارسیوس) هه‌یه‌، هه‌تا ده‌ڵێت

when it was made and also the location.

که‌ی دروست کراوه و هه‌روه‌ها شوێنه‌که‌ش دیاری ده‌کات

So that was a good result. Sometimes, it's not that good,

ئه‌وه‌ ئه‌نجامێکی باش بوو، هه‌ندێ کات به‌و شێوه‌یه‌ باش نیه‌

and so, again, authenticity and science could go together

وه‌ دووباره‌، ڕاستگۆیی و زانست ده‌توانن به‌ یه‌که‌وه‌

and change the way, not attributions being made,

ئامانجه‌که‌ بگۆڕن، نه‌ک شتی زیاتر دروست بکه‌ن

but at least lay the ground for a more objective,

به‌ڵام به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌ زیاتر باوه‌ڕ پێکراو بێت

or, I should rather say, less subjective attribution,

یان، باشتر بڵێم، کەمتر خستنە پاڵی

as it is done today.

وه‌ک ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ هه‌یه‌

But I would say the discovery that really caught

به‌ڵام، ده‌ڵێم که‌ ئه‌و دۆزینه‌وه‌ی \

my imagination, my admiration, is the incredibly vivid

خه‌یاڵه‌کانی من و لایەنگرانی من نیشان ده‌دات ئه‌وه‌یه‌

drawing under this layer, brown layer,

وینه‌ کێشان له‌ژێر ئه‌م چینه‌، چینی قاوه‌یی

of "The Adoration of the Magi." Here you see

خۆشه‌ ویسته‌ که‌ی مه‌جوس، لێره‌ ده‌بینن

a handmade setting XYZ scanner with an infrared camera put on it,

که‌ سکانه‌رێکی دروست کراوی(ئێکس وای زێد) له‌گه‌ڵ کامێرایه‌کی گوێزه‌ره‌وه‌ دانراوه‌

and just peering through this brown layer

ته‌نها چاودێری ئه‌م چینه‌ قاوه‌ییه‌ی

of this masterpiece to reveal

ئه‌م کاره‌ ناوازه‌یه‌ ده‌کات

what could have been underneath.

ئه‌م کاره‌ چی له‌ ژێره‌وه‌ هه‌بێت

Well, this happens to be the most important painting

ئه‌مه‌ ده‌بێت به‌ گرنگترین تابلۆ

we have in Italy by Leonardo da Vinci, and

له‌ ئیتاڵیا هه‌مان لایه‌ن لیۆناردۆ داڤینشی، وە

look at the wonderful images of faces that nobody has seen

ته‌ماشای ئه‌و ده‌موچاوه‌ جوانانه‌ بکه‌ که‌ که‌س نه‌یبینیوه‌

for five centuries. Look at these portraits.

له‌ ماوه‌ی پێنج سه‌ده‌دا، ته‌ماشای ئه‌م وێنانه‌ بکه‌

They're magnificent. You see Leonardo at work.

ئه‌مانه‌ گه‌وره‌ن، لیۆناردۆ له‌کاتی کارکردندا ده‌بینی

You see the geniality of his creation, right directly

ده‌بینی داهێنانه‌کانی چه‌ند جوانن، ڕاسته‌وخۆ

on the ground layer of the panel, and see

له‌سه‌ر زه‌وی و توێژاڵی ته‌خته‌که‌، وه‌ ده‌یبینی

this cool thing, finding, I should rather say,

ئه‌و شته‌ جوانه‌، باشتره‌ بڵێم

an elephant. (Laughter) Because of this elephant,

فیلێک، پێکه‌نین، چونکه‌ ئه‌م فیله‌

over 70 new images came out, never seen for centuries.

له‌ زیاتر له‌ (٧٠) وێنه‌ی تازه‌دا ده‌رده‌که‌وێت، که‌ بۆ چه‌ند سه‌ده‌یه‌ نه‌بینراوه‌

This was an epiphany. We came to understand

ئه‌مه‌ دۆزینه‌وه‌م بوو، له‌وه‌ تێگه‌یشتن

and to prove that the brown coating that we see today

که‌ چاکه‌تی قاوه‌یی که‌ ئه‌مڕۆ ده‌یبینن

was not done by Leonardo da Vinci, which left us

له‌لایەن لیۆناردۆوه‌ دانه‌هێنراوه‌، که‌

only the other drawing that for five centuries

له‌ پێنج سه‌ده‌ وێنه‌یه‌کی کێشراوی تری بۆ ئێمه‌ به‌جێ هێشت

we were not able to see, so thanks only to technology.

ئێمه‌ نه‌مانده‌توانی بیبینین، له‌به‌ر ئه‌وه‌ سوپاس بۆ ته‌کنه‌لۆژیا

Well, the tablet. Well, we thought, well, if we all have

باشه‌، پارچه‌کان، پێمان وا بوو ئه‌گه‌ر ئێمه‌ هه‌موو

this pleasure, this privilege to see all this,

ئه‌و خۆشیه‌مان هه‌بێت، خۆشی لە بینینی هەموو ئەم شتانەدا

to find all these discoveries, what about for everybody else?

بۆ دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و شتانه‌، ئه‌ی بۆ که‌سانی تر چۆنه‌؟

So we thought of an augmented reality application

ئێمه‌ بیرمان له‌ ڕاستی داواکاریه‌ک کرده‌وه‌

using a tablet. Let me show you just simulating

به‌ به‌کارهێنانی پارچه‌یه‌ک، با ئه‌و دروست کراوانه‌تان نیشان بده‌م

what we could be doing, any of us could be doing,

که‌ ده‌بێت چی بکه‌ین، هه‌ر که‌سێک له‌ ئێمه‌ ده‌توانێت چی بکات

in a museum environment.

له‌ ناو مۆزه‌خانه‌کاندا

So let's say that we go to a museum with a tablet, okay?

با وابڵێین که‌ ئێمه‌ ده‌چین بۆ مۆزه‌خانه‌ به‌ پارچه‌یه‌که‌وه‌، باشه‌؟

And we just aim the camera of the tablet

کامێره‌که‌ ده‌خه‌ینه‌ سه‌ر پارچه‌که‌

to the painting that we are interested to see, like this.

ئه‌و تابلۆیه‌ی که‌ ئێمه‌ ده‌مانه‌وێت بیبینین، وه‌ک ئه‌مه‌

Okay? And I will just click on it, we pause,

باشه‌؟ ته‌نها کلیک له‌سه‌ری ده‌که‌م، ده‌وه‌ستین

and now let me turn to you so the moment the image,

ئێستا بابگه‌ڕێمه‌وه‌ بۆ لای ئێوه‌ تا وێنه‌که‌

or, I should say, the camera, has locked in the painting,

یان، باشتره‌ بڵێم، کامێره‌که‌، تابلۆکه‌ی ڕاگرتوه‌

then the images you just saw up there in the drawing

دواتر ئه‌و وێنه‌یه‌ی که‌ ئێستا ئێوه‌ بینیتان له‌ وێنه‌ کێشاندا

are being loaded. And so, see.

هه‌ڵیگره‌وه‌، ده‌بینی

We can, as we said, we can zoom in. Then we can scroll.

وه‌ک وتمان، ده‌توانین، بیهێنینه‌ پێشه‌وه‌، دوایی ده‌توانین که‌رتی بکه‌ین

Okay? Let's go and find the elephant.

باشه‌؟ با فایله‌که‌ بدۆزینه‌وه‌

So all we need is one finger. Just wipe off

ئه‌وه‌ی که‌ ئێمه‌ پێویستمانه‌ ته‌نها یه‌ک په‌نجه‌یه‌، ته‌نها بیسڕەوه‌

and we see the elephant. (Applause)

ئێمە فیله‌که‌ ده‌بینین، چه‌پڵه‌ لێدان

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان

Okay? And then if we want,

باشه‌؟ دوایی ئه‌گه‌ر ئێمه‌ بمانه‌وێت

we can continue the scroll to find out, for example,

ئێمه‌ ده‌توانین به‌رده‌وام بین لە که‌رت کردن بۆ دۆزینه‌وه‌ی، بۆ نمونه‌

on the staircase, the whole iconography is going

له‌سه‌ر پلیکانەکان، هه‌موو دروست کردنه‌کانی ئایکۆنی ده‌بێت

to be changed. There are a lot of laymen reconstructing

بگۆڕێت، زۆر پیاوی ئاسایی هه‌یه‌ که‌

from the ruins of an old temple a new temple,

په‌رستگا کۆنه‌کان و وێرانه‌کان بنیات ده‌نێنه‌وه‌ بۆ په‌رستگای تازه‌

and there are a lot of figures showing up. See?

وه‌ زۆرێک له‌ وێنه‌کان ده‌رده‌که‌ون، ده‌بینی؟

This is not just a curiosity, because it changes

ئه‌مه‌ ته‌نها زانین نیه‌، چهونکه‌ ده‌گۆڕێت

not just the iconography as you see it, but the iconology,

نه‌ک ته‌نها دروست کردنی ئایکۆنه‌کان نیە وه‌ک ده‌بینن، به‌ڵام هونه‌ر و مێژووی ئایکۆنه‌کانه‌

the meaning of the painting,

مانای تابلۆکانە

and we believe this is a cool way, easy way,

باوەڕماان وایە ئەم ڕێگایه‌کی باش و ئاسانه‌

that everybody could have access to, to become more

که‌ هه‌موو که‌سێک ده‌توانێت به‌کاری بهێنێت، بۆ زیاتر بوون به‌

the protagonist of your own discovery, and not just

که‌سێکی سه‌ره‌کی له‌ دۆزینه‌وه‌کانی خۆتدا، نه‌ک ته‌نها

be so passive about it, as we are when we walk through

ناکارا بیت له‌باره‌یه‌وه‌، وه‌ک کاتێک ئێمه‌ باسی ده‌که‌ین به‌ناو

endless rooms of museums.

ژووره‌ کۆتایی نه‌هاتوه‌کانی مۆزه‌خانه‌کان

(Applause)

چه‌پڵه‌لێدان

Another concept is the digital clinical chart, which sounds

بیرێکی تر هێڵکاری دیجیتاڵی کلینکه‌کانه‌، که‌

very obvious if we were to talk about real patients,

زۆر ڕوونه‌ ئه‌گه‌ر باسی نه‌خۆشه‌کانمان بکردایه‌

but when we talk about works of art, unfortunately,

به‌ڵام کاتێک باسی ئیشی هونه‌ری ده‌که‌ین، به‌داخه‌وه‌

it's never been tapped as an idea.

وه‌ک فکره‌یه‌ک ناچه‌سپێت

Well, we believe, again, that this should be the beginning,

دووباره‌، باوه‌ڕمان وایه‌ که‌ ئه‌مه‌ سه‌ره‌تایه‌ک بێت

the very first step, to do real conservation,

هه‌نگاوی سه‌ره‌تایی بێت، بۆ ئه‌نجامدانی گفتوگۆی ڕاستیانه‌

and allowing us to really explore and to understand

وە یارمه‌تیمان بدات بۆ دۆزینه‌وه‌ و تێگه‌یشتنی زیاتر

everything related to the state of our conservation,

که‌ هه‌موو شتێک ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ گفتوگۆکانمان

the technique, materials, and also if, when, and why

ته‌کنیکه‌ ، ماده‌کان، هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر، کاتێک و بۆچی

we should restore, or, rather, to intervene on

ئێمه‌ بگه‌ڕێینه‌وه‌ یان بەدەستی بهێنین

the environment surrounding the painting.

ئه‌و که‌ش و هه‌وایه‌ی که‌ ده‌وری تابلۆکانی داوه‌

Well, our vision is to rediscover

مه‌به‌ستمان دووباره‌ دۆزینه‌وه‌ی

the spirit of the Renaissance, create a new discipline

ڕۆحی گه‌شانه‌وه‌یە، ڕژێمێکی تازه‌ دروست بکه‌ینه‌وه‌

where engineering for cultural heritage is actually

که‌ ئه‌ندازیاری بۆ پاشماوه‌ کلتوریه‌کان به‌ڕاستی

a symbol of blending art and science together.

نیشانه‌یه‌که‌ هونه‌ر و زانست به‌یه‌که‌وه‌ کۆده‌کاته‌وه‌

We definitely need a new breed of engineers

ئێمه‌ به‌ڕاستی پێویستمان به‌ په‌روه‌رده‌یه‌کی تازه‌ی ئه‌ندازه‌کاری هه‌یه‌

that will go out and do this kind of work and

که‌ بچێته‌ ده‌ره‌وه‌ و ئه‌م جۆره‌ کارانە بکات و

rediscover for us these values, these cultural values

به‌های کلتوریمان بۆ دوباره‌ بدۆزێته‌وه‌، ئەو بەهایانەی

that we badly need, especially today.

که‌ پێویستمانه‌، به‌ تایبه‌تی له‌ ئه‌مڕۆدا

And if you want to summarize in one just single word,

ئه‌گه‌ر تۆ بته‌وێت بۆ یه‌ک وشه‌ کورتی بکه‌یته‌وه‌

well, this is what we're trying to do.

ئه‌مه‌ ئه‌و شته‌یه‌ که‌ ئێمه‌ ده‌مانه‌وێت ئه‌نجامی بده‌ین

We're trying to give a future to our past

ئێمه‌ ده‌مانه‌وێت داهاتوو بده‌ین به‌ ڕابردومان

in order to have a future.

بۆ ئه‌وه‌ی داهاتومان هه‌بێت

As long as we live a life of curiosity and passion,

هه‌تا ئه‌و کاته‌ی ئێمه‌ له‌ ژیانی حه‌زلێکردن و هه‌ستکردن دا ده‌ژین

there is a bit of Leonardo in all of us. Thank you. (Applause)

به‌شێکی که‌می لیۆناردۆ له‌ ناو هه‌مووماندا هه‌یه‌، سوپاس، چه‌پڵه‌ لێدان

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان