How the hyperlink changed everything | Small Thing Big Idea, a TED series

Translator: Camille Martínez Reviewer: Krystian Aparta

Translator: Aga Ismael Reviewer: Daban Q Jaff

I remember thinking to myself,

بیرم دێت کە لەگەڵ خۆم قسەم دەکرد،

"This is going to change everything about how we communicate."

"ئەمە هەموو شتێک دەربارەی چۆنییەتی پەیوەندی کردنمان دەگۆڕێت".

[Small thing.]

[شتی بچووک].

[Big idea.]

[بیرۆکەی مەزن].

[Margaret Gould Stewart on the Hyperlink]

[مارگرێت گود ستووات و هایپەرلینک]

A hyperlink is an interface element,

هایپەرلینک توخمێکی ڕونماییە،

and what I mean by that is,

مەبەستم ئەوەیە،

when you're using software on your phone or your computer,

کاتێک تۆ نەرمەکاڵایەک لە سەر مۆبایلەکەت یان کۆمپیتەرەکەت بەکار دەهێنیت،

there's a lot of code behind the interface

چەندین کۆد لە پشت ڕوکارەکەیەوە هەیە

that's giving all the instructions for the computer on how to manage it,

کە ڕێنمایی و فەرمان دەدەن بە کۆمپیتەرەکە کە چۆن کار بکات،

but that interface is the thing that humans interact with:

بەڵام مرۆڤەکان کار بە ڕوکارەکەی دەکەن:

when we press on this, then something happens.

کاتێک کرتکە لەسەر ئەمە دەکەین، دواتر شتێک ڕوو دەدات.

When they first came around, they were pretty simple

ئەمانە لە سەرەتایی دروست بوونیان زۆر سادە بوون

and not particularly glamorous.

و هیچ سەرنج ڕاکێش نەبوون.

Designers today have a huge range of options.

نەخشێنەرانی ئەمڕۆ ژمارەیەکی زۆر لە بژاردەیان لەبەر دەست دایە.

The hyperlink uses what's called a markup language -- HTML.

هایپەرلینک لە HTMLدا بەکار دێت.

There's a little string of code.

ڕیزێکی بچووکی کۆدی هەیە.

And then you put the address of where you want to send the person.

ناونیشانی ئەو شوێنە دەخەیتە ناوییەوە کە دەتەوێت کەسەکەی بۆ بنێریت.

It's actually remarkably easy to learn how to do.

ئەمە زۆر ئاسان و سەرنجڕاکێشە بۆ ئەوەی فێر بیت چۆن دەکرێت.

And so, the whole range of references to information elsewhere on the internet

کەواتە، لیستی هەموو سەرچاوەکانی زانیاری لە هەر کوێیەکی ئینتەرنێت

is the domain of the hyperlink.

بواری هایپەرلینکەکەیە.

Back when I was in school --

کاتێک لە خوێندنگە بووم --

this is before people had wide access to the internet --

ئەمە پێش ئەو کاتەی کە خەڵك بەم شێوەیە دەستی بە ئینتەرنێت بگات --

if I was going to do a research paper,

ئەگەر ویستبام توێژینەوەیەک بکەم،

I would have to physically walk to the library,

دەبوو بە پێ چووبام بۆ پەرتوکخانەکە،

and if they had the book that you needed, great.

و ئەگەر پەرتوکەکە هەبا کە دەمویست، ئەوا دوو شەش بوو.

You sometimes had to send out for it,

هەندێک جار دەبوو بۆی گەڕابام،

so the process could take weeks.

بۆیە پڕۆسەکە چەند هەفتەیەکی دەویست.

And it's kind of crazy to think about that now,

ئێستا بیرکردنەوە دەربارەی ئەمە شێتییە،

because, like all great innovations,

چونکە، ئێستا بەهۆی هەموو نوێگەرییە ناوازەکان،

it's not long after we get access to something

بە دەستخستنی هیچ شتێک

that we start to take it for granted.

ئەوەندە کاتی ناوێت.

Back in 1945,

لە ساڵی ١٩٤٥،

there was this guy, Vannevar Bush.

ئەم پیاوە بە ناوی ڤنیڤەر بوش.

He was working for the US government,

کە کاری بۆ حکومەتی ئەمریکا دەکرد،

and one of the ideas that he put forth was,

یەکێک لە بیرۆکەکانی کە پێشکەشی کرد، بریتییە لە

"Wow, humans are creating so much information,

"واو، مرۆڤەکان زانیاری زۆر بە دەست دەخەن،

and we can't keep track of all the books that we've read

و ئێمەش ناتوانین پەی بەو هەموو پەرتوکانە بەرین کە خوێندومانەتەوە

or the connections between important ideas."

یان پەی بە هەموو پەیوەندییەکانی نێوان بیرۆکەکان بەرین."

And he had this idea called the "memex,"

ناوی لەم بیرۆکەیەی نابوو "مێمێکس،"

where you could put together a personal library

کە شوێنێکە دەتوانیت پەرتوکخانەیەکی بچووکی کەسی

of all of the books and articles that you have access to.

دروست بکەیت لە هەموو ئەو پەرتوک و وتارانەی دەستت کەوتون.

And that idea of connecting sources captured people's imaginations.

ئەم بیرۆکەی پێکەوەبەستنی سەرچاوەکان سەرنجی خەڵکی ڕاکێشا.

Later, in the 1960s,

دواتر لە ساڵی ١٩٦٠ەکان،

Ted Nelson launches Project Xanadu,

تێد نێڵسن پڕۆژەی زانەدوی ڕاگەیاند،

and he said,

و گووتی،

"Well, what if it wasn't just limited to the things that I have?

"باشە چی دەبوو ئەگەر تەنها تایبەت نەبا بە شتەکانی خۆم؟

What if I could connect ideas across a larger body of work?"

چی ئەگەر توانیبام بیرۆکەکان بە شێوەیەکی فرانتر بەیەکەوە ببەستم؟"

In 1982, researchers at the University of Maryland

لە ساڵی ١٩٨٢، توێژەران لە زانکۆی ماڕیلند

developed a system they called HyperTIES.

گەشەیان بە سیستەمێکدا بە ناوی هایپەر-تایز.

They were the first to use text itself as a link marker.

ئەوان یەکەم کەس بوون کە خودی تێکستیان وەک نیشانە دەر ی بەستەر بەکار هێنا.

They figured out that this blue link on a gray background

دەریانخست کە ئەم بەستەرە شینە لەسەر پاشبنەمایەکی خۆڵەمێشی

was going to work really well in terms of contrast,

زۆر جوان دەردەکوێت،

and people would be able to see it.

و خەڵک دەتوانێت بە ئاسانی بیبینێت.

Apple invented HyperCard in 1987.

ئەپڵ لە ساڵی ١٩٨٧ هایپەر-کاردی داهێنا.

You had these stacks of cards,

تۆ کۆمەڵێک کاردت هەیە،

and you could create links in between the cards.

دەتوانی پەیوەندی دروست بکەیت لە نێوان کاردەکاندا.

HyperCard actually created the ability to jump around in a story.

لە ڕاستیدا هایپەر کارد توانی ڕێگەت بدات لە چیرۆکێکدا هاتوچۆ بکەیت.

These kinds of notions of nonlinear storytelling

ئەم جۆرە دیدگا نا پێكەوە بەستروانەی چیرۆك گێڕانەوە

got a huge boost when the hyperlink came along,

پەرەسەندنێكی گەورەی وەرگرت کاتێك ھایپەرلینك دەركەوت،

because it gave people the opportunity to influence the narrative.

چونکە ئەوە ھەلی ئەوەی بەخەڵك بەخشی، لە چیرۆکەکە تێ بگات.

These ideas and inventions, among others,

ئەم بیرۆکە و داهێنانانە لە نێوان ئەوانی تردا،

inspired Tim Berners-Lee, the inventor of the World Wide Web.

هانی تیم بێرنەرز لییدا کە ببێتە داهێنەری تۆڕی جاڵجالۆکەی جیهانی.

The hyperlink almost feels like a LEGO block,

هایپەرلینک وەکو بلۆکێکی لێگۆ دەردەکەوێت،

this very basic building block to a very complex web of connections

کە بلۆکی بنچینەیییە بۆ پەیوەندییە تۆڕییە زۆر ئاڵۆزەکان

that exists all around the world.

کە ئەمڕۆ لە هەموو جیهاندا هەن.

Because of the way that hyperlinks were first constructed,

سوپاس بۆ ئەوەی کە هایپەرلینکەکان یەکەم جار درووست بوون،

they were intended to be not only used by many people,

خەڵکێکی زۆر تەنها بەکاری نەهێنان،

but created by many people.

بەڵکو خەڵکێکی زۆریش درووستی کردن.

To me, it's one of the most democratic designs ever created.

بۆ من، ئەمە یەکێکە لە دیموکراسیترین نەخشاندنەکان کە تا ئێستا درووست بوون.