Colin Powell: Kids need structure | TED

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Аудармашы: Акмарал Темиртасова Редактор: Nurlygul Smat

What I want to do this afternoon

Бүгін түстен кейін жоспардан тыс

is something a little different than what's scheduled.

нәрсемен айналысқым келіп тұр.

Foreign policy, you can figure that out

Сыртқы саясат, ол туралы

by watching, I don't know, Rachel Maddow or somebody,

Рэйчел Мэддоу не басқадан біле аласыз,

but — (Laughter) —

бірақ - (Күлкі) -

I want to talk about young people and structure,

Жастар және тәртіп туралы айтқым келіп тұр

young people and structure.

жастар және тәртіп.

This was last Wednesday afternoon

Өткен сәрсенбіде түстен кейінгі мезгілде

at a school in Brooklyn, New York,

Нью Йорк, Бруклиндегі мектепте

at Cristo Rey High School, run by the Jesuits.

Иезуиттердің Кристо Рей колледжінде болған.

And I was talking to this group of students, and take a look at them.

Мына студенттермен сөйлескенмін, қараңыздар.

They were around me in three directions.

Олар мені айнала отырды.

You'll noticed that almost all of them are minority.

Байқаған боларсыз көпшілігі қара нәсілділер.

You'll notice that the building is rather austere.

Ғимарат қарапайым екенін байқай аласыз

It's an old New York school building, nothing fancy.

Бұл Нью Йорктегі ескі мектеп ғимараты, артық ештеңесі жоқ

They still have old blackboards and whatnot.

Олар әлі де тақта және басқаларын қолданады.

And there are about 300 kids in this school,

Бұл жерде 300 жуық бала оқиды,

and the school's been going now for four years,

мектептің ашылғанына 4 жыл,

and they're about to graduate their first class.

олар бірінші сыныпты аяқтағалы жатыр.

Twenty-two people are graduating,

Жиырма екі адам аяқтағалы жатыр,

and all 22 are going to college.

және 22-сі де колледжге түспекші.

They all come from homes where there is, for the most part,

Олардың көпшілігі үйінде

just one person in the home,

бір ғана ата-анасы бар отбасынан шыққан,

usually the mother or the grandmother, and that's it,

әдетте тек анасы немесе әжесі.

and they come here for their education

Бұл жерге білім алу үшін

and for their structure.

және бағдар алу үшін келеді.

Now I had this picture taken, and it was put up

Бұл сурет түсірілгеннен кейін

on my Facebook page last week,

өткен аптада Facebook желісіндегі парақшама жүктедім,

and somebody wrote in,

және біреу оған былай деп жазды,

"Huh, why does he have him standing at attention like that?"

"Хм, ол неге оны олай тік тұрғызып қойды?"

And then they said, "But he looks good." (Laughter)

Келесі пікір, "Бірақ ол жақсы көрінеді." (Күлкі)

He does look good, because kids need structure,

Оның жақсы көрінуінің себебі балаларға тәртіп қажет,

and the trick I play in all of my school appearances

мектепте сөйлегенде әрдайым қолданатын сиқырым -

is that when I get through with my little homily to the kids,

балаларға насихат жүргізіп болғаннан кейін

I then invite them to ask questions,

олардың маған сұрақ қоюларына мүмкіндік беремін

and when they raise their hands, I say, "Come up,"

қолдарын көтергенде "Жақында" деймін,

and I make them come up and stand in front of me.

олар маған жақындап, алдымда тұрады.

I make them stand at attention like a soldier.

Оларды сарбаз сияқты тік тұрғызамын.

Put your arms straight down at your side,

Қолдарыңды жаныңа тік ұста,

look up, open your eyes, stare straight ahead,

көзіңді көтер, көзіңді аш, тіке қара,

and speak out your question loudly so everybody can hear.

және сұрағыңды барлығы еститіндей қатты айт.

No slouching, no pants hanging down, none of that stuff.

Бүкіреймеу, шалбары дұрыс тұру, т.б. болмауы

(Laughter)

(Күлкі)

And this young man, his name is -- his last name Cruz --

Әрі мына Круз атты жасөспірімге бұл ұнады

he loved it. That's all over his Facebook page and it's gone viral.

Бұның бәрі оның Facebook желісіндегі парақшасында бар және бұл вирусқа айналды.

(Laughter)

(Күлкі)

So people think I'm being unkind to this kid.

Мені мейірімсіз деп ойлайды.

No, we're having a little fun.

Жоқ, біз жай көңіл көтерудеміз

And the thing about it, I've done this for years,

Бастысы, мен осылай көп жылдар бойы жасап келемін,

the younger they are, the more fun it is.

жасы кіші болған сайын, қызықтырақ.

When I get six- and seven-year-olds in a group,

Алты-жеті жасар топтармен жұмыс жасағанда,

I have to figure out how to keep them quiet.

оларды тыныштандыру жолын табу керек болды.

You know that they'll always start yakking.

Олардың үнемі сөйлеп отыратынын білесіздер.

And so I play a little game with them

Алдымда тік тұрғызбас бұрын,

before I make them stand at attention.

олармен шағын ойын ойнаймын.

I say, "Now listen. In the army,

Мен оларға, "Тыңда. Әскерде,

when we want you to pay attention,

өзімізге назар аударту үшін,

we have a command. It's called 'at ease.'

бұйрық қолданамыз. Ол 'еркін тұр.'

It means everybody be quiet and pay attention. Listen up.

Бәрі тынышталып, назар аударсын дегенді білдіреді. Тыңда.

Do you understand?"

Түсініп тұрсың ба?"

"Uh-huh, uh-huh, uh-huh.""Let's practice. Everybody start chatting."

"Иә, иә, иә." "Жаттығып көрейік. Бәрің әңгімелесе бастаңдар"

And I let them go for about 10 seconds, then I go, "At ease!"

10 минут рұқсат беремін де, кейін "Еркін тұр!"деймін

"Huh!" (Laughter)

"Иә!" (Күлкі)

"Yes, General. Yes, General."

"Құп болады, Генерал. Құп болады, Генерал."

Try it with your kids. See if it works. (Laughter)

Өз балаңызбен көріңіз. Пайдалы ма екен. (Күлкі)

I don't think so.

Олай ойламаймын.

But anyway, it's a game I play, and it comes obviously

Қалай десек те, бұл ойын

from my military experience.

менің әскери тәжірибемнен алынған.

Because for the majority of my adult life,

Өйткені ересек өмірімнің көп бөлігін

I worked with young kids, teenagers with guns, I call them.

өзім қарулы жасөспірімдер деп атайтын, балалармен өткіздім.

And we would bring them into the army,

Оларды әскерге апарып,

and the first thing we would do is to put them

алғашқы жасайтынымыз оларды

in an environment of structure, put them in ranks,

тәртіпке салып, сапқа тұрғызып,

make them all wear the same clothes,

бәрін бірдей етіп киіндіріп,

cut all their hair off so they look alike,

шаштарын алып,

make sure that they are standing in ranks.

олардың сапқа тұрғандарына көз жеткізу.

We teach them how to go right face, left face,

"Оңға", "солға" бұйрықтарын,

so they can obey instructions and know

оған бағынуды,

the consequences of not obeying instructions.

бұйрыққа бағынбаудың салдары қандай болатынын үйретеміз

It gives them structure.

Бұл оларды тәртіпке келтіреді.

And then we introduce them to somebody who they come to hate immediately, the drill sergeant.

Кейін олар бірден жек көріп кететін адам, әскери дайындық сержантымен таныстырамыз

And they hate him.

Және олар оны жек көреді.

And the drill sergeant starts screaming at them,

Сержант оларға дауыс көтеріп,

and telling them to do all kinds of awful things.

мүмкін емес нәрселерді орындата бастайды.

But then the most amazing thing happens over time.

Бірақ бірнеше уақыттан кейін ғажайып жағдайлар орын ала бастайды

Once that structure is developed,

Тәртіп орнатылып,

once they understand the reason for something,

бәрінің себебі бар екендігін,

once they understand, "Mama ain't here, son.

"Бұл жерде анаң жоқ, ұлым" екендігін түсінеді.

I'm your worst nightmare. I'm your daddy and your mommy.

Мен сенің ең қорқынышты түсіңмін. Сенің анаң да, әкең де мен.

And that's just the way it is. You got that, son?

Дәл солай. Түсіндің бе?

Yeah, and then when I ask you a question, there are only three possible answers:

Солай, мен саған сұрақ қойғанда, оған тек үш жауап қана бар:

yes, sir; no, sir; and no excuse, sir.

иә, мырза; жоқ, мырза; және кешірім жоқ, мырза.

Don't start telling me why you didn't do something.

Бір нәрсені неге жасамағады айтудың керегі жоқ.

Тек иә, мырза; жоқ, мырза; және кешірім жоқ, мырза."

It's yes, sir; no, sir; no excuse, sir."

"Қырынбапсың." "Бірақ мырза"

"You didn't shave.""But sir —"

"No, don't tell me how often you scraped your face this morning.

"Маған бетіңді бүгін таңертең қанша рет тазалағаның туралы айтпа.

I'm telling you you didn't shave."

Мен саған қырынбапсың деп тұрмын."

"No excuse, sir.""Attaboy, you're learning fast."

"Кешірім жоқ, мырза." "Жарайсың, тез үйреніп алыпсың."

But you'd be amazed at what you can do with them

Оларды тәртіпке салсаңыз олармен не жасай

once you put them in that structure.

алатындығыңыз сізді таң қалдырады.

In 18 weeks, they have a skill. They are mature.

18 аптада олардың дағдысы қалыптасады. Есейеді.

And you know what, they come to admire the drill sergeant

Білесіз бе, олар сержантқа таңдана қарай бастайды

and they never forget the drill sergeant.

және оны ешқашан ұмытпайды.

They come to respect him.

Оны сыйлай бастайды.

And so we need more of this kind of structure and respect

Осылайша балаларымызды тәртіп пен сыйластыққа

in the lives of our children.

үйретуіміз қажет.

I spend a lot of time with youth groups,

Мен жастармен көп уақыт өткіземін,

and I say to people, "When does the education process begin?"

және адамдарға былай деп сұрақ қоямын, "Білім беру неден басталады?"

Біз үнемі "Мектепті ретке келтірейік.

We're always talking about, "Let's fix the schools.

Let's do more for our teachers. Let's put more computers in our schools.

Мұғалімдерімізге көмектесейік. Компьютерлер санын көбейтейік.

Let's get it all online."

Бәрін интернет желісіне қосайық," дейміз.

That isn't the whole answer. It's part of the answer.

Бұл толық жауап емес. Жауаптың бір бөлігі ғана.

But the real answer begins with bringing a child to the school

Негізінен жауап баланы мектепке әкелуден,

with structure in that child's heart and soul to begin with.

бойындағы және жүрегіндегі тәртіптен басталады.

When does the learning process begin? Does it begin in first grade?

Оқу процесі қашан басталады? Бірінші сыныпта басталады ма?

No, no, it begins the first time

Жоқ, жоқ, ол анасы баласын алғаш

a child in a mother's arms

қолына алғаннан және

looks up at the mother

анасына қарап

and says, "Oh, this must be my mother.

"Бұл менің анам болуы керек.

She's the one who feeds me.

Мені тамақтандыратын жалғыз адам.

Oh yeah, when I don't feel so good down there,

Өзімді жаман сезінсем

she takes care of me.

ол мені қарайды.

It's her language I will learn."

Менің үйренетінім де оның тілі," дегенінен басталады.

And at that moment they shut out all the other languages

Дәл сол уақытта олар үйренуге болатын

that they could be learning at that age,

өзге тілдердің бәрінен алшақта болады,

but by three months, that's her.

үш ай дегенде.

And if the person doing it, whether it's the mother

Егер біреу солай жасап жатса, ол ана

or grandmother, whoever's doing it,

не әже, қайсысы болса да,

that is when the education process begins.

бұл тәрбие беру процесінің басталғаны.

That's when language begins.

Тілдің бастау алатын уақыты.

That's when love begins. That's when structure begins.

Махабаттың басталуы. Тәртіптің басталуы.

That's when you start to imprint on the child

Балаңыздың бойына келесі нәрсені сіңіруіңіз

that "you are special,

"сен ерекшесің,

you are different from every other child in the world.

әлемдегі басқа балалардың бәрінен өзгесің.

And we're going to read to you."

Саған соны түсіндіргелі жатырмыз."

A child who has not been read to

Бұл түсіндірілмеген бала

is in danger when that child gets to school.

мектепке барғанда қауіпті жағдайға тап болады.

A child who doesn't know his or her colors

Түсті ажырата алмайтын,

or doesn't know how to tell time, doesn't know how to tie shoes,

не уақытты айта алмайтын, аяқ киімінің бауын байлай алмайтьн,

doesn't know how to do those things,

осының жасалуын білмейтін,

and doesn't know how to do something that

бала кезімде үйреткені есімде деп заттардың

goes by a word that was drilled into me as a kid: mind.

жасалу жолын білмейтін бала болады.

Mind your manners! Mind your adults! Mind what you're saying!

Әдетіңізді, ересектерді, айтқаныңызды есте сақтаңыз!

This is the way children are raised properly.

Бұл балалалардың дұрыс тәрбиеленуі.

And I watched my own young grandchildren now come along

Өсіп келе жатқан өзімнің немерелерімді бақыладым

and they're, much to the distress of my children,

олар балаларымның көңілін түсіреді, кезіндегі өзіміз сияқты.

they are acting just like we did. You know? You imprint them.

Не екенін білесіз бе? Сіз ізіңізді қалдырғансыз.

And that's what you have to do to prepare children for education and for school.

Білім мен мектепке балаңызды дайындау үшін сізге жасау қажеті осы.

And I'm working at all the energy I have

Бар күшімді салып,

to sort of communicate this message that

келесі хабарламаны жеткізуге тырысудамын:

we need preschool, we need Head Start,

бізге мектепке дейінгі білім мен күшті бастама,

we need prenatal care.

перинаталдық күтім қажет.

The education process begins even before the child is born,

Тәрбие дүниеге келмей тұрып ақ басталады,

and if you don't do that, you're going to have difficulty.

ал егер оны жасамасаңыз, кейін қиын болады.

And we are having difficulties in so many of our communities

Көптеген қоғамда кездесіп жатқан қиындықтар бар

and so many of our schools where kids are coming

және көптеген мектептерде бірінші сыныпқа келген

to first grade and their eyes are blazing,

балалардың көздері жалындап тұр,

they've got their little knapsack on and they're ready to go,

олар сөмкелерін асынып алып, оқуға дайын,

and then they realize they're not like the other first graders

кейін өздерінің басқаларға ұқсас еместігін біледі,

who know books, have been read to, can do their alphabet.

оларға оқыған кітапты таниды, алфавитті біледі.

And by the third grade, the kids who didn't have

Үшінші сыныпқа жеткенде, айтылған

that structure and minding in the beginning

тәртіп басынан берілмеген балалар,

өзгеден қалып жатқанын түсінеді, сонда не істейді?

start to realize they're behind, and what do they do?

They act it out. They act it out, and they're on their way

Олар қойылым қояды. Олар қойылым қояды, және бұл оларды

to jail or they're on their way to being dropouts.

түрмеге немесе оқудан шығуға апарар жол.

It's predictable.

Бұл түсінікті.

If you're not at the right reading level at third grade,

Егер сен үшінші сыныпта дұрыс оқып білмесең,

you are a candidate for jail at age 18,

18 жасқа келгенде түрме күтіп тұр дей беріңіз,

and we have the highest incarceration rate

бізде қамауға алынғандардың ең жоғары көрсеткіші

because we're not getting our kids the proper start in life.

өйткені балаларымызға дұрыс бастау бермедік.

The last chapter in my book is called

Менің кітабымның соңғы тарауы

"The Gift of a Good Start."

"Жақсы бастаудың сыйы" деп аталады.

The gift of a good start. Every child ought to have a good start in life.

Жақсы бастаудың сыйы. Әр бала жақсы бастауға лайық.

I was privileged to have that kind of good start.

Маған жақсы бастау алуға бұйыртты.

I was not a great student.

Жақсы оқушы болғаным жоқ.

I was a public school kid in New York City,

Нью Йорктегі жалпыға ортақ мектеп

and I didn't do well at all.

оқушысы болдым, орташа оқыдым.

I have my entire New York City Board of Education transcript

Менде Нью Йорк қаласының Білім бөлімі берген көшірме бар

from kindergarten through college.

балабақшадан колледжге дейінгі бағалардың.

I wanted it when I was writing my first book.

Алғашқы кітабымды жазғанда қажет болды.

Есімнің дұрыстығына көз жеткізгім келді,

I wanted to see if my memory was correct,

and, my God, it was. (Laughter)

Құдайым, дұрыс болып шықты

Straight C everywhere.

түгел үштік баға.

And I finally bounced through high school,

Әйтеуір жоғарғы сыныптардан өтіп,

got into the City College of New York

Нью Йорк, Сити колледжіне оқуға қабылдандым,

with a 78.3 average, which I shouldn't have been allowed in with,

78,3 орта баллмен қабылдануым керек болмаса да,

and then I started out in engineering,

инженерлік бағытта оқуымды бастадым,

and that only lasted six months. (Laughter)

бірақ ол тек алты ай ғана жалғасты. (Күлкі)

And then I went into geology, "rocks for jocks." This is easy.

Кейін геологияның бастапқы деңгейіне ауыстым

Кейін резерв офицерлерін дайындайтын әскери курспен таныстым.

And then I found ROTC.

I found something that I did well and something that I loved doing,

Қолымнан келетін және өзіме ұнайтын нәрсені таптым,

and I found a group of youngsters like me who felt the same way.

және өзім сияқты жастарды кездестірдім.

And so my whole life then was dedicated to ROTC and the military.

Сонымен бар өмірім әскери курс пен әскери іске арналды.

And I say to young kids everywhere, as you're growing up

Жүрген жерімде балаларға - Сіздер өсіп,

and as this structure is being developed inside of you,

бұл тәртіп бойыңызда қалыптасып келе жатқанда,

always be looking for that which you do well and that which you love doing,

қолыңыздан келетін және сүйіп айналысатын ісіңізді ізденіңіз,

and when you find those two things together, man, you got it.

осы екеуін қатар тапсаңыз, қалағаныңызға қол жеткізесіз, дейтінмін.

That's what's going on. And that's what I found.

Міне осылай. Менің тапқаным осы.

Now the authorities at CCNY were getting tired of me being there.

Нью Йорктегі Сити колледжінің басшылары менен шаршады,

I'd been there four and a half going on five years,

ол жерде 4,5 жыл, 5 жылға жуық болдым,

and my grades were not doing particularly well,

үлгерімім де айтарлықтай жақсы болмады,

and I was in occasional difficulties with the administration.

басшылармен де қиындықтарым болып тұратын.

And so they said, "But he does so well in ROTC.

Бірақ олар "Ол әскери дайындықтан жақсы.

Look, he gets straight A's in that but not in anything else."

Қараңыз, ылғи бестіктер, басқа пәндер сияқты емес" дейтін.

And so they said, "Look, let's take his ROTC grades

Тағы да олар "Тыңдаңыздар, әскери дайындық бойынша бағаларын алып,

and roll them into his overall GPA and see what happens."

орташа баллына қосып, не боларын көрейік" деді.

And they did, and it brought me up to 2.0. (Laughter)

Солай жасады, орташа баллым 2.0 болып шықты. (Күлкі)

Yep. (Laughter) (Applause)

Иә. (Күлкі) (Шапалақ)

They said, "It's good enough for government work.

Олардың айтқаны "Үкімет үшін бұл жарайды.

Give him to the army. We'll never see him again. We'll never see him again."

Әскерге жіберу керек. Одан кейін қайта көрмейміз оны. Қайта көрмейміз."

So they shipped me off to the army,

Солай мені әскерге жіберді,

and lo and behold, many years later,

қараңызшы, бірнеше жыл салып,

I'm considered one of the greatest sons the City College of New York has ever had. (Laughter)

Нью Йорктегі Сити колледжінің ең жақсы студенттерінің біріне айналдым. (Күлкі)

So, I tell young people everywhere,

Жастарға әрдайым айтатыным,

it ain't where you start in life, it's what you do with life

өміріңізді қай жерде бастайтыныңыз емес, онымен не жасайтыныңыз

that determines where you end up in life,

сіздің қандай болатыныңызды анықтайды,

and you are blessed to be living in a country that,

сіздерге қай жерден бастасаңыз да

no matter where you start, you have opportunities

өзіңізге сенуге мүмкіндік берілетін

so long as you believe in yourself,

елде тұруға бұйыртқан,

you believe in the society and the country,

қоғамға және елге сенесіз,

and you believe that you can self-improve

өзіңізді әрі қарай дамытуға

and educate yourself as you go along.

оқуға сенесіз.

And that's the key to success.

Бұл – табыс кілті.

But it begins with the gift of a good start.

Алай да бұның бәрі жақсы бастамадан бастау алады.

If we don't give that gift to each and every one of our kids,

Балаларымыздың әрқайсысына бұл сыйды бермесек,

if we don't invest at the earliest age,

ерте жастан барымызды салмасақ,

we're going to be running into difficulties.

қиындықтарға тап боламыз.

It's why we have a dropout rate of roughly 25 percent overall

Осы себепті оқуды тастаушылар саны шамамен 25% құрайды

and almost 50 percent of our minority population

ал қара нәсілді тұрғындардың 50%

living in low-income areas,

кірісі төмен аймақтарда өмір сүреді,

because they're not getting the gift of a good start.

өйткені оларға жақсы бастау берілмеген.

My gift of a good start was not only being in a nice family,

Маған берілген жақсы бастау тек жақсы отбасы ғана емес,

a good family, but having a family that said to me,

маған былай деген жақсы отбасы:

"Now listen, we came to this country in banana boats

"Тыңда, біз бұл елге банан қайығымен

in 1920 and 1924.

1920-1924 жылдары кегенбіз.

We worked like dogs down in the garment industry every single day.

Тігін өнеркәсібінде талмай еңбек еттік.

We're not doing it so that you can stick something up your nose

Қазір біз ол іспен айналыспаймыз, өйткені сенің өзіңе зақым келтіргеніңді

or get in trouble. And don't even think about dropping out."

қаламаймыз. Мектепті тастауды ойыңа да алма."

If I had ever gone home and told those immigrant people

Егер де мен қоныс аударған адмдарға келіп

that, "You know, I'm tired of school and I'm dropping out,"

"Мектептен шаршадым, оны тастаймын" дейтін болсам,

they'd said, "We're dropping you out. We'll get another kid."

олар маған "Біз сені тастап, басқа бала аламыз" дер еді.

(Laughter)

(Күлкі)

They had expectations for all of the cousins

Олар өздерінің барлық бауырларынан

and the extended family of immigrants that lived in the South Bronx,

және де Оңтүстік Бронксте тұратын қоныс аударған туыстарынан үміт күтеді,

but they had more than just expectations for us.

алайда олардың біздерден күтетіні тек үміт қана емес.

They stuck into our hearts like a dagger

Олар ұят сезімін жүрегімізге қанжар сұққандай

a sense of shame: "Don't you shame this family."

ұялатқан: "Отбасыңды ұятқа қалдырма."

Sometimes I would get in trouble,

Қиындыққа тап болып,

and my parents were coming home,

ата-анам үйге келген кезде

and I was in my room waiting for what's going to happen,

не боларын күтіп өз бөлмемде отырғанда

and I would sit there saying to myself, "Okay, look,

өзіме былай дейтінмін "Жарайды,

take the belt and hit me, but, God, don't give me that 'shame the family' bit again."

белбеумен мені ұрыңдар, Құдайым 'жанұямды ұятқа қалдырды' деген атаққа қалдырма."

It devastated me when my mother did that to me.

Анам солай дегенде менің көңілімді түсіретін.

Сонымен қатар, кеңейтілген кеңеске қатысатынмын.

And I also had this extended network.

Children need a network. Children need to be part of a tribe,

Баларлармен қарым-қатынас жасау қажет Оларға тегінің, отбасының

қоршаған ортасының бір бөлігі болуы қажет.

a family, a community.

In my case it was aunts who lived in all of these tenement buildings.

Менің жағдайымда көп пәтерлі үйде тұратын тәтейлер болатын.

Осы жерде қанша Нью Йорк тұрғыны барын білмедім,

I don't know how many of you are New Yorkers,

but there were these tenement buildings,

бірақ көп пәтерлі үйлер болатын,

and these women were always hanging out one of the windows,

және ол әйелдер үнемі жастыққа таянып алып

leaning on a pillow.

терезеге асылып тұратын.

They never left. (Laughter)

Кетпейтін. (Күлкі)

I, so help me God, I grew up walking those streets,

Мен, Құдайым жәрдем етсін, сол көшелерде жүріп есейдім,

and they were always there.

ал олар өз орыдарында болатын.

They never went to the bathroom. They never cooked. (Laughter)

Жуыну бөлмесіне бармайтын. Тамақ та пісірмейтін. (Күлкі)

They never did anything.

Еш нәрсе жасамайтын.

But what they did was keep us in play.

Олардың ісі бізге еркін тыныс алуға мүмкіндік бермеу еді.

They kept us in play.

Мүмкіндік бермейтін.

And they didn't care

Олар үшін бәрібір болатын,

whether you became a doctor or a lawyer or a general,

сен дәрігер. әлде заңгер, жоқ әлде генерал боласың ба,

and they never expected any generals in the family,

олар отбасында генерал болады деп күтпейтін,

as long as you got an education and then you got a job.

сен білім алып, жұмысқа орналасқанға дейін.

"Өзін-өзі таныту сияқты сөздерді доғарыңдар.

"Don't give us any of that self-actualization stuff.

You get a job and get out of the house.

Жұмыс тауып, үйді босатыңдар.

We don't have time to waste for that.

Бос өткізетін уақытымыз жоқ.

And then you can support us. That's the role of you guys."

Кейін қолдау көрсетесіңдер. Сендердің жұмыстарың сол."

And so, it's so essential that we kind of put this culture

Осы сияқты мәдениетті отбасымызға,

back into our families, all families.

барлық отбасына қайтарғанымыз маңызды.

And it is so important that all of you here today

Маңыздысы осы жерде отырған

who are successful people,

барлық табысты адамдардың

and I'm sure have wonderful families and children and grandchildren,

тамаша отбасы, балалары, тіпті немерелері барына сенімдімін, алайда

бұл жеткіліксіз. Сізге алға ұмтылып, қайта оралып,

it's not enough. You've got to reach out and back

and find kids like Mr. Cruz

Круз мырза сияқты тәрбиелесеңіз дұрысталатын

who can make it if you give them the structure,

балаларды табу қажет,

if you reach back and help, if you mentor,

егер оралып жәрдем етсеңіз, қадағаласаңыз,

if you invest in boys and girls clubs,

ер және қыз балалар клубына барыңызды салсаңыз,

мектеп жүйесімен жұмыс жасасаңыз,

if you work with your school system,

make sure it's the best school system,

жақсы мектеп жүйесі екендігіне көз жеткізсеңіз

and not just your kid's school, but the school uptown in Harlem,

балаңыз баратын мектеп қана емес, Гарлем қаласының сыртындағы мектептің де,

not just downtown Montessori on the West Side.

тек Вест Сайдтағы Монтессоридің орталығындағы емес.

All of us have to have a commitment to do that.

Барлығымыз осыны жасауға міндеттіміз.

And we're not just investing in the kids.

Тек балалар үшін қаржы салып қоймаймыз.

We're investing in our future.

Олардың болашағы үшін саламыз.

We're going to be a minority-majority country

Біз көп қара нәсілді ел болғалы жатырмыз

in one more generation.

бір ұрпақтан кейін.

Those that we call minorities now are going to be the majority.

Аз ғана дейтіндеріміз қазірдің өзінде көбейіп келеді.

And we have to make sure that they are ready to be the majority.

Олардың көбейуге дайын екендігіне сенімді болуымыз керек

We have to make sure they're ready to be the leaders

Олардың біздің алып еліміздің көшбасшы

of this great country of ours,

болуға дайын екендігіне сенімді болуымыз керек,

a country that is like no other,

ешбір елге ұқсамайтын ел,

a country that amazes me every single day,

әр күн сайын мені таң қалдыратын ел,

a country that's fractious. We're always arguing with each other.

ешкімге бағынбайтын ел Үнемі бір-бірімізбен тайталасамыз

That's how the system's supposed to work.

Дәл осылай жүйелі жұмыс жасауы керек.

It's a country of such contrasts, but it's a nation of nations.

Осындай қарама-қайшылықтар елі, алайда бұл ұлттардың ұлты.

We touch every nation. Every nation touches us.

Біздің әр ұлтқа қатысымыз бар, әр ұлттың бізге қатысы бар.

We are a nation of immigrants.

Біз көшіп келушілер ұлтымыз.

That's why we need sound immigration policy.

Сондықтан бізге мықты иммигранттар саясаты қажет.

It's ridiculous not to have a sound immigration policy

Елімізге келіп, алып ұлттың бір бөлігі боламын

to welcome those who want to come here and be part of this great nation,

деушілерді қарсы алу үшін тұрақты саясаттың жоқтығы күлкілі,

or we can send back home with an education

болмаса білім беріп қайтарып жібере аламыз

to help their people rise up out of poverty.

барып елдерін кедейліктен шығаруға көмектесу үшін.

One of the great stories I love to tell is about my love

Ұнатып айтатын әңгімелерімнің бірі

of going to my hometown of New York

Нью Йоркке оралып,

and walking up Park Avenue on a beautiful day

бір күні Парк-авеньюде серуендеп келе жатып,

and admiring everything and seeing all the people go by

жан-жақтан келген адамдарды

from all over the world.

көріп таң қалғаным.

But what I always have to do is stop at one of the corners

Менің үнемі жасайтыным көшеде тоқтап,

and get a hot dog from the immigrant pushcart peddler.

елімізге көшіп келген сатушыдан хот дог сатып аламын.

Gotta have a dirty water dog. (Laughter)

Тұрып қалған хот догты алуым керек. (Күлкі)

And no matter where I am or what I'm doing,

Қай жерде немесе не жасасам да,

I've got to do that.

солай жасауым керек.

I even did it when I was Secretary of State.

Мемлекеттік хатшы бола тұра да солай жасағанмын.

I'd come out of my suite at the Waldorf Astoria

Уолдорф Асториядағы люкс бөлмемнен шығып

— (Laughter) —

(Күлкі)

be walking up the street, and I would hit around 55th Street

көшемен жаяулатып 55-көшеге дейін жүретінмін

looking for the immigrant pushcart peddler.

сатушы иммигрантты іздеп.

In those days, I had five bodyguards around me

Сол кезде айналамда 5 оққағарым болатын

and three New York City police cars would roll alongside

және үш полицей көлігі айналамда жүретін,

to make sure nobody whacked me while I was going up Park Avenue. (Laughter)

мені ешкімнің өлтірмейтіндігіне көз жеткізу үшін. (Күлкі)

And I would order the hot dog from the guy,

Мен хот дог алмақ болған жігіт

and he'd start to fix it, and then he'd look around

дайындап жатып, айналамдағы

at the bodyguards and the police cars --

оққағарлар мен полицейлерді көріп

"I've got a green card! I've got a green card!" (Laughter)

"Жасыл картам бар! Жасыл картам бар! (Күлкі)

"It's okay, it's okay."

"Жарайды, жарайды."

But now I'm alone. I'm alone.

Ал қазір жалғызбын. Жалғызбын.

I've got no bodyguards, I've got no police cars. I've got nothing.

Оққағарларым жоқ, полицейлер де жоқ. Ештеңем жоқ.

But I gotta have my hot dog.

Бірақ хот дог бар.

I did it just last week. It was on a Tuesday evening

Өткен аптада алғанмын. Сейсенбі күні кеште

down by Columbus Circle.

Коламбус Сёклдан қашық емес жерде болатын.

And the scene repeats itself so often.

Бұл үнемі қайталанып тұрады.

I'll go up and ask for my hot dog,

Барып хот дог сұраймын,

and the guy will fix it, and as he's finishing,

жігіт дайындап болып жатқанда

he'll say, "I know you. I see you on television.

"Сізді білемін. Сізді теледидардан көремін.

You're, well, you're General Powell."

Сіз генерал Пауэлсыз." дейді.

"Yes, yes.""Oh ... "

"Иә, иә." "А..."

I hand him the money.

Ақашасын беремін.

"No, General. You can't pay me. I've been paid.

"Жоқ, генерал. Төлемеңіз. Төленіп қойған.

America has paid me. I never forget where I came from.

Америка төлеп қойған. Қайдан келгенімді ұмытпаймын.

But now I'm an American. Sir, thank you."

Ал қазір америкалықпын. Рахмет мырза."

I accept the generosity, continue up the street,

Жомарттығын қабыл алып көше бойымен кете беремін

and it washes over me, my God,

Құдайым, кентетен ойыма,

it's the same country that greeted my parents this way 90 years ago.

90 жыл бұрын менің ата-анамды қабылдаған ел екендігі келеді.

So we are still that magnificent country,

Әлі де сол керемет елміз,

but we are fueled by young people coming up

бірақ біз жан-жақтан келген

from every land in the world,

жастармен толығудамыз,

and it is our obligation as contributing citizens

және де өзінің тамаша елін қолдайтын

to this wonderful country of ours

тұрғындар ретінде біздің міндетіміз

to make sure that no child gets left behind.

ешбір баланың назардан тыс қалмайтындығы.

Thank you very much.

Рахмет.

(Applause)

(Шапалақ)