Erin McKean: The joy of lexicography

Translator: ლელა ხვედელიძე Reviewer: Levan Lashauri

ოდესმე რომელმე თქვენგანს ეს სიტყვა გიძებნიათ?

ლექსიკონში, რა თქმა უნდა (სიცილი). სწორედ ასეთ პასუხს ველოდი.

ამ სიტყვაზე რას იტყვით?

Now, have any of y'all ever looked up this word?

აი, ახლავე გაჩვენებთ.

ლექსიკოგრაფია: ლექსიკონების შედგენის პრაქტიკა.

ყურადღება მიაქციეთ ამ სიტყვას "შედგენა" რადგან ის ძალიან ზუსტია.

You know, in a dictionary? (Laughter) Yeah, that's what I thought.

ლექსიკონი გრანიტის ნაჭრიდან არაა ჩამოჭრილი,

How about this word?

Here, I'll show it to you.

არც კლდის ლოდიდან. ის ბევრი მცირე ნაწილისგან შედგება.

Lexicography: the practice of compiling dictionaries.

ეს არის პატარა დისკრეტული...

Notice -- we're very specific -- that word "compile."

ასე იწერება: დ-ი-ს-კ-რ-ე-ტ-უ-ლ-ი... ნაწილებია

The dictionary is not carved out of a piece of granite,

და ეს ნაწილები არის სიტყვები.

out of a lump of rock. It's made up of lots of little bits.

ლექსოკოგრაფის ერთ-ერთი დადებითი მხარე...

It's little discrete --

that's spelled D-I-S-C-R-E-T-E -- bits.

გარდა იმისა, რომ TED-ში მოსვლა შეგიძლია... ისაა, რომ სახალისო სიტყვების თქმა გიწევს.

And those bits are words.

მაგალითად, როგორიცაა ლექსიკოგრაფული.

ამ სიტყვას(lexicographical) თავისებური სტრუქტურა აქვს:

Now one of the perks of being a lexicographer --

მას ორმაგ დაქტილს უწოდებენ. ორმაგი დაქტილის ხსენებით,

besides getting to come to TED -- is that you get to say really fun words,

უკვე ტვინიკოსობის ზღვარს გადავაჭარბე (სიცილი) (აპლოდისმენტები)

like lexicographical.

"lexicographical"-ს იგივე სტრუქტურა აქვს, რაც "higgledy-piggledy"-ს

Lexicographical has this great pattern:

it's called a double dactyl. And just by saying double dactyl,

არა? სასაცილო სიტყვაა

I've sent the geek needle all the way into the red. (Laughter) (Applause)

და მე მისი თქმა ბევრჯერ მიწევს.

თუმცა, ლექსიკოგრაფობის უარყიფითი მხარე ისაა,

But "lexicographical" is the same pattern as "higgledy-piggledy."

რომ ჩვეულებრივ, ხალხი ლექსიკონს როგორც თბილს, რბილს და საყვარელს არ უყურებს.

Right? It's a fun word to say,

and I get to say it a lot.

მეთანხმებით? საკუთარ ლექსიკონებს გულში არავინ იხუტებს.

Now, one of the non-perks of being a lexicographer

ძირითადად ხალხი ლექსიკონს დაახლოებით ასეთად აღიქვამს.

is that people don't usually have a kind of warm, fuzzy, snuggly image of the dictionary.

Right? Nobody hugs their dictionaries.

და ისე, უბრალოდ, რომ იცოდეთ, მე ლექსიკოგრაფული სასტვენი არ მაქვს,

But what people really often think about the dictionary is, they think more like this.

მაგრამ ხალხს მიაჩნია, რომ ჩემი საქმე "კარგი" სიტყვების

ლექსიკონის რთულად მოსაპოვებელ მარცხენა მხარეს მოთავსება

და "ცუდი" სიტყვების მისგან ამოშლაა.

Just to let you know, I do not have a lexicographical whistle.

თუმცა საქმე იმაშია, რომ სულაც არ მინდა საგზაო პოლიციელის როლში ყოფნა.

But people think that my job is to let the good words

პირველ რიგში იმიტომ, რომ უნიფორმები არ მიყვარს.

make that difficult left-hand turn into the dictionary,

და მეორე, განასხვავო კარგი და ცუდი სიტყვები,

and keep the bad words out.

But the thing is, I don't want to be a traffic cop.

მარტივი საქმე სულაც არაა.

For one thing, I just do not do uniforms.

არც სახალისო და მაშინ, როცა თქვენი საქმე არც მარტივია და არც სახალისო,

And for another, deciding what words are good

მიზეზების ძებნას იწყებთ, რომ არ შეასრულოთ.

and what words are bad is actually not very easy.

ამიტომ, თუკი ჩემს პროფესიას,

And it's not very fun. And when parts of your job are not easy or fun,

მეტაფორულად მეთევზეობას შევადარებდი.

you kind of look for an excuse not to do them.

So if I had to think of some kind of occupation

მინდა ჩემი დიდი ბადე, ინგლისურის ლურჯ, ღრმა ოკეანეში გადავისროლო

და ვნახო რა საოცარი ქმნილებების ამოვიყვანას შევძლებ ფსკერიდან.

as a metaphor for my work, I would much rather be a fisherman.

რატომ უნდა ხალხს, რომ მოძრაობა ვაკონტროლო, როცა მე თევზაობა მირჩევნია?

I want to throw my big net into the deep, blue ocean of English

აი, ამაში დედოფალს ვადანაშაულებ.

and see what marvelous creatures I can drag up from the bottom.

რატომ ვადანაშაულებ დედოფალს?

პირველ რიგში იმიტომ, რომ ეს სასაცილოა

But why do people want me to direct traffic, when I would much rather go fishing?

მეორე მხრივ კი - იმიტომ,

რომ ლექსიკონები პრინციპში არ შეცვლილა.

Well, I blame the Queen.

ჩვენი წარმოდგენა ლექსიკონის შესახებ, მისი მეფობის შემდეგ არ შეცვლილა.

Why do I blame the Queen?

Well, first of all, I blame the Queen because it's funny.

ერთადერეთი რამ, რაც დედოფალ ვიქტორიას

But secondly, I blame the Queen because

dictionaries have really not changed.

თანამდეროვე ლექსიკონებში არ მოეწონებოდა "fuck" სიტყვის დამატებაა,

Our idea of what a dictionary is has not changed since her reign.

რომელიც ამერიკულ ლექსიკონებს 1965 წლიდან დაემატა.

The only thing that Queen Victoria would not be amused by in modern dictionaries

აი, ეს ადამიანი, ვიქტორიანული ეპოქა.

ჯეიმს მიურეი, ოქსფორდის ინგლისური ენის ლექსიკონის პირველი რედაქტორი.

is our inclusion of the F-word, which has happened

ასეთი ქუდი არ მაქვს, ისე არ დავიწუნებდი.

in American dictionaries since 1965.

სწორედ ეს ადამიანია პასუხისმგებელი იმაზე,

So, there's this guy, right? Victorian era.

რასაც ჩვენ თანამედროვე ლექსიკონს ვუწოდებთ.

James Murray, first editor of the Oxford English Dictionary.

როცა ადამიანი ასეთი ჩაცმულობითა და ქუდით,

I do not have that hat. I wish I had that hat.

თანამედროვეობის სახეს წარმოადგენს, ეს ნიშნავს, რომ პრობლემა გვაქვს.

So he's really responsible for a lot of

what we consider modern in dictionaries today.

ანუ დღეს ჯეიმს მიურეი თავისუფლად შეძლებდა ნებისმიერ ლექსიკონზე მუშაობას,

When a guy who looks like that, in that hat,

is the face of modernity, you have a problem.

რადგან მას შემდეგ არც არაფერი გვისწავლია.

და რა თქმა უნდა, ზოგი ჩვენგანი იტყვის: კომპიუტერები!

კომპიუტერები! რას იტყვით კომპიუტერებზე?

მე თუ მკითხავთ, მე მიყვარს კომპიუტერები.

And so, James Murray could get a job on any dictionary today.

ძალიან კარგად ვფლობ მათ და მიყვარს ისინი.

There'd be virtually no learning curve.

შიმშილობასაც კი დავიწყებდი, თუ ვინმე გუგლ-წიგნების ძიების წართმევას შეეცდებოდა.

And of course, a few of us are saying: okay, computers!

Computers! What about computers?

თუმცა კომპიუტერები მხოლოდ და მხოლოდ აჩქარებენ ლექსიკონების შექმნის პროცესს,

The thing about computers is, I love computers.

I mean, I'm a huge geek, I love computers.

I would go on a hunger strike before I let them take away Google Book Search from me.

მეტი არაფერი.

ისინი საბოლოო შედეგს ვერ ცვლიან,

But computers don't do much else other than

რადგანაც დღევანდელი ლექსიკონები, ვიქტორიანული დიზაინის

speed up the process of compiling dictionaries.

და მცირეოდენი თანამედროვე ელემენტების გაერთიანებაა.

They don't change the end result.

იგი მოძველებული ორთქლის მანქანასავითაა. ხელში ელექტრონული ველოსიპედი შეგვრჩა.

Because what a dictionary is,

მიმიხვდით, ვიქტორიანული დიზაინი გვაქვს, მასზე დამაგრებული ძრავით. სულ ესაა?

is it's Victorian design merged with a little bit of modern propulsion.

დიზაინი არ შეცვლილა.

It's steampunk. What we have is an electric velocipede.

კარგი, რას იტყვით ონლაინ ლექსიკონებზე?

ონლაინ ლექსიკონები ალბათ სხვაგვარია.

You know, we have Victorian design with an engine on it. That's all!

ეს ოქსფორდის ინგლისური ენის ლექსიკონია, ონლაინ ლექსიკონებში ერთ-ერთი საუკეთესო.

The design has not changed.

სხვათა შორის ეს ჩემი საყვარელი სიტყვაა

Erinaceous: ზღარბისებრთა ოჯახს მიეკუთვნება; ზღარბის თვისებების მქონე.

And OK, what about online dictionaries, right?

Online dictionaries must be different.

ძალიან გამოსადეგი სიტყვაა. ერთი შეხედეთ.

This is the Oxford English Dictionary Online, one of the best online dictionaries.

This is my favorite word, by the way.

Erinaceous: pertaining to the hedgehog family; of the nature of a hedgehog.

ამ ეტაპზე ონლაინ ლექსიკონი ეკრანზე გადატანილი ფურცელია.

იგი ბრტყელია. შეხედეთ რამდენი ბმულია თავად ჩანაწერში: ორი!

Very useful word. So, look at that.

არა? ეს პატარა ღილაკები,

კალენდრის გარდა ყველა გავშალე,

Online dictionaries right now are paper thrown up on a screen.

This is flat. Look how many links there are in the actual entry: two!

აქ ბევრი არაფერი ხდება.

ცოტა დაჭერადი რამეა.

რეალურად, ონლაინ ლექსიკონები, ბეჭდური ლექსიკონის

Right? Those little buttons,

I had them all expanded except for the date chart.

თითქმის ყველა პრობლემას იმეორებს, გარდა ძებნისა

So there's not very much going on here.

და ძებნის გაადვილებით,

სინამდვილეში ბეჭდური ვერსიის უპირატესობას, მოულოდნელად პოვნის შესაძლებლობას ვკარგავთ.

There's not a lot of clickiness.

And in fact, online dictionaries replicate

რაც ისეთი რამის პოვნას გულისხმობს, რასაც სულაც არ ეძებდით,

almost all the problems of print, except for searchability.

რადგან იმის პოვნა რასაც ეძებთ, ძალზე რთულია.

And when you improve searchability,

ანუ... (სიცილი)(აპლოდისმენტები)... თუ დაფიქრდებით

you actually take away the one advantage of print, which is serendipity.

Serendipity is when you find things you weren't looking for,

because finding what you are looking for is so damned difficult.

მინდა გითხრათ, რომ დიდი ლორის ნაჭრის პრობლემასთან გვაქვს საქმე.

So -- (Laughter) (Applause) -- now, when you think about this,

ყველამ ვიცით რას ნიშნავს დიდი ლორის ნაჭრის პრობლემა?

ქალი დიდი საოჯახო სადილისათვის ლორს ამზადებს.

მან ლორს დიდი ნაჭერი ჩამოაჭრა და გადადგება დაუპირა.

უცებ შეხედა ამ ნაჭერს და გაიფიქრა:

what we have here is a ham butt problem.

"მშვენიერი ნაჭერია, რატომ უნდა გადავაგდო?

მაგრამ დედაჩემი ყოველთვის ასე იქცეოდა."

Does everyone know the ham butt problem?

ამიტომ დაუძახა დედას და ჰკითხა:

Woman's making a ham for a big, family dinner.

"დედა, რატომ აგდებ ხოლმე ლორის ნაჭერს, როცა მას ამზადებ?

She goes to cut the butt off the ham and throw it away,

დედამ უპასუხა: "დედაჩემი სულ ასე აკეთებდა"

and she looks at this piece of ham and she's like,

"This is a perfectly good piece of ham. Why am I throwing this away?"

ამიტომ ქალმა ბებიას დაუძახა და იგივე ჰკითხა:

She thought, "Well, my mom always did this."

ბებიამ კი უპასუხა: "იმიტომ რომ ძალიან პატარა ტაფა მქონდაო" (სიცილი)

So she calls up mom, and she says,

"Mom, why'd you cut the butt off the ham, when you're making a ham?"

შესაბამისად საქმე ის კი არაა, რომ კარგი და ცუდი სიტყვები არსებობს,

She says, "I don't know, my mom always did it!"

So they call grandma, and grandma says,

არამედ ის, რომ ჩვენი ტაფა ზედმეტად პატარაა!

"My pan was too small!" (Laughter)

ყველამ ვიცით, რომ ლორის ნაჭერი ძალიან გემრიელია და არ უნდა გადავაგდოთ.

So, it's not that we have good words and bad words.

რაც შეეხება ცუდ სიტყვებს... როცა რამე ადგილს ვეძებთ

და მას რუკაზე ვერ ვპოულობთ,

We have a pan that's too small!

ვფიქრობთ, რომ ეს რუკა უვარგისია!

როცა ვპოულობთ ღამის კლუბს ან ბარს, რომელიც მეგზურში არ არის,

You know, that ham butt is delicious! There's no reason to throw it away.

გვგონია რომ ეს მაგარი ადგილია, რადგან მეგზურში არ არის.

The bad words -- see, when people think about a place

ხოლო როცა ლექსიკონში სიტყვას ვერ ვპოულობთ ვფიქრობთ, რომ ეს ცუდი სიტყვაა.

and they don't find a place on the map,

they think, "This map sucks!"

რატომ? უფრო სავარაუდოა, რომ ლექსიკონია ცუდი.

When they find a nightspot or a bar, and it's not in the guidebook,

they're like, "Ooh, this place must be cool! It's not in the guidebook."

რატომ ვადანაშაულებთ ლორს იმის გამო, რომ ჩვენ ტაფაში არ ეტევა?

When they find a word that's not in the dictionary, they think,

"This must be a bad word." Why? It's more likely to be a bad dictionary.

რადგან უფრო პატარა ლორი ვერ ვიშოვეთ.

ინგლისური ენა ისეთი დიდია, როგორიც არის.

Why are you blaming the ham for being too big for the pan?

ასე რომ, თუ თქვენ ლორის ნაჭრის პრობლება გაქვთ,

ან ეს პრობლემა გაფიქრებთ,

So, you can't get a smaller ham.

დასკვნა რომლამდეც თქვენ ამ პრობლემას მიყავხართ, ულმობელი და ალოგიკურია.

The English language is as big as it is.

ფურცელი სიტყვების მტერია.

So, if you have a ham butt problem,

and you're thinking about the ham butt problem,

ეს როგორ? მე მიყვარს წიგნები, მართლა მიყვარს

the conclusion that it leads you to is inexorable and counterintuitive:

ზოგი ჩემი საუკეთესო მეგობარი სწორედ წიგნია.

თუმცა, წიგნი ლექსიკონისთვის საუკეთესო ფორმა არაა.

paper is the enemy of words.

How can this be? I mean, I love books. I really love books.

ალბათ ახლა იფიქრებთ: "კარგი ერთი,

ჩემ ლამაზ, ქაღალდის ლექსიკონებს წაიღებენ?"

Some of my best friends are books.

But the book is not the best shape for the dictionary.

არა. ისინი კვლავ გვექნება.

როცა მანქანები გაჩნდა... ანუ როცა მანქანა გადაადგილების ძირითადი საშუალება გახდა,

Now they're going to think "Oh, boy.

ცხენები არავის შეუკრებია და დაუხვრიტავს.

People are going to take away my beautiful, paper dictionaries?"

ესე იგი, ფურცლის ლექსიკონები კვლავ იქნება,

No. There will still be paper dictionaries.

მაგრამ არა როგორც ძირითადი ლექსიკონი.

When we had cars -- when cars became the dominant mode of transportation,

წიგნის ფორმის ლექსიკონი, მისი ერთადერთი ფორმა არ არის

we didn't round up all the horses and shoot them.

და შესაბამისად ვერც იქნება

You know, there're still going to be paper dictionaries,

სამომავლო ლექსიკონების პროტოტიპი.

but it's not going to be the dominant dictionary.

მოდი ამ საკითხს ასე შევხედოთ, თუ თქვენ ხელოვნურ შეზღუდვას განიცდით,

The book-shaped dictionary is not going to be the only shape

dictionaries come in. And it's not going to be

ხელოვნურ შეზღუდვებს შემთხვევით განმასხვავებლებსა

the prototype for the shapes dictionaries come in.

და დამახინჯებულ მსოფლმხედველობამდე მივყავართ.

So, think about it this way: if you've got an artificial constraint,

წარმოიდგნიეთ რა იქნებოდა თუ ბიოლოგები,

artificial constraints lead to

მხოლოდ ადამიანებისთვის თვალწარმტაც ცხოველებს შიესწავლიდნენ.

რა მოხდებოდა, ცხოველები ესთეტიური თვალსაზრისით რომ შეგვეფასებინა

arbitrary distinctions and a skewed worldview.

და მხოლოდ საყვარელი ცხოველების შესწავლა შეგვძლებოდა?

What if biologists could only study animals

ჩვენ ყველაფერი გვეცოდინებოდა ქარიზამტული მეგაფაუნის შესახებ,

that made people go, "Aww." Right?

What if we made aesthetic judgments about animals,

მაგრამ ძალიან ცოტა სხვა დანარჩენზე.

and only the ones we thought were cute were the ones that we could study?

ჩემი აზრით, სწორედ ესაა პრობლემა.

ჩემი აზრით, ყველა სიტყვა უნდა ვისწავლოთ,

We'd know a whole lot about charismatic megafauna,

რადგან სიტყვებზე ფიქრისას ძალიან მოკრძალებული ნაწილებისგან,

and not very much about much else.

ლამაზი გამონათქვამების შექმნა შეგიძლიათ.

And I think this is a problem.

I think we should study all the words,

ლექსიკოგრაფია უფრო მეტად მასალათმცოდნეობაა.

because when you think about words, you can make beautiful expressions

ჩვენ იმ მასალების გამძლეობას ვსწავლობთ,

from very humble parts.

რომელთა გამოყენებითაც თქვენ გამონათქვამებს აგებთ.

Lexicography is really more about material science.

მეტყვველებისა და წერის დროს. ხალხი ხშირად მეკითხება:

We are studying the tolerances of the materials

that you use to build the structure of your expression:

"როგორ უნდა მივხვდეთ, რომ სიტყვა ნამდვილია?"

your speeches and your writing. And then, often people say to me,

მათი აზრით, თუ სიტყვა

"Well, OK, how do I know that this word is real?"

ჩვენი აზრების გამოხატვის საშუალებაა,

როგორ შეიძლება ვთქვათ, რომ სახრახნისი ჩაქუჩს სჯობს?

They think, "OK, if we think words are the tools

ან ურო, მხვილპირიან ჩაქუჩზე უკეთესია?

ისინი უბრალოდ საქმიანობის შესაბამისი ხელსაწყოებია.

that we use to build the expressions of our thoughts,

და ხალხი მეკითხება: "როგორ მივხვდეთ, რომ სიტყვა ნამდვილია?"

how can you say that screwdrivers are better than hammers?

How can you say that a sledgehammer is better than a ball-peen hammer?"

იცით, ყველას ვისაც საბავშვო წიგნები წაუკითხავს იცის,

They're just the right tools for the job.

რომ საგნებს სიყვარული ხდის ნამდვილს.

And so people say to me, "How do I know if a word is real?"

თუ გიყვართ სიტყვა, გამოიყენეთ იგი. სწორედ ეს ხდის მას ნამდვილს.

You know, anybody who's read a children's book

არის თუ არა ის ლექსიკონში, ეს მხოლოდ ხელოვნური განსხვავებაა.

knows that love makes things real.

ლექსიკონში შეტანა სიტყვას უფრო მეტად ნამდვილს არ ხდის.

If you love a word, use it. That makes it real.

თუ თქვენ გიყვართ სიტყვა, ის ნამდვილი ხდება.

Being in the dictionary is an artificial distinction.

ამგვარად, თუ მოძრაობის კონტროლი აღარ გვადარდებს

It doesn't make a word any more real than any other way.

და ფურცლის ეტაპიც გადავლახეთ, თუკი ნაკლებს ვფიქრობთ

If you love a word, it becomes real.

კონტროლზე და მეტს აღწერაზე,

So if we're not worrying about directing traffic,

მაშინ შეგვიძლია ინგლისური ენა,

if we've transcended paper, if we are worrying less

ამ ლამაზ მობილად(კინეტიკური ქანდაკება) მივიჩნიოთ.

როცა კი შეხებისას ამ მობილის პატარა ნაწილები იცვლება...

about control and more about description,

როცა კი თქვენ სიტყვას ეხებით,

then we can think of the English language

თქვენ მას ახალ კონტექსტში იყენებთ, ახალ კონოტაციას სძენთ,

as being this beautiful mobile.

გამოთქვამთ, მობილს ამოძრავებთ.

And any time one of those little parts of the mobile changes,

თქვენ ის არ გაგიტეხავთ. ეს უბრალოდ ახალი მდგომარეობაა.

is touched, any time you touch a word,

და ეს ახალი მდგომარეობა შეიძლება ისეთივე ლამაზი იყოს.

you use it in a new context, you give it a new connotation,

you verb it, you make the mobile move.

ახლა კი, როცა საგზაო პოლიციელი აღარ ხართ..

You didn't break it. It's just in a new position,

საგზაო პოლიციელობის პრობლემა ისაა,

რომ ერთ გზაჯვარედინზე მხოლოდ ერთი მარეგულერებელი უნდა იყოს,

and that new position can be just as beautiful.

სხვაგვარდად მძღოლები დაიბნევიან, არა?

Now, if you're no longer a traffic cop --

მაგრამ, თუ თქვენ მოძრაობას აღარ არეგულირებთ

the problem with being a traffic cop is

და უბრალოდ მოძრავი მანქანების დათვლა გსურთ, მეტი თვალი უფრო გამოგადგებათ.

there can only be so many traffic cops in any one intersection,

or the cars get confused. Right?

ამიტომ, შეგიძლიათ დახმარება ითხოვოთ!

დახმარებას თუ მოითხოვთ, მეტს შეძლებთ. და ჩვენ დახმარება ნამდვილად გვჭირდება

But if your goal is no longer to direct the traffic,

but maybe to count the cars that go by, then more eyeballs are better.

კონგრესის ბიბლიოთეკა: 17 მილიონი წიგნი,

მათი ნახევარი ინგლისურ ენაზეა.

You can ask for help!

If you ask for help, you get more done. And we really need help.

თუ იქ არსებული 10 წიგნიდან 1-ში მაინც იქნება სიტყვა,

Library of Congress: 17 million books,

რომელიც ლექსიკონში არაა,

ამ სიტყვების მთლიანი რაოდენობა 2 სრული ლექსიკონის ეკვივალენტი იქნებოდა.

of which half are in English.

არალექსიკონურ სიტყვას, თითქმის ყველა წიგნში ვპოულობ.

If only one out of every 10 of those books

მაგალითად, როგორიცაა სიტყვა "არალექსიკონური" (un-dictionaried)

had a word that's not in the dictionary in it,

that would be equivalent to more than two unabridged dictionaries.

მაგრამ გაზეთები?

And I find an un-dictionaried word --

გაზეთების არქივი 1759 წლიდან არსებობს,

a word like "un-dictionaried," for example --

in almost every book I read. What about newspapers?

58,1 მილიონი გაზეთის გვერდი. აქედან ყოველი 100-დან 1-ში მაინც,

Newspaper archive goes back to 1759,

თუ იქნება არალექსიკონური სიტყვა,

მთელი ოქსფირდის ლექსიკონი გამოვიდოდა.

58.1 million newspaper pages. If only one in 100

500 000-ზე მეტი სიტვყა. ეს ძალიან ბევრია

of those pages had an un-dictionaried word on it,

და აქ არ ვათვლი ჟურნალებს და ბლოგებს, სხვათა შორის.

it would be an entire other OED.

კვირაში"BoingBoing"-ში უფრო მეტ ახალ სიტყვას ვპოულობ,

That's 500,000 more words. So that's a lot.

ვიდრე "Newsweek"-სა და "Time"-ში.

იქ ბევრ სიტყვას შეხვდებით.

პოლისემიაზე აღარაფერს ვამბობ.

And I'm not even talking about magazines. I'm not talking about blogs --

ეს ზოგიერთი სიტყვის ხარბი თვისებაა,

and I find more new words on BoingBoing in a given week

ერთის ნაცვლად რამდენიმე მნიშვნელობა შეითავსოს.

than I do Newsweek or Time.

There's a lot going on there.

And I'm not even talking about polysemy,

აი, ავიღოთ ინგლისური სიტყვა "set", რომელიც შიეძლება მაჩვის სოროსაც ნიშნავდეს;

which is the greedy habit some words have of taking

ელიზაბეთის საყელოს ნაკეცსაც

more than one meaning for themselves.

და ოქსფორდის ლექსიკონში არის ერთი განმარტება,

სადაც ამ სიტყვას 33 მნიშვნელობა შეესაბამება.

So if you think of the word "set," a set can be a badger's burrow,

პატარა, მოკლე სიტყვა და 33 მნიშვნელობა.

a set can be one of the pleats in an Elizabethan ruff,

ერთ-ერთ მათგანი კი ასეთია: "მრავალნაირი ტექნიკური მნიშვნელობა"

and there's one numbered definition in the OED.

The OED has 33 different numbered definitions for set.

ეს იცით რას მეუბნება?

პარასკევი საღამო იყო და ვიღაცას პაბში წასვლა უნდოდა.(სიცილი)

Tiny, little word, 33 numbered definitions.

One of them is just labeled "miscellaneous technical senses."

სწორედ ლექსიკოგრაფმა შეიმოკლა საქმე და დაწერა:

"მრავალნაირი ტექნიკური მნიშვნელობა".

Do you know what that says to me?

ამგვარად, ყველა ეს სიტყვა ჩვენია და დახმარება ნამდვილად გვჭირდება.

That says to me, it was Friday afternoon and somebody wanted to go down the pub. (Laughter)

საქმე ისაა, რომ დახმარების თხოვნა შეგვიძლია.

That's a lexicographical cop out,

დახმარების თხოვნა რთული სულაც არაა.

to say, "miscellaneous technical senses."

ანუ, ლექსიკოგრაფია სარაკეტო მეცნიერება არ არის.

So, we have all these words, and we really need help!

ხედავთ? ბევრი სიტყვა და რიცხვი ვახსენე,

And the thing is, we could ask for help --

ეს კი უფრო ვიზუალურ განმარტებებს მოგვცემს.

წარმოვიდგინოთ ლექსიკონი, ინგლისური ენის რუკაა.

asking for help's not that hard.

I mean, lexicography is not rocket science.

ეს ნათელი წერტილები კი, ის რაც ვიცით

See, I just gave you a lot of words and a lot of numbers,

ხოლო ბნელი წერტილები რაც არ ვიცით.

and this is more of a visual explanation.

ამერიკული ინგლისურის სიტყვების რუკის შემთხვევაში, ძალიან ცოტა რამ ვიცით.

If we think of the dictionary as being the map of the English language,

these bright spots are what we know about,

ჩვენ ენის ფორმაც კი არ ვიცით.

and the dark spots are where we are in the dark.

ეს რომ ამერიკული ინგლისურის რუკა იყოს...

If that was the map of all the words in American English, we don't know very much.

შეხედეთ, ფლორიდაზე ძალიან ბუნდოვანი წარმოდგენა გვაქვს.

კალიფორნია კი, რუკაზე საერთოდ არაა!

And we don't even know the shape of the language.

ამერიკულ ინგლისურში კალიფორნია გვაკლია.

If this was the dictionary -- if this was the map of American English --

მასზე ცოტა რამ ვიცით და ვერც კი ვხვდებით, რომ რუკაზე კალიფორნია გვაკლია.

look, we have a kind of lumpy idea of Florida,

but there's no California!

რუკაზე ცარიელ ადგილს ვერც კი ვამჩნევთ.

We're missing California from American English.

ასე რომ კვლავ ვიმეორებ, ლექსიკოგრაფია სარაკეტო მეცნიერება არ არის.

We just don't know enough, and we don't even know that we're missing California.

თუმცა რომც იყოს, სარაკეტო მეცნირებით

დღესდღეობით თავდადებული მოყვარეულები არიან დაკავებული. ხვდებით?

We don't even see that there's a gap on the map.

So again, lexicography is not rocket science.

ასეთი რთულიც არ უნდა იყოს სიტყვების ძებნა!

But even if it were, rocket science is being done

როგორც ვხედავთ, სხვა სფეროს მეცნიერები,

by dedicated amateurs these days. You know?

დახმარებას ითხოვენ და ამით კარგ საქმესაც აკეთებენ.

მაგალითად, არსებობს საიტი "eBird", რომლზეც მოყვარული ჩიტის შემსწავლელები,

It can't be that hard to find some words!

ჩიტებზე მოპოვებულ ინფორმაციას ტვირთავენ.

So, enough scientists in other disciplines

შემდეგ კი ორნიტოლოგები მიდიან

და ეხმარებიან მათ პოპულაციის, მიგრაციის და სხვა რამეების შესწავლაში.

are really asking people to help, and they're doing a good job of it.

არსებობს ერთი ადამიანი, მაიკ ოუტსი. ის ბრიტანეთში ცხოვრობს

For instance, there's eBird, where amateur birdwatchers

can upload information about their bird sightings.

და გალვანური კომპანიის დირექტორია.

And then, ornithologists can go

and help track populations, migrations, etc.

მან 140-ზე მეტი კომეტა აღმოაჩინა.

მან იმდენი კომეტა იპოვა, რომ ერთ-ერთს მისი სახელიც დაარქვეს.

And there's this guy, Mike Oates. Mike Oates lives in the U.K.

ეს მარსის იქით, შორეული მოგზაურობაა.

He's a director of an electroplating company.

არამგონია მან იქ უახლოეს მომავლში სურათები გადაიღოს,

He's found more than 140 comets.

მაგრამ ფაქტია, რომ მან ტელესკოპის გარეშე 140 კომეტა აღმოაჩინა.

He's found so many comets, they named a comet after him.

მან ეს NASA SOHO-ს თანამგზავრიდან

It's kind of out past Mars. It's a hike.

ჩამოტვირთული მონაცემებით შეძლო.

I don't think he's getting his picture taken there anytime soon.

თუ ტელესკოპის გარეშე კომეტების პოვნა შეგვიძლია

But he found 140 comets without a telescope.

სიტყვების პოვნას ვეღარ შევძლებთ?

He downloaded data from the NASA SOHO satellite,

ალბათ მიმიხვდით საითკენაც მივდივარ.

and that's how he found them.

მივდივარ ინტერნეტისკენ, იქ სადაც ყველა შედის.

If we can find comets without a telescope,

ინტერნეტი სიტყვების შეგროვების დიდებული საშუალებაა,

რადგან იგი შემგროვებლებითაა სავსე.

shouldn't we be able to find words?

ინტერნეტის შესახებ ის ფაქტი ცოტამ თუ იცის,

Now, y'all know where I'm going with this.

რომ რეალურად ინტრნეტი სიტყვებისა და ენთუზიაზმის ერთობლიობაა.

Because I'm going to the Internet, which is where everybody goes.

And the Internet is great for collecting words,

სიტყვები და ენთუზიაზმი კი ლექსიკოგრაფიის

because the Internet's full of collectors.

And this is a little-known technological fact about the Internet,

მთავარი რეცეპტია. მაგარია, არა?

but the Internet is actually made up of words and enthusiasm.

ამჟამად ძალიან ბევრი კარგი სიტყვის შემგროვებელი საიტი არსებობს,

And words and enthusiasm actually happen to be

თუმცა, მათი ნაკლი ისაა, რომ ისინი არასამეცნიეროა.

ისინი სიტყვას კონტექსტის გარეშე აჩვენებენ.

the recipe for lexicography. Isn't that great?

საიდან წარმოიშვა ეს სიტყვა? ვინ გამოიყენა?

So there are a lot of really good word-collecting sites out there right now,

რომელ გაზეთში იყო? რომელ წიგნში?

სიტყვა არქეოლოგიური არტეფაქტივითაა.

but the problem with some of them is that they're not scientific enough.

They show the word, but they don't show any context.

თუ არტეფაქტის წარმოშობის ისტორია არ ვიცით,

Where did it come from? Who said it?

ეს მეცნიერება აღარაა, იგი უბრალო ლამაზ საგნად იქცევა.

What newspaper was it in? What book?

Because a word is like an archaeological artifact.

ასე რომ, სიტყვა წყაროს გარეშე მოწყვეტილი ყვავილივითაა.

ლამაზი შესახედია, მაგრამ ჭკნება.

If you don't know the provenance or the source of the artifact,

it's not science, it's a pretty thing to look at.

თანაც ძალიან სწრაფად.

მთელი ამ ხნის განმავლობაში ვიმეორებ:

So a word without its source is like a cut flower.

"ლექსიკონი, ლექსიკონი, ლექსიკონი, ლექსიკონი"

You know, it's pretty to look at for a while, but then it dies.

და არა "რომელიმე ლექსიკონი" ან "ლექსიკონები"

It dies too fast.

რადგანაც ხალხი ლექსიკონს მთლიანი ენის აღსანიშნავად იყენებს.

So, this whole time I've been saying,

ისინი მას სინექდოქიკურად(synecdochically) იყენებენ.

"The dictionary, the dictionary, the dictionary, the dictionary."

სინექდოქიკურისმაგვარი სიტყვების ცოდნის ერთ-ერთი პრობლემა ისაა,

Not "a dictionary," or "dictionaries." And that's because,

რომ ამ სიტყვის სათქმელად საბაბია საჭირო.

well, people use the dictionary to stand for the whole language.

მთელი ეს საუბარი მხოლოდ საბაბი იყო, რომ აქამდე მოვსულიყავი

They use it synecdochically.

და ყველა თგვენგანისათვის მეთქვა "სინექდოქიკურად"

And one of the problems of knowing a word like "synecdochically"

ძალიან ვწუხვარ, მაგრამ როცა რაღაცის ნაწილს იყენებთ,

is that you really want an excuse to say "synecdochically."

როგორც ლექსიკონია ენის ნაწილი,

ან აშშ-ს დროშას ქვეყნის სიმბოლო,

This whole talk has just been an excuse to get me to the point

where I could say "synecdochically" to all of you.

So I'm really sorry. But when you use a part of something --

მაშინ თქვენ მას სინექდოქიკურად იყენებთ.

like the dictionary is a part of the language,

თუმცა საქმე ისაა, რომ ჩვენ ლექსიკონში მთელი ენის მოქცევა შეგვიძლია.

or a flag stands for the United States, it's a symbol of the country --

თუ ჩვენ უფრო დიდ ტაფას ავიღებთ, მასში ყველა სიტყვის მოთავსებას შევძლებთ.

then you're using it synecdochically.

ყველა მნიშვნელობას მასში მოვათავსებდით.

But the thing is, we could make the dictionary the whole language.

განა ყველას ეს არ გვინდა? მეტი მნიშვნელობა ცხოვრებაში.

If we get a bigger pan, then we can put all the words in.

და ჩვენ შეგვიძლია ლექსიკონი არა მხოლოდ ენის სიმბოლოდ,

We can put in all the meanings.

არამედ მთლიან ენად ვაქციოთ.

Doesn't everyone want more meaning in their lives?

იცით? მე ვიმედოვნებ, რომ ჩემი ვაჟი,

რომელიც ამ თვეში 7-ის ხდება, მინდა რომ მას მხოლოდ ბუნდოვნად ახსოვდეს,

And we can make the dictionary not just be a symbol of the language --

ასეთი ფორმის ლექსიკონების არსებობა.

we can make it be the whole language.

და იცოდეს, რომ ასეთი ლექსიკონები ოდესღაც არსებობდა.

You see, what I'm really hoping for is that my son,

who turns seven this month -- I want him to barely remember

მინდა, რომ მისთვის ასეთ ლექსიკონი მაგნიტურ ფირივით იყოს,

that this is the form factor that dictionaries used to come in.

რომელიც გამოუსადეგარი აღმოჩნდა და ხალხმა დაივიწყა.

ის ხალხს ნამდვილად არ სჭირდებოდა.

This is what dictionaries used to look like.

საქმე ისაა, რომ თუ ყველა სიტყვას მოვაგროვებთ,

I want him to think of this kind of dictionary as an eight-track tape.

It's a format that died because it wasn't useful enough.

და ხელოვნური განსხვავება კარგ და ცუდ სიტყვას შორის, აღარ გვექნება,

It wasn't really what people needed.

ენის მეცნიერულ აღწერას შევძლებთ.

ხოლო ესთეტიკურ შეფასებას მწერლებს და ორატორებს მივანდობთ.

And the thing is, if we can put in all the words,

თუ ამას შევძლებთ, მთელ ჩემს დროს თევზაობას დავუთმობ

no longer have that artificial distinction between good and bad,

we can really describe the language like scientists.

და საგზაო პოლიციელობა აღარ მომიწევს.

We can leave the aesthetic judgments to the writers and the speakers.

უღრმესი მადლობა ყურადღებისათვის.

If we can do that, then I can spend all my time fishing,

and I don't have to be a traffic cop anymore.

Thank you very much for your kind attention.