Erin McKean: The joy of lexicography

Erin McKean định nghĩa lại về từ điển

Translator: Hien Pham Reviewer: Thach Thao Nguyen Phuc

Now, have any of y'all ever looked up this word?

Nào giờ các bạn có từng tra từ này chưa?

You know, in a dictionary? (Laughter) Yeah, that's what I thought.

Ý tôi là trong từ điển? (Cười) Vâng, đó chính là cái tôi nghĩ đến.

How about this word?

Còn từ này thì sao?

Here, I'll show it to you.

Đây, tôi sẽ cho bạn xem:

Lexicography: the practice of compiling dictionaries.

Lexicography: là công việc biên soạn các từ điển.

Notice -- we're very specific -- that word "compile."

Chú ý nhé – chúng tôi rất cụ thể. Từ “compile” đó.

The dictionary is not carved out of a piece of granite,

Từ điển không phải là thứ được đục đẽo từ miếng đá granite,

out of a lump of rock. It's made up of lots of little bits.

lấy từ một phiến đá. Nó được tạo thành từ nhiều mẩu nhỏ.

It's little discrete --

Nó là những mẩu nhỏ rời rạc…

that's spelled D-I-S-C-R-E-T-E -- bits.

đánh vần là D-I-S-C-R-E-T-E nhé.

And those bits are words.

Và những mẩu đó là các từ.

Now one of the perks of being a lexicographer --

Một trong những quyền lợi cho việc trở thành một nhà soạn từ điển --

besides getting to come to TED -- is that you get to say really fun words,

bên cạnh việc được đi đến hội thảo TED – là bạn phải nói ra những từ thật sự là vui nhộn,

like lexicographical.

chẳng hạn như từ lexicographical.

Lexicographical has this great pattern:

Từ lexicographical có cái khuôn mẫu tuyệt vời --

it's called a double dactyl. And just by saying double dactyl,

nó được gọi là dạng âm dactyl kép. Và chỉ bằng việc nói một âm dactyl kép,

I've sent the geek needle all the way into the red. (Laughter) (Applause)

thì tôi đã đẩy cái sự kì quái này lên cực điểm.

But "lexicographical" is the same pattern as "higgledy-piggledy."

Nhưng "lexicographical" có cùng mẫu hình với từ "higgledy-piggledy."

Right? It's a fun word to say,

Đúng chứ? Đó là một từ buồn cười khi nói ra,

and I get to say it a lot.

và tôi phải nói từ đó nhiều lắm.

Now, one of the non-perks of being a lexicographer

Giờ thì tới những phần phi quyền lợi của việc trở thành một nhà soạn từ điển

is that people don't usually have a kind of warm, fuzzy, snuggly image of the dictionary.

là người ta thường không có một dạng hình ảnh nào ấm áp, lờ mờ và dễ chịu về từ điển.

Right? Nobody hugs their dictionaries.

Đúng không ạ? Chẳng ai đi ôm mấy cuốn từ điển cả.

But what people really often think about the dictionary is, they think more like this.

Nhưng cái mà người ta thật sự hay nghĩ về từ điển là, họ nghĩ nhiều hơn như thế này.

Just to let you know, I do not have a lexicographical whistle.

Các bạn biết đấy, tôi chẳng có cái còi từ điển học nào.

But people think that my job is to let the good words

Nhưng người ta nghĩ công việc của tôi là để cho những từ ngữ trong sáng

make that difficult left-hand turn into the dictionary,

đi vào từ điển một cách khó khăn,

and keep the bad words out.

và không cho những từ ngữ xấu vào.

But the thing is, I don't want to be a traffic cop.

Nhưng vấn đề là, tôi đâu muốn là cảnh sát giao thông.

For one thing, I just do not do uniforms.

Vì một lẽ, tôi không mặc đồng phục.

And for another, deciding what words are good

Và một lẽ khác – là việc quyết định từ nào tốt

and what words are bad is actually not very easy.

và từ nào xấu thật sự chả dễ dàng gì.

And it's not very fun. And when parts of your job are not easy or fun,

Và cũng không vui lắm. Và khi công việc của bạn có những phần không dễ dàng và vui vẻ,

you kind of look for an excuse not to do them.

thì bạn sẽ tìm một cớ gì đó để khỏi làm mấy phần đó.

So if I had to think of some kind of occupation

Do vậy nếu tôi phải nghĩ ra một dạng công việc

as a metaphor for my work, I would much rather be a fisherman.

để làm ẩn dụ cho việc tôi đang làm, thì tôi thích là một người đánh cá hơn.

I want to throw my big net into the deep, blue ocean of English

Tôi muốn quăng một mẻ lưới to xuống nơi đại dương sâu thẳm của tiếng Anh

and see what marvelous creatures I can drag up from the bottom.

và thấy được những sinh vật tuyệt vời mà tôi có thể lôi lên được từ tận đáy sâu.

But why do people want me to direct traffic, when I would much rather go fishing?

Nhưng tại sao người ta lại muốn tôi điều tiết giao thông, khi mà tôi lại muốn đánh cá hơn?

Well, I blame the Queen.

Rồi, tôi đành trách Nữ hoàng vậy.

Why do I blame the Queen?

Tại sao tôi lại đi trách bà Nữ hoàng?

Well, first of all, I blame the Queen because it's funny.

Ừm, đầu tiên, tôi trách Nữ hoàng vì điều đó thật buồn cười.

But secondly, I blame the Queen because

Nhưng điều thứ nhì, tôi trách Nữ hoàng là vì

dictionaries have really not changed.

những cuốn từ điển thật sự chả thay đổi gì.

Our idea of what a dictionary is has not changed since her reign.

Ý niệm của chúng tôi về từ điển không hề thay đổi kể từ khi bà ta lên ngôi trị vì.

The only thing that Queen Victoria would not be amused by in modern dictionaries

Điều duy nhất mà không dùng để chế giễu Nữ hoàng Victoria trong những từ điển hiện đại

is our inclusion of the F-word, which has happened

là bao gồm cái từ bắt đầu bằng F- kia, xuất hiện

in American dictionaries since 1965.

trong những từ điển tiếng Mĩ từ năm 1965.

So, there's this guy, right? Victorian era.

Đây, có người này đây, phải không ạ? Thời đại Victoria.

James Murray, first editor of the Oxford English Dictionary.

James Murray, người biên tập đầu tiên của Từ điển Oxford.

I do not have that hat. I wish I had that hat.

Tôi không có cái nón kia. Ước gì tôi có cái nón đó nhỉ.

So he's really responsible for a lot of

Do đó ông ta thật sự có trách nhiệm cho rất nhiều thứ

what we consider modern in dictionaries today.

mà chúng ta xem xét về tính hiện đại trong những từ điển ngày nay.

When a guy who looks like that, in that hat,

Khi có một người trông thế kia – với cái nón ấy -

is the face of modernity, you have a problem.

là bộ mặt của thời hiện đại, thì bạn gặp vấn đề rồi đó.

And so, James Murray could get a job on any dictionary today.

Hơn nữa, James Murray có thể kiếm việc cho bất kì cuốn từ điển nào hiện nay.

There'd be virtually no learning curve.

Rõ ràng là không có sự khó khăn trong việc đào tạo nào.

And of course, a few of us are saying: okay, computers!

Và dĩ nhiên, một vài người sẽ nói: Máy tính!

Computers! What about computers?

May tính! Thế máy tính thì sao?

The thing about computers is, I love computers.

Vấn đề với máy tính là -- tôi yêu máy tính.

I mean, I'm a huge geek, I love computers.

Ý tôi là, tôi là chuyên viên máy tính có hạng, tôi yêu máy tính.

I would go on a hunger strike before I let them take away Google Book Search from me.

Tôi có thể chịu đói trước khi tìm kiếm trên Google bằng máy tính xong.

But computers don't do much else other than

Nhưng máy tính không làm gì khác việc

speed up the process of compiling dictionaries.

đẩy nhanh tiến độ biên soạn từ điển.

They don't change the end result.

Chúng không làm thay đổi kết quả cuối cùng.

Because what a dictionary is,

Bởi vì cái gọi là từ điển là,

is it's Victorian design merged with a little bit of modern propulsion.

là một thiết kế từ thời Victoria kết hợp với một chút động cơ hiện đại.

It's steampunk. What we have is an electric velocipede.

Nó chỉ là cỗ máy vô dụng. Cái chúng ta có là một cái xe đạp điện.

You know, we have Victorian design with an engine on it. That's all!

Các bạn biết, chúng ta có thiết kế thời Victoria kết hợp với động cơ trên đó. Thế thôi!

The design has not changed.

Thiết kế không có gì thay đổi cả.

And OK, what about online dictionaries, right?

Vâng, thế còn từ điển trực tuyến thì sao?

Online dictionaries must be different.

Từ điển trực tuyến chắc chắn phải khác.

This is the Oxford English Dictionary Online, one of the best online dictionaries.

Đây là Từ điển tiếng Anh Oxford trực tuyến, một trong số từ điển trực tuyến tốt nhất.

This is my favorite word, by the way.

Đây là từ yêu thích của tôi đấy:

Erinaceous: pertaining to the hedgehog family; of the nature of a hedgehog.

Chuột nhím: thuộc về họ nhà nhím Âu; về bản chất là nhím Âu.

Very useful word. So, look at that.

Một từ rất hữu dụng. Vậy hãy nhìn vào nó.

Online dictionaries right now are paper thrown up on a screen.

Từ điển trực tuyến hiện nay là bản giấy quẳng lên màn hình thôi.

This is flat. Look how many links there are in the actual entry: two!

Nó phẳng. Hãy xem có bao nhiêu liên kết trong mục từ cụ thể này: hai!

Right? Those little buttons,

Phải không? Những cái nút nhỏ kia --

I had them all expanded except for the date chart.

Tôi đã mở chúng ra hết rồi trừ biểu đồ thời gian.

So there's not very much going on here.

Như vậy không còn gì nhiều trong đó cả.

There's not a lot of clickiness.

Không có nhiều cái để click chuột.

And in fact, online dictionaries replicate

Và trong thực tế, các từ điển trực tuyến lặp lại

almost all the problems of print, except for searchability.

hầu hết các vấn đề của từ điển in, trừ việc tra cứu.

And when you improve searchability,

Và khi bạn cải tiến chức năng tra cứu,

you actually take away the one advantage of print, which is serendipity.

thực ra là bạn đã loại đi một lợi thế của từ điển in, đó là tính bất ngờ.

Serendipity is when you find things you weren't looking for,

Tính bất ngờ là khi bạn tìm kiếm các thứ bạn đang không chủ định tìm

because finding what you are looking for is so damned difficult.

vì tìm kiếm cái bạn đang tìm mới khó làm sao.

So -- (Laughter) (Applause) -- now, when you think about this,

Vì thế -- (Cười) -- bây giờ, khi bạn nghĩ về điều này,

what we have here is a ham butt problem.

cái chúng ta gặp ở đây là vấn đề đầu mút thịt hun khói.

Does everyone know the ham butt problem?

Có ai biết vấn đề đầu mút thịt hun khói không?

Woman's making a ham for a big, family dinner.

Một người phụ nữ chuẩn bị thịt hun khói cho bữa tối cho cả nhà.

She goes to cut the butt off the ham and throw it away,

Cô ấy cắt cái đầu mút ra khỏi miếng thịt hun khói và vứt đi,

and she looks at this piece of ham and she's like,

rồi cô ấy nhìn vào cái miếng thịt hun khói này và cô ấy lại thích,

"This is a perfectly good piece of ham. Why am I throwing this away?"

"Đây là một miếng thịt hun khói ngon, Tại sao mình lại vứt nó đi?"

She thought, "Well, my mom always did this."

Cô ấy nghĩ, "Ừm mẹ mình thường làm thế."

So she calls up mom, and she says,

Rồi cô gọi mẹ và hỏi,

"Mom, why'd you cut the butt off the ham, when you're making a ham?"

"Mẹ ơi, tại sao mẹ lại cắt bỏ thịt hun khói đi khi mẹ đang làm nó?"

She says, "I don't know, my mom always did it!"

Bà nói, "Mẹ không biết, vì bà thường xuyên làm thế!"

So they call grandma, and grandma says,

Rồi họ gọi bà ngoại, và bà ngoại nói,

"My pan was too small!" (Laughter)

"Cái chảo của mẹ nhỏ quá!" (Cười)

So, it's not that we have good words and bad words.

Vì thế không phải chúng ta có các từ tốt hay từ xấu --

We have a pan that's too small!

mà chúng ta có một cái chảo nhỏ quá!

You know, that ham butt is delicious! There's no reason to throw it away.

Các bạn biết đấy, cái đầu mút thịt hun khói rất ngon! Chả có lí gì mà vứt đi cả.

The bad words -- see, when people think about a place

Các từ xấu - xem nào, khi người ta nghĩ về một địa điểm

and they don't find a place on the map,

và họ không tìm thấy một địa điểm trên bản đồ,

they think, "This map sucks!"

họ nghĩ, "Cái bản đồ này dở!"

When they find a nightspot or a bar, and it's not in the guidebook,

Khi họ tìm thấy một câu lạc bộ đêm hay một quán bar mà nó lại không có trong cuốn hướng dẫn,

they're like, "Ooh, this place must be cool! It's not in the guidebook."

họ sẽ nghĩ, "Ồ, nơi này chắc chắn sẽ hay ho! Nó không có trong cuốn hướng dẫn."

When they find a word that's not in the dictionary, they think,

Khi họ tìm một từ mà lại không có trong từ điển, họ nghĩ,

"This must be a bad word." Why? It's more likely to be a bad dictionary.

"Nó chắc chắn là một từ xấu." Tại sao? Có khả năng nó là một cuốn từ điển dở.

Why are you blaming the ham for being too big for the pan?

Tại sao bạn lại đổ lỗi cho thịt hun khói chỉ vì nó không vừa cái chảo?

So, you can't get a smaller ham.

Vậy tại sao bạn không chọn miếng thịt hun khói nhỏ hơn.

The English language is as big as it is.

Tiếng Anh thì to như nó.

So, if you have a ham butt problem,

Như vậy bạn có vấn đề đầu mút thịt hun khói rồi đó,

and you're thinking about the ham butt problem,

và bạn đang nghĩ về vấn đề đầu mút thịt hun khói,

the conclusion that it leads you to is inexorable and counterintuitive:

kết luận sẽ làm bạn không thể lay chuyển được và khác thường:

paper is the enemy of words.

giấy là kẻ thù của từ.

How can this be? I mean, I love books. I really love books.

Vì sao lại thế? Ý tôi là, tôi yêu sách. Tôi rất yêu sách.

Some of my best friends are books.

Một số bạn tốt của tôi là sách.

But the book is not the best shape for the dictionary.

Nhưng sách không phải là hình thức tốt nhất cho từ điển.

Now they're going to think "Oh, boy.

Giờ họ nghĩ "Ồ, chàng ơi.

People are going to take away my beautiful, paper dictionaries?"

Người ta sẽ mang các quyển từ điển giấy đẹp đẽ của tôi đi?"

No. There will still be paper dictionaries.

Không. Sẽ vẫn còn từ điển giấy.

When we had cars -- when cars became the dominant mode of transportation,

Khi chúng ta có xe ô tô -- khi xe ô tô trở thành phương tiện giao thông chủ yếu,

we didn't round up all the horses and shoot them.

chúng ta không chạy quanh các con ngựa và bắn chúng.

You know, there're still going to be paper dictionaries,

Bạn biết đấy, vẫn còn từ điển giấy,

but it's not going to be the dominant dictionary.

nhưng sẽ không phải là loại từ điển chính.

The book-shaped dictionary is not going to be the only shape

Từ điển dạng sách sẽ không chỉ là hình thức

dictionaries come in. And it's not going to be

từ điển sẽ tồn tại. Và nó sẽ không chỉ là

the prototype for the shapes dictionaries come in.

dạng nguyên mẫu cho các dạng thức từ điển tồn tại.

So, think about it this way: if you've got an artificial constraint,

Vì thế hãy nghĩ về nó thế này: nếu bạn có một sự ép buộc nhân tạo,

artificial constraints lead to

các sự ép buộc nhân tạo dẫn tới

arbitrary distinctions and a skewed worldview.

các sự phân biệt tuỳ tiện và một quan điểm thiên lệch.

What if biologists could only study animals

Điều gì xảy ra nếu nhà sinh vật học chỉ có thể nghiên cứu động vật

that made people go, "Aww." Right?

nó sẽ làm cho mọi người, "Aww." Phải không ạ?

What if we made aesthetic judgments about animals,

Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta đánh giá thẩm mĩ về các con vật,

and only the ones we thought were cute were the ones that we could study?

và chỉ các con chúng ta nghĩ là đẹp mới được nghiên cứu?

We'd know a whole lot about charismatic megafauna,

Chúng ta biết rất nhiều loài động vật to lớn có sức lôi cuốn,

and not very much about much else.

và không nhiều về cái gì khác.

And I think this is a problem.

Và tôi nghĩ đây là một vấn đề.

I think we should study all the words,

Tôi nghĩ chúng ta nên nghiên cứu tất cả các từ,

because when you think about words, you can make beautiful expressions

vì khi bạn nghĩ về các từ, bạn có thể tạo ra các cách diễn đạt đẹp

from very humble parts.

từ các thành phần bình thường.

Lexicography is really more about material science.

Từ điển học thực sự là khoa học vật liệu.

We are studying the tolerances of the materials

Chúng ta đang nghiên cứu sức chịu đựng của các vật liệu

that you use to build the structure of your expression:

mà bạn có thể sử dụng để xây dựng nên các phát biểu của bạn:

your speeches and your writing. And then, often people say to me,

lời nói và những gì bạn viết ra. Sau đó mọi người thường nói với tôi,

"Well, OK, how do I know that this word is real?"

"Ồ, được -- làm sao tôi biết được từ này là thực?"

They think, "OK, if we think words are the tools

Họ nghĩ, "Được, nếu chúng tôi nghĩ các từ là công cụ

that we use to build the expressions of our thoughts,

để chúng tôi dùng để xây dựng các phát biểu cho những gì chúng tôi nghĩ,

how can you say that screwdrivers are better than hammers?

làm sao bạn có thể nói rằng tô vít lại tốt hơn búa?

How can you say that a sledgehammer is better than a ball-peen hammer?"

Làm sao bạn có thể nói rằng búa tạ tốt hơn búa mũi đầu tròn?

They're just the right tools for the job.

Chúng đúng là loại công cụ cho công việc này."

And so people say to me, "How do I know if a word is real?"

Rồi mọi người nói với tôi, "Làm sao chị biết một từ là thực?"

You know, anybody who's read a children's book

Bất cứ ai đã từng đọc một cuốn sách trẻ con

knows that love makes things real.

đều biết rằng tình yêu làm cho mọi thứ thành sự thực.

If you love a word, use it. That makes it real.

Nếu bạn yêu một từ, sử dụng nó sẽ làm cho nó thành hiện thực.

Being in the dictionary is an artificial distinction.

Hiện hữu trong từ điển chỉ là một sự phân biệt giả tạo.

It doesn't make a word any more real than any other way.

Nó không làm cho một từ thực hơn bằng bất cứ cách nào khác.

If you love a word, it becomes real.

Nếu bạn yêu một từ, nó sẽ trở thành hiện thực.

So if we're not worrying about directing traffic,

Vì thế nếu chúng ta không lo lắng về hướng dẫn giao thông,

if we've transcended paper, if we are worrying less

nếu chúng ta vượt qua được giấy in, nếu chúng ta ít lo lắng

about control and more about description,

về kiểm soát và để ý nhiều hơn vào miêu tả,

then we can think of the English language

thì chúng ta có thể nghĩ về tiếng Anh

as being this beautiful mobile.

như là cái di động xinh xắn này.

And any time one of those little parts of the mobile changes,

Và bất cứ khi nào một trong những bộ phận nhỏ của chiếc di động này thay đổi,

is touched, any time you touch a word,

được đụng vào -- bất cứ lúc nào bạn chạm vào một từ,

you use it in a new context, you give it a new connotation,

bạn sử dụng nó trong một ngữ cảnh mới, là bạn cấp cho nó một ý nghĩa,

you verb it, you make the mobile move.

bạn dùng động từ -- bạn làm cho chiếc di động chuyển động.

You didn't break it. It's just in a new position,

Bạn không đánh vỡ nó; nó chỉ ở trong một vị trí mới,

and that new position can be just as beautiful.

và vị trí mới có thể là đẹp hơn.

Now, if you're no longer a traffic cop --

Bây giờ, nếu bạn không phải là cảnh sát giao thông nữa --

the problem with being a traffic cop is

vấn đề của việc là một cảnh sát giao thông là

there can only be so many traffic cops in any one intersection,

chỉ có thể có rất nhiều cảnh sát giao thông trên một chỗ giao cắt,

or the cars get confused. Right?

hay các xe cộ bị lúng túng. Phải không?

But if your goal is no longer to direct the traffic,

Nhưng nếu mục đích của bạn không phải là hướng dẫn giao thông,

but maybe to count the cars that go by, then more eyeballs are better.

nhưng có thể là đếm xe đi qua, thì càng nhiều mắt càng tốt.

You can ask for help!

Bạn có thể nhờ giúp đỡ!

If you ask for help, you get more done. And we really need help.

Nếu bạn nhờ giúp đỡ, bạn sẽ làm được nhiều hơn. Và chúng ta chắc chắn cần giúp đỡ.

Library of Congress: 17 million books,

Thư viện Quốc hội: 17 triệu cuốn sách.

of which half are in English.

Trong đó một nửa bằng tiếng Anh.

If only one out of every 10 of those books

Chỉ 1 phần 10 số sách này

had a word that's not in the dictionary in it,

có một từ không có trong từ điển,

that would be equivalent to more than two unabridged dictionaries.

nó có thể tương đương với hơn hai cuốn từ điển đầy đủ.

And I find an un-dictionaried word --

Và tôi thấy một từ phi-từ điển --

a word like "un-dictionaried," for example --

một từ như "un-dictionaried," chẳng hạn --

in almost every book I read. What about newspapers?

trong hầu hết các cuốn sách tôi đã đọc. Thế còn báo thì sao?

Newspaper archive goes back to 1759,

Kho báo chí có từ năm 1759.

58.1 million newspaper pages. If only one in 100

58.1 triệu trang báo. Nếu chỉ 1 phần 100

of those pages had an un-dictionaried word on it,

các trang báo này có một từ phi-từ điển trong đó,

it would be an entire other OED.

nó có thể là cả một cuốn OED khác.

That's 500,000 more words. So that's a lot.

Đó là hơn 500.000 từ. Rất nhiều.

And I'm not even talking about magazines. I'm not talking about blogs --

Tôi thậm chí không nói về các tạp chí, tôi chỉ đang nói về các blog --

and I find more new words on BoingBoing in a given week

và tôi thấy nhiều từ trong BoingBoing trong một tuần bất kì

than I do Newsweek or Time.

hơn trong Newsweek hay Time.

There's a lot going on there.

Còn nhiều thứ khác trong đó.

And I'm not even talking about polysemy,

Và tôi cũng không nói về đa nghĩa,

which is the greedy habit some words have of taking

vốn là một thói quen tham lam một số từ hay có

more than one meaning for themselves.

nhiều hơn một nghĩa.

So if you think of the word "set," a set can be a badger's burrow,

Nếu bạn nghĩ từ "set" -- một set có thể là một cái hang của con lửng,

a set can be one of the pleats in an Elizabethan ruff,

một set có thể là một nếp khâu trong cái cổ áo thời Elizabeth --

and there's one numbered definition in the OED.

và còn nhiều định nghĩa khác trong OED.

The OED has 33 different numbered definitions for set.

Từ điển OED có hơn 33 định nghĩa được đánh só khác nhau cho từ set.

Tiny, little word, 33 numbered definitions.

Một từ nhỏ thế mà có tới 33 định nghĩa.

One of them is just labeled "miscellaneous technical senses."

Một trong số đó được gắn nhãn "các nghĩa chuyên môn khác."

Do you know what that says to me?

Bạn có biết nó có nghĩa gì đối với tôi không?

That says to me, it was Friday afternoon and somebody wanted to go down the pub. (Laughter)

Nó nói với tôi rằng đó là chiều thứ 6 và ai đó muốn đi xuống quán rượu.

That's a lexicographical cop out,

Đó là một cảnh sát từ điển đi ra,

to say, "miscellaneous technical senses."

nói, "các nghĩa chuyên môn khác."

So, we have all these words, and we really need help!

Chúng ta có tất cả các từ này, và chúng ta thực sự cần giúp đỡ!

And the thing is, we could ask for help --

Và vấn đề là, chúng ta có thể hỏi sự trợ giúp --

asking for help's not that hard.

hỏi trợ giúp không đến nỗi khó như thế.

I mean, lexicography is not rocket science.

Ý tôi là, từ điển học không phải là khoa học tân tiến.

See, I just gave you a lot of words and a lot of numbers,

Đấy, tôi vừa cung cấp cho các bạn rất nhiều từ và rất nhiều số,

and this is more of a visual explanation.

và thêm vào đây là một giải thích minh hoạ.

If we think of the dictionary as being the map of the English language,

Nếu chúng ta nghĩ về từ điển như là bản đồ của tiếng Anh,

these bright spots are what we know about,

những điểm sáng là những gì chúng ta biết

and the dark spots are where we are in the dark.

và những điểm tối màu là nơi chúng ta trong bóng tối.

If that was the map of all the words in American English, we don't know very much.

Nếu đó là bản đồ của tất cả các từ trong tiếng Anh Mĩ, chúng ta không biết nhiều lắm.

And we don't even know the shape of the language.

Chúng ta thậm chí không biết hình dạng của ngôn ngữ này.

If this was the dictionary -- if this was the map of American English --

Nếu đây là từ điển -- nếu đây là bản đồ tiếng Anh Mĩ --

look, we have a kind of lumpy idea of Florida,

hãy nhìn, chúng ta có một ý tưởng nhô ra của Florida,

but there's no California!

nhưng không có California!

We're missing California from American English.

Chúng ta bị thiếu California trong tiếng Anh Mĩ.

We just don't know enough, and we don't even know that we're missing California.

Chúng ta chỉ không biết hết, và chúng ta thậm chí không biết đang thiếu California.

We don't even see that there's a gap on the map.

Chúng ta không nhìn thấy rằng có một khoảng trống trên bản đồ.

So again, lexicography is not rocket science.

Vì thế một lần nữa, từ điển học không phải là khoa học tân tiến.

But even if it were, rocket science is being done

Nhưng nếu nó có là vậy, khoa học tân tiến này hiện đang được tiến hành

by dedicated amateurs these days. You know?

bởi các tay nghiệp dư tận tuỵ. Phải không ạ?

It can't be that hard to find some words!

Có thể rất khó để tìm một vài từ!

So, enough scientists in other disciplines

Do đó, có đủ nhà khoa học trong các lĩnh vực khác

are really asking people to help, and they're doing a good job of it.

đang hỏi sự trợ giúp của mọi người, và họ đang làm một việc tốt.

For instance, there's eBird, where amateur birdwatchers

Chẳng hạn: có eBird, nơi có các nhà quan sát chim nghiệp dư

can upload information about their bird sightings.

có thể tải lên thông tin về các quan sát của họ về chim.

And then, ornithologists can go

Rồi sau đó các nhà điểu học có thể đi

and help track populations, migrations, etc.

và giúp đỡ theo dõi mật độ, di trú, vân vân.

And there's this guy, Mike Oates. Mike Oates lives in the U.K.

Và có người này là Mike Oates. Mike Oates sống ở Anh.

He's a director of an electroplating company.

Ông ấy là giám đốc công ty mạ điện.

He's found more than 140 comets.

Ông ấy đã tìm thấy hơn 140 sao chổi.

He's found so many comets, they named a comet after him.

Ông ấy tìm thấy nhiều sao chổi như vậy, họ đặt tên một ngôi sao chổi theo tên ông.

It's kind of out past Mars. It's a hike.

Nó đại loại đi qua sao Hoả -- như một cuộc hành quân.

I don't think he's getting his picture taken there anytime soon.

Tôi không nghĩ ông ấy sẽ sơm lấy hình ông ấy chụp ở đó đâu.

But he found 140 comets without a telescope.

Nhưng ông ấy đã tìm thấy 140 sao chổi mà không cần kính viễn vọng.

He downloaded data from the NASA SOHO satellite,

Ông ấy download dữ liệu từ vệ tinh NASA SOHO,

and that's how he found them.

và đó là cách ông ấy đã tìm thấy chúng.

If we can find comets without a telescope,

Nếu chúng ta có thể tìm thấy sao chổi không cần kính viễn vọng,

shouldn't we be able to find words?

tại sao chúng ta không thể tìm thấy các từ?

Now, y'all know where I'm going with this.

Các bạn biết tôi sẽ đi tới đâu với điều này chứ.

Because I'm going to the Internet, which is where everybody goes.

Bởi vì tôi sẽ vào mạng Internet, nơi mà mọi người đi tới.

And the Internet is great for collecting words,

Và mạng Internet rất tuyệt vời cho việc thu thập từ,

because the Internet's full of collectors.

vì mạng Internet chứa đầy các bộ sưu tập.

And this is a little-known technological fact about the Internet,

Đây là thực tế kĩ thuật ít được biết tới về Internet,

but the Internet is actually made up of words and enthusiasm.

nhưng mạng Internet thực ra được tạo ra bằng các từ và sự nhiệt tình.

And words and enthusiasm actually happen to be

Các từ và sự nhiệt tình thực sự là

the recipe for lexicography. Isn't that great?

công thức cho từ điển học. Rất tuyệt vời phải không?

So there are a lot of really good word-collecting sites out there right now,

Vì thế có rất nhiều trang thu thập các từ rất tốt trên đó hiện nay,

but the problem with some of them is that they're not scientific enough.

nhưng vấn đề với một vài trang là nó không đủ tính khoa học.

They show the word, but they don't show any context.

Chúng đưa ra các từ nhưng chúng không đưa ra bất cứ ngữ cảnh nào:

Where did it come from? Who said it?

Chúng đến từ đâu? Ai nói ra?

What newspaper was it in? What book?

Nó ở trong tờ báo nào? Sách nào?

Because a word is like an archaeological artifact.

Vì một từ giống như một đồ tạo tác khảo cổ học.

If you don't know the provenance or the source of the artifact,

Nếu bạn không biết lai lịch hay nguồn gốc của món đồ này,

it's not science, it's a pretty thing to look at.

thì đó không phải là khoa học -- nó chỉ là một thứ xinh xinh để ngắm thôi.

So a word without its source is like a cut flower.

Vì thế một từ không có nguồn gốc giống như một bông hoa đã bị cắt.

You know, it's pretty to look at for a while, but then it dies.

Bạn thấy đấy - ngắm một lúc thì đẹp, nhưng sau đó sẽ tàn lụi.

It dies too fast.

Nó tàn rất nhanh.

So, this whole time I've been saying,

Như tôi đã nói trong buổi hôm nay,

"The dictionary, the dictionary, the dictionary, the dictionary."

"Từ điển, từ điển, từ điển, từ điển."

Not "a dictionary," or "dictionaries." And that's because,

Không phải là "một cuốn từ điển," hay "nhiều cuốn từ điển." Đó là vì --

well, people use the dictionary to stand for the whole language.

mọi người dùng từ điển để ám chỉ cả ngôn ngữ.

They use it synecdochically.

Họ sử dụng nó theo phép cải dung --

And one of the problems of knowing a word like "synecdochically"

và một trong những vấn đề của việc biết một từ như "synecdochically"

is that you really want an excuse to say "synecdochically."

là bạn thực sự muốn giải thích để nói cải dung.

This whole talk has just been an excuse to get me to the point

Cả buổi nói chuyện này chỉ là một lời giải thích để tôi đi tới một điểm

where I could say "synecdochically" to all of you.

mà tôi có thể nói một cách cải dung với các bạn.

So I'm really sorry. But when you use a part of something --

Do đó tôi thực sự xin lỗi. Khi bạn sử dụng một phần của cái gì đó --

like the dictionary is a part of the language,

như từ điển là một bộ phận của ngôn ngữ,

or a flag stands for the United States, it's a symbol of the country --

hay lá cờ đại diện cho nước Mĩ, một biểu tượng của quốc gia --

then you're using it synecdochically.

thì bạn đang sử dụng nó một cách cải dung.

But the thing is, we could make the dictionary the whole language.

Nhưng vấn đề là, chúng ta có thể làm cho từ điển là cả ngôn ngữ.

If we get a bigger pan, then we can put all the words in.

Nếu chúng ta lấy một cái chảo to hơn, sau đó cho các từ vào.

We can put in all the meanings.

Chúng ta có thể cho tất cả các nghĩa vào.

Doesn't everyone want more meaning in their lives?

Mọi người muốn nhiều nghĩa trong hoạt động của nó phải không?

And we can make the dictionary not just be a symbol of the language --

Và chúng ta có thể làm từ điển không chỉ là kí hiệu của ngôn ngữ --

we can make it be the whole language.

chúng ta có thể tạo nó là cả một ngôn ngữ.

You see, what I'm really hoping for is that my son,

Các bạn thấy đấy, tôi rất hi vọng là con trai tôi --

who turns seven this month -- I want him to barely remember

sắp 7 tháng tuổi -- tôi muốn cháu chỉ nhớ

that this is the form factor that dictionaries used to come in.

rằng đây là dạng thức các từ điển sử dụng để đưa từ vào.

This is what dictionaries used to look like.

Đây là thứ mà các từ điển từng tồn tại thế.

I want him to think of this kind of dictionary as an eight-track tape.

Tôi muốn cháu nghĩ về loại từ điển này như là băng ghi âm 8 rãnh.

It's a format that died because it wasn't useful enough.

Đó là một định dạng sẽ héo úa vì nó không đủ hữu dụng.

It wasn't really what people needed.

Nó không phải là cái mọi người thực sự cần.

And the thing is, if we can put in all the words,

Và vấn đề là, nếu chúng ta có thể đưa tất cả các từ,

no longer have that artificial distinction between good and bad,

không còn sự phân biệt giả tạo giữa tốt và xấu,

we can really describe the language like scientists.

chúng ta có thể thực sự miêu tả ngôn ngữ như các nhà khoa học.

We can leave the aesthetic judgments to the writers and the speakers.

Chúng ta có thể để việc đánh giá thẩm mĩ cho người viết và người nói.

If we can do that, then I can spend all my time fishing,

Nếu chúng ta có thể làm như vậy thì tôi có thể dành toàn bộ thời gian để đánh cá

and I don't have to be a traffic cop anymore.

và không phải làm cảnh sát giao thông nữa.

Thank you very much for your kind attention.

Cảm ơn sự chú ý theo dõi của các bạn