Vicki Arroyo: Let's prepare for our new climate

Translator: Thu-Huong Ha Reviewer: Morton Bast

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

ئەوە هێڵی ئاسۆیی نیشتیمانەکەمە، نیو ئۆرلیانس

شوێنێکی زۆر خۆشه‌ بۆ ژیان و گه‌وره‌ بوون تیایدا

به‌ڵام ئه‌و شاره‌ یه‌کێکه‌ له‌ لاوازترین شاره‌کانی جیهان

This is the skyline of my hometown, New Orleans.

نیوه‌ی شاره‌که‌ له‌ ژێر ئاستی ده‌ریاوه‌یه‌

له‌ ساڵی ٢٠٠٥، هه‌موو جیهان وه‌ک نیوئۆرلیانس ته‌ماشایان ده‌کردین

It was a great place to grow up,

که‌ناراوی که‌نداو به‌هۆی گه‌رده‌لولی کاتریناوه‌ توشی کێشه‌ بوو

but it's one of the most vulnerable spots in the world.

هه‌زار و هه‌شت سه‌دوو سی و شه‌ش که‌س مردن، نزیکه‌ی (٣٠٠،٠٠٠) خانوو ڕووخان

Half the city is already below sea level.

In 2005, the world watched as New Orleans

ئه‌وه‌ی سه‌ره‌وه‌ ماڵی (دایکم)ه‌

and the Gulf Coast were devastated by Hurricane Katrina.

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌وه‌ ئوتومبیله‌که‌ی نیه‌

ئه‌وه‌ به‌هۆی ئاوی لافاوه‌که‌وه‌ چۆته‌ ئه‌و شوێنه‌ به‌رزه‌

One thousand, eight hundred and thirty-six people died. Nearly 300,000 homes were lost.

وه‌ ئه‌وه‌ی خواره‌وه‌ هی خوشکه‌که‌مه‌

به‌خۆشحاڵیه‌وه‌ ئه‌وان و چه‌ندین خێزانی تر له‌کاتی خۆیدا چونه‌ ده‌ره‌وه‌

These are my mother's, at the top --

وه‌ک ده‌بینن ماڵه‌کانیان له‌ده‌ستدا

although that's not her car,

وه‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی که‌ له‌ناویدا بوون

it was carried there by floodwaters up to the roof --

به‌شه‌کانی تری جیهان توشی لافاو بوون

and that's my sister's, below.

بگره‌ به‌شێوه‌ی زۆر وێرانکه‌ر

Fortunately, they and other family members got out in time,

له‌ساڵی ٢٠٠٨، گه‌رده‌ لولی نارگیس و پاشماوه‌کانی

but they lost their homes, and as you can see,

١٣٨،٠٠٠ که‌سی له‌ میانمار کوشت

just about everything in them.

گۆڕانی که‌ش وهه‌وا کاریگه‌ری ده‌کاته‌ سه‌ر ماڵه‌ کانمان و کۆمه‌ڵگاکانمان

Other parts of the world have been hit by storms

in even more devastating ways.

وە چۆنێتی ژیانمان، پێویسته‌ ئاماده‌بین

In 2008, Cyclone Nargis and its aftermath

له‌ هه‌موو پێوه‌رێک و هه‌موو کاتێکدا

killed 138,000 in Myanmar.

ئه‌م باسه‌ له‌ باره‌ی ئاماده‌کارییه‌ بۆئەوە و نه‌رمی نواندنه‌

Climate change is affecting our homes, our communities,

بۆ گۆڕانکاریه‌کان که‌ دێن و کاریگه‌ری ده‌کاته‌ سه‌ر ماڵه‌کانمان

our way of life. We should be preparing

وه ماڵه‌ هاوبه‌شه‌که‌مان، زه‌وی

at every scale and at every opportunity.

ئه‌و گۆڕانکاریانه‌ به‌شێوه‌یه‌کی یه‌کسان کاریگه‌ری ناکاته‌ سه‌رمان

This talk is about being prepared for, and resilient to

چه‌ندین ئه‌نجامی گرنگی بڵاو بوه‌وه‌ هه‌یه‌

the changes that are coming and that will affect our homes

وه‌ک ئه‌وه‌ نیه‌ که‌ تۆ هه‌میشه‌ بیری لێده‌که‌یته‌وه‌

له‌ نیوئۆرلیانس، که‌سه‌ به‌ته‌مه‌نه‌کان و ئافره‌تانی ماڵ

and our collective home, the Earth.

The changes in these times won't affect us all equally.

له‌ ناو لاوازترین که‌سه‌کانن

بۆ ئه‌وانه‌ی له‌ هه‌ژاریدان، نه‌ته‌وه‌یه‌کی داهات که‌من

There are important distributional consequences,

چۆن نرخی دۆلارێک داده‌نێت له‌ به‌رامبه‌ر له‌ده‌ستچونی وڵاته‌که‌ی

and they're not what you always might think.

شوێنێک که‌ باپیران تێیدا نێژراون؟ ئایا که‌سه‌کانت بۆ کوێ ده‌چن؟

In New Orleans, the elderly and female-headed households

were among the most vulnerable.

چۆن چاره‌ی خۆیان له‌ خاکی بیانی ده‌که‌ن؟

ئایا ناکۆکی دروست ده‌بێت له‌سه‌ر کۆچ کردن

For those in vulnerable, low-lying nations,

how do you put a dollar value on losing your country

یان ناخۆشی له‌سه‌ر به‌ده‌ست هێنانی سه‌رچاوه‌ی دیاری کراو؟

where you ancestors are buried? And where will your people go?

پێشتر شه‌ڕ ڕوویداوه‌ له‌ چاد و دارفۆر

And how will they cope in a foreign land?

به‌دڵت بێت یان نا، ئاماده‌ بیت یان نا، ئه‌وه‌ داهاتوومانه‌

Will there be tensions over immigration,

or conflicts over competition for limited resources?

به‌دڵنیاییه‌وه‌ هه‌ندێک هه‌یه‌ بۆ هه‌ل ده‌گه‌ڕێت له‌م جیهانه‌ تازه‌دا

It's already fueled conflicts in Chad and Darfur.

ئه‌وه‌ دانانی ئاڵای ڕوسیایه‌ له‌ خواروی زه‌ریاکان

بۆ گره‌و کردن بۆ سه‌ر چاوه‌ کانزاییه‌کان له‌ژێر ده‌ریا به‌ستوه‌کانی جه‌مسه‌ره‌کان

Like it or not, ready or not, this is our future.

به‌ڵام، کاتێک له‌وانه‌یه‌ چه‌ند که‌سێکی براوه‌ هه‌بێت بۆ ماوه‌یه‌ک

Sure, some are looking for opportunities in this new world.

ئه‌و شته‌ هاوبه‌شانه‌ی که‌ ده‌یڕوێنین زیاتر ده‌بێت له‌وان

That's the Russians planting a flag on the ocean bottom

زیاد مه‌ڕۆ، ته‌ماشای ده‌زگاکانی دڵنیایی بکه‌ که‌ توشی کێشه‌ هاتون

to stake a claim for minerals under the receding Arctic sea ice.

بۆ خۆگرتن له‌گه‌ڵ ئه‌و له‌ده‌ست چونه‌ کاره‌سات بارییە

له‌و دۆخه‌ قورسه‌دا

But while there might be some short-term individual winners,

سوپا لێی تێده‌گات، گۆڕانی که‌ش و هه‌وا ناو ده‌هێنن به‌

our collective losses will far outweigh them.

مه‌ترسیه‌کی گه‌وره‌ که‌ ده‌توانێ زیان به‌ ئارامی و ئاسایش بگه‌یه‌نێت

Look no further than the insurance industry as they struggle

له‌ کاتێکدا حکومه‌ته‌کان له‌ سه‌رانسه‌ری جیهاندا ئه‌وه‌ هه‌ڵده‌سه‌نگێنن

to cope with mounting catastrophic losses

که‌ چۆن به‌رەنگاری ببنه‌وه‌

from extreme weather events.

که‌واته‌، چی بکه‌ین؟ چۆن خۆمان ئاماده‌ بکەین و خۆمان بگونجێنین؟

The military gets it. They call climate change

a threat multiplier that could harm stability and security,

ده‌مه‌وێت سێ نمونه‌ باس بکه‌م له‌گه‌ڵ ئێوه‌، به‌

while governments around the world are evaluating

خۆ گونجان له‌گه‌ڵ گه‌رده‌لوول و لافاوی قورس ده‌ست پێ ده‌که‌م

how to respond.

له‌ نیوئۆرلیانس، درێژ بونه‌وه‌ی دوو دانه‌

So what can we do? How can we prepare and adapt?

له‌گه‌ڵ به‌شی تر ده‌ڕژایه‌ ناو کاتریناوه‌، وه‌

I'd like to share three sets of examples, starting with

٢١ پێ به‌رز کراوه‌ته‌وه‌ بۆ به‌رگری کردن له‌ دژی گه‌وره‌ترین گه‌رده‌لوول

adapting to violent storms and floods.

وه‌ ئه‌م خانوه‌ به‌رزانه‌ وزه‌ی کاریگه‌ر

In New Orleans, the I-10 Twin Spans,

له‌لایان (براد پیت و مایک) گه‌شه‌ی پێ دراوه‌

with sections knocked out in Katrina, have been rebuilt

بۆ به‌ر که‌وتنی قورس له‌ئاستی (٩) دا

21 feet higher to allow for greater storm surge.

ئه‌و که‌نیسه‌ وێرانه‌ی که‌ دایکم ده‌چوو

نه‌ک ته‌نها به‌رزکراوه‌ته‌وه‌، کراوه‌ به‌

And these raised and energy-efficient homes

were developed by Brad Pitt and Make It Right

یه‌که‌م که‌نیسه‌ی وزه‌ی ئه‌ستێره‌یی له‌ وڵاته‌که‌دا

for the hard-hit Ninth Ward.

ئه‌وان کاره‌با ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ ناو تۆڕەکه‌

سوپاس بۆ ته‌خته‌ی خۆری، تیشک دانه‌وه‌ی وێنه‌کان زیاتر

The devastated church my mom attends has been

not only rebuilt higher, it's poised to become

وه‌صڵی کاره‌باکه‌یان ته‌نها (٤٨) دۆلاره‌

ئه‌مانه‌ نمونه‌ی نیوئۆرلیان که‌ب ه‌م شێوه‌یه‌ دوباره‌ بنیات ده‌نرێته‌وه‌

the first Energy Star church in the country.

They're selling electricity back to the grid

به‌ڵام، باشتره‌ ئه‌گه‌ر که‌سانی تر پشتگیری ئه‌مه‌ بکه‌ن و ئه‌م گۆڕانکاریانه‌ بخه‌نه‌ مێشکیانه‌وه‌

thanks to solar panels, reflective paint and more.

Their March electricity bill was only 48 dollars.

بۆ نمونه‌، له‌ گالڤێستۆن، ئه‌م خانووه‌ گونجاوانه‌ هه‌یه‌

Now these are examples of New Orleans rebuilding in this way,

که‌ له‌ گه‌رده‌لولی (ئکی) ڕزگاریان بووه‌

but better if others act proactively with these changes in mind.

کاتێک زۆربه‌ی دراوسێکانیان نه‌یان توانیوه‌ ده‌ربچن

له‌هه‌موو جیهاندا، مانگه‌ ده‌ست کرده‌کان و سیسته‌مه‌ گه‌رمیه‌کان

For example, in Galveston, here's a resilient home

ژیانی ئه‌وانه‌ ده‌پارێزن که‌ له‌ناوچه‌ ئاوییه‌کان نزیکن وه‌ک به‌نگلادیش

that survived Hurricane Ike,

به‌ڵام، وه‌ک گرنگی ته‌کنه‌لۆژیا و بیناسازی

when others on neighboring lots clearly did not.

له‌وانه‌یه‌، تواناکانی مرؤڤ زیاتر جێی بایه‌خ پێدان بێت

And around the world, satellites and warning systems

are saving lives in flood-prone areas such as Bangladesh.

ئێمه‌ پێویستمان به‌ پلانی باشتر و سیسته‌می چۆڵکردن هه‌یه‌

پێویستمان به‌ تێگه‌یشتنێکی باشتر هه‌یه‌ که‌ چۆن خه‌ڵک بڕیار ده‌دات

But as important as technology and infrastructure are,

که‌ کاتی نه‌هامه‌تیدار بۆچی

perhaps the human element is even more critical.

له‌کاتێکدا ئه‌وه‌ ڕاسته‌ که‌ زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی مردن له‌ کاترینا نه‌یانتوانی بگوازرێنه‌وه‌

We need better planning and systems for evacuation.

هه‌ندێکی تر ڕۆشتنیان ڕه‌ت کرده‌وه‌ له‌کاتی گه‌رده‌لوله‌که‌دا

We need to better understand how people make decisions

چونکه‌ زۆربه‌ی کات، گواستنه‌وه‌ و په‌ناگه‌ ئاماده‌ کراوه‌کان

in times of crisis, and why.

ناهێڵن ئاژه‌ڵه‌ ماڵیه‌کان بێنن له‌گه‌ڵ خۆیاندا

While it's true that many who died in Katrina did not have access to transportation,

بیهێنه‌ پێش چاوت له‌کاتی چۆڵ کردن و ڕزگار کردندا ئاژه‌ڵه‌ ماڵیه‌که‌ت به‌جێ بهێڵیت

others who did refused to leave as the storm approached,

often because available transportation and shelters

به‌خۆشحاڵیه‌وه‌، له‌ساڵی ٢٠٠٦، کۆنگرێس

یاسای چۆڵ کردن و گواستنه‌وه‌ی ئاژه‌ڵی ماڵی ده‌رکرد، پێکه‌نین

refused to allow them to take their pets.

ناوه‌که‌ی به‌م شێوه‌یه‌ یه‌، "پێت" گۆڕا بۆ ئه‌وه‌

Imagine leaving behind your own pet in an evacuation or a rescue.

دووه‌م، خۆ ئاماده‌کردن بۆ گه‌رما و وشکه‌ ساڵی

Fortunately in 2006, Congress passed

the Pet Evacuation and Transportation Standards Act (Laughter)

جوتیاره‌کان ڕوبه‌ڕوی ناڕه‌حه‌تی وشکه‌ ساڵی ده‌بنه‌وه‌ له‌ ئاسیاوه‌

بۆ ئه‌فه‌ریقا، له‌ ئوستڕالیاوه‌ بۆ ئۆلکاهۆما

— it spells "PETS" — to change that.

له‌کاتێکدا گه‌رمی په‌یوه‌ندی هه‌یه‌ به‌ گۆڕانکاری ئاو وهه‌وا

ده‌یان هه‌زار که‌سی کوشتوه‌

Second, preparing for heat and drought.

له‌ خۆرئاوای ئه‌وروپا له‌ساڵی ٢٠٠٣ و دوباره‌ له‌ ساڵی ٢٠١٠ له‌ روسیا

Farmers are facing challenges of drought from Asia

to Africa, from Australia to Oklahoma,

له‌ ئیثوبیا، له‌ (%٧٠) ی دانیشتوان

while heat waves linked with climate change

have killed tens of thousands of people

له‌سه‌ر باران ده‌ژین

in Western Europe in 2003, and again in Russia in 2010.

ئۆکسفام و سویس ڕێ، پێکه‌وه‌ له‌گه‌ڵ دامه‌زراوه‌ی ڕۆکی فیله‌ر

یارمه‌تی جوتیاره‌کان ده‌ده‌ن بۆ دروست کردنی ئاو کۆکه‌ره‌وه‌

In Ethiopia, 70 percent, that's 7-0 percent of the population,

وە دۆزینه‌وه‌ی ڕێگای تر بۆ پاراستنی ئاو

depends on rainfall for its livelihood.

به‌ڵام، هه‌روه‌ها دڵنیایی دابین ده‌که‌ن کاتێک وشکه‌ ساڵی ده‌ێت

Oxfam and Swiss Re, together with Rockefeller Foundation,

ئه‌و ئارامیه‌ی که‌ بۆ جوتیاره‌کان دابین کراوه‌

are helping farmers like this one build hillside terraces

یارمه‌تیان ده‌دات بۆ به‌رهه‌م هێنان

ڕێگه‌یان بۆ ده‌کاته‌وه‌ تا بگه‌ن به‌ متمانه‌یه‌کی ئاماده‌ کراو

and find other ways to conserve water,

ئه‌وه‌ یارمه‌تیان ده‌دات که‌ زیاتر به‌رهه‌م بهێنن هه‌تا

but they're also providing for insurance when the droughts do come.

بتوانن پاره‌ی خۆیان دابین بکه‌ن به‌بێ یارمه‌تیدان

The stability this provides is giving the farmers

ئه‌وه‌ چاکه‌ کردنی بازنه‌ییه‌، ئه‌وه‌ شتێکه‌ که‌ ده‌توانرێت وه‌ڵام بدرێته‌وه‌

the confidence to invest.

له‌ هه‌موو وڵاته‌ پێشکه‌وتوه‌کان

It's giving them access to affordable credit.

دوای شه‌پۆله‌ گه‌رمیه‌ کوشنده‌که‌ی ساڵی ١٩٩٥

It's allowing them to become more productive so that

they can afford their own insurance over time, without assistance.

ئۆتۆمبیلی سه‌لاجه‌یی گۆڕی له‌

ڤیستیڤاڵی تاقیکردنی شیکاگۆ بۆ شوێنی هه‌ڵگرتنی مردوو

It's a virtuous cycle, and one that could be replicated

throughout the developing world.

شیگاگۆ وه‌ک سه‌رکرده‌یه‌ک ناسرا

کاریگه‌ری گه‌رمی له‌سه‌ر ناوچه‌که‌ که‌م ده‌کاته‌وه‌

After a lethal 1995 heat wave

له‌ ڕێی کردنه‌وه‌ی سه‌نته‌ری سارد کردنه‌وه‌

turned refrigerator trucks from the popular

گه‌یاندنی خزمه‌ت گوزاری به‌ ناوچه‌ دوره‌ ده‌سته‌کان، ڕواندنی دار

Taste of Chicago festival into makeshift morgues,

دروست کردنی ڕوکاری سپی یان سه‌وزی

Chicago became a recognized leader,

ئه‌مه‌ ڕوکاری سه‌ره‌وه‌ی هۆڵی شاره‌، نزیک له‌ ڕووکاری پارێزگای کوک

tamping down on the urban heat island impact

through opening cooling centers,

که‌ (٧٧) پله‌ی فاهره‌نیهایه‌ت گه‌رم تره‌ له‌ ڕووکاری ده‌ره‌وه‌

outreach to vulnerable neighborhoods, planting trees,

له‌ ڕاستیدا، ساڵی ڕابردوو واشنتۆن دی سی ڕابه‌ری نه‌ته‌وه‌یی کرد

creating cool white or vegetated green roofs.

که‌ دروست کردنی سه‌ره‌وه‌ به‌ سه‌وز و پاڵپشتی ئه‌م کاره‌ ده‌که‌ن

This is City Hall's green roof, next to Cook County's [portion of the] roof,

سوپاس بۆ باجی پێنج سه‌نتی له‌سه‌رعەلاگە

which is 77 degrees Fahrenheit hotter at the surface.

ئه‌وان نرخی سه‌وزه‌کرنی ڕووه‌که‌کان ده‌که‌ن به‌ دوو به‌شه‌وه‌

Washington, D.C., last year, actually led the nation

له‌گه‌ڵ خاوه‌ن ماڵه‌کاندا

ڕووه‌که‌کان ته‌نها هه‌وه‌سی کاریگه‌ری گه‌رمی نیه‌ له‌سه‌ر ناوچه‌کان

in new green roofs installed, and they're funding this in part

به‌ڵکو وزه‌ خه‌زن ده‌که‌ن و هه‌روه‌ها پاره‌ش

thanks to a five-cent tax on plastic bags.

ئه‌و شتانه‌ی که‌ ده‌بێته‌ هۆی گۆڕانی که‌ش و هه‌وا

هه‌روه‌ها ئاوی باراناو و لافاو که‌م ده‌کاته‌وه‌

They're splitting the cost of installing these green roofs

with home and building owners.

که‌واته‌، هه‌ندێک چاره‌سه‌ر بۆ گه‌رمی دابین ده‌کرێ به‌ هه‌وڵدان بردنه‌وه‌

The roofs not only temper urban heat island impact

but they save energy, and therefore money,

سێ یه‌م، خۆ گونجاندن له‌گه‌ڵ به‌رز بونه‌وه‌ی ئاوی ده‌ریاکان

the emissions that cause climate change,

به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی ده‌ریاکان مه‌ترسی دروست ده‌کات له‌سه‌ر که‌ناراوه‌کان، کشتوکاڵ

and they also reduce stormwater runoff.

So some solutions to heat can provide for win-win-wins.

هه‌تا شاره‌ گه‌وره‌کانیش، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی یه‌که‌م و دووه‌م گرنگه‌

به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی ده‌ریاکان له‌ ده‌لتای (مینکۆنگ) ده‌چێت

Third, adapting to rising seas.

ئه‌وه‌ ئه‌و شوێنه‌یه‌ که‌ نیوه‌ی برنجی ڤێتنامی لێ بەرهەم دێت

Sea level rise threatens coastal ecosystems, agriculture,

ژێرخانی ئابوری ده‌که‌وێته‌ ژێرکاریگه‌ری ئه‌وه‌وه‌

even major cities. This is what one to two meters

فڕۆکه‌خانه‌کان له‌جیهاندا له‌سه‌ر که‌ناراوه‌کان دروست کراون

of sea level rise looks like in the Mekong Delta.

مانای هه‌یه‌، وایه‌؟ مه‌ودایه‌کی کراوه‌ هه‌یه‌

فڕۆکه‌کان ده‌توانن بنیشنه‌وه‌ و بفڕن به‌بێ کێشه‌

That's where half of Vietnam's rice is grown.

دروست کردنی ژاوه‌ژاو گوێنه‌دان به‌هه‌موو بینا به‌رزه‌کان

Infrastructure is going to be affected.

فڕۆکه‌خانه‌ی سان فرانسیسکۆ نمونه‌یه‌که‌ له‌وه‌

Airports around the world are located on the coast.

له‌گه‌ڵ (١٦) ئینج یان زیاتر له‌ لافاو

It makes sense, right? There's open space,

بێنه‌ پێش چاوت له‌که‌م بونه‌وه‌ی نرخی پاراستنی

the planes can take off and land without worrying about

ئه‌م بنیاده‌ گرنگه‌ له‌گه‌ڵ دیواری ڕاگرتنی لافاو

creating noise or avoiding tall buildings.

Here's just one example, San Francisco Airport,

به‌ڵام، له‌وانه‌یه‌ چه‌ند گۆڕانکارییه‌ک له‌ کۆکردنه‌وه‌ بکرێت

که‌ له‌وانه‌یه‌ تۆ پێشبینی نه‌که‌یت، بۆ نمونه‌

with 16 inches or more of flooding.

فڕۆکه‌کان پێویستیان به‌ مه‌ودایه‌کی فراوان هه‌یه‌ بۆ نیشتنه‌وه‌

Imagine the staggering cost of protecting

چونکه‌ گه‌رمیه‌که‌ی، هه‌وایه‌کی که‌می ده‌وێت، که‌ بۆ کێشێکی که‌م دابین کراوه‌

this vital infrastructure with levees.

هه‌روه‌ها سان فرانسیسکۆ (٤٠) ملیۆن دۆلار خەرج ده‌کات

But there might be some changes in store

that you might not imagine. For example,

بۆ دوباره‌ بیرکردنه‌وه‌ و دیزاین کردنه‌وه‌ی ئاوه‌که‌ی و چاره‌سه‌رکردنی ئاوی پیس

planes require more runway for takeoff

وه‌کو ڕۆیشتنی ئاو به‌ناو بۆریه‌کاندا وه‌ک ئه‌مه‌ ده‌توانرێت ئاوی پیس تێکه‌ڵ ئاوی ده‌ریاکان بکات

because the heated, less dense air, provides for less lift.

پاڵپشتی ڕواندن ده‌کات، به‌کتریاکان له‌ناو ده‌بات

San Francisco is also spending 40 million dollars

که‌ پێویسته‌ بۆ خەرجکردنه‌که‌

to rethink and redesign its water and sewage treatment,

ئه‌م بۆریانه‌ به‌کار ده‌هێنرێت

بۆڕاگرتنی ئاوی پیسایی بۆ چونه‌ ناو سیسته‌مه‌که‌

as water outfall pipes like this one can be flooded with seawater,

له‌ پشت ئه‌و چاره‌سهره‌ ته‌کنیکیانه‌، کاری ئێمه‌

causing backups at the plant, harming the bacteria

له‌ سه‌نته‌ری که‌ش و هه‌وای جۆرج تاون له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگاکان

that are needed to treat the waste.

هانیان ده‌دات بۆ ته‌ماشاکردنی خاڵه‌ یاساییه‌کان که‌ له‌به‌رده‌ستدان

So these outfall pipes have been retrofitted

to shut seawater off from entering the system.

وه‌ چۆن گۆڕانکاریه‌کانی تیادا ڕه‌چاو ده‌کرێت

Beyond these technical solutions, our work

ب ۆنمونه‌، له‌ به‌کارهێنانی وشکانی دا،ده‌ته‌وێت چ شوێنێک

at the Georgetown Climate Center with communities

بپارێزیت، له‌ڕێگای به‌ربه‌ستی ده‌ریایی، بۆ نمونه‌

encourages them to look at what existing legal and policy tools are available

گۆڕانکاری له‌ به‌رزکردنه‌وه‌ی بیناکاندا، یان دووباره‌ به‌کارهێنانه‌وه‌یان

and to consider how they can accommodate change.

بۆ ڕێگه‌دان به‌ کۆچ کردنی سیسته‌مه‌ گرنگه‌کانی سروشتی

For example, in land use, which areas do you want

وه‌ک ناوچه‌ ته‌ڕه‌کان یان قه‌راخ ده‌ریاکان

to protect, through adding a seawall, for example,

چه‌ند نمونه‌یه‌کی تر، له‌ به‌ریتانیا

alter, by raising buildings, or retreat from,

به‌ربه‌ستی ثامس، له‌نده‌ن له‌به‌رکه‌وتنی لافاو وگه‌رده‌لول ده‌پارێزێت

تۆڕی جیری گۆڕانی که‌ش و هه‌وای شاره‌کانی ئاسیا

to allow the migration of important natural systems,

such as wetlands or beaches?

سیسته‌می دووباره‌ گێڕانه‌وه‌ی هه‌یه‌ وه‌ک ڕه‌گی داری دارستانه‌کان

Other examples to consider. In the U.K.,

ئه‌مه‌ ته‌نها گرنگی سیسته‌می ئابوری ده‌رده‌خات

the Thames Barrier protects London from storm surge.

به‌ڵام، هه‌روه‌ها وه‌ک به‌ر به‌ستێک بۆ پاراستنی کۆمه‌ڵگاکان خزمه‌ت ده‌کات

The Asian Cities Climate [Change] Resilience Network

شاری نیویۆرک زۆر لاوازه‌ له‌ڕووی لافاو و گه‌رده‌لوله‌وه‌

is restoring vital ecosystems like forest mangroves.

وه‌ک له‌م نیشانه‌ زیره‌که‌دا ده‌بینین، بۆ به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی ده‌ریا

These are not only important ecosystems in their own right,

but they also serve as a buffer to protect inland communities.

وه‌ بۆ ده‌رپه‌ڕینی گه‌ردەلوله‌کان، وه‌ک له‌ لافاوی ڕێگای ژێره‌وه‌ ده‌بینن

به‌ڵام، به‌شی سه‌ره‌وه‌، به‌رزبونه‌وه‌ی ئه‌م هه‌وا گۆڕکێیه‌

New York City is incredibly vulnerable to storms,

بۆ سیسته‌می ڕێگای ژێر زه‌ویه‌که‌ ئه‌وه‌ نیشان ده‌دات که‌ چاره‌سه‌ره‌کان ده‌بێت

as you can see from this clever sign, and to sea level rise,

فرمانی و سه‌رنج ڕاکێشیه‌، له‌ ڕاستیدا، له‌ نیویۆرک

and to storm surge, as you can see from the subway flooding.

سان فرانسیسکۆ و له‌نده‌ن، دیزاینه‌ره‌کان دووباره‌ پێشبینی ئه‌وه‌یان کردوه‌

But back above ground, these raised ventilation grates

ڕێگا باشه‌کان به‌کاربهێنرێن له‌ سروشتدا و دروست کردنی ژیانێک

for the subway system show that solutions can be both

که‌ گۆڕانکاری که‌ش و هه‌وا له‌مێشکی هه‌موو که‌س بێت

وابزانم ئه‌مانه‌ نمونه‌ی ئیلهامین که‌ ئه‌وه‌ی گونجاوه‌

functional and attractive. In fact, in New York,

San Francisco and London, designers have envisioned

کاتێک هه‌ست به‌ده‌سه‌ڵات ده‌که‌ین بۆ پیلان له‌جیهانێک که‌ جیاواز ده‌بێت

ways to better integrate the natural and built environments

به‌ڵام، ئێستا، وشه‌ی ئاگادار کردنه‌وه‌

with climate change in mind.

خۆگونجاندنت زۆر گرنگه‌ له‌ لایەن شاره‌زاکانه‌وه‌

I think these are inspiring examples of what's possible

بۆچی؟ باشه‌، هیچ شاره‌زایه‌ک نیه‌

when we feel empowered to plan for a world that will be different.

ئێمه‌ ده‌چینه‌ ناو ناوچه‌یه‌کی دیاری نه‌کراو، وه‌ هێشتا

But now, a word of caution.

شاره‌زایمان و سیسته‌مه‌کانمان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ڕابردوو

Adaptation's too important to be left to the experts.

نه‌گۆڕی" فکره‌یه‌که‌ که‌ ده‌توانین له‌باره‌ی داهاتوه‌وه‌ مه‌زەنده‌ی بکه‌ین

Why? Well, there are no experts.

له‌سه‌ر بنه‌مای ڕابردوو، وە دابه‌ش کردنی پلانه‌کان

We're entering uncharted territory, and yet

وه‌ ئه‌م شێوازه‌ ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ر زۆربه‌ی ئه‌ندازه‌کانی ئێمه‌دا هه‌یه‌

our expertise and our systems are based on the past.

دیزاینه‌کانمان بۆ بیناسازی، سیسته‌می ئاوی شار

ژماره‌ی بیناکان، هه‌تا مافی هه‌بونی ئاو و یاسا و پێشینه‌کان

"Stationarity" is the notion that we can anticipate the future

based on the past, and plan accordingly,

به‌ڵام، به‌ئاسانی ده‌توانین له‌وه‌ودوا پشت نه‌به‌ستین به‌ نمونه‌ دروست کراوه‌کان

and this principle governs much of our engineering,

ئێمه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ له‌ هه‌وڵداین بۆ چاودێری کردنی بۆنده‌کانی دوانە ئۆکسیدی کاربۆن

our design of critical infrastructure, city water systems,

که‌ ئه‌م زه‌وییه‌ بۆ سه‌دان هه‌زار ساڵ بینیویه‌تی

building codes, even water rights and other legal precedents.

But we can simply no longer rely on established norms.

خاڵه‌ گرنگه‌که‌ی که‌ من هه‌وڵ ده‌ده‌م لێره‌ باسی بکه‌م

We're operating outside the bounds of CO2 concentrations

ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر ئێمه‌ چاودێری کردنی ماڵه‌کانمان و کۆمه‌ڵگاکانمان

that the planet has seen for hundreds of thousands of years.

وه‌ لاوازیه‌کانمان و که‌وتنه‌ به‌رمه‌ترسی

وه‌ نه‌ک دۆزینه‌وه‌ی ڕێگاکانی ڕزگار بوون، به‌ڵکو بۆ ڕزگاربونه‌

The larger point I'm trying to make is this.

وه‌ ئه‌وه‌ ده‌که‌وێته‌ سه‌ر ئێمه‌ بۆ پلان دانان و ئاماده‌ کاری کردن

It's up to us to look at our homes and our communities,

هەروەها داوا له‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی حکومه‌ت بکرێت

بۆ ئه‌نجام دانی هه‌مان شت، هه‌تا کاتێک باسی

our vulnerabilities and our exposures to risk,

and to find ways to not just survive, but to thrive,

چاودێری کردنی هۆکاره‌کانی گۆڕانی که‌ش و هه‌وا ده‌که‌ن

هیچ ڕێگایه‌کی خێرا نیه‌ بۆ چاکردنه‌وه‌ی

and it's up to us to plan and to prepare

هیچ که‌سێک نیه‌ چاره‌سه‌ری ته‌واوی ئه‌و کێشه‌ی لابێت

and to call on our government leaders and require them

ئێمه‌ هه‌موومان به‌هۆی ئه‌نجامدانیه‌وه‌ فێرده‌بین

to do the same, even while they address

به‌ڵام وشه‌ کاریگه‌ره‌که‌، ئه‌نجام دانیه‌تی

the underlying causes of climate change.

سوپاس، چه‌پڵه‌ لێدان

There are no quick fixes.

There are no one-size-fits-all solutions.

We're all learning by doing.

But the operative word is doing.

Thank you.

(Applause)