Vicki Arroyo: Let's prepare for our new climate

Translator: Thu-Huong Ha Reviewer: Morton Bast

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hanasa-hiwa foundation

This is the skyline of my hometown, New Orleans.

ئەوە هێڵی ئاسۆیی نیشتیمانەکەمە، نیو ئۆرلیانس

It was a great place to grow up,

شوێنێکی زۆر خۆشه‌ بۆ ژیان و گه‌وره‌ بوون تیایدا

but it's one of the most vulnerable spots in the world.

به‌ڵام ئه‌و شاره‌ یه‌کێکه‌ له‌ لاوازترین شاره‌کانی جیهان

Half the city is already below sea level.

نیوه‌ی شاره‌که‌ له‌ ژێر ئاستی ده‌ریاوه‌یه‌

In 2005, the world watched as New Orleans

له‌ ساڵی ٢٠٠٥، هه‌موو جیهان وه‌ک نیوئۆرلیانس ته‌ماشایان ده‌کردین

and the Gulf Coast were devastated by Hurricane Katrina.

که‌ناراوی که‌نداو به‌هۆی گه‌رده‌لولی کاتریناوه‌ توشی کێشه‌ بوو

One thousand, eight hundred and thirty-six people died. Nearly 300,000 homes were lost.

هه‌زار و هه‌شت سه‌دوو سی و شه‌ش که‌س مردن، نزیکه‌ی (٣٠٠،٠٠٠) خانوو ڕووخان

These are my mother's, at the top --

ئه‌وه‌ی سه‌ره‌وه‌ ماڵی (دایکم)ه‌

although that's not her car,

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌وه‌ ئوتومبیله‌که‌ی نیه‌

it was carried there by floodwaters up to the roof --

ئه‌وه‌ به‌هۆی ئاوی لافاوه‌که‌وه‌ چۆته‌ ئه‌و شوێنه‌ به‌رزه‌

and that's my sister's, below.

وه‌ ئه‌وه‌ی خواره‌وه‌ هی خوشکه‌که‌مه‌

Fortunately, they and other family members got out in time,

به‌خۆشحاڵیه‌وه‌ ئه‌وان و چه‌ندین خێزانی تر له‌کاتی خۆیدا چونه‌ ده‌ره‌وه‌

but they lost their homes, and as you can see,

وه‌ک ده‌بینن ماڵه‌کانیان له‌ده‌ستدا

just about everything in them.

وه‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی که‌ له‌ناویدا بوون

Other parts of the world have been hit by storms

به‌شه‌کانی تری جیهان توشی لافاو بوون

in even more devastating ways.

بگره‌ به‌شێوه‌ی زۆر وێرانکه‌ر

In 2008, Cyclone Nargis and its aftermath

له‌ساڵی ٢٠٠٨، گه‌رده‌ لولی نارگیس و پاشماوه‌کانی

killed 138,000 in Myanmar.

١٣٨،٠٠٠ که‌سی له‌ میانمار کوشت

Climate change is affecting our homes, our communities,

گۆڕانی که‌ش وهه‌وا کاریگه‌ری ده‌کاته‌ سه‌ر ماڵه‌ کانمان و کۆمه‌ڵگاکانمان

our way of life. We should be preparing

وە چۆنێتی ژیانمان، پێویسته‌ ئاماده‌بین

at every scale and at every opportunity.

له‌ هه‌موو پێوه‌رێک و هه‌موو کاتێکدا

This talk is about being prepared for, and resilient to

ئه‌م باسه‌ له‌ باره‌ی ئاماده‌کارییه‌ بۆئەوە و نه‌رمی نواندنه‌

the changes that are coming and that will affect our homes

بۆ گۆڕانکاریه‌کان که‌ دێن و کاریگه‌ری ده‌کاته‌ سه‌ر ماڵه‌کانمان

and our collective home, the Earth.

وه‌ ماڵه‌ هاوبه‌شه‌که‌مان، زه‌وی

The changes in these times won't affect us all equally.

ئه‌و گۆڕانکاریانه‌ به‌شێوه‌یه‌کی یه‌کسان کاریگه‌ری ناکاته‌ سه‌رمان

There are important distributional consequences,

چه‌ندین ئه‌نجامی گرنگی بڵاو بوه‌وه‌ هه‌یه‌

and they're not what you always might think.

وه‌ک ئه‌وه‌ نیه‌ که‌ تۆ هه‌میشه‌ بیری لێده‌که‌یته‌وه‌

In New Orleans, the elderly and female-headed households

له‌ نیوئۆرلیانس، که‌سه‌ به‌ته‌مه‌نه‌کان و ئافره‌تانی ماڵ

were among the most vulnerable.

له‌ ناو لاوازترین که‌سه‌کانن

For those in vulnerable, low-lying nations,

بۆ ئه‌وانه‌ی له‌ هه‌ژاریدان، نه‌ته‌وه‌یه‌کی داهات که‌من

how do you put a dollar value on losing your country

چۆن نرخی دۆلارێک داده‌نێت له‌ به‌رامبه‌ر له‌ده‌ستچونی وڵاته‌که‌ی

where you ancestors are buried? And where will your people go?

شوێنێک که‌ باپیران تێیدا نێژراون؟ ئایا که‌سه‌کانت بۆ کوێ ده‌چن؟

And how will they cope in a foreign land?

چۆن چاره‌ی خۆیان له‌ خاکی بیانی ده‌که‌ن؟

Will there be tensions over immigration,

ئایا ناکۆکی دروست ده‌بێت له‌سه‌ر کۆچ کردن

or conflicts over competition for limited resources?

یان ناخۆشی له‌سه‌ر به‌ده‌ست هێنانی سه‌رچاوه‌ی دیاری کراو؟

It's already fueled conflicts in Chad and Darfur.

پێشتر شه‌ڕ ڕوویداوه‌ له‌ چاد و دارفۆر

Like it or not, ready or not, this is our future.

به‌دڵت بێت یان نا، ئاماده‌ بیت یان نا، ئه‌وه‌ داهاتوومانه‌

Sure, some are looking for opportunities in this new world.

به‌دڵنیاییه‌وه‌ هه‌ندێک هه‌یه‌ بۆ هه‌ل ده‌گه‌ڕێت له‌م جیهانه‌ تازه‌دا

That's the Russians planting a flag on the ocean bottom

ئه‌وه‌ دانانی ئاڵای ڕوسیایه‌ له‌ خواروی زه‌ریاکان

to stake a claim for minerals under the receding Arctic sea ice.

بۆ گره‌و کردن بۆ سه‌ر چاوه‌ کانزاییه‌کان له‌ژێر ده‌ریا به‌ستوه‌کانی جه‌مسه‌ره‌کان

But while there might be some short-term individual winners,

به‌ڵام، کاتێک له‌وانه‌یه‌ چه‌ند که‌سێکی براوه‌ هه‌بێت بۆ ماوه‌یه‌ک

our collective losses will far outweigh them.

ئه‌و شته‌ هاوبه‌شانه‌ی که‌ ده‌یڕوێنین زیاتر ده‌بێت له‌وان

Look no further than the insurance industry as they struggle

زیاد مه‌ڕۆ، ته‌ماشای ده‌زگاکانی دڵنیایی بکه‌ که‌ توشی کێشه‌ هاتون

to cope with mounting catastrophic losses

بۆ خۆگرتن له‌گه‌ڵ ئه‌و له‌ده‌ست چونه‌ کاره‌سات بارییە

from extreme weather events.

له‌و دۆخه‌ قورسه‌دا

The military gets it. They call climate change

سوپا لێی تێده‌گات، گۆڕانی که‌ش و هه‌وا ناو ده‌هێنن به‌

a threat multiplier that could harm stability and security,

مه‌ترسیه‌کی گه‌وره‌ که‌ ده‌توانێ زیان به‌ ئارامی و ئاسایش بگه‌یه‌نێت

while governments around the world are evaluating

له‌ کاتێکدا حکومه‌ته‌کان له‌ سه‌رانسه‌ری جیهاندا ئه‌وه‌ هه‌ڵده‌سه‌نگێنن

how to respond.

که‌ چۆن به‌رەنگاری ببنه‌وه‌

So what can we do? How can we prepare and adapt?

که‌واته‌، چی بکه‌ین؟ چۆن خۆمان ئاماده‌ بکەین و خۆمان بگونجێنین؟

I'd like to share three sets of examples, starting with

ده‌مه‌وێت سێ نمونه‌ باس بکه‌م له‌گه‌ڵ ئێوه‌، به‌

adapting to violent storms and floods.

خۆ گونجان له‌گه‌ڵ گه‌رده‌لوول و لافاوی قورس ده‌ست پێ ده‌که‌م

In New Orleans, the I-10 Twin Spans,

له‌ نیوئۆرلیانس، درێژ بونه‌وه‌ی دوو دانه‌

with sections knocked out in Katrina, have been rebuilt

له‌گه‌ڵ به‌شی تر ده‌ڕژایه‌ ناو کاتریناوه‌، وه‌

21 feet higher to allow for greater storm surge.

٢١ پێ به‌رز کراوه‌ته‌وه‌ بۆ به‌رگری کردن له‌ دژی گه‌وره‌ترین گه‌رده‌لوول

And these raised and energy-efficient homes

وه‌ ئه‌م خانوه‌ به‌رزانه‌ وزه‌ی کاریگه‌ر

were developed by Brad Pitt and Make It Right

له‌لایان (براد پیت و مایک) گه‌شه‌ی پێ دراوه‌

for the hard-hit Ninth Ward.

بۆ به‌ر که‌وتنی قورس له‌ئاستی (٩) دا

The devastated church my mom attends has been

ئه‌و که‌نیسه‌ وێرانه‌ی که‌ دایکم ده‌چوو

not only rebuilt higher, it's poised to become

نه‌ک ته‌نها به‌رزکراوه‌ته‌وه‌، کراوه‌ به‌

the first Energy Star church in the country.

یه‌که‌م که‌نیسه‌ی وزه‌ی ئه‌ستێره‌یی له‌ وڵاته‌که‌دا

They're selling electricity back to the grid

ئه‌وان کاره‌با ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ ناو تۆڕەکه‌

thanks to solar panels, reflective paint and more.

سوپاس بۆ ته‌خته‌ی خۆری، تیشک دانه‌وه‌ی وێنه‌کان زیاتر

Their March electricity bill was only 48 dollars.

وه‌صڵی کاره‌باکه‌یان ته‌نها (٤٨) دۆلاره‌

Now these are examples of New Orleans rebuilding in this way,

ئه‌مانه‌ نمونه‌ی نیوئۆرلیان که‌ب ه‌م شێوه‌یه‌ دوباره‌ بنیات ده‌نرێته‌وه‌

but better if others act proactively with these changes in mind.

به‌ڵام، باشتره‌ ئه‌گه‌ر که‌سانی تر پشتگیری ئه‌مه‌ بکه‌ن و ئه‌م گۆڕانکاریانه‌ بخه‌نه‌ مێشکیانه‌وه‌

For example, in Galveston, here's a resilient home

بۆ نمونه‌، له‌ گالڤێستۆن، ئه‌م خانووه‌ گونجاوانه‌ هه‌یه‌

that survived Hurricane Ike,

که‌ له‌ گه‌رده‌لولی (ئکی) ڕزگاریان بووه‌

when others on neighboring lots clearly did not.

کاتێک زۆربه‌ی دراوسێکانیان نه‌یان توانیوه‌ ده‌ربچن

And around the world, satellites and warning systems

له‌هه‌موو جیهاندا، مانگه‌ ده‌ست کرده‌کان و سیسته‌مه‌ گه‌رمیه‌کان

are saving lives in flood-prone areas such as Bangladesh.

ژیانی ئه‌وانه‌ ده‌پارێزن که‌ له‌ناوچه‌ ئاوییه‌کان نزیکن وه‌ک به‌نگلادیش

But as important as technology and infrastructure are,

به‌ڵام، وه‌ک گرنگی ته‌کنه‌لۆژیا و بیناسازی

perhaps the human element is even more critical.

له‌وانه‌یه‌، تواناکانی مرؤڤ زیاتر جێی بایه‌خ پێدان بێت

We need better planning and systems for evacuation.

ئێمه‌ پێویستمان به‌ پلانی باشتر و سیسته‌می چۆڵکردن هه‌یه‌

We need to better understand how people make decisions

پێویستمان به‌ تێگه‌یشتنێکی باشتر هه‌یه‌ که‌ چۆن خه‌ڵک بڕیار ده‌دات

in times of crisis, and why.

که‌ کاتی نه‌هامه‌تیدار بۆچی

While it's true that many who died in Katrina did not have access to transportation,

له‌کاتێکدا ئه‌وه‌ ڕاسته‌ که‌ زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی مردن له‌ کاترینا نه‌یانتوانی بگوازرێنه‌وه‌

others who did refused to leave as the storm approached,

هه‌ندێکی تر ڕۆشتنیان ڕه‌ت کرده‌وه‌ له‌کاتی گه‌رده‌لوله‌که‌دا

often because available transportation and shelters

چونکه‌ زۆربه‌ی کات، گواستنه‌وه‌ و په‌ناگه‌ ئاماده‌ کراوه‌کان

refused to allow them to take their pets.

ناهێڵن ئاژه‌ڵه‌ ماڵیه‌کان بێنن له‌گه‌ڵ خۆیاندا

Imagine leaving behind your own pet in an evacuation or a rescue.

بیهێنه‌ پێش چاوت له‌کاتی چۆڵ کردن و ڕزگار کردندا ئاژه‌ڵه‌ ماڵیه‌که‌ت به‌جێ بهێڵیت

Fortunately in 2006, Congress passed

به‌خۆشحاڵیه‌وه‌، له‌ساڵی ٢٠٠٦، کۆنگرێس

the Pet Evacuation and Transportation Standards Act (Laughter)

یاسای چۆڵ کردن و گواستنه‌وه‌ی ئاژه‌ڵی ماڵی ده‌رکرد، پێکه‌نین

— it spells "PETS" — to change that.

ناوه‌که‌ی به‌م شێوه‌یه‌ یه‌، "پێت" گۆڕا بۆ ئه‌وه‌

Second, preparing for heat and drought.

دووه‌م، خۆ ئاماده‌کردن بۆ گه‌رما و وشکه‌ ساڵی

Farmers are facing challenges of drought from Asia

جوتیاره‌کان ڕوبه‌ڕوی ناڕه‌حه‌تی وشکه‌ ساڵی ده‌بنه‌وه‌ له‌ ئاسیاوه‌

to Africa, from Australia to Oklahoma,

بۆ ئه‌فه‌ریقا، له‌ ئوستڕالیاوه‌ بۆ ئۆلکاهۆما

while heat waves linked with climate change

له‌کاتێکدا گه‌رمی په‌یوه‌ندی هه‌یه‌ به‌ گۆڕانکاری ئاو وهه‌وا

have killed tens of thousands of people

ده‌یان هه‌زار که‌سی کوشتوه‌

in Western Europe in 2003, and again in Russia in 2010.

له‌ خۆرئاوای ئه‌وروپا له‌ساڵی ٢٠٠٣ و دوباره‌ له‌ ساڵی ٢٠١٠ له‌ روسیا

In Ethiopia, 70 percent, that's 7-0 percent of the population,

له‌ ئیثوبیا، له‌ (%٧٠) ی دانیشتوان

depends on rainfall for its livelihood.

له‌سه‌ر باران ده‌ژین

Oxfam and Swiss Re, together with Rockefeller Foundation,

ئۆکسفام و سویس ڕێ، پێکه‌وه‌ له‌گه‌ڵ دامه‌زراوه‌ی ڕۆکی فیله‌ر

are helping farmers like this one build hillside terraces

یارمه‌تی جوتیاره‌کان ده‌ده‌ن بۆ دروست کردنی ئاو کۆکه‌ره‌وه‌

and find other ways to conserve water,

وە دۆزینه‌وه‌ی ڕێگای تر بۆ پاراستنی ئاو

but they're also providing for insurance when the droughts do come.

به‌ڵام، هه‌روه‌ها دڵنیایی دابین ده‌که‌ن کاتێک وشکه‌ ساڵی ده‌ێت

The stability this provides is giving the farmers

ئه‌و ئارامیه‌ی که‌ بۆ جوتیاره‌کان دابین کراوه‌

the confidence to invest.

یارمه‌تیان ده‌دات بۆ به‌رهه‌م هێنان

It's giving them access to affordable credit.

ڕێگه‌یان بۆ ده‌کاته‌وه‌ تا بگه‌ن به‌ متمانه‌یه‌کی ئاماده‌ کراو

It's allowing them to become more productive so that

ئه‌وه‌ یارمه‌تیان ده‌دات که‌ زیاتر به‌رهه‌م بهێنن هه‌تا

they can afford their own insurance over time, without assistance.

بتوانن پاره‌ی خۆیان دابین بکه‌ن به‌بێ یارمه‌تیدان

It's a virtuous cycle, and one that could be replicated

ئه‌وه‌ چاکه‌ کردنی بازنه‌ییه‌، ئه‌وه‌ شتێکه‌ که‌ ده‌توانرێت وه‌ڵام بدرێته‌وه‌

throughout the developing world.

له‌ هه‌موو وڵاته‌ پێشکه‌وتوه‌کان

After a lethal 1995 heat wave

دوای شه‌پۆله‌ گه‌رمیه‌ کوشنده‌که‌ی ساڵی ١٩٩٥

turned refrigerator trucks from the popular

ئۆتۆمبیلی سه‌لاجه‌یی گۆڕی له‌

Taste of Chicago festival into makeshift morgues,

ڤیستیڤاڵی تاقیکردنی شیکاگۆ بۆ شوێنی هه‌ڵگرتنی مردوو

Chicago became a recognized leader,

شیگاگۆ وه‌ک سه‌رکرده‌یه‌ک ناسرا

tamping down on the urban heat island impact

کاریگه‌ری گه‌رمی له‌سه‌ر ناوچه‌که‌ که‌م ده‌کاته‌وه‌

through opening cooling centers,

له‌ ڕێی کردنه‌وه‌ی سه‌نته‌ری سارد کردنه‌وه‌

outreach to vulnerable neighborhoods, planting trees,

گه‌یاندنی خزمه‌ت گوزاری به‌ ناوچه‌ دوره‌ ده‌سته‌کان، ڕواندنی دار

creating cool white or vegetated green roofs.

دروست کردنی ڕوکاری سپی یان سه‌وزی

This is City Hall's green roof, next to Cook County's [portion of the] roof,

ئه‌مه‌ ڕوکاری سه‌ره‌وه‌ی هۆڵی شاره‌، نزیک له‌ ڕووکاری پارێزگای کوک

which is 77 degrees Fahrenheit hotter at the surface.

که‌ (٧٧) پله‌ی فاهره‌نیهایه‌ت گه‌رم تره‌ له‌ ڕووکاری ده‌ره‌وه‌

Washington, D.C., last year, actually led the nation

له‌ ڕاستیدا، ساڵی ڕابردوو واشنتۆن دی سی ڕابه‌ری نه‌ته‌وه‌یی کرد

in new green roofs installed, and they're funding this in part

که‌ دروست کردنی سه‌ره‌وه‌ به‌ سه‌وز و پاڵپشتی ئه‌م کاره‌ ده‌که‌ن

thanks to a five-cent tax on plastic bags.

سوپاس بۆ باجی پێنج سه‌نتی له‌سه‌رعەلاگە

They're splitting the cost of installing these green roofs

ئه‌وان نرخی سه‌وزه‌کرنی ڕووه‌که‌کان ده‌که‌ن به‌ دوو به‌شه‌وه‌

with home and building owners.

له‌گه‌ڵ خاوه‌ن ماڵه‌کاندا

The roofs not only temper urban heat island impact

ڕووه‌که‌کان ته‌نها هه‌وه‌سی کاریگه‌ری گه‌رمی نیه‌ له‌سه‌ر ناوچه‌کان

but they save energy, and therefore money,

به‌ڵکو وزه‌ خه‌زن ده‌که‌ن و هه‌روه‌ها پاره‌ش

the emissions that cause climate change,

ئه‌و شتانه‌ی که‌ ده‌بێته‌ هۆی گۆڕانی که‌ش و هه‌وا

and they also reduce stormwater runoff.

هه‌روه‌ها ئاوی باراناو و لافاو که‌م ده‌کاته‌وه‌

So some solutions to heat can provide for win-win-wins.

که‌واته‌، هه‌ندێک چاره‌سه‌ر بۆ گه‌رمی دابین ده‌کرێ به‌ هه‌وڵدان بردنه‌وه‌

Third, adapting to rising seas.

سێ یه‌م، خۆ گونجاندن له‌گه‌ڵ به‌رز بونه‌وه‌ی ئاوی ده‌ریاکان

Sea level rise threatens coastal ecosystems, agriculture,

به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی ده‌ریاکان مه‌ترسی دروست ده‌کات له‌سه‌ر که‌ناراوه‌کان، کشتوکاڵ

even major cities. This is what one to two meters

هه‌تا شاره‌ گه‌وره‌کانیش، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی یه‌که‌م و دووه‌م گرنگه‌

of sea level rise looks like in the Mekong Delta.

به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی ده‌ریاکان له‌ ده‌لتای (مینکۆنگ) ده‌چێت

That's where half of Vietnam's rice is grown.

ئه‌وه‌ ئه‌و شوێنه‌یه‌ که‌ نیوه‌ی برنجی ڤێتنامی لێ بەرهەم دێت

Infrastructure is going to be affected.

ژێرخانی ئابوری ده‌که‌وێته‌ ژێرکاریگه‌ری ئه‌وه‌وه‌

Airports around the world are located on the coast.

فڕۆکه‌خانه‌کان له‌جیهاندا له‌سه‌ر که‌ناراوه‌کان دروست کراون

It makes sense, right? There's open space,

مانای هه‌یه‌، وایه‌؟ مه‌ودایه‌کی کراوه‌ هه‌یه‌

the planes can take off and land without worrying about

فڕۆکه‌کان ده‌توانن بنیشنه‌وه‌ و بفڕن به‌بێ کێشه‌

creating noise or avoiding tall buildings.

دروست کردنی ژاوه‌ژاو گوێنه‌دان به‌هه‌موو بینا به‌رزه‌کان

Here's just one example, San Francisco Airport,

فڕۆکه‌خانه‌ی سان فرانسیسکۆ نمونه‌یه‌که‌ له‌وه‌

with 16 inches or more of flooding.

له‌گه‌ڵ (١٦) ئینج یان زیاتر له‌ لافاو

Imagine the staggering cost of protecting

بێنه‌ پێش چاوت له‌که‌م بونه‌وه‌ی نرخی پاراستنی

this vital infrastructure with levees.

ئه‌م بنیاده‌ گرنگه‌ له‌گه‌ڵ دیواری ڕاگرتنی لافاو

But there might be some changes in store

به‌ڵام، له‌وانه‌یه‌ چه‌ند گۆڕانکارییه‌ک له‌ کۆکردنه‌وه‌ بکرێت

that you might not imagine. For example,

که‌ له‌وانه‌یه‌ تۆ پێشبینی نه‌که‌یت، بۆ نمونه‌

planes require more runway for takeoff

فڕۆکه‌کان پێویستیان به‌ مه‌ودایه‌کی فراوان هه‌یه‌ بۆ نیشتنه‌وه‌

because the heated, less dense air, provides for less lift.

چونکه‌ گه‌رمیه‌که‌ی، هه‌وایه‌کی که‌می ده‌وێت، که‌ بۆ کێشێکی که‌م دابین کراوه‌

San Francisco is also spending 40 million dollars

هه‌روه‌ها سان فرانسیسکۆ (٤٠) ملیۆن دۆلار خەرج ده‌کات

to rethink and redesign its water and sewage treatment,

بۆ دوباره‌ بیرکردنه‌وه‌ و دیزاین کردنه‌وه‌ی ئاوه‌که‌ی و چاره‌سه‌رکردنی ئاوی پیس

as water outfall pipes like this one can be flooded with seawater,

وه‌کو ڕۆیشتنی ئاو به‌ناو بۆریه‌کاندا وه‌ک ئه‌مه‌ ده‌توانرێت ئاوی پیس تێکه‌ڵ ئاوی ده‌ریاکان بکات

causing backups at the plant, harming the bacteria

پاڵپشتی ڕواندن ده‌کات، به‌کتریاکان له‌ناو ده‌بات

that are needed to treat the waste.

که‌ پێویسته‌ بۆ خەرجکردنه‌که‌

So these outfall pipes have been retrofitted

ئه‌م بۆریانه‌ به‌کار ده‌هێنرێت

to shut seawater off from entering the system.

بۆڕاگرتنی ئاوی پیسایی بۆ چونه‌ ناو سیسته‌مه‌که‌

Beyond these technical solutions, our work

له‌ پشت ئه‌و چاره‌سهره‌ ته‌کنیکیانه‌، کاری ئێمه‌

at the Georgetown Climate Center with communities

له‌ سه‌نته‌ری که‌ش و هه‌وای جۆرج تاون له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگاکان

encourages them to look at what existing legal and policy tools are available

هانیان ده‌دات بۆ ته‌ماشاکردنی خاڵه‌ یاساییه‌کان که‌ له‌به‌رده‌ستدان

and to consider how they can accommodate change.

وه‌ چۆن گۆڕانکاریه‌کانی تیادا ڕه‌چاو ده‌کرێت

For example, in land use, which areas do you want

ب ۆنمونه‌، له‌ به‌کارهێنانی وشکانی دا،ده‌ته‌وێت چ شوێنێک

to protect, through adding a seawall, for example,

بپارێزیت، له‌ڕێگای به‌ربه‌ستی ده‌ریایی، بۆ نمونه‌

alter, by raising buildings, or retreat from,

گۆڕانکاری له‌ به‌رزکردنه‌وه‌ی بیناکاندا، یان دووباره‌ به‌کارهێنانه‌وه‌یان

to allow the migration of important natural systems,

بۆ ڕێگه‌دان به‌ کۆچ کردنی سیسته‌مه‌ گرنگه‌کانی سروشتی

such as wetlands or beaches?

وه‌ک ناوچه‌ ته‌ڕه‌کان یان قه‌راخ ده‌ریاکان

Other examples to consider. In the U.K.,

چه‌ند نمونه‌یه‌کی تر، له‌ به‌ریتانیا

the Thames Barrier protects London from storm surge.

به‌ربه‌ستی ثامس، له‌نده‌ن له‌به‌رکه‌وتنی لافاو وگه‌رده‌لول ده‌پارێزێت

The Asian Cities Climate [Change] Resilience Network

تۆڕی جیری گۆڕانی که‌ش و هه‌وای شاره‌کانی ئاسیا

is restoring vital ecosystems like forest mangroves.

سیسته‌می دووباره‌ گێڕانه‌وه‌ی هه‌یه‌ وه‌ک ڕه‌گی داری دارستانه‌کان

These are not only important ecosystems in their own right,

ئه‌مه‌ ته‌نها گرنگی سیسته‌می ئابوری ده‌رده‌خات

but they also serve as a buffer to protect inland communities.

به‌ڵام، هه‌روه‌ها وه‌ک به‌ر به‌ستێک بۆ پاراستنی کۆمه‌ڵگاکان خزمه‌ت ده‌کات

New York City is incredibly vulnerable to storms,

شاری نیویۆرک زۆر لاوازه‌ له‌ڕووی لافاو و گه‌رده‌لوله‌وه‌

as you can see from this clever sign, and to sea level rise,

وه‌ک له‌م نیشانه‌ زیره‌که‌دا ده‌بینین، بۆ به‌رزبونه‌وه‌ی ئاستی ده‌ریا

and to storm surge, as you can see from the subway flooding.

وه‌ بۆ ده‌رپه‌ڕینی گه‌ردەلوله‌کان، وه‌ک له‌ لافاوی ڕێگای ژێره‌وه‌ ده‌بینن

But back above ground, these raised ventilation grates

به‌ڵام، به‌شی سه‌ره‌وه‌، به‌رزبونه‌وه‌ی ئه‌م هه‌وا گۆڕکێیه‌

for the subway system show that solutions can be both

بۆ سیسته‌می ڕێگای ژێر زه‌ویه‌که‌ ئه‌وه‌ نیشان ده‌دات که‌ چاره‌سه‌ره‌کان ده‌بێت

فرمانی و سه‌رنج ڕاکێشیه‌، له‌ ڕاستیدا، له‌ نیویۆرک

functional and attractive. In fact, in New York,

San Francisco and London, designers have envisioned

سان فرانسیسکۆ و له‌نده‌ن، دیزاینه‌ره‌کان دووباره‌ پێشبینی ئه‌وه‌یان کردوه‌

ways to better integrate the natural and built environments

ڕێگا باشه‌کان به‌کاربهێنرێن له‌ سروشتدا و دروست کردنی ژیانێک

with climate change in mind.

که‌ گۆڕانکاری که‌ش و هه‌وا له‌مێشکی هه‌موو که‌س بێت

I think these are inspiring examples of what's possible

وابزانم ئه‌مانه‌ نمونه‌ی ئیلهامین که‌ ئه‌وه‌ی گونجاوه‌

when we feel empowered to plan for a world that will be different.

کاتێک هه‌ست به‌ده‌سه‌ڵات ده‌که‌ین بۆ پیلان له‌جیهانێک که‌ جیاواز ده‌بێت

But now, a word of caution.

به‌ڵام، ئێستا، وشه‌ی ئاگادار کردنه‌وه‌

Adaptation's too important to be left to the experts.

خۆگونجاندنت زۆر گرنگه‌ له‌ لایەن شاره‌زاکانه‌وه‌

Why? Well, there are no experts.

بۆچی؟ باشه‌، هیچ شاره‌زایه‌ک نیه‌

We're entering uncharted territory, and yet

ئێمه‌ ده‌چینه‌ ناو ناوچه‌یه‌کی دیاری نه‌کراو، وه‌ هێشتا

our expertise and our systems are based on the past.

شاره‌زایمان و سیسته‌مه‌کانمان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ڕابردوو

"Stationarity" is the notion that we can anticipate the future

نه‌گۆڕی" فکره‌یه‌که‌ که‌ ده‌توانین له‌باره‌ی داهاتوه‌وه‌ مه‌زەنده‌ی بکه‌ین

based on the past, and plan accordingly,

له‌سه‌ر بنه‌مای ڕابردوو، وە دابه‌ش کردنی پلانه‌کان

and this principle governs much of our engineering,

وه‌ ئه‌م شێوازه‌ ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ر زۆربه‌ی ئه‌ندازه‌کانی ئێمه‌دا هه‌یه‌

دیزاینه‌کانمان بۆ بیناسازی، سیسته‌می ئاوی شار

our design of critical infrastructure, city water systems,

ژماره‌ی بیناکان، هه‌تا مافی هه‌بونی ئاو و یاسا و پێشینه‌کان

building codes, even water rights and other legal precedents.

But we can simply no longer rely on established norms.

به‌ڵام، به‌ئاسانی ده‌توانین له‌وه‌ودوا پشت نه‌به‌ستین به‌ نمونه‌ دروست کراوه‌کان

We're operating outside the bounds of CO2 concentrations

ئێمه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ له‌ هه‌وڵداین بۆ چاودێری کردنی بۆنده‌کانی دوانە ئۆکسیدی کاربۆن

that the planet has seen for hundreds of thousands of years.

که‌ ئه‌م زه‌وییه‌ بۆ سه‌دان هه‌زار ساڵ بینیویه‌تی

The larger point I'm trying to make is this.

خاڵه‌ گرنگه‌که‌ی که‌ من هه‌وڵ ده‌ده‌م لێره‌ باسی بکه‌م

It's up to us to look at our homes and our communities,

ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ سه‌ر ئێمه‌ چاودێری کردنی ماڵه‌کانمان و کۆمه‌ڵگاکانمان

our vulnerabilities and our exposures to risk,

وه‌ لاوازیه‌کانمان و که‌وتنه‌ به‌رمه‌ترسی

and to find ways to not just survive, but to thrive,

وه‌ نه‌ک دۆزینه‌وه‌ی ڕێگاکانی ڕزگار بوون، به‌ڵکو بۆ ڕزگاربونه‌

and it's up to us to plan and to prepare

وه‌ ئه‌وه‌ ده‌که‌وێته‌ سه‌ر ئێمه‌ بۆ پلان دانان و ئاماده‌ کاری کردن

and to call on our government leaders and require them

هەروەها داوا له‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی حکومه‌ت بکرێت

to do the same, even while they address

بۆ ئه‌نجام دانی هه‌مان شت، هه‌تا کاتێک باسی

the underlying causes of climate change.

چاودێری کردنی هۆکاره‌کانی گۆڕانی که‌ش و هه‌وا ده‌که‌ن

There are no quick fixes.

هیچ ڕێگایه‌کی خێرا نیه‌ بۆ چاکردنه‌وه‌ی

There are no one-size-fits-all solutions.

هیچ که‌سێک نیه‌ چاره‌سه‌ری ته‌واوی ئه‌و کێشه‌ی لابێت

We're all learning by doing.

ئێمه‌ هه‌موومان به‌هۆی ئه‌نجامدانیه‌وه‌ فێرده‌بین

But the operative word is doing.

به‌ڵام وشه‌ کاریگه‌ره‌که‌، ئه‌نجام دانیه‌تی

Thank you.

سوپاس، چه‌پڵه‌ لێدان

(Applause)