How do you know whom to trust? - Ram Neta

Làm sao biết ai đáng tin? - Ram Neta

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Nhi Phan Reviewer: Nelson Dinh

You believe that the Sun is much larger than the Earth,

Bạn tin rằng mặt trời lớn hơn trái đất

that the Earth is a roughly spherical planet

rằng trái đất hao hao hình cầu

that rotates on its axis every 24 hours

xoay quanh trục của mình 24 giờ một vòng

and it revolves around the Sun once every 365 days.

và xoay quanh mặt trời 365 ngày một vòng.

You believe that you were born on a particular date,

Bạn tin rằng mình được sinh ra trong một ngày nhất đinh,

that you were born to two human parents

có cha mẹ

and that each of your human parents

và họ cũng

was born on an earlier date.

được sinh ra trong một ngày nhiều năm về trước.

You believe that other human beings

Bạn tin rằng những con người khác

have thoughts and feelings like you do

cũng có suy nghĩ và cảm giác như bạn

and that you are not surrounded by humanoid robots.

rằng xung quanh bạn không phải chỉ toàn là robot dạng người.

You believe all of these things and many more,

Bạn tin hết những điều này và nhiều chuyện khác nữa,

not on the basis of direct observation,

không phải dựa trên quan sát trực tiếp,

which can't, by itself, tell you very much

những quan sát này cũng không giúp gì nhiều

about the relative size and motion

cho bạn hiểu về kích cỡ và chuyển động

of the Sun and the Earth,

của mặt trời và trái đất,

or about your own family history,

hay lịch sử gia đình bạn,

or about what goes on in the minds of other humans.

hay về những gì đang diễn ra trong đầu những người khác.

Instead, these beliefs are mostly based on

Thay vào đó, những niềm tin này dựa phần lớn vào

what you've been told.

những gì bạn được dạy.

Without spoken and written testimonies,

Không có những lời chứng dạng nói hoặc viết,

human beings could not pass on knowledge

loài người không thể san sẻ kiến thức

from one person to another,

từ người này sang người kia,

let alone from one generation to another.

chứ chưa nói tới từ thế hệ này sang thế hệ khác.

We would know much, much less

Ta sẽ biết rất ít

about the world around us.

về thế giới quanh mình.

So learning about a topic

Cho nên tìm hiểu về một chủ đề

by asking an expert on that topic,

bằng cách hỏi chuyên gia lĩnh vực đó,

or appealing to authority,

hay các suy luận của người có thẩm quyền,

helps us gain knowledge,

cho ta nhiều kiến thức,

but, it doesn't always.

nhưng không phải lúc nào cũng vậy.

Even the most highly respected authorities

Ngay cả những chuyên gia được kính trọng nhất

can turn out to be wrong.

cũng có thể sai lầm.

Occasionally this happens

Thi thoảng như vậy

because a highly respected authority is dishonest

là vì sẽ có người không thật thà

and claims to know something

tự nhận là mình biết những điều

that she or he really doesn't know.

mình không rành lắm.

Sometimes it happens just because they make a mistake.

Đôi khi họ mắc lỗi.

They think they know when they don't know.

Họ nghĩ họ biết nhưng thực ra thì không.

For example, a number of respected economists

Ví dụ như, một số nhà kinh tế học

did not expect the financial collapse of 2008.

rất bất ngờ về khủng hoảng tài chính hồi năm 2008.

They turned out to be wrong.

Thì ra họ cũng sai.

Maybe they were wrong

Có thể họ đã sai

because they were overlooking some important evidence.

vì bỏ qua những chứng cứ quan trọng.

Maybe they were wrong because they were misinterpreting

Có thể họ sai vì diễn dịch không đúng

some of the evidence they had noticed.

dựa trên những chứng cứ họ thấy.

Or maybe they were wrong

Hoặc có thể

simply because they were reasoning carelessly

chỉ vì những lập luận bất cẩn

from the total body of their evidence.

từ toàn bộ các chứng cứ họ có được.

But whatever the reason,

Dù cho lý do là gì đi nữa,

they turned out to be wrong

họ cũng nhầm lẫn

and many people who trusted their authority

và những người tin vào họ

ended up losing lots of money,

kết cục đã mất rất nhiều tiền của bản thân,

losing lots of other people's money,

và của người khác,

on account of that misplaced trust.

chỉ vì đặt lòng tin sai chỗ.

So while appealing to authority

Suy luận của chuyên gia

can sometimes provide us with valuable knowledge,

có thể cung cấp cho ta nhiều kiến thức giá trị,

it also can sometimes be the cause

cũng có thể gây ra

of monumental errors.

nhiều nhầm lẫn tày trời.

It's important to all of us to be able to distinguish

Quan trọng là ta phải biết phân biệt

those occasions on which we can safely and reasonably trust authority

khi nào ta có thể tin tưởng chuyên gia

from those occasions on which we can't.

và khi nào thì không.

But how do we do that?

Nhưng làm sao để biết?

In order to do that,

Để làm được như vậy,

nothing is more useful than

không có gì hữu ích hơn là

an authority's track record on a particular topic.

theo dõi lưu sao của một chuyên gia về một chủ đề nhất định.

If someone turns out to perform well

Nếu một người lúc nào cũng có phong độ tốt

in a given situation much of the time,

trong một hoàn cảnh nhất định

then it's likely that he or she will continue

thì rất có thể sẽ

to perform well in that same situation,

giữ được phong độ đó trong tình huống tương tự,

at least in the near term.

ít nhất là trong tương lai gần.

And this generalization holds true

Kết luận này cũng đúng

of the testimony of authorities as much as of anything else.

cho những trường hợp lời chứng chuyên gia khác.

If someone can consistently pick winners

Nếu một người cứ luôn đoán trúng người thắng cuộc

in both politics and baseball,

trên chính trường hay trong bóng chày,

then we should probably trust him or her

thì ta nên tin tưởng họ

to keep on picking winners in both politics or baseball,

trong việc chọn người thắng cuộc trong bầu cử hay bóng chày,

though maybe not in other things

mặc dù có thể trong những lĩnh vực khác

where his or her track record may be less stellar.

họ không toả sáng bằng.

If other forecasters have a poorer track record

Nếu những chuyên gia dự đoán khác tỏ ra yếu hơn

on those same two topics,

trong những chủ đề tương tự,

then we shouldn't trust them as much.

thì ta không nên tin tưởng họ nhiều.

So whenever you're considering whether

Nên là mỗi khi bạn xem thử có thể

to trust the testimony of some authority,

tin vào những tuyến bố của các chuyên gia,

the first question to ask yourself is,

câu hỏi đầu tiên bạn nên tự đặt cho mình là,

"What's their track record on this topic?"

"Từ trước tới nay phong độ của họ trong lĩnh vực này ra sao?"

And notice that you can apply

Và chú ý là bạn cũng có thể áp dụng

the very same lesson to yourself.

bài học này cho bản thân.

Your instincts tell you that you've just met Mr. Right,

Bản năng nói cho bạn biết bạn đã gặp được Mr. Chuẩn,

but what sort of track record do your instincts have

nhưng từ trước tới nay bản năng của bạn làm ăn thế nào

on topics like this one?

trong những chủ đề như lần này?

Have your instincts proven themselves

Bản năng đó có cho bạn thấy nó

to be worthy of your trust?

đáng tin không?

Just as we judge other people's testimony

Cũng như khi ta phán xét lời chứng của người khác

by their track record,

dựa trên hồ sơ của họ,

so, too, we can judge our own instincts

ta có thể phán xét bản năng của mình

by their track record.

dựa trên quá khứ.

And this brings us one step closer

Và điều này sẽ đem ta đến gần hơn

to an objective view of ourselves

với một quan điểm khách quan về bản thân

and our relation to the world around us.

và quan hệ của ta với thế giới xung quanh.