How do you know whom to trust? - Ram Neta

Siz necə başqalarına inana bilərsiniz? - Ram Neta

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Ramil Kazimov Reviewer: Gulchin Taghiyeva

You believe that the Sun is much larger than the Earth,

Siz inanırsız ki, Gunəş yer kürəsindən daha da böyükdür.

that the Earth is a roughly spherical planet

İnanırsız ki, yer kürəsi təqribən kürə şəklində olan bir planetdir

that rotates on its axis every 24 hours

və o, öz oxu ətrafında 24 saat dövr etməklə yanaşı,

and it revolves around the Sun once every 365 days.

Günəş ətrafında da 365 gün ərzində bir dəfə dövr edir.

You believe that you were born on a particular date,

Siz inanırsız ki, spesifik bir tarixdə anadan olmusunuz

that you were born to two human parents

və sizi dünyaya iki valideyn gətirib.

and that each of your human parents

Eyni zamanda valideyinlərinizin hər biri sizdən öncə

was born on an earlier date.

müəyyən bir tarixdə anadan olublar.

You believe that other human beings

Siz həm də inanırsınız ki, digər insanların da

have thoughts and feelings like you do

sizin kimi düşüncələri və hissiyyatları var.

and that you are not surrounded by humanoid robots.

Və bu insanlar robot deyillər.

You believe all of these things and many more,

Siz bütün bu və ya digər şeylərə

not on the basis of direct observation,

birbaşa müşahidəniz nəticəsində inanmırsınız.

which can't, by itself, tell you very much

Birbaşa müşahidəniz sizə Günəşin və Yer kürəsinin

about the relative size and motion

təqribi ölçüsü və hərəkəti barədə

of the Sun and the Earth,

o qədər də çox məlumat vermir,

or about your own family history,

ailə hekayəniz barədə də,

or about what goes on in the minds of other humans.

ya da ki, digər insanların fikirlərindən nəyin keçməsi barədə.

Instead, these beliefs are mostly based on

Əksinə, bütün bu inanclar

what you've been told.

sizə deyilənlər əsasında formalaşıb.

Without spoken and written testimonies,

Şifahi və yazılı ifadələrsiz

human beings could not pass on knowledge

insanlar əldə etdikləri biliyi

from one person to another,

bir adamdan digərinə ötürə bilməzdi.

let alone from one generation to another.

Nəticədə bir nəsilin digər nəsil barədə məlumatı olmazdı.

We would know much, much less

Əgər belə olsaydı onda biz

about the world around us.

ətrafımızdakı dünya barədə çox-çox az şey bilərdik.

So learning about a topic

Bunun nəticəsidir ki, nəyisə öyrənmək

by asking an expert on that topic,

üçün hansısa ekspert yaxud

or appealing to authority,

mövzu ilə bağlı biliyi olan

helps us gain knowledge,

şəxsdən kömək istəyirik,

but, it doesn't always.

bu isə həmişə kömək etmir.

Even the most highly respected authorities

Hətta yüksək hörmətə malik olan səlahiyyət sahibləri belə

can turn out to be wrong.

hardasa yanıla, səhv edə bilərlər.

Occasionally this happens

Bəzən hörmət sahibi səlahiyyətli şəxs

because a highly respected authority is dishonest

qeyri-səmimi olduğundan, yaxud bilmədiyi bir şeyi

and claims to know something

bildiyini iddia etdiyindən

that she or he really doesn't know.

sizə köməyi toxunmaya bilər.

Sometimes it happens just because they make a mistake.

Bəzən bu həmin adamın səhv etməyi ucbatından baş verir.

They think they know when they don't know.

Onlar bildiklərini zənn etsələr də, əslində bilmirlər.

For example, a number of respected economists

Misal üçün, tanınmış iqtisadçıların çoxu

did not expect the financial collapse of 2008.

2008-ci ildə baş verən maliyyə böhranını gözləmirdilər.

They turned out to be wrong.

Onların proqnozları səhv çıxdı.

Maybe they were wrong

Bəlkə də bəzi mühüm dəlillərə

because they were overlooking some important evidence.

fikir vermədiklərinə görə səhv saldılar.

Maybe they were wrong because they were misinterpreting

Bəlkə də diqqət yetirdikləri dəlilləri düzgün

some of the evidence they had noticed.

analiz edə bilmədiklərindən belə oldu.

Or maybe they were wrong

Ya da mövcud olan bütün dəlilləri

simply because they were reasoning carelessly

etinadsız şəkildə analiz etdiklərindən

from the total body of their evidence.

səhvə yol vermişdilər.

But whatever the reason,

Lakin bütün bunlara baxmayaraq

they turned out to be wrong

onlar fikirlərində yanıldılar

and many people who trusted their authority

və onlara inanan insanlar

ended up losing lots of money,

çoxlu pul itridilər.

losing lots of other people's money,

Digər insanların pullarını itirmələrinə gətirib çıxardılar,

on account of that misplaced trust.

Bu ancaq həmin insanlara inandıqlarından oldu.

So while appealing to authority

Belə ki, güvəndiyiniz adamlara müraciət etmək

can sometimes provide us with valuable knowledge,

bəzən bizə çox qiymətli bilik qazandıra bilər,

it also can sometimes be the cause

eyni zamanda da bu bizim

of monumental errors.

çoxlu səhvlər etməyimizlə də nəticələnə bilər.

It's important to all of us to be able to distinguish

Hamımız üçün ən mühüm olan budur ki,

those occasions on which we can safely and reasonably trust authority

tam olaraq güvənə biləcəyimiz halları

from those occasions on which we can't.

güvənə bilməyəcəyimiz hallardan fərqləndirməyi bacaraq.

But how do we do that?

Bəs buna necə nail olmaq olar?

In order to do that,

Bunu etmək üçün,

nothing is more useful than

ən əsası, inandığınız şəxsin

an authority's track record on a particular topic.

mövzu ilə bağlı tarixçəsinə nəzər salmaqdır.

If someone turns out to perform well

Əgər kimsə çox vaxt müəyyən mövzuda

in a given situation much of the time,

işini yaxşı bacarırsa,

then it's likely that he or she will continue

bu o deməkdir ki, həmin adam

to perform well in that same situation,

eyni situasiyada ən azı yaxın bir müddətdə

at least in the near term.

doğru fikirlər söyləyəcək.

And this generalization holds true

Və bu ümumiləşdirmə

of the testimony of authorities as much as of anything else.

səlahiyyətli adamların ideyalarını düzgün şəkildə ifadə edə bilir.

If someone can consistently pick winners

Əgər kimsə siyasət yaxud beyzbol sahəsində

in both politics and baseball,

qalibləri davamlı olaraq seçə bilirsə,

then we should probably trust him or her

demək bu şəxsin siyasətçi və beyzbolçu

to keep on picking winners in both politics or baseball,

seçimlərinə inanmaq olaq.

though maybe not in other things

Nailiyyətləri çox olmayan digər sahələrdə isə

where his or her track record may be less stellar.

bu şəxslərə inanmaya da bilərik.

If other forecasters have a poorer track record

Əgər digər təhlilçilər də

on those same two topics,

həmin eyni iki mövzu haqda az məlumata sahibdirlərsə

then we shouldn't trust them as much.

onda biz onlara çox da inanmamalıyıq.

So whenever you're considering whether

Beləliklə, kiminsə dediklərinə inanmaq haqda

to trust the testimony of some authority,

fikirləşərkən özünüzə verməli olduğunuz

the first question to ask yourself is,

ilk sual bu olmalıdır:

"What's their track record on this topic?"

"Onlar bu mövzu barədə nə dərəcədə məlumatlıdırlar?"

And notice that you can apply

Bir şeyi də unutmayın ki,

the very same lesson to yourself.

siz eyni sxemi özünüzə də tətbit edə bilərsiniz.

Your instincts tell you that you've just met Mr. Right,

İnstiktiniz sizə deyir ki, indicə sizə tam uyğun oğlanı tapmısınız.

but what sort of track record do your instincts have

Lakin instinktinizin bu kimi mövzulara dair

on topics like this one?

təcrübəsi nə qədərdir?

Have your instincts proven themselves

Sizin instinktləriniz inamınızı qazanacaq

to be worthy of your trust?

qədər düzgündür?

Just as we judge other people's testimony

Biz necə ki digər insanların fikirlərini

by their track record,

məlumatlılıq səviyyəsinə görə qiymətləndirirk,

so, too, we can judge our own instincts

eləcə də öz instinktimizin fəaliyyət tarixinə baxıb

by their track record.

qiymətləndirə bilərik.

And this brings us one step closer

Və bunu edərsək onda biz

to an objective view of ourselves

məqsədimizə və eyni zamanda

and our relation to the world around us.

dünyaya olan münasibətimizə bir addım daha yaxınlaşmış olarıq!