How tsunamis work - Alex Gendler

Tsunami nasıl oluşur - Alex Gendler

Çeviri: hande odabasioglu Gözden geçirme: güney örnek

In 479 BC, when Persian soldiers besieged

M.Ö. 479 yılında, Pers askerlerinin

the Greek city of Potidaea,

Yunan şehri Potidaea'yı işgali esnasında

the tide retreated much farther than usual,

dalgaların olağandışı bir şekilde çok daha uzağa gerilemesi

leaving a convenient invasion route.

işgal için çok elverişli bir yolun açığa çıkmasına sebep oldu.

But this wasn't a stroke of luck.

Fakat bu durum pek de şans eseri oluşmamıştı.

Before they had crossed halfway,

Askerler yolun yarısını tamamlamadan önce,

the water returned in a wave higher than anyone had ever seen,

sular, o güne kadar kimsenin görmediği yükseklikle

bir dalga eşliğinde geri geldi.

drowning the attackers.

İşgalciler boğulmuştu.

The Potiidaeans believed they had been saved

Potidaea halkının inancına göre

by the wrath of Poseidon.

Poseidon'un gazabı onları kurtarmıştı.

But what really saved them

Aslında onları kurtaran şey

was likely the same phenomenon that has destroyed countless others:

sayısız yıkıma sebebiyet veren hadise ile hemen hemen aynıydı ;

a tsunami.

Tsunami.

Although tsunamis are commonly known as tidal waves,

Her ne kadar tsunamiler gel-git dalgaları olarak bilinse de

they're actually unrelated to the tidal activity caused

bu olayın Güneş ve Ay'ın çekim kuvveti ile

by the gravitational forces of the Sun and Moon.

oluşan dalgalarla pek ilgisi yoktur.

In many ways, tsunamis are just larger versions of regular waves.

Birçok açıdan tsunamiler normal dalgaların

büyük versiyonlarıdır.

They have a trough and a crest,

Her dalga gibi çukuru ve tepesi vardır

and consist not of moving water,

ve içeriği hareket eden su değil,

but the movement of energy through water.

su içerisinde hareket eden enerjiden oluşmaktadır.

The difference is in where this energy comes from.

Aradaki fark bu enerjinin nereden geldiğiyle ilgilidir.

For normal ocean waves, it comes from wind.

Normal okyanus dalgaları,

rüzgar ile oluşmaktadır.

Because this only affects the surface, the waves are limited in size and speed.

Bu durum sadece yüzeyi etkilediği için,

dalgaların boyu ve hızı kısıtlanmıştır.

But tsunamis are caused by energy originating underwater,

Fakat, tsunamilerin oluşum kaynağı enerjidir,

su altında ortaya çıkan,

from a volcanic eruption,

volkanik bir patlama sonucu

a submarine landslide,

denizaltı heyelanı ,

or most commonly, an earthquake on the ocean floor

veya çoğu zaman

okyanus tabanında gerçekleşen bir deprem sonucu

caused when the tectonic plates of the Earth's surface slip,

yeryüzündeki tektonik plakaların kaymasına sebep vererek

releasing a massive amount of energy into the water.

suyun içerisine büyük çapta enerjinin açığa çıkmasına neden olur.

This energy travels up to the surface,

Bu enerji yüzeye kadar ulaşarak

displacing water and raising it above the normal sea level,

suyun yer değiştirmesine ve normal seviyesinin

üzerinde yükselmesine neden olur.

but gravity pulls it back down,

Diğer yandan yer çekimi ters çekim sağlar

which makes the energy ripple outwards horizontally.

bu da enerjinin yatay olarak dalgalanmasına sebep olur.

Thus, the tsunami is born,

Böylece tsunami saatte 800 km hızla ilerleyerek,

moving at over 500 miles per hour.

ortaya çıkmış olur.

When it's far from shore, a tsunami can be barely detectable

Kıyı şeridinden uzakta gerçekleştiğinde

tamamen suyun derinliklerinde ilerlediğinden,

since it moves through the entire depth of the water.

tsunami'yi tespit etmek zordur.

But when it reaches shallow water, something called wave shoaling occurs.

Fakat sığ sularda gerçekleşiyorsa

'dalga sığlaşması' adı verilen olay ortaya çıkar.

Because there is less water to move through,

Çünkü hareket edecek yeterli seviyede su olmadığı için ,

this still massive amount of energy is compressed.

ortaya çıkan büyük çaplı enerji baskılanmış olur.

The wave's speed slows down,

Dalganın hızı yavaşlar,

while its height rises to as much as 100 feet.

aynı esnada dalga boyu 30 m yüksekliğini bulur.

The word tsunami, Japanese for "harbor wave,"

Tsunami kelimesi

Japonca'da 'liman dalgası' anlamında olup ,

comes from the fact that it only seems to appear near the coast.

sadece kıyı boyunca görülüyor olmasından

bu şekilde adlandırılmıştır.

If the trough of a tsunami reaches shore first,

Eğer kıyıya ilk önce tsunaminin çukur kısmı ulaşıyorsa

the water will withdraw farther than normal

su dalga vurmadan önce normalden daha fazla geri çekilecektir

before the wave hits,

ki bu yanıltıcı olması bakımından çok büyük tehlike arz eder.

which can be misleadingly dangerous.

A tsunami will not only drown people near the coast,

Tsunami, sadece kıyıda bulunan insanların boğulmasına değil

but level buildings and trees for a mile inland or more,

aynı zamanda özellikle deniz seviyesi altında bulunan ve 2 km mesafedeki

especially in low-lying areas.

binalar, ağaçlar ve daha fazlasını yok edebilir.

As if that weren't enough, the water then retreats,

Bu da yetmezmiş gibi,

su yoluna çıkacak kadar şanssız olan her türlü şeyi ,

dragging with it the newly created debris,

ve oluşturduğu enkazı ,

and anything, or anyone, unfortunate enough

sürükleyerek

to be caught in its path.

geri çekilir.

The 2004 Indian Ocean tsunami

2004 yılında gerçekleşen Hint okynanusu tsunamisi

was one of the deadliest natural disasters in history,

tarihteki en ölümcül doğal afetlerden birisiydi,

killing over 200,000 people throughout South Asia.

Güney Asya'da neredeyse 200 bin üzerinde kişinin ölümüne sebep oldu.

So how can we protect ourselves against this destructive force of nature?

Peki, doğanın bu yıkıcı gücüne karşı

kendimizi nasıl koruruz ?

People in some areas have attempted

Bazı bölgelerde insanlar,

to stop tsunamis with sea walls, flood gates,

deniz surları, taşkın kapakları ve suyun yönünü değiştirecek kanallar inşa ederek

and channels to divert the water.

tsunamileri durdurmaya çalışmışlar.

But these are not always effective.

Fakat bunların çoğu her zaman etkili olmamıştır.

In 2011, a tsunami surpassed the flood wall

2011 yılında Japonya'da gerçekleşen tsunami , Fukuşima güç istasyonunu koruyan

protecting Japan's Fukushima Power Plant,

korunma duvarını aşmış,

causing a nuclear disaster

nükleer bir felakete sebep olmanın yanı sıra,

in addition to claiming over 18,000 lives.

18 bin üzerinde kişinin canına mal olmuştur.

Many scientists and policy makers are instead focusing on early detection,

Birçok bilim adamı ve hukukçu, bu önlemlerin yerine

erken tespit seçeneğine odaklanarak,

monitoring underwater pressure and seismic activity,

su altı basıncını ve sismik aktivitelerin incelenmesi

and establishing global communication networks

ve kısa zaman içerisinde alarma geçebilmek için

for quickly distributing alerts.

global iletişim ağı oluşturulması üzerinde çalışıyorlar.

Doğa durdurulması zor bir güç ile üzerinize geldiğinde

When nature is too powerful to stop,

the safest course is to get out of its way.

yapılacak en güvenli şey yolundan çekilmek olacaktır.