How tsunamis work - Alex Gendler

Jak działa tsunami - Alex Gendler

Tłumaczenie: Marta Konieczna Korekta: Rysia Wand

In 479 BC, when Persian soldiers besieged

W 479 r. p. n. e. Persowie

the Greek city of Potidaea,

oblegali greckie miasto Potidaję.

the tide retreated much farther than usual,

Pewnego razu fale cofnęły się dalej niż zwykle,

leaving a convenient invasion route.

pozostawiając wygodną drogę dla inwazji.

But this wasn't a stroke of luck.

Ale to nie był łut szczęścia.

Before they had crossed halfway,

Zanim dotarli do połowy,

the water returned in a wave higher than anyone had ever seen,

woda powróciła w ogromnej fali,

wyższej niż ktokolwiek widział,

drowning the attackers.

zatapiając najeźdźców.

The Potiidaeans believed they had been saved

Mieszkańcy Potidaji wierzyli,

by the wrath of Poseidon.

że ocalił ich gniew Posejdona.

But what really saved them

Ale tak naprawdę ocaliło ich

was likely the same phenomenon that has destroyed countless others:

zjawisko o niszczycielskiej sile:

a tsunami.

tsunami.

Although tsunamis are commonly known as tidal waves,

Chociaż mówi się o nim jak o ogromnym przypływie,

they're actually unrelated to the tidal activity caused

tak naprawdę tsunami nie ma nic wspólnego

by the gravitational forces of the Sun and Moon.

z siłami grawitacji Słońca i Księżyca.

In many ways, tsunamis are just larger versions of regular waves.

Tsunami to po prostu większa wersja

zwykłej fali.

They have a trough and a crest,

Ma dolinę i grzbiet,

and consist not of moving water,

ale nie powoduje go płynąca woda,

but the movement of energy through water.

lecz przepływ energii przez tę wodę.

The difference is in where this energy comes from.

Różnica polega na tym, skąd pochodzi ta energia.

For normal ocean waves, it comes from wind.

Zwykłe fale w oceanie

są tworzone przez wiatr.

Because this only affects the surface, the waves are limited in size and speed.

Dotyczy to wyłącznie powierzchni wody,

więc mają ograniczoną wielkość i szybkość.

But tsunamis are caused by energy originating underwater,

Tsunami powstają dzięki energii

powstałej pod wodą:

from a volcanic eruption,

z wybuchu wulkanu,

a submarine landslide,

osunięcia dna,

or most commonly, an earthquake on the ocean floor

a najczęściej

z podwodnych trzęsień ziemi,

caused when the tectonic plates of the Earth's surface slip,

kiedy płyty tektoniczne przesuwają się,

releasing a massive amount of energy into the water.

uwalniając ogromną ilość energii.

This energy travels up to the surface,

Energia rusza w stronę powierzchni,

displacing water and raising it above the normal sea level,

przesuwając masy wody i podnosząc je

ponad zwykły poziom morza.

but gravity pulls it back down,

Grawitacja znów ciągnie je w dół,

which makes the energy ripple outwards horizontally.

przez co energia rozciąga się na boki.

Thus, the tsunami is born,

Tak powstaje tsunami,

moving at over 500 miles per hour.

pędzące 800 km na godzinę.

When it's far from shore, a tsunami can be barely detectable

Daleko od brzegu

ciężko jest wykryć tsunami,

since it moves through the entire depth of the water.

ponieważ przesuwa się przez całą głębokość wody.

But when it reaches shallow water, something called wave shoaling occurs.

Ale gdy dociera na płycizny,

fala podnosi się do góry.

Because there is less water to move through,

Jest tam mniej wody,

this still massive amount of energy is compressed.

a ogromna energia jest wciąż sprzężona.

The wave's speed slows down,

Fala zwalnia,

while its height rises to as much as 100 feet.

ale za to rośnie do 30 metrów.

The word tsunami, Japanese for "harbor wave,"

Słowo tsunami

znaczy po japońsku "fala portowa".

comes from the fact that it only seems to appear near the coast.

Pochodzi stąd, że występuje ono

blisko brzegu.

If the trough of a tsunami reaches shore first,

Jeśli dolina tsunami pierwsza dotrze do brzegu

the water will withdraw farther than normal

woda zacznie się cofać dalej niż zwykle,

before the wave hits,

zanim fala uderzy.

To może bardzo być zwodnicze.

which can be misleadingly dangerous.

A tsunami will not only drown people near the coast,

Tsunami zatopi nie tylko ludzi przy brzegu,

but level buildings and trees for a mile inland or more,

ale też budynki i drzewa kilometr od brzegu lub dalej,

especially in low-lying areas.

zwłaszcza nisko położone obszary.

As if that weren't enough, the water then retreats,

Jakby tego było mało,

potem woda się cofa,

dragging with it the newly created debris,

ciągnąc za sobą powstałe rumowisko

and anything, or anyone, unfortunate enough

oraz wszystko i wszystkich

to be caught in its path.

pechowo stojących na jej drodze.

The 2004 Indian Ocean tsunami

W 2004 roku tsunami na Oceanie Indyjskim,

was one of the deadliest natural disasters in history,

jedna z najtragiczniejszych naturalnych katastrof w historii,

killing over 200,000 people throughout South Asia.

zabiło 200 000 osób w Południowej Azji.

So how can we protect ourselves against this destructive force of nature?

Jak możemy się chronić

przed tą niszczycielską siłą natury?

People in some areas have attempted

Na niektórych obszarach zaczęto

to stop tsunamis with sea walls, flood gates,

budować opaski brzegowe, grodzie,

and channels to divert the water.

i kanały, które przekierują wodę.

But these are not always effective.

Ale to nie zawsze działa.

In 2011, a tsunami surpassed the flood wall

W 2011 roku tsunami przekroczyło wały

protecting Japan's Fukushima Power Plant,

chroniące elektrownię w Fukuszimie,

causing a nuclear disaster

powodując katastrofę nuklearną

in addition to claiming over 18,000 lives.

i pochłaniając ponad 18 000 istnień.

Many scientists and policy makers are instead focusing on early detection,

Wielu naukowców i decydentów

skupia się na wczesnym wykrywaniu,

monitoring underwater pressure and seismic activity,

monitorując podwodne ciśnienie i aktywność sejsmiczną,

and establishing global communication networks

oraz na stworzeniu globalnej sieci

for quickly distributing alerts.

do wczesnego ostrzegania.

When nature is too powerful to stop,

Gdy natura jest zbyt potężna,

the safest course is to get out of its way.

najlepiej po prostu zejść jej z drogi.