How tsunamis work - Alex Gendler

Sóng thần xảy ra như thế nào? - Alex Gendler

Translator: Ha Thu Hai Reviewer: Thanh Nguyen Cong

Năm 479 trước Công Nguyên, khi lính xứ Ba Tư bao vây

In 479 BC, when Persian soldiers besieged

the Greek city of Potidaea,

thành phố Potidaea của Hy Lạp

the tide retreated much farther than usual,

thủy triều rút sâu hơn bình thường

leaving a convenient invasion route.

vẽ ra một con đường xâm lấn dễ dàng.

But this wasn't a stroke of luck.

Nhưng đó không đơn giản là một dịp may bất ngờ.

Before they had crossed halfway,

Chúng chưa kịp vượt qua nửa đường,

the water returned in a wave higher than anyone had ever seen,

thì một ngọn sóng cao chưa từng thấy ập đến,

drowning the attackers.

dìm chết tất cả những kẻ xâm lấn.

The Potiidaeans believed they had been saved

Người dân thành phố Potidae tin rằng

by the wrath of Poseidon.

họ được cứu bởi thần Poseidon.

But what really saved them

Nhưng cái thực sự đã cứu họ

was likely the same phenomenon that has destroyed countless others:

là hiện tượng thiên nhiên hủy diệt hàng vạn con người:

a tsunami.

Sóng Thần.

Although tsunamis are commonly known as tidal waves,

Dù sóng thần thường được coi là sóng thủy triều,

they're actually unrelated to the tidal activity caused

chúng thực chất lại không liên quan đến thủy triều,

by the gravitational forces of the Sun and Moon.

mà do lực hút của mặt trời và mặt trăng.

In many ways, tsunamis are just larger versions of regular waves.

Về mặt nào đó, sóng thần chỉ là phiên bản lớn hơn

của những con sóng bình thường.

They have a trough and a crest,

Chúng có hõm sóng và đỉnh sóng và được tạo thành

and consist not of moving water,

từ những dòng dịch chuyển năng lượng xuyên qua nước.

but the movement of energy through water.

thay vì từ những dòng nước.

The difference is in where this energy comes from.

Khác biệt nằm ở nơi mà năng lượng đó hình thành.

For normal ocean waves, it comes from wind.

Với những cơn sóng thường, năng lượng đến từ gió.

Because this only affects the surface, the waves are limited in size and speed.

Bởi gió chỉ ảnh hưởng đến bề mặt

nên những ngọn sóng có kích thước và tốc độ giới hạn.

But tsunamis are caused by energy originating underwater,

Nhưng sóng thần được tạo ra

bởi năng lượng dưới mặt biển,

from a volcanic eruption,

từ một núi lửa phun trào

a submarine landslide,

hay một trận lở đất

or most commonly, an earthquake on the ocean floor

hay thông thường hơn là từ

một trận động đất ở đáy

caused when the tectonic plates of the Earth's surface slip,

xảy ra khi một mảng vỏ trái đất bị lệch đi

releasing a massive amount of energy into the water.

tống vào đại dương một lượng năng lượng khổng lồ

This energy travels up to the surface,

Năng lượng này đi ngược lên bề mặt biển

displacing water and raising it above the normal sea level,

nâng nước biển lên cao

hơn mực nước biển bình thường,

but gravity pulls it back down,

nhưng trọng lực kéo mặt nước xuống

which makes the energy ripple outwards horizontally.

khiến nguồn năng lượng đó lan tỏa theo chiều ngang.

Thus, the tsunami is born,

hình thành cơn sóng thần

moving at over 500 miles per hour.

di chuyển với tốc độ hơn 805km/ giờ.

When it's far from shore, a tsunami can be barely detectable

Khi ở xa bờ,

khó có thể phát hiện ra sóng thần

since it moves through the entire depth of the water.

bởi nó di chuyển xuyên qua vùng nước sâu

But when it reaches shallow water, something called wave shoaling occurs.

Khi tiến gần đến vùng nước nông,

nó gây ra hiện tượng sóng nước nông.

Because there is less water to move through,

Vì có ít nước để năng lượng xuyên qua,

this still massive amount of energy is compressed.

lượng năng lượng khổng lồ đó bị nén lại.

The wave's speed slows down,

Tốc độ của cơn sóng chậm lại,

while its height rises to as much as 100 feet.

và chiều cao của nó tăng lên đến gần 30m.

The word tsunami, Japanese for "harbor wave,"

Từ "tsunami"

trong tiếng Nhật, nghĩa là "sóng ở cảng"

comes from the fact that it only seems to appear near the coast.

bởi nó chỉ xuất hiện

gần bờ biển.

If the trough of a tsunami reaches shore first,

Nếu hõm sóng chạm bờ trước

the water will withdraw farther than normal

nước biển sẽ rút xa hơn bình thường, điều có thể gây ra nhầm lẫn nguy hiểm.

before the wave hits,

which can be misleadingly dangerous.

A tsunami will not only drown people near the coast,

Sóng thần không chỉ dìm chết những người trên bãi biển,

but level buildings and trees for a mile inland or more,

mà còn san bằng nhà cửa và cây cối trong bán kính hơn 1 km

especially in low-lying areas.

đặc biệt là ở những vùng đất thấp.

As if that weren't enough, the water then retreats,

Chưa hết,

khi nước rút đi

dragging with it the newly created debris,

nó còn kéo theo những mảnh vụn

and anything, or anyone, unfortunate enough

bất cứ cái gì, bất cứ ai xui xẻo

to be caught in its path.

bị cuốn vào nó.

The 2004 Indian Ocean tsunami

Trận sóng thần ở Ấn Độ Dương năm 2004

was one of the deadliest natural disasters in history,

một trong những hiểm họa thiên nhiên tàn khốc nhất trong lịch sử,

killing over 200,000 people throughout South Asia.

đã giết chết hơn 200.000 người dọc Nam Á

Làm thế nào chúng ta có thể bảo vệ mình

So how can we protect ourselves against this destructive force of nature?

khỏi sức mạnh hủy diệt của thiên nhiên?

People in some areas have attempted

Người ta đã thử ngăn sóng thần

to stop tsunamis with sea walls, flood gates,

bằng tường ngăn nước biển, cổng chắn lũ và kênh rạch

and channels to divert the water.

Nhưng không phải lúc nào cũng hiệu quả.

But these are not always effective.

In 2011, a tsunami surpassed the flood wall

Năm 2011, một cơn sóng thần đã cuốn sập bức tường ngăn lũ

protecting Japan's Fukushima Power Plant,

bảo vệ nhà máy hạt nhân Fukushima ở Nhật Bản

causing a nuclear disaster

gây ra hiểm họa hạt nhân

in addition to claiming over 18,000 lives.

bên cạnh việc cướp đi hơn 18,000 sinh mạng.

Many scientists and policy makers are instead focusing on early detection,

Nhiều nhà khoa học và nhà hoạch định chính sách

lại chú trọng vào việc phát hiện sóng thần

monitoring underwater pressure and seismic activity,

chi phối áp suất dưới mặt nước và hoạt động địa chấn,

and establishing global communication networks

và thiết lập mạng lưới thông tin toàn cầu

for quickly distributing alerts.

để nhanh chóng phát ra báo động.

Khi thiên nhiên quá hùng mạnh để ngăn chặn,

When nature is too powerful to stop,

the safest course is to get out of its way.

cách an toàn nhất là di tản ra khỏi đó.