The rise and fall of the medieval Islamic Empire - Petra Sijpesteijn & Birte Kristiansen

Translator: Bestjan Mamo Reviewer: Helena Bedalli

In the 7th century CE, one man started a chain of events

Në shekullin e VII të erës sonë, një njeri filloi një zinxhir ngjarjesh

that would change the world order for good.

që do të ndryshonte rendin botëror përgjithmonë.

The prophet Muhammad united the people of the Arabian Peninsula

Profeti Muhamed i bashkoi njerëzit e Gadishullit Arabik

through the formation of Islam.

përmes formimit të Islamit.

These people included both nomadic Bedouin tribes

Këta njerëz përfshinin të dy fiset nomade beduine

and the inhabitants of oasis cities like Mecca and Medina.

dhe banorët e qyteteve oazë si Meka dhe Medina.

Until Muhammad’s time, the region hadn’t been considered a serious match

Deri në kohën e Muhamedit, rajoni nuk qe konsideruar si ndonjë konkurencë serioze

for the powerful neighboring Persian and Byzantine empires.

për perandoritë e fuqishme fqinje, ato Persiane dhe Bizantine.

But the alliance Muhammad formed was political as well as religious,

Por aleanca që Muhamedi formoi ishte si politike dhe fetare,

an empire with Medina as its political heart

një perandori me Medinën si zemrën e saj politike

and a force to be reckoned with.

dhe një forcë për t’u patur parasysh.

Muhammad was a one-of-a-kind leader.

Muhamedi ishte një udhëheqës i veçantë.

He had been a member of the Quraysh, the tribe that controlled Mecca.

Ai kishte qenë pjesëtar i Kurejshëve, fisi që kontrollonte Mekën.

After Muhammad’s death,

Pas vdekjes së Muhamedit,

those close to him deliberated who should succeed him—

të afërmit e tij diskutuan se kush duhet ta pasonte atë—

a contentious question.

një pyetje kontroversiale.

Abū Bakr, Muhammad’s father-in-law,

Ebu Bekri, vjehrri i Muhamedit,

emerged victorious and became the new caliph, or successor.

doli fitimtar dhe u bë kalifi i ri ose pasardhësi i ri.

Over the next 30 years, four caliphs, all from Muhammad's tribe,

Gjatë 30 viteve të ardhshme, katër kalifë, të gjithë nga fisi i Muhamedit

conquered vast areas beyond Arabia,

pushtuan zona të gjera përtej Arabisë,

including their mighty neighbors, the Persians and the Byzantines.

duke përfshirë fqinjët e tyre të fuqishëm, Persianët dhe Bizantinët.

But as the empire expanded, dissent within it grew

Por ndërsa perandoria u zgjerua, mospajtimet brenda saj u rritën

and a civil war erupted.

dhe shpërtheu një luftë civile.

The fourth caliph, Ali, was assassinated.

Kalifi i katërt, Aliu, u vra.

Afterwards, the Umayyad Dynasty came to power.

Më pas, Dinastia Umajad erdhi në pushtet.

The Umayyads were from the same tribe as Muhammad,

Umajadët ishin nga i njëjti fis si Muhamedi,

but from a different, rival clan.

por nga një klan tjetër rival.

They extended the empire’s reach from present-day Spain to India

Ata e zgjeruan shtrirjen e perandorisë nga Spanja e sotme deri në Indi

and made Damascus their capital.

dhe e bënë Damaskun kryeqytetin e tyre.

But an empire this vast, full of many different peoples,

Por një perandori kaq e madhe, plot me shumë popuj të ndryshëm,

was at risk of conflict and fracture.

ishte në rrezik konflikti dhe përcarjeje.

The Umayyads stabilized it by replacing the ruling elite in conquered territories

Umajadët e stabilizuan gjendjen duke zëvendësuar elitën në territoret e

with Muslim officials,

pushtuara me zyrtarë myslimanë.

while largely allowing the day-to-day customs of local populations—

teksa i lejonin lirshëm zakonet e përditshme të popullatës lokale -

including their religious preferences— to continue.

duke përfshirë preferencat e tyre fetare— të vazhdonin.

Arabic was used as the administrative language,

Arabishtja përdorej si gjuhë administrative,

unifying political affairs across the empire,

duke unifikuar cështjet politike në të gjithë perandorinë,

but people continued to speak and write local languages, too.

por njerëzit vazhdonin të flisnin e të shkruanin edhe gjuhët lokale.

Still, many in the empire were dissatisfied with Umayyad rule

Megjithatë, shumë në perandori ishin të pakënaqur me sundimin umajad

and questioned the dynasty's legitimacy.

dhe vunë në dyshim legjitimitetin e dinastisë.

The Abbasid family capitalized on these sentiments,

Familja Abbasid kapitalizoi përmes këtyre sentimenteve,

promoting themselves as more direct descendants of the prophet,

duke e promovuar veten si pasardhës më të drejtpërdrejtë të profetit,

though their actual relation to Muhammad was more tenuous than they claimed.

edhe pse lidhja e tyre me Muhamedin ishte realisht më e dobët se sa pretendonin.

They overthrew the Umayyad caliphate in 750 CE,

Ata përmbysën kalifatin Umajad në vitin 750 të erës sonë,

becoming the second great dynasty of the Islamic Empire.

duke u bërë dinastia e dytë e madhe e Perandorisë Islame.

To establish themselves as the new rulers,

Për ta përvetësuar veten si sundimtarë të rinj,

they relocated the capital once more,

ata e zhvendosën kryeqytetin edhe një herë,

this time building a new city: Baghdad.

këtë herë duke ndërtuar një qytet të ri: Bagdadin.

Under Abbasid rule, the elite enjoyed a lifestyle of luxury,

Nën sundimin abasid, elita gëzonte një mënyrë jetese luksoze,

thanks to extensive trade networks that brought both products and people

falë rrjeteve të gjera tregtare që sillnin si produkte dhe njerëz

from all over the known world to Baghdad.

nga e gjithë bota e gjerë në Bagdad.

Byzantine, Persian, Indian and Arab cultures and knowledge intermingled,

Kulturat dhe njohuritë bizantine, persiane, indiane dhe arabe

leading to artistic and scientific advancement.

u ndërthurën, duke çuar në përparimin artistik dhe shkencor.

The caliph was wealthy and powerful beyond imagination.

Kalifi ishte i pasur dhe i fuqishëm përtej imagjinatës.

But there was never a clear line of succession

Por s’kishte kurrë një linjë të qartë trashëgimie

dictating who would become the next caliph.

që diktonte se kush do të bëhej kalifi i ardhshëm.

Any male relative of the former caliph was eligible,

Çdo i afërm mashkull i ish-kalifit e zotëronte të drejtën, kështu që

so brothers, nephews, and uncles fought to gain power.

vëllezërit, nipërit dhe xhaxhallarët luftuan për të fituar pushtetin.

Within the court, army officers, wives, concubines, and government officials

Brenda gjykatës, oficerët e ushtrisë, gratë, konkubinat dhe zyrtarët e qeverisë

all demanded their share of the treasury.

kërkuan të gjithë pjesën e tyre të thesarit.

Because the caliph depended on his entourage to stay in power,

Për shkak se kalifi varej nga shoqëruesit e tij për të qëndruar në pushtet,

each transition of rulership opened the doors for favoritism and corruption.

çdo tranzicion i pushtetit hapte dyert për favorizim dhe korrupsion.

Outside the court,

Jashtë organit gjyqësor,

many questioned the legitimacy of the caliph,

shumë vinin në dyshim legjitimitetin e kalifit,

noting that the caliph’s religious duty to moral excellence

duke vënë në dukje se detyra fetare e kalifit për përsosmëri morale

was at odds with the court’s decadent displays of wealth.

binte në kundërshtim me shfaqjet dekadente të pasurisë.

In 1258 CE, the Mongols approached Baghdad.

Në vitin 1258 të e.s., mongolët iu afruan Bagdadit.

They encountered little resistance as they thoroughly destroyed the city.

Ata hasën pak rezistencë teksa shkatërronin plotësisht qytetin.

Legend has it that they rolled the caliph in a rug

Legjenda thotë se ata e rrotulluan kalifin në një qilim

and had horses trample him to death,

dhe vunë kuajt ta shkelnin për vdekje,

and that the Tigris River ran black from the ink of the manuscripts

dhe se lumi Tigër u nxi nga boja e dorëshkrimeve

that were thrown into it.

që u hodhën në të.

The siege of Baghdad laid bare a longstanding reality:

Rrethimi i Bagdadit nxori në pah një realitet antik:

for centuries, the caliphs had ruled mostly symbolically.

për shekuj me radhë, kalifët kishin sunduar kryesisht në mënyrë simbolike.

Local leaders throughout the empire had grown more powerful,

Udhëheqësit lokalë në të gjithë perandorinë ishin fuqizuar,

and they refused to pay taxes,

dhe ata refuzonin të paguanin taksa,

spending the money on their own courts instead.

në vend të kësaj i shpenzonin paratë në gjykatat e tyre.

The time of one united Islamic Empire was over,

Kohës së një Perandorie të Bashkuar Islame i kishte ardhur fundi,

but its influence through written and spoken Arabic,

por influenca e saj nëpërmjet arabishtes së shkruar dhe të folur,

Islam, and the ideas of its greatest intellectuals,

Islamit dhe ideve të intelektualëve më të mëdhenj islamikë,

left a lasting mark on the world.

la një gjurmë të përhershme në botë.