The rise and fall of the medieval Islamic Empire - Petra Sijpesteijn & Birte Kristiansen

Translator: darya muslih Reviewer: Daban Q. Jaff

In the 7th century CE, one man started a chain of events

لە سەدەی حەوتەمی زایینی، پیاوێک زنجیرەیەک ڕووداوی دەست پێکرد

that would change the world order for good.

کە بووە هۆی گۆڕینی سیستەمی جیهان بۆ هەمیشە.

The prophet Muhammad united the people of the Arabian Peninsula

پەیامبەر محەمەد دانیشتوانی نیمچە دوورگەی عەرەبی یەک خست

through the formation of Islam.

لە ڕێگای پێکهێنانی ئیسلامەوە.

These people included both nomadic Bedouin tribes

ئەم خەڵکانە لە هەردوو هۆزی کۆچەرییە بەدەوییەکانی لە خۆدەگرت

and the inhabitants of oasis cities like Mecca and Medina.

وە دانیشتوانی ئەو شارانەی کە مێرگیان هەیە وەک شاری مەککە و مەدینە.

Until Muhammad’s time, the region hadn’t been considered a serious match

تا کاتی هاتنی محەمەد، ناوچەکە بە شوێنێکی جدی دانەدەندرا

for the powerful neighboring Persian and Byzantine empires.

بۆ وڵاتە زلهێزەکانی دراوسێی وەک فارسەکان و ئیمپڕاتۆریەتی بێزەنتی.

But the alliance Muhammad formed was political as well as religious,

بەڵام ئەو هاوپەیمانییەی محەمەد درووستی کردبوو سیاسی بووهەروەها ئاینیش بوو

an empire with Medina as its political heart

ئیمپڕاتۆریەتێک کە مەدینە ناوەندی سیاسی بێت

and a force to be reckoned with.

وە هێزێک کە حسابی بۆ بکرێت

Muhammad was a one-of-a-kind leader.

محەمەد جۆرە سەرکردەیەکی تاک بوو.

He had been a member of the Quraysh, the tribe that controlled Mecca.

پێشتر ئەندامی قوڕەیش بوو، ئەو هۆزەی کۆنتڕۆڵی مەککەیان کردبوو.

After Muhammad’s death,

دوای کۆچی دوایی محەمەد.

those close to him deliberated who should succeed him—

ئەوانەی کە لەوەوە نزیک بوون بیریان کردەوە کێ ببێتە جێنشینی ئەو

a contentious question.

پرسیارێکی مشتومڕاوی.

Abū Bakr, Muhammad’s father-in-law,

ئەبوبەکر، خەزوری محەمەد،

emerged victorious and became the new caliph, or successor.

سەرکەوتوو بوو لەوەی ببێتە خەلیفەی نوێ، یان جێنشینی

Over the next 30 years, four caliphs, all from Muhammad's tribe,

دوای زیاتر لە ٣٠ ساڵ، چوار خەلیفە، هەموویان لە هۆزەکەی محەمەد بوون

conquered vast areas beyond Arabia,

ناوچەیەکی فراوانیان لەو دیوی عەرەبستان داگیر کرد،

including their mighty neighbors, the Persians and the Byzantines.

تەنانەت بە هەردوو هاوسنورەکانییەوە، فارسەکان و بێزەنتییەکان.

But as the empire expanded, dissent within it grew

بەڵام لەگەڵ فراوان بوونی ئیمپڕاتۆرتیەتەکە، ناکۆکیش گەشەی سەند

and a civil war erupted.

هەروەها شەڕی ناوخۆ سەری هەڵدا.

The fourth caliph, Ali, was assassinated.

خەلیفەی چوارەم، عەلی، تیرۆرکرا

Afterwards, the Umayyad Dynasty came to power.

دواتر شانشینی ئومەوی هاتە سەر دەسەڵات.

The Umayyads were from the same tribe as Muhammad,

کە ئومەوییەکان لە هەمان هۆزی محەمەد بوون،

but from a different, rival clan.

بەڵام لە خێڵێکی جیاواز و ڕکابەرەوە.

They extended the empire’s reach from present-day Spain to India

ئەوان سنوری ئیمپڕاتۆریەتەکەیان فراوان کرد بۆ ناوچەکانی ئێستای ئیسپانیا و هیند

and made Damascus their capital.

هەروەها دیمەشقیان کردە پایتەختی خۆیان.

But an empire this vast, full of many different peoples,

بەڵام ئیمپڕاتۆریەتێک بەو فراوانییەوە، پڕ بوو لە خەڵکی جیاواز.

was at risk of conflict and fracture.

کە مەترسی ناکۆکی و هەڵوەشانەوەی هەبوو

The Umayyads stabilized it by replacing the ruling elite in conquered territories

ئومەوییەکان بە دانانی دەسەڵاتداران لە ناوچە داگیرکراوەکان دا دەسەڵاتیان جێگیرکرد

with Muslim officials,

لەگەڵ بەرپرسانی مسوڵمان.

while largely allowing the day-to-day customs of local populations—

لە کاتێکدا ڕۆژ بە ڕۆژ زیاتر ڕێگە بە داب و نەریتی دانیشتوانی ناوچەکە دەدرا

including their religious preferences— to continue.

تەنانەت ڕێگە دان بە ڕێوڕسمە ئاینییەکان و بەردەوام بوونیان.

Arabic was used as the administrative language,

زمانی عەرەبی وەک زمانی بەڕێوەبردنی کارگێڕی بەکاردەهێنرا،

unifying political affairs across the empire,

بۆ یەکخستنی کاروباری سیاسی لە سەرانسەری ئیمپڕاتۆریەتدا،

but people continued to speak and write local languages, too.

بەڵام خەڵکی بەردەوام بوون لە قسەکردن و نووسین بە زمانی ناوچەکانی خۆیان، هەروەها

Still, many in the empire were dissatisfied with Umayyad rule

هێشتا، زۆرێک لە ناو ئیمپڕاتۆریەتدا لە دەسەڵاتی ئومەوییەکان ناڕازی بوون

and questioned the dynasty's legitimacy.

وە ڕەوایی شانشینی خستە ژێر پرسیارەوە.

The Abbasid family capitalized on these sentiments,

وە بنەماڵەی عەباسی ئەو هەستانەیان قۆستەوە

promoting themselves as more direct descendants of the prophet,

خۆیان بردە پێش و خۆیان وەک نەوەی ڕاستەوخۆی پێغەمبەر ناساند

though their actual relation to Muhammad was more tenuous than they claimed.

هەرچەندە پەیوەندی ڕاستەقینەی ئەوان لەگەڵ محەمەد لاوازتر بوو لەوەی بانگەشەیان دەکرد

They overthrew the Umayyad caliphate in 750 CE,

ئەوان خەلافەتی ئومەوییان ڕووخاند لە ساڵی ٧٥٠ز،

becoming the second great dynasty of the Islamic Empire.

بوو بە دووەم گەورەترین شانشین لە ئیمپڕاتۆریەتی ئیسلامی دا.

To establish themselves as the new rulers,

بۆ ئەوەی خۆیان وەک فەرمانڕەوای نوێ جێگیر بکەن،

they relocated the capital once more,

شوێنی پایتەختیان جارێکی تر گۆڕی

this time building a new city: Baghdad.

ئەو جارەیان شارێکی نوێیان بنیات نا بەغداد.

Under Abbasid rule, the elite enjoyed a lifestyle of luxury,

لەژێر فەرمانڕەوایی عەباسی دا، دەوڵەمەندان چێژیان لە ژیانێکی شاهانەیی دا دەبینی،

thanks to extensive trade networks that brought both products and people

بەهۆی تۆڕە بازرگانییە بەرفراوانەکانەوە کە بەرهەم و خەڵکیان ڕادەکێشا

from all over the known world to Baghdad.

لەسەرانسەری جیهانەوە بۆ بەغداد.

Byzantine, Persian, Indian and Arab cultures and knowledge intermingled,

بیزەنتی، فارسی، هیندی لەگەڵ عەرەب کەلتور و زانستیان تێکەڵاو بون،

leading to artistic and scientific advancement.

کە بووە هۆی پێشکەوتنی هونەر و زانست.

The caliph was wealthy and powerful beyond imagination.

خەلیفە دەوڵەمەند و بەهێز بوو لەو دیوی وێنا کردنەکان بوو

But there was never a clear line of succession

بەڵام هەرگیز دانانی جێنشین ڕوون نەبوو

dictating who would become the next caliph.

بڕیار بدرێت کە کێ دەبێت خەلیفەی داهاتوو.

Any male relative of the former caliph was eligible,

هەر خزمێکی پیاوی خەلیفەی پێشوو شایستە بوو

so brothers, nephews, and uncles fought to gain power.

بۆیە براکانی، برازاکانی، هەروەها مامەکانی دەجەنگان بۆ بەدەستهێانی دەسەڵات.

Within the court, army officers, wives, concubines, and government officials

لە ناو دادگادا، ئەفسەرانی سوپا،هاوسەرەکانی دۆستەکانی، وە کاربەدەستانی حکومی

all demanded their share of the treasury.

هەموویان داوای پشکی خۆیان لە گەنجینە دەکرد

Because the caliph depended on his entourage to stay in power,

چونکە خەلیفە بۆ مانەوە لە دەسەڵاتدا پشتی بە دەوروبەرەکەی بەست بوو،

each transition of rulership opened the doors for favoritism and corruption.

هەر گواستنەوەیەکی حکومڕانی بووە هۆی کردنەوەی دەرگا بە ڕووی لایەنگری و گەندەڵی

Outside the court,

لە دەرەوی دادگا،

many questioned the legitimacy of the caliph,

زۆرێک پرسیاریان لە ڕەوایی خەلیفە دەکرد،

noting that the caliph’s religious duty to moral excellence

بە ئاماژەدان بە ئەرکە ئاینییەکانی خەلیفە بۆ ڕەوشت باشی

was at odds with the court’s decadent displays of wealth.

دژیەک بوو لەگەڵ ڕەفتارە خراپەکانی بۆ سامان.

In 1258 CE, the Mongols approached Baghdad.

لە ساڵێ ١٢٥٨ز، مەغۆلەکان گەیشتنە شاری بەغداد

They encountered little resistance as they thoroughly destroyed the city.

تووشی بەرهەڵستکاریەکی کەم بونەوە لە کاتێکدا بە تەواوی شارەکەیان وێران کرد.

Legend has it that they rolled the caliph in a rug

ئەفسانەیەک دەڵێت ئەوان خەلیفەیان لە ناو فەرشێک لول داوە

and had horses trample him to death,

هەروەها ئەسپەکان تا مردن بەسەری کەوتوون

and that the Tigris River ran black from the ink of the manuscripts

وە ڕووباری دیجلەش ڕەش هەڵگەڕابوو بەهۆی مەرەکەبی دەستنووسەکانەوە

that were thrown into it.

کە فڕێدرا بوونە ناوی.

The siege of Baghdad laid bare a longstanding reality:

گەمارۆدانی بەغداد ڕاستیەکی لەمێژینەی ئاشکرا کرد :

for centuries, the caliphs had ruled mostly symbolically.

بۆ چەندین سەدە، بەزۆری خەلیفەکان وەک سیمبولێک فەرمانڕەوا بوون.

Local leaders throughout the empire had grown more powerful,

سەرکردەی ناوچەکان لە سەرتاسەری ئیمپڕاتۆریەتەکە دەسەڵاتدار بوون

and they refused to pay taxes,

وە ڕەتیان دەکردەوە باج بدەن،

spending the money on their own courts instead.

لە بری ئەوە پارەکانیان لە ناوچەکانی خۆیان خەرج دەکرد.

The time of one united Islamic Empire was over,

سەردەمی یەک ئیمپراتۆریەتی ئیسلامی یەکگرتوو کۆتایی هاتبوو،

but its influence through written and spoken Arabic,

بەڵام کاریگەرییەکەی لە ڕێگەی نووسراو و قسەکردنی عەرەبیەوە،

Islam, and the ideas of its greatest intellectuals,

ئیسلام، و بیرۆکەی گەورەترین بیرمەندانی،

left a lasting mark on the world.

جێپەنجەیەکی بەردەوامی لەسەر جیهان جێهێشت.