Where did English come from? - Claire Bowern

Skąd wywodzi się język angielski? - Claire Bowern

Tłumaczenie: Marta Konieczna Korekta: Marta Grochowalska

When we talk about English, we often think of it as a single language

Angielski uważamy za jeden język,

but what do the dialects spoken in dozens of countries around the world

ale co mają ze sobą wspólnego

dialekty w wielu krajach na całym świecie?

have in common with each other,

Co łączy je z dziełami Chaucera?

or with the writings of Chaucer?

And how are any of them related to the strange words in Beowulf?

Jak są powiązane z dziwnymi słowami z "Beowulfa"?

The answer is that like most languages,

Tak jak większość języków,

English has evolved through generations of speakers,

angielski ewoluował przez pokolenia,

undergoing major changes over time.

przechodząc ogromne zmiany.

By undoing these changes,

Odwracając je,

we can trace the language from the present day

możemy prześledzić historię języka

back to its ancient roots.

od dziś po jego starożytne korzenie.

While modern English shares many similar words

Dziś angielski dzieli wiele słów

with Latin-derived romance languages,

z językami romańskimi, wywodzącymi się z łaciny,

like French and Spanish,

jak francuski czy hiszpański.

most of those words were not originally part of it.

Większość z nich początkowo nie występowała w angielskim.

Instead, they started coming into the language

Zaczęły się w nim pojawiać

with the Norman invasion of England in 1066.

wraz z normańską inwazją na Anglię w 1066 roku.

When the French-speaking Normans conquered England

Gdy francuskojęzyczni Normanowie podbili Anglię

and became its ruling class,

i stali się klasą rządzącą,

they brought their speech with them,

przywieźli ze sobą własną mowę,

adding a massive amount of French and Latin vocabulary

wprowadzając ogromną ilość francuskiego i łacińskiego słownictwa

to the English language previously spoken there.

do używanej tam wcześniej angielszczyzny,

Today, we call that language Old English.

dziś nazywanej staroangielskim.

This is the language of Beowulf.

To właśnie język "Beowulfa".

It probably doesn't look very familiar,

Może nie wygląda zbyt znajomo,

but it might be more recognizable if you know some German.

ale łatwiej go zrozumieć znając niemiecki,

That's because Old English belongs to the Germanic language family,

bo staroangielski należy do rodziny języków germańskich,

first brought to the British Isles in the 5th and 6th centuries

które dotarły po raz pierwszy w V i VI wieku na Wyspy Brytyjskie

by the Angles, Saxons, and Jutes.

wraz z Anglami, Sasami i Jutami.

The Germanic dialects they spoke would become known as Anglo-Saxon.

Używane przez nich germańskie dialekty określa się mianem anglosaskich.

Viking invaders in the 8th to 11th centuries

Wikińscy najeźdźcy od VIII do XI wieku

added more borrowings from Old Norse into the mix.

dodawali do tej mieszanki zapożyczenia ze staronordyckiego.

It may be hard to see the roots of modern English

Może być trudno dopatrzyć się korzeni języka angielskiego

underneath all the words borrowed

pod warstwą tych wszystkich zapożyczeń

from French, Latin, Old Norse and other languages.

z francuskiego, łaciny, staronordyckiego i innych języków.

But comparative linguistics can help us by focusing on grammatical structure,

Pomóc może lingwistyka porównawcza, skupiająca się na strukturze gramatycznej,

patterns of sound changes,

wzorcach zmian fonetycznych

and certain core vocabulary.

i pewnym słownictwie podstawowym.

For example, after the 6th century,

Na przykład od VI wieku w języku niemieckim,

German words starting with "p," systematically shifted to a "pf" sound

w słowach zaczynających się od "p", dźwięk ten przekształcił się w "pf",

while their Old English counterparts kept the "p" unchanged.

a w ich angielskich odpowiednikach pozostało "p".

In another split, words that have "sk" sounds in Swedish

Inny taki rozłam językowy miał miejsce, gdy dźwięk "sk" w szwedzkich słowach

developed an "sh" sound in English.

przeszedł w "sh" w angielskim.

There are still some English words with "sk,"

W angielskim wciąż mamy wyrazy ze "sk",

like "skirt," and "skull,"

takie jak "skirt" czy "skull",

but they're direct borrowings from Old Norse

ale to bezpośrednie zapożyczenia ze staronordyckiego,

that came after the "sk" to "sh" shift.

które weszły do angielskiego po przesunięciu "sk" w "sh".

These examples show us

Te przykłady pokazują,

that just as the various Romance languages descended from Latin,

że tak jak języki romańskie wywodzą się z łaciny,

English, Swedish, German, and many other languages

angielski, szwedzki, niemiecki i wiele innych języków,

descended from their own common ancestor known as Proto-Germanic

pochodzi od wspólnego przodka, zwanego pragermańskim,

spoken around 500 B.C.E.

którym mówiono około 500 lat p.n.e.

Because this historical language was never written down,

Ponieważ ten historyczny język nigdy nie został zapisany,

we can only reconstruct it by comparing its descendants,

możemy go jedynie zrekonstruować, porównując jego potomków,

which is possible thanks to the consistency of the changes.

co jest możliwe dzięki spójności tych zmian.

We can even use the same process to go back one step further,

Możemy użyć tej samej metody, by cofnąć się o krok dalej,

and trace the origins of Proto-Germanic to a language called Proto-Indo-European,

szukając korzeni pragermańskiego w języku praindoeuropejskim,

spoken about 6000 years ago

używanym około 6000 lat temu

on the Pontic steppe in modern day Ukraine and Russia.

na Stepie Pontyjskim, obecnie terytorium Ukrainy i Rosji.

This is the reconstructed ancestor of the Indo-European family

To zrekonstruowany przodek rodziny indoeuropejskiej,

that includes nearly all languages historically spoken in Europe,

która obejmuje niemal wszystkie języki, historycznie używane w Europie

as well as large parts of Southern and Western Asia.

oraz na dużym obszarze w południowej i zachodniej Azji.

And though it requires a bit more work,

Choć wymaga to więcej pracy,

we can find the same systematic similarities, or correspondences,

można znaleźć odpowiedniki lub systemowe podobieństwa,

between related words in different Indo-European branches.

pomiędzy powiązanymi słowami w różnych indoeuropejskich gałęziach.

Comparing English with Latin,

Porównując angielski z łaciną, widzimy,

we see that English has "t" where Latin has "d",

że tam gdzie angielski ma "t", w łacinie występuje litera "d",

and "f" where latin has "p" at the start of words.

"f" pojawia się w miejscu łacińskiego "p" na początku wyrazów.

Some of English's more distant relatives include Hindi, Persian

Dalsi krewni angielskiego to między innymi hindi, perski

and the Celtic languages it displaced in what is now Britain.

czy języki celtyckie, na terenie obecnej Wielkiej Brytanii wyparte przez angielski.

Proto-Indo-European itself descended from an even more ancient language,

Praindoeuropejski wywodzi się z jeszcze bardziej starożytnego języka,

but unfortunately, this is as far back as historical and archeological evidence

ale, niestety, historyczne i archeologiczne dowody

will allow us to go.

nie pozwalają nam się dalej cofnąć.

Many mysteries remain just out of reach,

Wiele tajemnic pozostaje poza naszym zasięgiem,

such as whether there might be a link between Indo-European

jak ta, czy istnieje powiązanie pomiędzy praindoeuropejskim

and other major language families,

a innymi dużymi rodzinami językowymi

and the nature of the languages spoken in Europe prior to its arrival.

albo jakich języków używano w Europie zanim się tam pojawił.

But the amazing fact remains that nearly 3 billion people around the world,

To niesamowite, że prawie trzy miliardy ludzi na świecie,

many of whom cannot understand each other,

z których wielu nie rozumie siebie nawzajem,

are nevertheless speaking the same words shaped by 6000 years of history.

używa tych samych słów, ukształtowanych przez 6000 lat historii.