What do dumplings look like around the world?- Miranda Brown

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

As archaeologists pored over ancient tombs in Turfan in western China,

ရှေးဟောင်း သုတေသနပညာရှင်တွေက တရုတ် အနောက်ပိုင်းက ရှေးအုတ်ဂူတွေကို လေ့လာစဥ်မှာ

they discovered some surprisingly well-preserved and familiar relics.

အံ့သြဖွယ်ထိန်းသိမ်းထားတဲ့ ရင်းနှီးနေတဲ့ အမွေအနှစ်အချို့ကို တွေ့ရှိခဲ့တယ်။

Though hardened from over 1,000 years,

နှစ်ပေါင်း ၁၀၀၀ ကျော် မာကျောလာခဲ့ပေမဲ့

there sat little crescent-shaped dumplings.

လခြမ်းပုံသဏ္ဍာန်ရှိတဲ့ ဖက်ထုပ်လေးတွေရှိနေတယ်။

Exactly who invented dumplings remains a mystery.

အတိအကျ ဘယ်သူက ဖက်ထုပ်ကို ထွင်ခဲ့တယ်ဆိုတာက ပဟေဠိတစ်ခုပါ။

But some scholars suspect they were first spread

ဒါပေမဲ့ ပညာရှင်တချို့က တရုတ်အနောက်နဲ့

around parts the ancient world by nomadic Turkic peoples

အာရှအလယ်ပိုင်းမှာ လှည့်လည်သွားလာခဲ့တဲ့ တာ့ခ်တွေကနေ

living in western China and Central Asia.

အနှံ့ ပျံ့နှံ့စေတာလို့ သံသယရှိတယ်။

This is thought to be the case because “manti,”

တာ့ခ်ဘာသာစကားများစွာမှာ ဖက်ထုပ်လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတဲ့

meaning “dumpling” or “steamed bun” in many Turkic languages,

“မန်တီ” (သို့) “ထုပ်ထားတဲ့ မုန့်” ဆိုတာကြောင့်

appears to be the root word for dumpling in several other languages.

အခြားဘာသာစကားများစွာထဲက ဖက်ထုပ်အတွက် မူရင်းစကားလုံးဖြစ်ပုံရတယ်လို့ ယူဆနိုင်တယ်။

Ancient Turkic people probably stuffed their dumplings with meat.

ရှေးဟောင်း တာ့ခ် လူမျိုးတွေဟာ ဖက်ထုပ်တွေကို အသားနဲ့ ထုပ်ကြတယ်။

But it’s unclear when this practice began,

ဒါပေမဲ့ ဒီအလေ့အထကို ဘယ်အချိန်က စတာ (သို့) အခြားသူတွေဆီက

or whether they learned the art of dumpling-making from others.

ဖက်ထုပ် လုပ်နည်းပညာကို သင်ယူလားဆိုတာက မရှင်းလင်းဘူး။

However this happened, dumplings certainly gathered steam in ancient China.

ဒါပေမဲ့ ဖက်ထုပ်တွေက ရှေးခေတ်တရုတ်ပြည်မှာ တိုးပွားစုရုံးလာတာတော့ သေချာတယ်။

That’s where they first appear in the written record:

ပညာရှင် Shu Xi ရဲ့ သွားရည်ယိုစရာ တေးဂီတတစ်ပုဒ်မှာ

more than 1,700 years ago,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၇၀၀ ကျော်က

in a mouthwatering rhapsody by scholar Shu Xi.

ရေးထားတဲ့ မှတ်တမ်းမှာ ပထမဆုံး ပေါ်လာခဲ့တယ်။

In his poem, Shu alludes to certain cooking methods coming from alien lands.

သူ့ကဗျာမှာ Shu က နိုင်ငံရပ်ခြားကနေ လာတဲ့ ချက်ပြုတ်နည်းအချို့ကို ရည်ညွှန်းထားတယ်။

He describes a steamed wheat product as “mantou.”

သူက ဂျုံပေါင်းထုပ်ကို “မန်ထို” အဖြစ် ဖော်ပြတယ်။

And he reverentially chronicles the preparation of kneaded dough balls

သူက “လောင် ဝမ်” လို့ ခေါ်တဲ့ မုန့်ညက်လုံး တွေရဲ့ ပြင်ဆင်မှုကို ရိုသေခန့်ညားစွာ

called “lao wan.”

မှတ်တမ်းတင်ခဲ့တယ်။

They’re packed with pork, mutton and aromatics,

ဒါတွေကို ဝက်သား၊ သိုးသားနဲ့ ရနံ့တွေနဲ့ ထုပ်ထားပြီး

dipped in black meat sauce, then quickly gobbled up,

အနက်ရောင် အသား ဆော့စ်မှာ နှစ်ပြီး အမြန် စုပ်သွားကာ လူတွေကို

leaving people downwind to drool and fantasy-feast.

သွားရည်ကျစေတဲ့ ဆန်ပြားတဲ့ စားပွဲဖြစ်ခဲ့တယ်။

Dumplings continued to take off and diversify in China

ဖက်ထုပ်တွေဟာ နောက် နှစ်တစ်ထောင်ကျော်မှာ

over the next thousand years.

တရုတ်မှာ ဆက်လက်ပျံ့နှံ့လာခဲ့တယ်။

Instead of the traditional meat filling,

ရိုးရာ အသားဖြည့်တာအစား

some communities opted for vegetarian dumplings.

လူစုတချို့က သက်သတ်လွတ် ဖက်ထုပ်တွေကို ရွေးချယ်ကြတယ်။

People developed new cooking methods.

လူတွေဟာ ချက်ပြုပ်နည်း အသစ်တွေကိုထွင်ခဲ့တယ်။

And because wheat was harder to cultivate outside of northern China,

တရုတ် မြောက်ပိုင်း ပြင်ပမှာ ဂျုံစိုက်ပျိုးဖို့ ပိုခက်တာကြောင့်

those in other regions began making dumplings

အခြားဒေသက လူတွေက ဆန်၊ ပီလောပီနံနဲ့

using rice, tapioca, and sweet potato.

ကန်စွန်းဥကို သုံးကာ ဖက်ထုပ်တွေကို စလုပ်ကြတယ်။

The relationship between Chinese dumplings and those in other areas

တရုတ်ဖက်ထုပ်တွေနဲ့ အခြားဒေသတွေက ဖက်ထုပ်တွေကြား ဆက်နွယ်မှုက

is tricky to trace,

ခြေရာခံဖို့ ခက်ပေမဲ့

but food historians have made their best guesses based on available clues.

အစာသမိုင်းပညာရှင်တွေက ရနိုင်တဲ့ သဲလွန်စတွေ ကိုအခြေခံကာ အကောင်းဆုံး ခန့်မှန်းတယ်။

Turkic tribes spread and eventually established

တာ့ခ် လူစုတွေ ပျံ့နှံ့လာပြီး နောက်ဆုံး အေဒီ ၁၃၀၀ ခန့်မှာ

the Ottoman Empire around 1300 CE,

အော်တိုမန်အင်ပါယာကို တည်ထောင်ပြီး သူတို့နဲ့အတူ

bringing wrapped morsels west with them.

အနောက်ဘက်ခြမ်းဆီ မုန့်ထုပ်တွေကို ယူဆောင်လာခဲ့တယ်။

In what’s now Turkey, most people wouldn’t have stuffed dumplings with pork

အခု တူရကီနိုင်ငံမှာ လူအများစုဟာ အစ္စလာမ် ကန့်သတ်ချက်တွေကြောင့်

due to Islamic restrictions.

ဝက်သားဖက်ထုပ်တွေ မရှိတော့ဘူး။

Instead, manti would come to be filled with ingredients like lamb,

ဒီအစား၊ မန်တီကို ကြက်သွန်ဖြူ၊ ဒိန်ချဉ်၊ ထောပတ်ရည်နဲ့ ရောထားတဲ့ သိုးသားလို အမည်တွေ၊

drizzled with garlic, yogurt, and melted butter,

ဒီနောက် ဟင်းသီးဟင်းရွက်နဲ့

then topped with herbs and spices.

အုပ်ကာ ဖြည့်မှာပါ။

Some scholars believe that the Mongol Empire also helped disseminate dumplings,

မွန်ဂိုအင်ပါယာက ဖက်ထုပ်တွေကို အရှေ့ဥရောပ အပိုင်းတွေဆီ

perhaps introducing them to parts of Eastern Europe.

ဖြန့်တာလည်း ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ ပညာရှင်အချို့က ယုံကြည်တယ်။

These dumplings could have come by way of China

ဒီဖက်ထုပ်တွေက တရုတ်လမ်း သို့မဟုတ်

or directly from some of the Turkic peoples the Mongols hired

အင်ပါယာကို လည်ပတ်ဖို့ မွန်ဂိုတွေက ခန့်ထားတဲ့ တာ့ခ်လူမျိုးတွေဆီက

to run their empire.

တိုက်ရိုက်လာနိုင်တယ်။

One theory is that this gave rise to dumplings like Russian pelmeni,

သီအိုရီတစ်ခုကတော့ ရုရှား pelmeni လို ဖက်ထုပ်တွေ၊ ပိုလန်နဲ့ ယူကရိန်းမှာ

and the larger pierogi and vareniki, eaten in Poland and Ukraine,

စားတဲ့ အာလူး၊ဂေါ်ဖီထုပ်၊ဒိန်ခဲနဲ့ချယ်ရီတွေ သွတ်ထားတဲ့ပိုကြီးတဲ့ pierogi နဲ့

stuffed with things like potato, cabbage, cheese, and cherries.

vareniki ဖက်ထုပ်တွေကို ဖြစ်ပေါ်စေတယ်လို့ ဆိုတယ်။

The Mongol Empire also controlled Korea

မွန်ဂိုအင်ပါယာကလည်း ကိုရီးယားကို ထိန်းချုပ်ထားပြီး

and might have likewise introduced dumplings there,

ကင်မ်ချီလို ဒေသတွင်း အမည်တွေနဲ့

where “mandu” may be eaten with regional ingredients like kimchi.

စားသုံးနိုင်တဲ့ “မန်ဒူး”ရှိရာမှာ ဖက်ထုပ်တွေကိုလည်း မိတ်ဆက်ပေးခဲ့တယ်။

Later, after Chinese dumpling varieties were introduced to more countries,

နောက်ပိုင်း တရုတ်ဖက်ထုပ် မျိုးစုံကို နောက်ထပ်နိုင်ငံတွေမှာ မိတ်ဆက်ပြီး

English speakers began calling them dumplings.

အင်္ဂလိပ်စကားပြောသူတွေက ဒါတွေကို ဖက်ထုပ်လို့ ခေါ်ကြတယ်။

The term means “little lumps”

ဒီဝေါဟာရက “အဖုလေးများ” လို့ ဆိုလိုပြီး

and is thought to have been first used in 16th century England

၁၆ ရာစု အင်္ဂလန်မှာ အရည်ထဲမှာ ထည့်ထားတဲ့ မုန့်ညက်လုံးတွေကို

to describe dough balls dropped in liquid.

သရုပ်ဖော်ဖို့ ပထမဆုံး သုံးခဲ့တယ်လို့ ယူဆရတယ်။

Like knödel and matzo balls, they would’ve had no filling.

knödel နဲ့ matzo အလုံးတွေလိုပဲ ၎င်းတို့မှာ ဖြည့်စရာမရှိခဲ့ဘူး။

So, the word was actually confusingly imprecise,

ဒါကြောင့် စကားလုံးက တကယ် စိတ်ရှုပ်ထွေးလောက်အောင်

but it stuck, nonetheless.

မတိကျပေမဲ့ တန့်သွားတယ်။

When Japan occupied China during the Second World War,

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ဂျပန်က တရုတ်ပြည်ကို သိမ်းပိုက်လိုက်တဲ့အခါ

Chinese “jiaozi” were brought to Japan,

တရုတ် “Jiaozi” ကို ဂျပန်ကို ယူဆောင်လာတော့

where they in turn became known as “gyoza” and were more typically pan-fried.

ဒါတွေကို “gyoza” ” လို့ ခေါ်ပြီး အများအားဖြင့် ဒယ်အိုးနဲ့ ကြော်တာပါ။

So what about the fact that every region in Italy has its own variety

ဒါဆို အီတလီမှာရှိတဲ့ ဒေသတိုင်းမှာ ဖက်ထုပ်နဲ့တူတဲ့

of dumpling-like stuffed pasta?

ခေါက်ဆွဲမျိုးစုံရှိတယ်ဆိုတာကရော။

Some historians think that Arab conquerors brought dumplings

အာရပ်အောင်နိုင်သူတွေက ၉ ရာစုနဲ့ ၁၁ ရာစုကြားမှာ သူတို့ အုပ်ချုပ်တဲ့

when they reigned over Sicily between the 9th and 11th centuries.

စစ္စလီကျွန်းကို ဖက်ထုပ်တွေ ယူလာတယ်လို့ သမိုင်းပညာရှင်အချို့က ယူဆတယ်။

But the jury's still out.

ဒါပေမဲ့ မရှင်းသေးပါဘူး။

It’s unlikely that all dumpling-esque dishes came from the same root tradition.

ဖက်ထုပ်ဆန်တဲ့ ဟင်းလျာအားလုံးက တူညီတဲ့ ရင်းမြစ်ကနေ ဆင်းသက်လာတာ မဖြစ်နိုင်ဘူး။

In many cases, it may simply be that culinary visionaries

အဖြစ်များစွာမှာ မတူညီတဲ့ ယဉ်ကျေးမှုတွေက အချက်အပြုတ်

from different cultures shared a similar revelation:

အမြော်အမြင်ရှိသူတွေက အလားတူ ထုတ်ဖော်ချက်ကို မျှဝေခဲ့တယ်။

that cooking fillings encased in dough would be delightful.

မုန့်ညက်မှာ ထည့်ထားတဲ့ အဆာတွေကို ချက်ပြုပ်တာက ကြည်နူးစရာဖြစ်မှာပါ။

Either way, we can appreciate these plump pockets of perfection—

ဘာပဲဖြစ်ဖြစ် ဒီပြီးပြည့်စုံတဲ့ အိတ်ဖောင်း တွေနဲ့ ဖက်ထုပ်တွေကို အံ့ဖွယ် မျိုးစုံအောင်

and the tangled, mysterious historical web

လုပ်ထားတဲ့ ရှုပ်ယှက်ခတ်နေတဲ့ လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်တဲ့

that’s made dumplings so diverse and divine.

လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်တဲ့ သမိုင်းဝင် ကွန်ရက်ကို သင် သဘောကျနိုင်တယ်။

This video was made possible with support from Marriott Hotels.

ဤဗီဒီယိုကို Marriott Hotels ရဲ့ ပံ့ပိုးကူညီမှုနဲ့ ဖန်တီးတာပါ။

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်း ဟိုတယ်နဲ့ အပန်းဖြေ စခန်းပေါင်း ၅၉၀ ကျော်နဲ့အတူ

With over 590 hotels and resorts across the globe,

Marriott Hotels ဟာ ခရီးသွားဖို့ လှုံ့ဆော်တဲ့ စူးစမ်းလိုစိတ်ကို ဂုဏ်ပြုတယ်။

Marriott Hotels celebrates the curiosity that propels us to travel.

TED-Ed နဲ့ Marriott က အတူလုပ်နေတဲ့ စိတ်လှုပ်ရှားဖွယ်နည်းလမ်းအချို့ကို လေ့လာကာ

Check out some of the exciting ways TED-Ed and Marriott are working together

Marriott Hotels မှာ သင့်ရဲ့ နောက်ထပ်ခရီးကို ကြိုတင်စာရင်းသွင်းပါ။

and book your next journey at Marriott Hotels.