What do dumplings look like around the world?- Miranda Brown

Tłumaczenie: Mateusz Sieminski Korekta: Ola Królikowska

As archaeologists pored over ancient tombs in Turfan in western China,

Badając starożytne grobowce w Turfan w zachodnich Chinach,

they discovered some surprisingly well-preserved and familiar relics.

archeolodzy odkryli dobrze zachowane i znajomo wyglądające szczątki.

Though hardened from over 1,000 years,

Były to stwardniałe, liczące tysiące lat

there sat little crescent-shaped dumplings.

pierogi w kształcie półksiężyca.

Exactly who invented dumplings remains a mystery.

Nie wiadomo, kto dokładnie wynalazł pierogi,

But some scholars suspect they were first spread

ale podejrzewa się, że zostały rozpowszechnione

around parts the ancient world by nomadic Turkic peoples

w różnych regionach świata przez koczownicze ludy tureckie

living in western China and Central Asia.

zamieszkujące zachodnie Chiny i Azję Środkową.

This is thought to be the case because “manti,”

Te podejrzenia wzięły się stąd, że słowo “manti”,

meaning “dumpling” or “steamed bun” in many Turkic languages,

czyli “pieróg” lub “kluska na parze”, w wielu językach tureckich

appears to be the root word for dumpling in several other languages.

stanowi rdzeń słowa “pieróg” w kilku innych językach.

Ancient Turkic people probably stuffed their dumplings with meat.

Starożytni Turcy prawdopodobnie nadziewali pierogi mięsem.

But it’s unclear when this practice began,

Nie jest jednak jasne, kiedy zaczęła się ta praktyka,

or whether they learned the art of dumpling-making from others.

ani czy nauczyli się robienia pierogów od innych.

However this happened, dumplings certainly gathered steam in ancient China.

Mimo to pierogi zdobyły sporą popularność w starożytnych Chinach.

That’s where they first appear in the written record:

Tam też po raz pierwszy pojawiły się w źródłach pisanych

more than 1,700 years ago,

ponad 1700 lat temu

in a mouthwatering rhapsody by scholar Shu Xi.

w wywołującej ślinotok rapsodii autorstwa uczonego Shu Xi.

In his poem, Shu alludes to certain cooking methods coming from alien lands.

Shu wspomina w swoim poemacie o metodach gotowania z obcych ziem.

He describes a steamed wheat product as “mantou.”

Ten pszeniczny produkt nazywa “mantou”.

And he reverentially chronicles the preparation of kneaded dough balls

Do tego opisuje przygotowanie gniecionych kulek ciasta

called “lao wan.”

zwanych “lao wan”,

They’re packed with pork, mutton and aromatics,

które nadziewa się wieprzowiną, baraniną oraz przyprawami,

dipped in black meat sauce, then quickly gobbled up,

a potem macza się je w ciemnym sosie mięsnym i szybko zjada.

leaving people downwind to drool and fantasy-feast.

Na samą myśl aż ślinka leci.

Dumplings continued to take off and diversify in China

W Chinach pierogi upowszechniały się i przybierały różne formy

over the next thousand years.

przez kolejne tysiąclecia.

Instead of the traditional meat filling,

Zamiast tradycyjnego mięsnego nadzienia

some communities opted for vegetarian dumplings.

niektóre społeczności wybierały wegetariańską alternatywę.

People developed new cooking methods.

Wymyślano nowe metody gotowania,

And because wheat was harder to cultivate outside of northern China,

a ponieważ pszenicę ciężko było uprawiać poza północnymi Chinami,

those in other regions began making dumplings

zaczęto gotować pierogi,

using rice, tapioca, and sweet potato.

używając ryżu, tapioki i batatów.

The relationship between Chinese dumplings and those in other areas

Związek między pierogami z Chin a tymi z innych obszarów

is tricky to trace,

jest trudny do wyśledzenia,

but food historians have made their best guesses based on available clues.

ale historycy starali się, jak mogli, analizując dostępne wskazówki.

Turkic tribes spread and eventually established

Tureckie plemiona rozprzestrzeniły się i utworzyły

the Ottoman Empire around 1300 CE,

Imperium Osmańskie około 1300 roku naszej ery,

bringing wrapped morsels west with them.

zabierając ze sobą swoje potrawy.

In what’s now Turkey, most people wouldn’t have stuffed dumplings with pork

Na terenie obecnej Turcji ludzie nie nadziewają pierogów wieprzowiną

due to Islamic restrictions.

z powodu ograniczeń w islamie.

Instead, manti would come to be filled with ingredients like lamb,

Dlatego “manti” są zazwyczaj nadziewane jagnięciną,

drizzled with garlic, yogurt, and melted butter,

a następnie polewane sosem jogurtowo-maślanym z czosnkiem

then topped with herbs and spices.

oraz posypywane ziołami i przyprawami.

Some scholars believe that the Mongol Empire also helped disseminate dumplings,

Uważa się, że Imperium Mongolskie też rozpowszechniło jedzenie pierogów.

perhaps introducing them to parts of Eastern Europe.

Możliwe, że Mongołowie sprowadzili je do wschodniej Europy.

These dumplings could have come by way of China

Te pierogi mogły pochodzić z Chin

or directly from some of the Turkic peoples the Mongols hired

lub bezpośrednio od ludów tureckich, dzięki którym Mongołowie

to run their empire.

zbudowali swoje imperium.

One theory is that this gave rise to dumplings like Russian pelmeni,

Jedna z teorii mówi, że tak powstały rosyjskie “pielmieni”

and the larger pierogi and vareniki, eaten in Poland and Ukraine,

oraz nieco większe “pierogi” i “wareniki”, które jada się w Polsce i Ukrainie.

stuffed with things like potato, cabbage, cheese, and cherries.

Nadziewa się je ziemniakami, kapustą, serem i wiśniami.

The Mongol Empire also controlled Korea

Imperium Mongolskie kontrolowało też Koreę.

and might have likewise introduced dumplings there,

A to może oznaczać, że tam też rozpowszechnili pierogi.

where “mandu” may be eaten with regional ingredients like kimchi.

Pierogi “mandu” są nadziewane lokalnymi składnikami takimi jak kimchi.

Later, after Chinese dumpling varieties were introduced to more countries,

Następnie chińskie pierogi zyskały na popularności w innych krajach,

English speakers began calling them dumplings.

a po angielsku zaczęto nazywać je “dumplings”.

The term means “little lumps”

To słowo oznacza “małe grudki”

and is thought to have been first used in 16th century England

i użyto go po raz pierwszy w XVI wieku w Anglii

to describe dough balls dropped in liquid.

do opisania kulek ciasta, które wrzucano do wywaru.

Like knödel and matzo balls, they would’ve had no filling.

Tak jak knedliki lub kuleczki matzo, nie miały one nadzienia.

So, the word was actually confusingly imprecise,

Dlatego to słowo nie do końca pasowało,

but it stuck, nonetheless.

ale mimo to już tak zostało.

When Japan occupied China during the Second World War,

Podczas II wojny światowej, kiedy Japonia okupowała Chiny,

Chinese “jiaozi” were brought to Japan,

chińskie “jiaozi” zostały sprowadzone do Japonii,

where they in turn became known as “gyoza” and were more typically pan-fried.

gdzie nazwano je “gyoza” i zaczęto smażyć na patelni.

So what about the fact that every region in Italy has its own variety

A jak wytłumaczymy to, że każdy region we Włoszech

ma własny rodzaj nadziewanych klusek?

of dumpling-like stuffed pasta?

Some historians think that Arab conquerors brought dumplings

Uważa się, że Arabowie sprowadzili na Sycylię pierogi

when they reigned over Sicily between the 9th and 11th centuries.

za ich panowania na wyspie między IX a XI wiekiem.

But the jury's still out.

Ale ich historia jest wciąż niejasna.

It’s unlikely that all dumpling-esque dishes came from the same root tradition.

To, że wszystkie pierogi wywodzą się z tej samej tradycji, jest niemożliwe.

In many cases, it may simply be that culinary visionaries

Prawdopodobnie w wielu przypadkach kulinarni wizjonerzy

from different cultures shared a similar revelation:

wpadli na to samo

that cooking fillings encased in dough would be delightful.

i gotowanie nadzienia w cieście okazało się wyśmienitym pomysłem.

Either way, we can appreciate these plump pockets of perfection—

Tak czy inaczej, możemy cieszyć się wypełnionymi rozkoszą kluseczkami

and the tangled, mysterious historical web

oraz ich zaplątaną i tajemniczą historią,

that’s made dumplings so diverse and divine.

której zawdzięczamy ich różnorodność i cudowny smak.

This video was made possible with support from Marriott Hotels.

Sponsorem tego odcinka była firma Marriott Hotels,

która posiada ponad 590 hoteli i kurortów na całym świecie.

With over 590 hotels and resorts across the globe,

Marriott Hotels promuje ciekawość, która zachęca nas do podróżowania.

Marriott Hotels celebrates the curiosity that propels us to travel.

Sprawdźcie, jak TED-Ed współpracuje z firmą Marriott

Check out some of the exciting ways TED-Ed and Marriott are working together

i zarezerwujcie swoją następną podróż z Marriott Hotels.

and book your next journey at Marriott Hotels.