What do dumplings look like around the world?- Miranda Brown

Çeviri: Gözde Alpçetin Gözden geçirme: İlker ÖZBAŞ

As archaeologists pored over ancient tombs in Turfan in western China,

Arkeologlar Batı Çin’in Turfan ilinde antik mezarları inceledikleri sırada,

they discovered some surprisingly well-preserved and familiar relics.

şaşırtıcı bir şekilde iyi korunmuş bazı tanıdık kalıntılar keşfettiler.

1.000 yılı aşkın bir süredir katılaşmalarına rağmen,

Though hardened from over 1,000 years,

there sat little crescent-shaped dumplings.

minik hilal şeklindeki Çin mantıları biçimlerini koruyabilmişti.

Exactly who invented dumplings remains a mystery.

Mantıyı tam olarak kimin icat ettiği ise gizemini koruyor.

But some scholars suspect they were first spread

Fakat bazı alimler, mantıların ilk olarak

around parts the ancient world by nomadic Turkic peoples

Batı Çin ve Orta Asya’da yaşayan göçmen Türkler tarafından

living in western China and Central Asia.

antik dünyanın bir yanına yayıldığını düşünüyorlar.

This is thought to be the case because “manti,”

Böyle düşünülmesinin nedeni de

çoğu Türk dilinde “etli hamur”

meaning “dumpling” or “steamed bun” in many Turkic languages,

veya “buharda pişmiş çörek” anlamına gelen “mantı” kelimesinin

appears to be the root word for dumpling in several other languages.

birçok dilde mantı sözcüğünün kelime kökü olmasından kaynaklanıyor.

Ancient Turkic people probably stuffed their dumplings with meat.

Eski Türkler mantılarını muhtemelen etle dolduruyorlardı.

But it’s unclear when this practice began,

Fakat bu uygulamanın ne zaman başladığı

or whether they learned the art of dumpling-making from others.

veya mantı sanatını başkalarından öğrenip öğrenmedikleri net değil.

However this happened, dumplings certainly gathered steam in ancient China.

Nasıl olmuş olursa olsun mantıların antik Çin’de buharda pişirildiği kesin

That’s where they first appear in the written record:

ve mantılar işte tam burada,

more than 1,700 years ago,

1.700 yıldan fazla bir süre önce,

in a mouthwatering rhapsody by scholar Shu Xi.

alim Shu Xi’nin iştah açıcı rapsodisiyle yazılı tarihe ilk kez geçirildiler.

In his poem, Shu alludes to certain cooking methods coming from alien lands.

Şiirinde Shu bazı pişirme yöntemlerinin yabancı topraklardan geldiğini ima ediyor.

He describes a steamed wheat product as “mantou.”

Buharda pişmiş buğdayı ”mantou” olarak tanımlıyor

And he reverentially chronicles the preparation of kneaded dough balls

ve “Iao wan” denen yoğurulmuş hamur toplarının hazırlığını

called “lao wan.”

hürmetle tarihe geçiriyor.

They’re packed with pork, mutton and aromatics,

Bu mantılar domuz eti, koyun eti ve aromalarla doludur,

dipped in black meat sauce, then quickly gobbled up,

et sosuna batırılıp sonra hemen mideye indirilir,

leaving people downwind to drool and fantasy-feast.

insanın ağzını sulandırıp bir ziyafet yaşattırır.

Dumplings continued to take off and diversify in China

Sonraki bin yıl boyunca,

mantılar Çin’de popülerleşmeye ve çeşitlenmeye devam etti.

over the next thousand years.

Instead of the traditional meat filling,

Geleneksel etli dolgular yerine,

some communities opted for vegetarian dumplings.

bazı toplumlar vejetaryen mantıları tercih ediyordu.

People developed new cooking methods.

İnsanlar yeni pişirme yöntemleri de geliştirdi

And because wheat was harder to cultivate outside of northern China,

ve buğdayı Kuzey Çin’in dışında yetiştirmek daha zor olduğundan

those in other regions began making dumplings

başka bölgedekiler pirinç, tapiyoka ve tatlı patates kullanarak

using rice, tapioca, and sweet potato.

mantı yapmaya başladılar.

The relationship between Chinese dumplings and those in other areas

Çin mantıları ile diğer bölgedekiler arasındaki ilişkiyi çıkarmak

is tricky to trace,

biraz karmaşık

but food historians have made their best guesses based on available clues.

ama gıda tarihçileri eldeki ipuçlarına dayanarak

en iyi tahminlerini yaptılar.

Turkic tribes spread and eventually established

Türk boyları yayıldı

ve en sonunda MS 1300 civarlarında Osmanlı İmparatorluğu’nu kurdular,

the Ottoman Empire around 1300 CE,

bringing wrapped morsels west with them.

batıya yanlarında lezzetli yemekler de getirdiler.

In what’s now Turkey, most people wouldn’t have stuffed dumplings with pork

Bugünün Türkiye’sinde çoğu kişi İslami kısıtlamalardan dolayı

due to Islamic restrictions.

mantıyı domuz etiyle doldurmuyor.

Instead, manti would come to be filled with ingredients like lamb,

Bunun yerine mantıyı kuzu eti gibi malzemelerle dolduruyorlar,

drizzled with garlic, yogurt, and melted butter,

üzerine sarımsak, yoğurt ve eritilmiş tereyağı döküp

then topped with herbs and spices.

ot ve baharatlarla donatıyorlar.

Some scholars believe that the Mongol Empire also helped disseminate dumplings,

Bazı alimler Moğol İmparatorluğu’nun da

mantının yayılmasına yardım ettiğini düşünüyor,

perhaps introducing them to parts of Eastern Europe.

mantıyı Doğu Avrupa’ya tanıtan muhtemelen onlardı.

These dumplings could have come by way of China

Bu mantılar Çin yolundan

or directly from some of the Turkic peoples the Mongols hired

veya direkt olarak Moğolların imparatorluklarını yürütmek için

tuttuğu bazı Türklerden gelmiş olabilir.

to run their empire.

One theory is that this gave rise to dumplings like Russian pelmeni,

Bir teoriye göre bu, Rus pelmenisini ve Polonya ile Ukrayna’da yenen

and the larger pierogi and vareniki, eaten in Poland and Ukraine,

patates, lahana, peynir ve vişne gibi şeylerle dolu

stuffed with things like potato, cabbage, cheese, and cherries.

daha büyük pierogi ile vareniki gibi mantıları meydana getirdi.

The Mongol Empire also controlled Korea

Moğol İmparatorluğu aynı zamanda Kore’yi de kontrol ediyordu

and might have likewise introduced dumplings there,

ve mantıyı aynı şekilde buraya da tanıtmış olabilir

where “mandu” may be eaten with regional ingredients like kimchi.

çünkü “mandu” kimchi gibi geleneksel malzemeler ile birlikte yenebiliyor.

Later, after Chinese dumpling varieties were introduced to more countries,

Çin mantısının çeşitleri daha fazla ülkeye tanıtıldıktan sonra

English speakers began calling them dumplings.

İngilizce konuşan kişiler onlara mantı demeye başladı.

The term means “little lumps”

Bu terim “minik yumrular” anlamına geliyor

and is thought to have been first used in 16th century England

ve ilk kez 16. yüzyıl İngiltere’sinde sıvıya bırakılan

to describe dough balls dropped in liquid.

hamur toplarını betimlemek için kullanıldığı düşünülüyor.

Like knödel and matzo balls, they would’ve had no filling.

Knödel ve matzo topları gibi içinde herhangi bir dolguları yoktu.

So, the word was actually confusingly imprecise,

Bu yüzden kelime aslında şaşırtıcı bir şekilde doğru değil

but it stuck, nonetheless.

ama yine de öyle kaldı.

When Japan occupied China during the Second World War,

Japonya, İkinci Dünya Savaşı sırasında Çin’i işgal ettiğinde

Chinese “jiaozi” were brought to Japan,

Çin mantısı “jiaozi” Japonya’ya getirildi

where they in turn became known as “gyoza” and were more typically pan-fried.

ama Japonya’da “gyoza” olarak bilinir hale geldi

ve genelde tavada kızartılıyordu.

So what about the fact that every region in Italy has its own variety

Peki ya İtalya’da her bölgenin kendine ait

mantıya benzer içi dolgulu makarna çeşidine ne demeli?

of dumpling-like stuffed pasta?

Some historians think that Arab conquerors brought dumplings

Bazı tarihçiler ise Arap fatihlerin

9 ile 11. yüzyıl arasında Sicilya’yı hükmettiği sırada

when they reigned over Sicily between the 9th and 11th centuries.

mantıyı getirdiklerini düşünüyor.

But the jury's still out.

Ama bu konu hala belirsizliğini koruyor.

It’s unlikely that all dumpling-esque dishes came from the same root tradition.

Tüm mantımsı yemeklerin aynı kökenden gelmesi pek mümkün değil.

In many cases, it may simply be that culinary visionaries

Birçok durumda, farklı kültürlerin basit bir şekilde

from different cultures shared a similar revelation:

benzer bir ilhamı paylaşmasından kaynaklanıyor:

that cooking fillings encased in dough would be delightful.

Hamurun içini doldurup pişirmek enfes olurdu.

Either way, we can appreciate these plump pockets of perfection—

Her halükarda bu mükemmel hamurları—

and the tangled, mysterious historical web

ve mantıları bu kadar çeşitli ve harika yapan

that’s made dumplings so diverse and divine.

karmaşık, gizemli tarihi dokusunu takdir edebiliriz.

This video was made possible with support from Marriott Hotels.

Bu video, Marriott Otelleri’nin desteğiyle mümkün hale geldi.

Tüm dünyadaki 590′ı aşkın otel ve tatil yeri ile

With over 590 hotels and resorts across the globe,

Marriott Otelleri bizi seyahat etmeye teşvik eden merakı övüyor.

Marriott Hotels celebrates the curiosity that propels us to travel.

TED-Ed ve Marriott’un birlikte çalıştığı bazı heyecan verici yolları inceleyin

Check out some of the exciting ways TED-Ed and Marriott are working together

ve sıradaki yolculuğunuz için Marriott Otelleri’nde yer ayırtın.

and book your next journey at Marriott Hotels.