Can other animals understand death? - Barbara J. King

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

In 2018, an orca called Tahlequah gave birth.

၂၀၁၈ ခုနှစ်မှာ Tahlequah လို့ခေါ်တဲ့ အသားစား ဝေလငါးက ကလေးမွေးခဲ့တယ်။

But her daughter died within an hour.

ဒါပေမဲ့ ကလေးက တစ်နာရီအတွင်း သေဆုံးသွားတယ်။

Tahlequah, however, didn’t leave her body.

ဒါပေမဲ့ Tahlequah က ကလေးရဲ့အလောင်းကိုမထားခဲ့ဘူး။

And over the next 17 days and 1,600 kilometers,

နောက်ထပ် ၁၇ ရက်ကျော်၊ ၁၆၀၀ ကီလိုမီတာအကွာမှာ အလောင်းက

she kept it afloat atop her own,

ယိုယွင်းလာတာတောင် ချော်ထွက်သွားတဲ့ အချိန်တိုင်း၊

diving to retrieve the body whenever it slipped away,

ပြန်ဆယ်ဖို့ ရေငုပ်ရင်း သူက ကလေးကို

even after it began deteriorating.

သူ့အပေါ်မှာ ပေါလောပေါ် ထားထားတယ်။

By altering her feeding and travel patterns,

သူ့ အစာနဲ့ ခရီးပုံစံတွေကို ပြောင်းလဲလိုက်တာက

Tahlequah’s behavior was certainly unusual.

Tahlequah ရဲ့အမူအရာက ပုံမှန်မဟုတ်တာ သေချာတယ်။

But was she mourning— or just confused?

ဒါပေမဲ့ သူ ပူဆွေးနေတာလား၊ ဒါမှမဟုတ် စိတ်ရှုပ်နေတာလား။

Do non-human animals grieve?

လူသားမဟုတ်တဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေက ဝမ်းနည်းကြေကွဲတတ်ပါသလား။

This question is tricky.

ဒီမေးခွန်းက သိမ်မွေ့ပါတယ်။

In 1871, Charles Darwin argued that other animals

၁၈၇၁ ခုနှစ်မှာ ချားလ်စ် ဒါဝင်က အခြားတိရစ္ဆာန်တွေဟာ ပူဆွေးခြင်းအပါအဝင်

experience a wide range of emotions, including grief.

စိတ်ခံစားမှု အမျိုးမျိုးကို ခံစားရတယ်လို့ စောဒကတက်ခဲ့တယ်။

But, especially in the absence of a dependable bridge

ဒါပေမဲ့ အထူးသဖြင့် လူတွေရဲ့ စိတ်တွေနဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေရဲ့စိတ်တွေကြားမှာ

between our minds and theirs,

အားထားလောက်တဲ့ ပေါင်းကူးတံတားမရှိတဲ့အခါ၊

many scientists have long been wary

သိပ္ပံပညာရှင်များစွာဟာ အခြားတိရစ္ဆာန်တွေအပေါ်

of projecting human emotions onto other animals.

လူ့ စိတ်ခံစားချက်တွေကို ပြသရာမှာ သတိထားနေခဲ့ကြတာကြာပါပြီ။

It’s also been thought that they might display irregular behaviors after a death

သေဆုံးပြီးနောက် အခြားသပ္ပါယဖြစ်စေတဲ့ အကြောင်းရင်းတွေကြောင့် ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့

for other adaptive reasons.

အပြုအမူတွေကို ပြသနိုင်လောက်တယ်လို့လည်း ယူဆကြတယ်။

And, for a while, the paradigm was that humans were exceptional:

အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိတော့ စံနမူနာက လူသားတွေက ခြွင်းချက်ဆိုတာပါ၊

other animals were reacting and surviving,

အခြားတိရိစ္ဆာန်တွေက တုံ့ပြန်၊ ရှင်ကျန်နေချိန်မှာ

while we alone were thinking and feeling.

လူတွေက တစ်ကိုယ်တော် တွေးတော၊ခံစားနေတာပါ။

This conception was increasingly challenged during the 20th century.

ဒီအယူအဆဟာ ၂၀ခရာစုအတွင်းမှာ ပိုပြီး စိန်ခေါ်ခံလာရတယ်။

In 1985, for example, a gorilla called Koko,

ဥပမာ၊ ၁၉၈၅ ခုနှစ်မှာ ၊ အမေရိကန် လက်ဟန်ပြ ဘာသာစကားကိုအသုံးပြုဖို့

who'd been trained to use some signs from American Sign Language,

လေ့ကျင့်သင်ကြားခဲ့တဲ့ Koko လို့ခေါ်တဲ့ ဂေါ်ရီလာမျောက်ဝံတစ်ကောင်ကို

was told that her kitten companion had died.

သူ့ရဲ့အဖော် ကြောင်လေး သေဆုံးသွားပြီလို့ ပြောပြခဲ့တယ်။

She made distress calls, and several weeks later,

ရက်သတ္တပတ်များစွာအကြာမှာ “ငိုတာ” “ဝမ်းနည်းတာ” “မျက်မှောင်ကြုတ်တာ”ကို

looking at a photo of another kitten signed “cry,” “sad,” and “frown.”

ပြတဲ့ အခြားကြောင်လေးရဲ့ပုံကိုကြည့်ရင်းသူဟာ စိတ်သောက ရောက်တဲ့ အော်ခေါ်တာတွေလုပ်ခဲ့တယ်။

Now there’s a growing pool of data and observations

အခုအခါမှာ နို့တိုက်သတ္တဝါတွေနဲ့ ငှက်တွေအပါအဝင် တိရစ္ဆာန်အချို့ဟာ

suggesting that some animals, including mammals and birds,

ဝမ်းနည်းပူဆွေးတာလို့ ခေါ်တဲ့အရာကို တွေ့ကြုံခံစားရနိုင်လောက်တယ်လို့ ညွှန်းတဲ့

might experience what we call grief.

တိုးပွားလာတဲ့ အချက်အလက်တွေနဲ့ လေ့လာတွေ့ရှိချက်တွေ ထွက်ပေါ်လာတယ်။

In 2003, Eleanor, an elephant matriarch, collapsed.

၂၀၀၃ ခုနှစ်မှာ အုပ်ထိန်းသူ ဆင်မ Eleanor ဟာ ပစ်လဲကျသွားတယ်။

Within minutes, another matriarch called Grace neared and helped Eleanor stand,

မိနစ်ပိုင်းအတွင်းမှာ Grace လို့ခေါ်တဲ့ အခြား အုပ်ထိန်းသူ ဆင်မက အနားကိုရောက်လာပြီး

only for her to fall again.

Eleanor ရပ်ဖို့၊ ထပ်ပြီးလဲမကျဖို့ ကူညီခဲ့တယ်။

Grace vocalized, stayed by Eleanor’s side, and tried pushing her back up.

Grace အသံပြု ပြီးEleanor ဘေးမှာရှိနေကာ သူ့ကို ပြန်တွန်းတင်ပေးဖို့ ကြိုးစားခဲ့တယ်။

When Eleanor died, a female named Maui approached,

Eleanor သေဆုံးသွားတဲ့အခါ၊ Maui လို့ ခေါ်တဲ့ ဆင်မတစ်ကောင် ချဉ်းကပ်လာပြီး

positioned herself over Eleanor’s body, and rocked back and forth.

သူ့ကိုယ်ခန္ဓာကို Eleanor ရဲ့ကိုယ်ပေါ် ထင်ထားကာ ရှေ့နောက် လှုပ်ခါသွားခဲ့တယ်။

Over the course of one week,

တစ်ပတ်တာကာလအတွင်း

elephants from five different families visited Eleanor’s body.

မတူတဲ့ ဆင်မျိုးနွယ် ငါးစုက ဆင်တွေဟာ Eleanor ရဲ့အလောင်းကို လာကြည့်ခဲ့တယ်။

On separate occasions,

သီးခြား ဖြစ်စဉ်တွေမှာ

elephants have been observed carrying the remains of family members,

ဆင်တွေဟာ မေးရိုးနဲ့အစွယ်တွေအပါအဝင် မျိူးနွယ်ဝင်တွေရဲ့ ရုပ်ကြွင်းတွေကို

including jawbones and tusks.

သယ်ဆောင်လာတာကို တွေ့ရတယ်။

In 2010, a giraffe was born with a deformed foot and had trouble walking.

၂၀၁၀ မှာ သစ်ကုလားအုတ်တစ်ကောင် ပုံပျက်နေတဲ့ ခြေတစ်ဖက်နဲ့ မွေးပြီး လျှောက်ဖို့ခက်နေတယ်။

The calf lived just four weeks.

အကောင်ပေါက်လေးက လေးပတ်ပဲ အသက်ရှင်တယ်။

On the day the calf died, 22 other females and four juveniles

အကောင်ပေါက်လေး သေဆုံးတဲ့နေ့မှာ အခြား အမ ၂၂ ကောင်နဲ့ ကုလားအုတ်ပျို ၄ ကောင်

closely attended and occasionally nuzzled the body.

အနီးကပ် ရောက်လာပြီး အလောင်းကို ရံဖန်ရံခါ ပွတ်သပ်ပေးကြတယ်။

On the third morning, the mother was alone and still not eating,

တတိယနေ့ မနက်မှာ အမေဖြစ်သူက တစ်ကိုယ်တည်းနေပြီး အစာ မစားဘဲနေတယ်၊

which giraffes usually do constantly.

ဒါက သစ်ကုလားအုတ်များ အဆက်မပြတ် လုပ်လေ့ရှိတာပါ။

Instead, she stayed by her dead calf, even after hyenas ate away at the body.

ခွေးအတွေက အလောင်းကို စားပြီးနောက်မှာတောင် အသေကောင်ဘေးမှာ ဆက်ရှိနေခဲ့တယ်။

Scientists have also begun quantitatively assessing other animals’

သိပ္ပံပညာရှင်တွေက သေဆုံးတာအတွက် အခြား တိရစ္ဆာန်တွေရဲ့ တုံ့ပြန်မှုကို

responses to death.

အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ စတင်အကဲဖြတ်ခဲ့တယ်။

In 2006, researchers analyzed baboon fecal samples for glucocorticoids,

၂၀၀၆ ခုနှစ်မှာ သုတေသီတွေက လူသားတွေ ကျန်ရစ်ပူဆွေးအခါ စူးနစ်ခံစားစေတဲ့

stress hormones that spike when humans are bereaved.

ဖိစီးမှု ဟော်မုန်း glucocorticoids အတွက် မျောက်ဖင်နီ ဝမ်းနမူနာတွေကို စိတ်ဖြာခဲ့တယ်။

They compared the samples from females who had lost a close relative

သူတို့က သားရဲတစ်ကောင်ကို တိုက်ခိုက်ရာမှာ ဆွေမျိုးနီးစပ်တစ်ဦး ဆုံးရှုံးခဲ့ရတဲ့

in a predator attack with those who hadn’t.

အမ နမူနာတွေကနေ မဆုံးရှူံးသူတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ကြည့်ကြတယ်။

And they found that the glucocorticoid levels of baboons who had

သေဆုံးပြီးနောက် တစ်လအတွင်း မျောက်တွေမှာ ရှိခဲ့တဲ့

were significantly higher the month following the death.

glucocorticoid ပမာဏဟာ သိသိသာသာ ပိုမြင့်မားလာတာကို တွေ့ရှိခဲ့တယ်။

Those baboons then increased their grooming behavior

ဒီနောက် အဲဒီမျောက်တွေဟာ ပြုစု စောင့်ရှောက်ရေး အမူအကျင့်နဲ့

and the number of their grooming partners,

ပြုစု စောင့်ရှောက်ရေး မိတ်ဖက် အရေအတွက်ကို တိုးမြှင့်ကာ

broadening and strengthening their social networks.

သူတို့ရဲ့ ဆက်ဆံရေးကွန်ရက်တွေကို ချဲ့ထွင်၊အားကောင်းလာစေခဲ့ကြတယ်။

Within two months, their glucocorticoid levels returned to the baseline.

နှစ်လအတွင်း သူတို့ရဲ့ glucocorticoid ပမာဏက အခြေခံအဆင့်ကို ပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့တယ်။

Researchers have also observed primate mothers engaging in apparently

သေဆုံးနေတဲ့ ကလေးငယ်တွေကို သယ်ဆောင်လာစဉ် မျောက်မိခင်တွေဟာ ဆန့်ကျင်ဘက် အပြုအမူတွေမှာ

contradictory behaviors while carrying their dead children.

သိသိသာသာ ပါဝင်နေတာကိုလည်း သုတေသီတွေ လေ့လာတွေ့ရှိခဲ့တယ်။

Like switching between cannibalizing or dragging their child’s corpse

ဇာတ်တူသားစားတာ ဒါမှမဟုတ် ကလေး အလောင်းကို ဆွဲယူတာနဲ့ ဂရုတစိုက် သယ်ဆောင်တာ ဒါမဟုတ်

and carefully carrying or grooming it,

ပြုစု စောင့် ရှောက်တာအတွင်း ကူးပြောင်းသလိုမျိုး

suggesting that the mothers were experiencing conflicting impulses

မိခင်တွေဟာ အလောင်းတွေအတွက် ဝိရောဓိဖြစ်နေတဲ့ စေ့ဆော်မှုကို

towards the bodies.

ကြုံတွေ့နေရတာကို ညွှန်းတာပါ။

အခြားတိရိစ္ဆာန်တွေရဲ့ စိတ်ခံစားမှုဆိုင်ရာ အနေအထားတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး

Our current understanding of the emotional landscapes

of other animals is severely limited.

လက်ရှိ နားလည်မှုက အတော့ကို အကန့်အသတ်ရှိနေတယ်။

To get a better grasp on mourning in the animal kingdom,

တိရိစ္ဆာန် လောကက ဝမ်းနည်းမှုအကြောင်းကို ကောင်းကောင်း နားလည်ဖို့

we need a lot more research.

နောက်ထပ်သုတေသနများစွာ လိုအပ်နေပါတယ်။

But where does this leave us for now?

ဒါပေမဲ့ ဒါက အခု ဘယ်မှာ ချန်ထားခဲ့လဲ။

Conversations around whether non-human animals experience emotions, like grief,

လူသားမဟုတ်တဲ့ တိရိစ္ဆာန်တွေက ဝမ်းနည်းတာလို စိတ်ခံစားမှုတွေ ခံစားရ၊မရဆိုတာက

can be emotional,

ခံစားမှုပိုင်းဖြစ်နိုင်တယ်၊

in part because their outcomes have very real implications—

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအနေနဲ့ ရလဒ်တွေက တကယ့် ဂယက်ရိုက်ခတ်မှုတွေရှိတာကြောင့်ပါ၊

like determining if orcas should be isolated and kept in captivity,

ဒါက ဝေလငါးကို သီးခြားခွဲပြီး လှောင်ထားသင့်သလား၊ ဒါမှမဟုတ်

or whether dairy cows should be separated from their newborn calves.

နို့စားနွားမတွေကို မွေးကင်းစနွားလေးတွေနဲ့ ခွဲသင့်သလားဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်တာနဲ့ တူပါတယ်။

Until we do have more data on the subject,

ဒီအကြောင်းအရာနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အချက်အလက်တွေ ထပ်မရမချင်း၊

should we treat non-human animals like they may have the capacity to grieve?

လူသားမဟုတ်တဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေဟာ ကြေကွဲနိုင် စွမ်းရှိလောက်တယ်ဆိုပြီး ဆက်ဆံသင့်ပါသလား။

Or assume they don’t?

ဒါမှမဟုတ် သူတို့မှာ မရှိဘူးလို့ ယူဆလား။

Which belief could cause more harm?

ဘယ်ယုံကြည်ချက်က ပိုထိခိုက်စေနိုင်သလဲ။