The real story behind Archimedes’ Eureka! - Armand D'Angour

Translator: Reviewer: Sanntint Tint

When you think of Archimedes' "Eureka!" moment,

Archimedes ရဲ့ “Eureka!” ကို သင်တွေးမိတဲ့ အခိုက်အတန့်မှာ

you probably think of this.

သင်က ဒီဟာလို့ တွေးမိလိမ့်မယ်။

As it turns out, it may have been more like this.

တကယ်တော့ ဒီလိုပိုဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

In the third century BC, Hieron, king of the Sicilian city of Syracuse,

ဘီစီ၃ရာစုနှစ်မှာ Sicilian ကျွန်း Syracuse မြို့တော်ရဲ့ ဘုရင်ကြီး Hieron က

chose Archimedes to supervise

အရင်ကမရှိဖူးတဲ့ ပမာဏရှိတဲ့

an engineering project of unprecedented scale.

အင်ဂျင်နီယာလုပ်ငန်း တစ်ခုကို ကြီးကြပ်ဖို့ Archimedes ကို ရွေးချယ်လိုက်တယ်။

Hieron commissioned a sailing vessel

Hieron က ရွက်သင်္ဘောတစ်စီး ဆောက်ခိုင်းတယ်။

သာမန်ရှေးခေတ် စစ်သင်္ဘောတွေထက် အဆ၅၀ပိုကြီးပြီး

50 times bigger than a standard ancient warship,

named the Syracusia after his city.

Syracusia ဆိုတဲ့ မြို့နာမည် ပေးခဲ့တယ်။

Hieron wanted to construct the largest ship ever,

Hieron က ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး သင်္ဘောကြီးကို ဆောက်ချင်ခဲ့တာက

which was destined to be given as a present

အီဂျစ်ကို အုပ်စိုးသူ Prolemy အတွက် လက်ဆောင်အနေနဲ့

for Egypt's ruler, Ptolemy.

ပေးဖို့ ရည်ရွယ်ခဲ့တာပါ။

But could a boat the size of a palace possibly float?

ဒါပေမဲ့ နန်းတော်လောက်ရှိတဲ့ သင်္ဘောကြီးက ရေပေါ်ပေါ်နိုင်ပါ့မလား။

In Archimedes's day, no one had attempted anything like this.

Archimedes တို့ခေတ်က အဲဒါမျို: ဘယ်သူမှ ကြိုးစားခဲ့ဖူးဘူး။

It was like asking, "Can a mountain fly?"

ဒါက ဘာနဲ့တူသလဲဆိုတော့ “တောင်တစ်လုံးက ပျံနိုင်သလား” လို့ မေးနေသလိုပဲ။

King Hieron had a lot riding on that question.

ဘုရင် Hieronက ဒီမေးခွန်းအပေါ်မှာ တွေးစရာ အများကြီးရှိခဲ့တယ်။

Hundreds of workmen were to labor for years on constructing the Syracusia

ရာနဲ့ချီတဲ့အလုပ်သမားတွေဟာ Syracusia ကို ၄နှစ်ကြာ အချိန်ယူဆောက်ခဲ့ကြတယ်။

out of beams of pine and fir from Mount Etna,

ထင်းရှူးသားကုန်းတန်းတွေ၊ Etna တောင်က ထင်းရှူးသားတွေ

ropes from hemp grown in Spain,

စပိန်လျှော်ပင်တွေဆီက လုပ်တဲ့ကြိုးတွေ

and pitch from France.

ပြင်သစ်က အစေးတွေနဲ့ ဆောက်ခဲ့ကြတာပါ။

The top deck, on which eight watchtowers were to stand,

မျှော်စင် ၈ စင်ထောင်ဖို့ရှိတဲ့ အပေါ်ဆုံး ကုန်းပတ်က

was to be supported not by columns,

ထောက်တိုင်တွေနဲ့ မထောက်ထားဘဲ

but by vast wooden images of Atlas holding the world on his shoulders.

Atlas နတ်ဘုရားက ကမ္ဘာကိုပခုံးပေါ်မှာ ထမ်းထားတဲ့ သစ်သားပန်းပုတွေနဲ့ ထောက်တာပါ။

On the ship's bow,

သင်္ဘောဦးပိုင်းမှာတော့

a massive catapult would be able to fire 180 pound stone missiles.

ပေါင် ၁၈၀ လောက်ရှိတဲ့ ကျောက်ခဲဒုံးတွေ ပစ်လို့ရမယ့် လောက်လွဲကြီးတစ်ခုပါမယ်၊

For the enjoyment of its passengers,

ခရီးသည်တွေ ပျော်စေဖို့လည်း

the ship was to feature a flower-lined promenade,

သင်္ဘောကို ပန်းခင်းလမ်းလေးနဲ့ အလှဆင်ထားမယ်။

a sheltered swimming pool,

အမိုးအကာနဲ့ ရေကူးကန်

and bathhouse with heated water,

ပြီးတော့ ရေပူရတဲ့ ရေချိုးခန်း၊

a library filled with books and statues,

စာအုပ်တွေ ရုပ်တုတွေ ပြည့်နှက်နေတဲ့ စာကြည့်တိုက်၊

a temple to the goddess Aphrodite,

Aphordite နတ်ဘုရားမရဲ့ ဘုရားကျောင်းနဲ့

and a gymnasium.

အားကစားခန်းမလည်းပါမယ်။

And just to make things more difficult for Archimedes,

ပြီးတော့ Archimedes အတွက် စဥ်းစားရခက်အောင်

Hieron intended to pack the vessel full of cargo:

Hieronက ရေယာဥ်ထဲကို ကုန်လဲအပြည့်ထည့်မယ်၊

400 tons of grain,

စပါးတန် ၄၀၀

10,000 jars of pickled fish,

အချဥ်သိပ်ထားတဲ့ ငါးချဥ်ပုလင်း ၁၀,၀၀၀

74 tons of drinking water,

သောက်ရေ ၇၄ တန်နဲ့

and 600 tons of wool.

သိုးမွေးတန် ၆၀၀

It would have carried well over a thousand people on board,

သင်္ဘောက လူအယောက် ၁၀၀၀ ကျော်လောက်လည်း သယ်နိုင်ရမယ်၊

including 600 soldiers.

စစ်သား ၆၀၀ အပါအ၀င်

And it housed 20 horses in separate stalls.

ပြီးတော့ မြင်းအကောင်၂၀ ကို သီးသန့်မြင်းဇောင်းတွေနဲ့ထားမယ်။

To build something of this scale,

ဒီပမာဏလောက် အရာကြီးကို ဆောက်ဖို့ရာ

only for that to sink on its maiden voyage?

ပထမဆုံးခရီ:မှာပဲ မြှုပ်ပစ်ဖို့လား။

Well, let's just say that failure

မဖြစ်နိုင်ဘူးလို့ပဲ ပြောလိုက်ရအောင်။

wouldn't have been a pleasant option for Archimedes.

Archimedes အတွက်တော့ ပျော်စရာ ရွေးချယ်မှုတစ်ခုတော့ မဟုတ်ပါဘူး။

So he took on the problem: will it sink?

ဒါကြောင့် ဒီပြဿနာကို လက်ခံလိုက်တယ်။ သင်္ဘောက မြုပ်မှာလား။

Perhaps he was sitting in the bathhouse one day,

တစ်နေ့ သူ ရေချိုးခန်းထဲမှာ ထိုင်နေတုန်း

wondering how a heavy bathtub can float,

ရေချိုးကန်အလေးကြီးတွေက ဘယ်လိုရေပေါ်ပေါ်လဲ တွေးနေရင်းနဲ့

when inspiration came to him.

အကြံကောင်းတစ်ခု သူ ရခဲ့လောက်တယ်။

An object partially immersed in a fluid is buoyed up by a force

အရည်ထဲမှာ တစ်ပိုင်း မြုပ်နေတဲ့ အရာဝတ္ထု တစ်ခုဟာ အားတစ်ခုကြောင့် အပေါ်ကို တက်စေတယ်၊

equal to the weight of the fluid displaced by the object.

ဒီအားက အရာဝတ္ထုက ဖယ်ထုတ်လိုက်တဲ့ ရေရဲ့ အလေးချိန်နဲ့တူတယ်။

In other words, if a 2,000 ton Syracusia displaced exactly 2,000 tons of water,

တန်ချိန် ၂၀၀၀ ရှိတဲ့ Syracusia ဟာ ရေတန်ချိန်၂၀၀၀ တိတိကို ဖယ်ထုတ်လိုက်ရင်

it would just barely float.

သင်္ဘောက ပေါ်ရုံလေးပဲပေါ်ဦးမှာပါ။

If it displaced 4,000 tons of water, it would float with no problem.

ရေတန်ချိန် ၄၀၀၀ ဖယ်ထုတ်လိုက်ရင် သင်္ဘောက ပြဿနာမရှိဘဲ ရေပေါ်ကို ပေါ်နေမှာဖြစ်တယ်။

Of course, if it only displaced 1,000 tons of water,

အမှန်ပဲ၊ တကယ်လို့ ရေတန်ချိန် ၁၀၀၀ ပဲဖယ်ရင်တော့

well, Hieron wouldn't be too happy.

အင်း၊ Hieron သိပ်ပျော်မှာမဟုတ်ဘူး။

This is the law of buoyancy,

ဒါဟာ ဖော့ဂုဏ်သတ္တိနိယာမပဲဖြစ်တယ်။

and engineers still call it Archimedes' Principle.

အင်ဂျင်နီယာတွေကတော့ Archimedes ရဲ့ ဥပဒေသလို့ ခေါ်နေကြတုန်းပါပဲ။

It explains why a steel supertanker can float as easily as a wooden rowboat

ဒီဥပဒေသက သံထည် ဆီ သင်္ဘောကြီးတွေ (သို့) ရေချိုးဇလုံတစ်ခုက ဘာလို့သစ်သားလှေလို အလွယ်

or a bathtub.

ရေပေါ်နိုင်ဆိုတာကိုရှင်းပြတယ်။

If the weight of water displaced by the vessel below the keel

အကယ်၍ သင်္ဘောဧရာအောက်ဖက်က ဖယ်ထုတ်လိုက်တဲ့ ရေက

is equivalent to the vessel's weight,

သင်္ဘောရဲ့ အလေးချိန်နဲ့ တူနေမယ်ဆိုရင်

whatever is above the keel will remain afloat above the waterline.

သင်္ဘောဧရာရဲ့အပေါ်မှာ ဘာပဲရှိရှိ ရေပြင်အထက်ကို ပေါ်နေမှာဖြစ်တယ်။

This sounds a lot like another story involving Archimedes and a bathtub,

ဒါဟာ Archimedes၊ ရေချို:ကန်နဲ့ပက်သက်တဲ့ တခြားပုံပြင်တစ်ပုဒ်နဲ့ သွားဆင်နေတယ်။

and it's possible that's because they're actually the same story,

ဖြစ်နိုင်တာက တကယ်တော့ သူတို့က ပုံပြင်တစ်ခုတည်းဖြစ်ပြီး သမိုင်းရဲ့

twisted by the vagaries of history.

ရှင်းမပြနိုင်တဲ့ အပြောင်းအလဲ တွေက လှည့်စားခဲ့လို့ပါ။

The classical story of Archimedes' Eureka! and subsequent streak through the streets

Archimedes ဂန္ထဝင်ပုံပြင်ထဲက Eureka! နဲ့ နောက်ဆက်တွဲ လမ်းသွယ်တွေတစ်လျောက် ပြေးတာက

centers around a crown, or corona in Latin.

ဗဟိုပြုတာက သရဖူဆိုတဲ့စကား သိုမဟုတ် လက်တင်ဘာသာမှာတော့ ကိုရိုနာပါ။

At the core of the Syracusia story is a keel, or korone in Greek.

Syracusia ပုံပြင်ထဲမှာတေ့ာ သင်္ဘောဧရာ သို့မဟုတ် ဂရိဘာသာမှာ ကိုရိုနေးလို့ခေါ်တယ်။

Could one have been mixed up for the other?

တစ်ခုတည်းကိုပဲ ရောထွေးပြီး သုံးထားလား။

We may never know.

ကျွန်တော်တို့ ဘယ်တော့မှ မသိနိုင်ပါ။

On the day the Syracusia arrived in Egypt on its first and only voyage,

Syracusia ဟာ သူရဲ့ ပထမဆုံးနဲ့တစ်ခုတည်း သော ရေလမ်းခရီးစဥ် အီဂျစ်ကို ရောက်တဲ့နေ့မှာ

we can only imagine how residents of Alexandria thronged the harbor

Alexandria မြို့နေထိုင်သူတွေဟာ ဆိပ်ကမ်းကို ဘယ်လိုပုံ တိုးဆင်းပြီး

to marvel at the arrival of this majestic, floating castle.

ခန်းနားတဲ့ ရေပေါ်နန်းတော်ကြီး ရောက်လာချိန် မှာ အံ့သြကြမှာကို ပုံဖော်ကြည့်လို့ရရုံပါ။

This extraordinary vessel was the Titanic of the ancient world,

ဒီလို သာလွန်ကောင်းမွန်တဲ့ သင်္ဘောကြီးက ရှေးခေတ်ကမ္ဘာမှာတော့ တိုက်တန်းနစ်လိုပါပဲ။

except without the sinking, thanks to our pal, Archimedes.

ကျုပ်တို့မိတ်ဆွေကြိး Archimedes ရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့် မြုပ်တာကလွဲရင်ပေါ့လေ။